По страницам Красной книги Казахстана

64

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

65

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

С

ирек  кездесетін  түр.  Қазақ-

стандағы  қазғыш  аралардың 

ежелгі  туысының  ең  ірі  және 

ашық  боялған  өкілдерінің  бірі  бо-

лып  табылады.  Оңтүстік  Еуро-

па,  Солтүстік  Африка,  Оңтүстік-

Батыс  Азия,  Орта  Азия,  Оңтүстік 

Қазақстанда  таралған.  Қазақстанда 

сазды және тасты шөлдерде, тау ете-

гі  далаларында,  сазды  және  тасты 

топырақты  аласа  тауларда  тіршілік 

етеді.  Аналықтары  ұясын  жерге  са-

лады.  Қор  ретінде  ірі  шегірткелер-

ді (Tettіgonіdae тұқымдасы), мысалы, 

Dectіcus туысы түрлерін немесе шіл-

делік  қара  шегірткелерді  (Gryllіdae 

тұқымдасы)  ұстайды.  Бір  ұяшыққа 

3–4  шегірткені  қор  ретінде  жинай-

ды. Санының азаюына, сірә, ұяларын 

мал  мен  автокөліктердің  бұзуы, 

табиғи  биоценозды  адамдардың 

шаруашылық  жұмыстары  бүлдіруі 

әсер  етеді.  Мүмкін,  әуесқойлардың 

ұстауы  немесе  шершеньге  ұқсас 

болғандықтан, оларды өлтіру де әсер 

етеді. Ең алдымен ұяларын және ере-

сек  араларды  шағын  қорықтарда 

қорғауды ұйымдастыру керек. 

Р

едкий  вид.  Является  самым 

крупным  и  ярко  окрашенным 

представителем одного из древ-

них  родов  роющих  ос  в  Казахста-

не. Распространен в Южной Европе, 

Северной  Африке,  Юго-Западной 

Азии, Средней Азии, Южном Казах-

стане.  В  Казахстане  обитает  в  гли-

нистых  и  каменистых  пустынях, 

степных  предгорьях  и  низкогорьях 

с  глинистыми  и  каменистыми  поч-

вами.  Самки  делают  гнезда  в  земле. 

Добыча —  крупные  кузнечики  (сем. 

Tettigoniidae),  например,  виды  рода 

Decticus, или сверчки (сем. Gryllidae). 

В одной  ячейке  запасаются  3–4  эк-

земпляра 

добычи. 

На  численность,  вероятно,  влияют 

разрушение  гнезд  скотом  и  транс-

портом  и  нарушение  естественных 

биоценозов  хозяйственной  деятель-

ностью человека. Возможен лов кол-

лекционерами или уничтожение из-

за  сходства  с  шершнем.  В  первую 

очередь,  необходимо  организовать 

охрану гнезд и взрослых ос в микро-

заповедниках.

А

з зерттелген, сирек кездесетін 

түр.  Қазғыш  аралардың  ежел-

гі  туыстарының  ірі  де  әдемі 

өкілдерінің  бірі.  Жыныстық  ерек-

шеліктері денелерінің бояуы арқылы 

белгілі.  Түркия,  Израил,  Иран, 

Ауғанстан,  Күнгей  Кавказ,  Орта 

Азия,  Оңтүстік-Шығыс  Қазақстанда 

таралған.  Бұл  шөл  түрі  көбіне  ала-

са тау және тау етегіндегі тасты, саз-

ды  топырақты  және  өсімдіктері  си-

рек жерлерде кездеседі. Аналықтары 

жерде  ұялайды,  сірә,  басқа  жақын 

түрлері  сияқты  қор  ретінде  шегірт-

келерді ұстайды. 

