ПОӘК 042-18. 39 113/01-2013 10. 09. 2013 ж. №1 басылым 107 беттің 1

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 71 
 
стандартты  класстарының  драйверін  болады.  Бұл  жерде  ОЖ-нің  ерекше  көмекшілеріне  жүгіну 
қолданылады,  дербес  жағдайда  Windows  95  үшін  РпР.стандартты  емес  жабдықтарды  шығарушылар 
USB  шинасының  Шинаның  жүйелік  БЖ  мен  алмасудың  арнайы  хаттамалары  клиенттік  БЖ-тан 
(қолданбалы  бағдарламалардан)  USB  шинасының  бірге  қолданатын  ресурстарына,  оны  екі  нүктелі 
байланыс жүйесіне әкелу арқылы, маркер арқылы рұқсат алудың орталық басқаруындағы күрделілікті 
жасырады.  Мінекей,  USB  осындайлығымен,  клиенттік  БЖ  адресатпен  тілей  жұмыс  жасайтын  PCI, 
EISA, PCMCIA ерекшеленеді.  
 
 
Сурет 1. Дербес компьютердің құрылымдық схемасы 
 
Бақылау сұрақтары:  
1.
 
Микропроцессор түсінігі. Микропроцессор жасау технологиясының түрлері.  
2.
 
Микропроцессор (поколения) буындары және олардың негізгі мүмкіндіктері.  
3.
 
Intel фирмасының процессорларының түрлері.  
4.
 
Дербес компьютердің құрылымдық схемасының негізі?  
5.
 
USB хост-контроллері деген не?  
6.
 
Аналық плата қайда орналасқан?  
7.
 
VLВ, РCI шиналары түсінігі?  
8.
 
USB шинасы деген не?  

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 72 
 
Зертханалық  жұмыс  7.  Жедел  жады:  негізігі  түсініктер.  ROM  типті  жады.  DRAM  типті 
жады. Кэш-жады — SRAM.  
Еске сақтау құрылғылары.Тұрақты еске сақтау жады. (ПЗУ) 
Тұрақты  еске  сақтау  қондырғысы  компьютердің  ақпараттық  құрылым  ерекшеліктері  туралы 
информацияларды  және  информацияны  ендіру/  шығарудың  базалық  жүйесін  еске  сақтайтын 
микросхемалардан тұрады. (BIOS-BASIC INPUT / Output system).  
BIOS компьютер іске қосыла салысымен төмендегі операцияларды іске асырады: 
1)
 
Компьютерде орналастырлған қондырғылардың параметрлерін анықтау. 
2)
 
Операциялық жүйе файлдарының іске қосылуы туралы нұсқау алу. 
3)
 
Процессор мен компьютердің басқа құрылғылары арасындағы байланыс түрін анықтау, BIOS 
операцияларын    жасаумен  Award6  AM16  Phoenix,  Technologies    фирмалары  IBM    сериясымен 
сәйкестендіріп жасайды. 
Информация ендіру/шығарудың базалық жүйесі (ROM BIOS), IBM компьютерлерін қолданудың 
ППЗУ  (EROM)  –  тұрақты  сақталтын  бағдарламамен  қамтамасыз  ету  бөлігі  болып  табылады.  Қазіргі 
ИВС-терде  BIOS  тұрақты  есте  сақтау  қондырғысында  (ПУЗ)  сақталмайды,    одан  да  жетілдірілген 
электрондық  құрылғы    EPROM-  Flash  rom  bios  –    немесе  Flash  (флэш)  –те  сақталады.  Бұл  құралдағы 
информацияны жүйелік  платада ультракүлгін жарық көзінің және программаторсыз- ақ өшіруге немесе 
қайта  бағдарламалауға    болады.  Бұл  құрал  кеңейту  шинасында  ROM  –ды  қайта    бағдарламалау  үшін 
орнатылады. Жаңа бағдарламаны қою үшін фирмалық дискетті қолдануға болады. 
EPROM  жад микросхемасы 
SETUP  бағдарламасына кіру кестесі. 
 BIOS                               пернелер                              ескерту. 
 PHOENIX                     Ctrl-Alt-Del                     F
2
 қате болғанда  
 ZENITH                        Ctrl-Alt-INS                        - 
 AWARD                       Ctrl-Alt-ESС                    компьютер қосылған. 
BIOS  маркасын  компьютерді  іске  қоқан  кезде  экранда  көруге  болады:  AMI  BIOS    (с)  1992 
American Megatrende. BIOS компьютер құрылымын тексерген соң операциялық  жүйені жадыға жүктеп, 
жұмысты  басқаруды  соған  береді.  Флэш-жад  (тұрақты  қайта  бағдарламалауға  болатын  жад  (ППЗУ) 
ультракүлгін сәулемен  немесе электрондық  тәсілмен өшіруге болады). Бұл қатаң өнім деп аталады да 
ИЕЖ үшін BIOS болып есептеледі. 
Оперативтік еске сақтау құралдары  (ОЗУ - RAM) 
Оперативтік еске сақтау құралдары – ағылшынша Raudom Access Memory – RAM - оперативтік жад деп 
аталады  да  жеке  тақшаларға  орнатылған  микросхемалардан  тұрады.  Оларды  жад  модульдары  деп 
атайды  да  информацияларды    уақытша  сақтау  үшін  қолданылады.  Оның  тұрақты  жадтан 
айырмашылығы,  компьютер  сөнген  кезде  жадтағы  информацияларды  жоғалтады.  Жады  модулінің 
негізгі сипаттамалары:  
көлемі (сиымдылығы)- мегабайтпен есептеледі. олар 16, 32, 64,128 мб болады. 
информацияны оқу уақыты -  деректерді ұяшықтардан табуға, оқуға / өшіруге кететін уақыт 60 – 70 Нс. 
Жад  микросхемалары  физикалық  құрылымы  жағынан  екі  топқа:  динамикалық  (бағасы 
арзан  )  және  статикалық  болып  бөлінеді.    Динамикалық  (DRAM)  жад  микросхемаларында 
информацияларды  жоғалтудан  сақтау  үшін  оны  жиі  –  жиі  регенерация  деп  атап  аналық  тақшадағы 
арнайы  контроллер  арқылы  белгілі  бір  уақытта  орындап  отырады.  Динамикалық  жадтың  бұл  қасиеті 
одан  информацияны  жылдам  алуға  кедергі  жасайды.  Статикалық  жад  (SRAM)  регенерация  процесін 
қажет  етпейді,  сондықтан  деректерді  жылдам  алуға  мүмкіндік  береді.  Жад  модульдері  контактлерінің 
орналасу ретіне байланысты  ZIP, SIP және SIMM болып бөлінеді. Қазіргі кезде контактлері бір қатар 
болып  орналасқан  SIMM  модулі  көп  қолданылады.  (Single  In  line  Memory  Module  ).  SIMM  модулі  30 
және 72 контактлі болып бөлінеді. Олар 386, 486 процессорларында қолданылған. 

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 73 
 
 
 Pentium процессорларында қолданылмайды. Соңғы кезде SIMM –ге ұқсас DIMM 168 контактілі  
модульдері пайда болды. 
 
     Оперативтік жады ерекше логикалық құрылымнан тұрады да 4 категорияға бөлінеді: 
1.
 
Базалық жад (Conventional Memory) – 640 Кб. Оны операциялық жүйе қолданады. 
2.
 
Жасырын  немесе  жоғарғы  жады  (Shadow  Memory,  UBM  –  Upper  Memory  Blocks)  –  ол  640Кб  – 
1Мб аймақта жатады да сыйымдылығы 384 Кб болады. Оны жүйелік бағдарламаларға қолдануға 
болады, ал қолданбалы бағдарламалар  үшін жұмыс істемейді.  
3.
 
Қосымша жады (Expanded Memory) - сирек толықтырылып тұратын жасырын жадтың бір бөлігі. 
EMS  тәсілі  бойынша  қолданылады,  Lotus  Development,  Intel  және  Microsoft  фирмалары  бірігіп 
қолданбалы бағдарламалармен жұмыс істеу үшін жасаған. 
4.
 
Кеңейтілген  жады  (Exрtended  Memory)  –  қолданбалы  бағдарламаларға  арналған.  Бұл  жадта 
жұмыс істеу үшін процессор нақты жұмыс режимінен қорғанып отыруы керек. Бұл операцияны 
ЕММ386 драйверін пайдаланып процессорлар жылдам орындайды. 
КЭШ – жад 
Кэш  –  жады  –  бұл  статикалық  оперативті  еске  сақтау  құралы.  Ол  екі  қатарлы  контактлі, 
информация табу уақыты 20 нс болатын микросхема. (DIP – Dual In line Package). Кэш – жады 10 МГц 
жиілікте жұмыс істейтін процессорлардың пайда болуына байланысты қажет болды. 25 МГц жиілікте 
жұмыс  істейтін  процессорлардың  периоды  60  –  70  нс.  Бұдан  процессордың  жұмыс  істеу  өнімділігі 
азаяды. Бұл жағдайда кэш – жадысы көмекке келеді. Компьютерлерде стандартты кэш – жады 256 Кб, 
бұл  проблеманы  шешуге  мүмкіндік  береді.  Кэш  –  жиі  қажет  болатын  деректерді  сақтауға  арналған 
жадының аймағы.  
Бекіту сұрақтары: 
1.
 
Жедел жады: негізігі түсініктері қандай?  
2.
 
ROM типті жады дегеніміз не? 
3.
 
DRAM типті жады дегеніміз не? 
4.
 
Кэш-жады — SRAM дегеніміз не? 
 
Зертханалық 
жұмыс 
8-9. 
Винчестердің 
жұмыс 
принципі. 
Қатты 
диск 
жинақтауыштарының  жұмыс  принципі.  Қазіргі  заманғы  ноутбук  құрылғысы.  Чипсет  және 
платформа. Процессор. Жедел жады. Бейнежүйе. Қатты дискілер (2 сағ).  
Ноутбукты  таңдау  -  стресс  жағдайын  бірден  туғазады.  Нарықтағы  модельдер  саны  әр  алуан. 
Жаңадан шыққан түрлері апта сайын жаңартылып отырады. Технологиялар үздіксіз жаңартылып  - бір 
ветринада  төрт  түрлі  ноутбуктарды  кездестіруге  болады.  Сатушылардың  каталогтарынан  түк 
түсінбейсін.  Ерекшеліктерінің  қытай  тіліндегі  жазылуы  мен  көп  сатылы  болуы  (Sony  VAIO  VGN-
SZ4XRN/C  —  бұл  міндетті  түрде,  түсінесіз  бе,  «/С»  міндетті  болу  керек,  онсыз  болмайды)  атаулары 
сатып алушыны қиын жағдайға әкеп соғады. 

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 74 
 
Жетер.  Енді  қанша  шыдауға  болады?  Пайдаланушылардың  басындағы  умаждануды  енді 
ойламаймыз!  «Mobi»  көмекке  келуде,  бұл  дәрісте  біз  ноутбук  құрылғысының  ішімен  танысамыз. 
Портативті компьютерлердің барлық компоненттерін жеке алып қарастырамыз. Аталған барлық «Core 2 
Duo  Т7800»,  «GeForce  Go  7900»,  «4965AGN»  және  «965  Express»  түсініктерінің  арасында  өзіңізді 
ыңғайлы сезінетін боласыз. Тек қана уақыт берсеңіз болғаны. 
Ал бастауын ертеден бастаймыз. Ноутбуктардың құрылғы санаты ретінде қалыптасуынан. 
Ноутбуктың  тарихы. 
Ноутбуктың шыққан мезгілін тура айтып беру қиынға соғады. Мәселе анықтамаларда - ноутбук 
деп нені қарастырамыз? Бірінші ықшамдалған дисплеймен біріктірілген компьютерлер 1980 жылы 
пайда болатын. Бірақ оларды ноутбук деп айтуға болмайды. 
Айтарлық,  Epson  НХ-20,  1981  жылы  шығарылған  (Сурет  1),  ол  акуумулятормен  шығарылған 
болатын, соның салдарынан өз бетінше қолданыла беретін. Оның массасы не бары 1,6 кг болатын. Басқа 
жағынан  қарағанда,  СК  экранның  көлемі  өте  кішкентай  болды.  (120x32  нүктеге  дейінгі  аралықта). 
Сонымен  қоса,  дисплей  жанымен  орналасқан  болатын.  Мағлұмат  тасушы  негізінде  микрокассеталар 
қолданылған  болатын.  Қазіргі  кездегі  адамның  көзқарасына  сүйінсек,  ол  электронды  жазу 
машинасының  «қу  гибридіне»  калькуляторға,  магнитофонға  немесе  қарапайым  кассалық  құрылғыға 
ұқсас болатын. 
 
              
 
Сурет 1. Ең алғашқы компактты компьютер - Epson HX- 20 
 
Сол сияқты ерте шыққан портативті компьютер isfy gjhnfnbdn3 компьютер Osborne 1 (Сурет 2), 
ол  да  1981  жылы  жарық  көрді,  бірақ  техникалық  жағынан  әлдеқайда  қызықты  болатын.  Екі  5,25 
дисководты,  13  см  диогнальды  ңлкен  экран  (бірақ,  CRT),  сырты  екі  бөліктен  құрылған.  Бірақ  та 
құрастырылған  аккумуляторы  жоқ  болатын.  Ал  салмағы  10,7  кг  болатын.  Компьютер  деп  санауға 
келмейтін сияқты, солай ма? 
               
 
Сурет 2. Osborne 1, поративті ДК нарығындағы пионер 
Сол  кезден  бастап  портативті  компьютерлер  нарықта  үзілмей  шығарылып  отырды,  бірақ 
олардың қайсысын да болмасын белгілі бір жетіспеушілік көрініп тұрады. 
1986  жылы  және  1987  жылы  шығарылған  IBM  PC  Convertible  (Сурет  3)  және  Toshiba  Т1000, 
сыртқы пішінінің мөлшері аз болса да, экрандарының сипаттамалары өте қарапайым болатын. 
Бірақ олар өздерінің нысандары бойынша поративті компьютерлерге ұқсаған болатын. 

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 75 
 
         
 
 
Сурет 3. IBM PC Convertible компьютерлері 
 
Ең  алғашқы  ноутбук  деп  атауға  болатын  құрылғы  NEC  UltraLite  (Сурет  4).  Ол  1988  жылы 
шығарылып,  шын  мәнісінде  көтеріліс  құрылғысын  атауына  ие  болды.  Алғаш  рет  ДК  ықшамды  және 
жіңішке  қалпында  орнатылған  болатын,  ол  қазіргі  кездегі  ноутбуктардың  сыртқы  пішіні  бойынша 
ажыратылмайды.  Бірақ  оның  процессоры  ескілеу.  Ол  кездегі  индустрия  80286-ға  көшкен  болатын,  ал 
NEC UltraLite 8086-да негізделген болатын. 
 
              
 
 
Сурет 4. Ноутбук деп санауға болатын алғашқы компьютер - NEC UltraLite   
 
Шын  мәнісінде  сәтті  және  кең  өріс  алған  ноутбук  -  Compaq  LTE  (Сурет  5).  Ол  бір  жылдан 
кейін  жарық  көрді.  Ол  8086  процессоры  мен  де  (9,95  МГц)  сол  сияқты  12-мегагерцті  80С  286  мен  де 
шығарылған. Сол сияқты ол қатты дискпен қамтылған. Монохромды СК экранның рұқсаты 640x200 тең 
болатын. 
                
 
 
Сурет 5. Коммерциялық тұрғыдан қарастырғанда, алғаш ең сәтті ноутбук Compaq LTE  
 
1990  жылдың  басындағы  жаңа  енгізулер  Apple  компаниясының  шығармашылығына  тікелей 
байланысты болды. 1991 жылы шыққан PowerBook 100, 140 және 170 пернетақта алғаш рет корпустың 
түбіне  жылжытылады,  ал  оның  алдыңғы  жағында  трэкбол  орналасты.  1993  жылы  компания  сенсорлы 
панелі  бар  алғаш  ноутбукты  ұсынды.  Ол  кейіннен  партотивті  компьютерлердің  стандартты 
манипуляциларына айналды. 
Бұл  екі  оқиға  арасында  1992  жылы  IBM  компаниясы  ерекшеленеді,  ол  алғаш  рет  TFT-түрлі  - 
түсті дисплеймен қамтылған, диогналі 10,4 - ThinkPad 700с ноутбугын шығарды.  
 

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 76 
 
 
Сурет 6. Apple PowerBook 100 сериясында ноутбуктар қазіргі кездегі ноутбуктарға ұқсас болды. 
 
Аталған  жағымды  ерекшеліктердің  барлығы  кейіннен  нарықтағы  барлық  қатысушыларымен 
енгізілген болатын. Соның салдарынан даму процесі күшейе түсті де өнімділік сапасы жоғарылай берді, 
массасы  керісінше  азайып,  одан  әрі  дамыған  дисплейлер  т.б.  құрылғылар  шығарылған  болатын. 
Құрылғысы  жағынан  қарастырсақ,  ақырғы  15  жылдың  ішінде  ноутбуктар  кереметтей  өзгеріске 
ұшырамады. 
 
Қазіргі кездегі ноутбуктардың құрылғысы 
Қазіргі  кездегі  ноутбук  екі  бөліктен  тұрады:  оның  төменгі  жағында  көбінесе  электронды 
толықтырулар,  барлық  коммуникационды  порттар  мен  кеңею  слоттары,  басқару  құрылғылары 
орналасқан.  Жоғары  бөлігінде  қақпағында  -  экран  орналасқан.  Кейбір  кездерде  қақпағына  динамика 
немесе микрофон орнатылады (бірақ олар корпусқа да орнатылуы мүмкін). Экранның үстіңгі жағында 
орнатылған веб - камераларды да кездестіруге болады. 
Корпустың  ішінде  аналық  тақша  орналасқан,  онда  барлық  электронды  компоненттер  бар. 
Олардың бір бөлігі тақшаның үстінде орналасып, ауыстыруға жатпайды. Басқа бөлігі бір тетікшілерге 
орнатылады.  Берілген  бөлу  маңызды  болып  табылады.  Себебі  ол  ноутбукты  таңдауға  үлкен  әсерін 
тигізеді. 
Басында  ноутбуктар  үстел  компьютерінің  қарапайым  компоненті  ретінде  құрастырылған 
болатын. Бірақ кейіннен осы жолдың тиімсіздігі көзге түсе бастады, себебі осы жол батареймен жұмыс 
істеу  уақытын  қатты  шектеп  отырды  -  ол  портативті  компьютер  көрсеткішінің  ең  негізгісі  болып 
табылады.  Сондықтан  1990  жылы  мамандырылған  компоненттер  (тікелей  ноутбуктарға  арналған) 
шығарыла  бастады.  Біріншісі  -  Intel  386SL  мобильді  процессоры  болып  табылады.  Оның  көмегімен 
портативті  компьютерлерді  өңдірушілер  жаңа  кезеңге  көшті  -  одан  бұрын  көшу  процесі  жоғары 
электрді қолданылу салдарынан қиынға түскен болатын (80836 процессоры). 
Кейіннен  компоненттер  саны  портативті  мамандырылған  болып  шықты.  Бүгінгі  күнге  олардың 
ноутбукқа  қолданылатын  барлық  түйіндері  арнайы  соларға  құрастырылып  отыр  немесе  мобильді 
қажеттіліктерге сай оптималды негізделген. Олардың ең негізгілерін қарастырайық. 
Чипсет және платформа 
Кез  келген  компьютер  мен  ноутбуктың  жекелеген  негізі  болып  табылады.  Чипсеттің 
микросхемалы  тақшасында  орнатылып,  ауыстыруға  жарамайды.  Бүкіл  платаның  қайтадан  толық 
жаңартылуы  да  мүмкін  емес.  Себебі,  әрбір  плата  белгілі  бір  ноутбуктың  моделі  үшін  қарастырылған. 
Жөндеу  жұмысын  ғана  жүргізуге  болады  -  егер  де  плата  жұмыс  істемесе,  жаңасын  орнатқан  дұрыс 
болар. 
Қазіргі кездегі ноутбуктарда:  «платформа»  концепциясы қолданылады:  чипсет, процессор  және 
басқа  да  компоненттерден  тұратын  құралдар  жиынтығы».  Коммерциялық  жағынан  қарағанда,  бұл 
көрсеткіштердің  ең  айқын  және  сәттісі  Intel  Centrino  (Сурет  7)  болып  табылады.  Оның  құрылымы 
басынан  ақ  талаптандырылып,  қазіргі  кезге  дейін  мүлдем  өзгермеген  деуге  болады.  Платформа  Intel, 
процессорынан  (басында  -  Pentium  М,  қазіргі  кезде  -  Core)  және  желілерсіз  адапторлардан  -  ол  Intel 
өнімі болып табылады. Қазіргі кезде бұлардың қатарына модуль ретінде Intel Turbo Memory қосылады. 

ПОӘК 042-18.39.1.113/01-2013 
10.09.2013 ж.  № 1 басылым  
107 беттің 77 
 
 
Сурет 7. Centrino платформасының классикалық құрамы 
 
Атап  көрсетейік,  аталған  түрдегі  құрал  ноутбуктың  Centrino  платформасына  қажеттілігінше 
қойылды.  Celeron  М  немесе  чипсет  немесе  WLAN-адапторын  қолдану  шет  өндірушілерден  Centrino 
атты  ноутбуктың  атауын  автоматты  түрде  жойып  жібереді.  Сондықтан,  Centrino-ноутбугын  сатып 
алғанда, оның Intel компаниясының мобильдік концепциясына сай екендігіне күмәндарыңыз болмайды. 
Бірақ  бұл  вендорлардың  бағалық  политикасын  одан  әрі  икемді  етеді  -  ноутбуктарды,  модельдердің 
бағаларының  жоспарлы  түрде  түсуінен.  Centrino  платформасында  орнатылған  модельді  $1000  арзан 
ешқайда сатып ала алмайсыз.  
Ал  AMD  компаниясы  өзінің  Turion  64  және  Turion  64  X2  платформасында  басқаша  үйлесім 
тапты: Бұл платформалардың негізгі қажетті компоненттері - бір атаулы процестер болып табылады. Ал 
чипсет пен желісіз адапторды жақтылары қолданылады. Бір жағынан қарағанда конкуренцияға жайлы 
бола тұрып, арзан ноутбуктарды шығаруға жағдай туғызады. 
Басқа  жақтан  қолданушы  тәжірибе  кезінде  ана  немесе  мына  модель  өзін  қалай  сезінетініне 
сенімді  бола  алмайды.  Өте  жиі  қолайсыз  варианттар  болып  қалады,  әдетте  ең  арзан  чипсеттерді 
қолданылу кезінде. 
Айта  кетсек,  AMD  осыдан  біраз  уақыт  бұрын  ATI  компаниясын  сатып  алған  болатын,  осыған 
орай ол өзі чипсеттерді шығарып, графикалық мәслелерді өз бетінше шешуге көшті. Сондықтан AMD - 
нің компонент таңдауы қатан болатынына күмәным тумайды. 
Процессор 
Қазіргі  кездегі  ноутбуктағы  процессорлар  арнайы  тетікше  -  сокетке  қондырылған.  Оның  өте 
маңызды  қасиеті  бар:  портативті  компьютердің  бірдей  модельдеріне  процессорлардың  тізбегі 
орналасқан. Сондықтан, ноутбукты процессор моделі арқылы таңдау дұрыс емес деп ойлаймын. 
Бүгінгі таңға өзекті варианттарды атап өтсек: 

жүктеу/скачать 2,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: