Пікір жазғандар: филология ғылымдарының докторы, профессор Т. Ермекова

бірде мені қатты ұялтты. Оның мені бірде қатты ұялтқаны бар

жүктеу/скачать 4,69 Mb.

Pdf көрінісі

бет	36/118
Дата	15.11.2023
өлшемі	4,69 Mb.
	#124040

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 118

Байланысты:
Шалабай

бірде мені қатты
ұялтты. Оның
мені бірде қатты
ұялтқаны бар
.

Сондай-ақ, сөйлемнің құрылу мүмкіншілігі мол, бастауыш
сондықтан үнемі субъектінің тілдік баламасы болып келмейді,
кейде ол сөйлем құрылымының негізі (баяндауышпен бірге) бо-
лып жұмсалады:
Кітап
оқылды.
Екеуің
боп осыған көндіріңдер.
Бұл жағдай сөйлемнің стильдік, құрылымдық мүмкіншілігі кең
екендігін көрсетеді.
Баяндауыш – сөйлемнің сөйлемдік қасиетін танытатын ең бас-
ты мүше. Сөйлемнің басты белгілері: предикативтілік, модаль ді-
лік, интонация, болымдылық, болымсыздық – осы баянда уыш-
тың тұлғасынан көрінеді.
Баяндауышты әдетте, бастауышқа бағынышты мүше ретінде
алып қарайды. Ол оның бастауыштың жақтық және жекеше,
көптік мән де жұмсалуына орай түрленуіне байланысты. Сон-
дықтан сөй лем нің бұл екі мүшесінің арасындағы байланысты –
қиысу деп атайды.
Баяндауыштың негізгі тұлғасы – жіктік жалғауы. Сонымен
қоса баяндауыштық қызметті сөйлемдегі оның орны анықтайды
– сөйлемнің соңында тұрады. Мен
келдім
.

Мен
студентпін
.
Ол –
студент.
Күн
жылы
.
Баяндауыш қай сөз табынан жасалса да, шақтық мағынаны
білдіруге тиіс. Предикативтілік соны талап етеді: шақтық мағына
сөй лем мазмұнының болмысқа қатынасын анықтайтын басты
компонент.

Қазіргі қазақ тілі
63
Баяндауыш есімнен болғанда, шақтық мағынаны арнаулы
син таксистік амалдар, мәнмәтіндік қоршау анықтайды.
Ол – сту-
дент. Ол студент еді.
Бастауыш
Мағыналық жағынан алғанда (мағыналық белгісі) бастауыш
сөйлемдегі іс-қимылдың иесі. Грамматикалық белгісі – атау тұл-
ғада тұратыны (тәуелденіп те, тәуелденбей де, жекеше де, көпше
тұлғада да), сондықтан оның сұрағы: кім, не, кімі, несі, кімдер,
нелер?

жүктеу/скачать 4,69 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 32 33 34 35 36 37 38 39 ... 118