Р

едкий и малоизученный вид. Яв-

ляется крупным и красивым пред-

ставителем  одного  из  древних 

родов  роющих  ос.  Интересен  поло-

вым диморфизмом окраски тела. Рас-

пространен  в  Турции,  Израиле,  Ира-

не, Афганистане, Закавказье, Средней 

Азии, Юго-Восточном Казахстане. Ча-

ще  всего  этот  пустынный  вид  встре-

чается в низкогорьях и предгорьях — 

на  участках  с  каменисто-глини стой 

почвой  и 

изрежен-

ной  рас тительностью.  Самки  гнез-

дятся в земле и, вероятно, охотятся на 

саранчовых,  как  это  делают  другие 

близкие  виды.  Для  сохранения  вида 

в первую очередь необходимо найти 

участки  с  наиболее  высокой  числен-

ностью и организовать их охрану.

Хаберхауэр приониксі — Прионикс Хаберхауэра

Prionyx haberhaueri Radoszkowski, 1872

Сарықанаттты сфекс — Сфекс желтокрылый

Sphex flavipennis Fabricius, 1793

С

ирек  кездесетін,  аз  зерттел-

ген  түр.  Қазақстанға  тара-

лу  аймағының  ең  солтүстік 

бөлігі  кіреді.  Түр  ежелгі  туыстың 

өкілі,  сыртқы  түрі  ерекше  және  де-

не  мөлшері  ірі.  Солтүстік  Африка, 

Оңтүстік-Батыс  Азия,  Орта  Азияда 

таралған. lugens Kohl түршесі түрдің 

таралу аймағының солтүстік-шығыс 

бөлігінде  орналасқан:  Күнгей  Кав-

каздан  Ауғанстан  және  Оңтүстік-

Шығыс  Қазақстанға  дейін  таралған. 

Қазақстанда оңтүстік және оңтүстік-

шығыс  аудандарынан  (Қызыл-Ор-

да,  Шиеліге  жақын  Жүлектен, 

Iле  өзенінің  аңғарынан)  белгілі. 

Аналықтары,  сірә,  жерде  ұялайды 

және  қор  ретінде  ірі  шегірткелерді 

ұстайды.  Түрді  сақтау  үшін  кез  кел-

ген  мәлімет  маңызды,  олардың  био-

логиясы, кездескен жері және т. б. Ең 

алдымен  саны  жоғары  кездесетін 

тіршілік мекенін табу керек. 

Р

едкий  и  малоизученный  вид.  В 

Казахстан  заходит  самая  север-

ная часть ареала вида. Является 

представителем  одного  из  древних 

родов, имеет своеобразный внешний 

вид и крупные размеры. Распростра-

нен  в  Северной  Африке,  Юго-Запад-

ной  Азии,  Средней  Азии.  Подвид 

lugens  Kohl  занимает  северо-восточ-

ную часть ареала вида: от Закавказья 

до  Афганистана  и  Юго-Восточного 

Казахстана.  В  Казахстане  известен 

на  Юге  и  Юго-Востоке  (Кзыл-Орда, 

Джулек близ Чиили, долина р. Или). 

Обитает  в  песчаных,  глинистых  и 

солончаковых  пустынях,  встречает-

ся  в  поймах  рек  в  пустынной  зоне. 

Вероятно,  самки  гнездятся  в  земле 

и охотятся на крупных саранчовых. 

Для сохранения вида интересны лю-

бые сведения, касающиеся биологии, 

мест нахождения и пр. В первую оче-

редь необходимо выявить места с на-

ибольшей численностью.

С

ирек  кездесетін,  аз  зерттелген 

түр. Gorytіnі трибасының ежел-

гі  туысының  Қазақстандағы 

жалғыз  өкілі  болып  табылады. 

Бәлкім,  үштік  дәуір  қалдығы.  Тянь-

Шаньның  аласа  таулары  мен  тау 

етегінде  таралған.  Тянь-Шаньның 

далалы  және  шалғынды-орман-

ды  белдеулеріндегі  шалғынды-да-

лалы  биотоптарында  тіршілік  етеді. 

Аналықтары  жерде  ұялайды  және 

қор  ретінде  цикадаларды  ұстайды. 

Жерді ауыл шаруашылық игеру, мал-

ды шектен тыс бағу түрдің санының 

қысқаруына әсер етіп отыр. Түр Ақсу-

Жабағылы қорығында қорғалады. 

Р

едкий  и  малоизученный  вид. 

Является  единственным  в  Ка-

захстане  представителем  одно-

го из наиболее древних родов трибы 

Gorytini.  По-видимому,  третичный 

реликт. Распространен в предгорьях 

и низкогорьях Тянь-Шаня. Обитает 

в лугово-степных биотопах в степ-

ном  и  лугово-лесном  поясах  Тянь-

Шаня.  Самки,  вероятно,  гнездятся 

в  земле  и  охотятся  на  цикадовых. 

Сельскохозяйственное  освоение  зе-

мель,  перевыпас  скота,  вероятно,  ве-

дут к уменьшению численности. Вид 

охраняется  в  Аксу-Джабаглинском 

заповеднике.

Қаралы прионикс — Прионикс траурный

Prionyx macula lugens Kohl, 1889

Тау лестифорусы — Лестифорус горолюбивый

Lestiphorus oreophilus Kuznetzov-Ugamskij, 1927

6

7

6

7

66

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

67

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

С

аны  азайып  бара  жатқан,  же-

ке  тіршілік  ететін  жабайы 

аралардың  бір  түрі.  Таралу 

аймағы —  шөлейтті-далалы  жер-

лер.  Таралу  аймағының  орталығы — 

Қазақстан  жері.  Венгер  далалары-

нан  басталған  Еуропаның 

оңтүстік-шығысындағы 

жіңішке  жолақта,  түр  бір-

келкі  орналаспаған  және 

сирек.  Сонымен  қатар, 

Кі ші  Азия  мен  Күнгей 

Кавказда  да  кездеседі. 

Түр  негізінен  құмды 

топырақпен  тығыз  байла-

нысты. Ұшу уақыты — маусым 

басы мен шілде соңы. Бұршақ 

тұқымдастары гүлдерін тозаң-

дандырады.  Тапталған  немесе  са-

ры  топырақпен  араласқан  құмды 

тік жарларда топтанып ұялайды. Са-

ны  адамның  шаруашылық  әсерінен 

(малды  шектен  тыс  бағу,  құмды 

топырақтың  өзгеріске  ұшырауы, 

құмды  тік  жарлардың  бұзылуы) 

азайып  отыр.  Түрді  қорғау  үшін 

олардың 

тіршілік 

мекендерін-

де  мал  бағуды  тоқтату,  құмды  бекі-

ту,  қорықтар  мен  шағын  қорықтар 

ұйымдастыру керек. 

С

окращающийся  в  численнос-

ти вид диких одиночных пчел. 

Имеет  полупустынно-степной 

ареал. Ядро его — территория Казах-

стана;  узкая  полоса  юго-востока  Ев-

ропы,  на-

чиная  от 

венгерских  степей,  заселена  пят-

нисто,  и  вид  здесь  редок.  Встречает-

ся также в Малой Азии и Закавказье. 

Вид  связан  преимущественно  с  пес-

чаными почвами. Лётный период — с 

начала июня до конца июля. Опыля-

ет  преимущественно  цветки  бобо-

вых. Гнездится колониально в обры-

вах из слежавшегося песка или песка, 

перемешанного  с  лессом.  Числен-

ность  сокращается  под  воздействи-

ем  антропогенных  факторов  (пере-

выпас  скота,  эрозия  песчаных  почв, 

разрушение песчаных обрывов). Для 

сохранения вида необходимы исклю-

чение  перевыпаса,  закрепление  пес-

ков, создание заповедников и микро-

заповедников.

А

раның  саны  азайып  бара 

жатқан, сирек кездесетін түрі. 

Ортаазиялық  жергілікті  түр. 

Қазақстанның оңтүстік-шығысынан 

табылған.  Тау  етегі  мен  орта  бел-

деуінде,  сонымен  қатар,  өзен  аң-

ғарларында  тіршілік  етеді.  Ма-

мырдың  ортасынан  бастап,  шілде 

бойы  ұшады.  Helіx  coenonіx  Credl. 

сабағында  ұялағаны  белгілі.  Соны-

мен  қатар,  жасанды  ұяларда,  яғни 

терек  кесіндісінің  бұрғымен  тесіп 

жасалынған  қуыстарында  ұялайды. 

Саны адам әрекетінің әсерінен (мал-

ды шектен тыс бағу, мелиттофильді 

және рудеральды өсімдіктерді құрту) 

азайып отыр. Түрді сақтап қалу үшін 

малды  шектен  тыс  бағуды  тоқтату, 

қорықтар  мен  шағын  қорықтар 

ұйымдастыру  қажет.  Түрді  жасан-

ды  ұяларда  өсіру  Iле  Алатауының 

етегінде  (Алматы  қаласы  маңында) 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

қол  жеткіздік.  Түрді  жоңышқаны 

тозаңдандыру үшін пайдалануға бо-

лады. 

Р

едкий  и  сокращаю-

щихся  в  численности 

вид  пчел.  Среднеазиат-

ский эндемик. Найден на юго-

востоке 

Казахста-

на. Обитает в 

предгорьях  и 

среднем поясе 

гор, а также по 

долинам  рек. 

Период  лета  с 

середины  мая  по 

июль. Отмечено гнездо-

вание в стеблях Helix coenonix Credl., 

a  также  в  искусственных  гнездовь-

ях —  каналах,  просверленных  в  кус-

ках тополя. Численность сокращает-

ся под воздействием антропогенных 

факторов 

(перевыпас, 

уничтожение мелиттофильной и ру-

деральной  растительности).  Для  со-

хранения  численности  необходимы 

исключение  перевыпаса,  создание 

заповедников  и  микрозаповедни-

ков.  Опыты  по  разведению  ви-

да в искусственных гнездовьях 

проводились в предгорьях За-

илииского Алатау (окр. 

г.  Алматы)  и  ока-

зались  успешны-

ми.  Вид  может 

быть использован 

для опыления лю-

церны.

Ақбауыр металлинелла — Металлинелла белобрюхая

Metallinella leucogastra F. Моr., 1875

Жирен гоплит — Гоплит рыжий

Hoplitis (Megalosmia) fulva Eversm., 1852

С

ирек  кездесетін  түр.  Ерте 

үштік  дәуір  қалдығы,  төменгі 

ара-эвцеридтердің  қарапайым 

тармағы және жеке тұрған өкілі. Ор-

та  Азия,  Иран,  Пакистан,  Оңтүстік 

Қазақстанда  таралған.  Құмды  жер-

лерде  тіршілік  етеді,  мүмкін,  жарты-

лай  бекінген  құмдарда.  Ұшу  кезеңі 

мамыр  басынан  бастап,  маусым, 

шілденің  бірінші  жартысына  дейін 

созылады. Қоректік өсімдігі Peganum 

harmala.  Құмды  топырақта  ұялап, 

түрлі  мөлшердегі  топ  құрайды.  Мал-

ды шектен тыс бағудың, яғни ұялаған 

жерлерінің  бұзылуы  нәтижесінде 

түр  саны  азайып  отыр.  Түрді  қорғау 

мақсатында  құмды  шөлдерде  адам 

әрекетінің әсерін тоқтатып, қорықтар 

мен  шағын  қорықтар  ұйымдастыру 

керек. 

Р

едкий  вид.  Представитель  об-

особленной  и  примитивной 

ветви  низших  пчел-эвцерид, 

раннетретичный  реликт.  Распро-

странен в Средней Азии, Иране, Па-

кистане, на юге Казахстана. Обита-

ет  в  песчаных  стациях,  вероятнее 

всего, на полузакрепленных песках. 

Период лета с начала мая по июнь — 

первую  половину  июля.  Вид  моно-

трофен  на  Peganum  harmala.  Гнез-

дится  в  песчаной  почве,  образуя 

колонии  разного  размера.  Сниже-

ние  численности,  вероятно,  про-

исходит под влиянием разрушения 

гнездовых  участков  из-за  перевы-

паса  скота.  Для  сохранения  вида 

необходи-

мо  ограни-

чение антропогенного воздействия 

на песчаные пустыни, создание за-

поведников и микрозаповедников.

Ж

еке  тіршілік  ететін  жабайы 

аралардың сирек кездесетін 

түрі.  Жерорта  теңізінде 

торғай  флорасымен  бірге  таралған 

және онда, тағы Орта Азияда жекеле-

ген түрлер түзген, ежелгі үштік дәуір 

туысының  өкілі.  Иран,  Күнгей  Кав-

каз, Орта Азияда таралған. Оңтүстік 

және  оңтүстік-шығыс  Қазақстанда 

кездеседі.  Сары  топырақты  тік  жар-

ларда, төбелерде, тоғайларда тіршілік 

етуге  бейімделген.  Мамыр  басы-

нан  маусым  ортасына  дейін  ұшады. 

Аналықтары қос жапырақтылар мен 

бұршақ  тұқымдастар  гүлдерінен 

белгілі.  Қатты  сазды  қабырғаларда, 

мүмкін,  тік  жарларда  ұялайды.  Жер 

жырту  және  малды  шектен  тыс 

бағу  нәтижесінде,  сары  топырақтар 

өзгеріске  ұшырады  және  сары 

топырақты  тік  жарлар  бұзылып, 

аралардың  ұяларына  әсерін  тигізді. 

Түрді  қорғау  үшін  сары  топырақты 

тік  жарларды  қорғау  қажет,  мал-

ды  орынсыз  көп  жаюды  тоқтатып, 

қорықтар  мен  қорықшалар  ұйым-

дастыру керек. 

Р

едкий  вид  одиночных  пчел. 

Представитель  древнего  тре-

тичного  рода,  распространив-

шегося вместе с тургайской флорой 

в  Средиземноморье  и  образовавше-

го там и в Средней Азии отдельные 

виды. Распространен в Иране, Закав-

казье, Средней Азии. В Казахстане 

встречается на юге и юго-востоке. 

Вид приурочен к лессовым почвам, 

обрывам,  холмам,  тугаям.  Лётный 

период  с  начала  мая  по  середину 

июня. Самки отмечены на цветках 

бобовых и парнолистниковых. Гнез-

дится в твердых глиняных стенах и, 

вероятно, в обрывах. Эрозия лессовых 

почв  в 

р е з ультате 

распашки и перевыпаса, разрушение 

лессовых  обрывов  губительно  дейс-

твуют  на  поселения  пчел.  Для  со-

хранения  вида  необходимы  охрана 

лессовых  обрывов,  сокращение  вы-

паса,  создание  заповедников  и  мик-

розаповедников.

Дөңгеленген парарофитес — Парарофитес округлый

Pararophites orbinus F. Mor., 1875

Жіңішке аяқты клизодон — Клизодон тонконогий

Clisodon gracilipes F. Мог., 1873

66

табылған.  Тау  етегі  мен  орта  бел-

деуінде,  сонымен  қатар,  өзен  аң-

ғарларында  тіршілік  етеді.  Ма-

мырдың  ортасынан  бастап,  шілде 

бойы  ұшады.  Helіx  coenonіx  Credl. 

сабағында  ұялағаны  белгілі.  Соны-

мен  қатар,  жасанды  ұяларда,  яғни 

терек  кесіндісінің  бұрғымен  тесіп 

жасалынған  қуыстарында  ұялайды. 

Саны адам әрекетінің әсерінен (мал-

ды шектен тыс бағу, мелиттофильді 

және рудеральды өсімдіктерді құрту) 

азайып отыр. Түрді сақтап қалу үшін 

малды  шектен  тыс  бағуды  тоқтату, 

қорықтар  мен  шағын  қорықтар 

ұйымдастыру  қажет.  Түрді  жасан-

ды  ұяларда  өсіру  Iле  Алатауының 

етегінде  (Алматы  қаласы  маңында) 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

66

66

66

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

ды  ұяларда  өсіру  Iле  Алатауының 

етегінде  (Алматы  қаласы  маңында) 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

етегінде  (Алматы  қаласы  маңында) 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

етегінде  (Алматы  қаласы  маңында) 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

және 

жетістіктерге 

жүргізілді 

жүктеу/скачать 14,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: