«полиметалл» АҚ Қызыл жобасының ЭӘӘБ
жүктеу/скачать 57,11 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Жоғары су өсімділігі
- 4.9.12-кесте: Сороковая карьері тоғанындағы тұқыбалықтың өсімі. Жасы Сызықтық өсімі, см.
- 4.9.13-кесте: Зерттелген тоғандардағы тарғақ балықтың морфофизиологиялық индекстері Тоған HSI CSI Жалпы
- Ұрғашы Еркектер Жалпы Ұрғашы Еркектер
- 4.9.14-кесте: Зерттеу ауданының 3 тоғандарындағы тарғақ балықтың гонадосоматикалық индексі Тоған Ұрғашы
- 4.9.15-кесте: 3 зерттелген тоғаннан тарғақ балық ұрғашыларының тұқымдылығы
- Еркектер Алаайғыр бөг. 2.01 2.07 1.95 1.79 1.78
- 4.9.17-кесте: Зерттеу тоғандарындағы тортаның морфофизиологиялық индекстері Тоған HSI CSI Жалпы
- 4.9.18-кесте: Зерттелген тоғандардағы тортаның семіздігі Тоған Q F Q c
Зерттеу нәтижелері Гидрофлора Фитопланктон және перифитон
Зерттелген тоғандардың ерекше гидрохимиялық режімі өзіндік альгоценоз құрастырады, онда басым форма диатомды, сосын реофильді және эвритопты балдырлар болып табылады. Қамыс қопасында оларға лимнофильді формалар қосылады.
Бұлақтардағы жоғары суалмасуына байланысты микрофлора түр қатынасында жеткілікті кедей. Барлық тоғандарда Navicula, Diatoma, Synedra, Zygnaema, Scenedesmus, Pediastrum және Chlorella тұқымдастарының түрлері басым. Көк-жасыл түрлерінен аса жиі Oscillatoria тұқымдастарының түрлері кездесті. Жалпы, соңғы топтың саны аз болды. Фитопланктон мен перифитон биосалмағының негізгі шоғырлануы жағалаудағы қамыс қопаларында орналасқан.
Фитопланктонның ең көп биосалмағы аса эвтрофикалық тоғандарда болды: Қызылсу су қоймасы, Алаайғып бөгеті– шамамен 5,4-9,5 мг/л. Сынамаларда эвгленді балдырлардың болуы осы су қоймаларындағы фитопланктонның биосалмағын айтарлықтай арттырады.
Бұлақтардағы ауытқулар 0,9-3,1 мг/л шегінде жатыр, ол осы тоғандардың қалыпты көрсеткіші болып табылатыны мүмкін.
Карьерлер тоғандары үшін альфлора биосалмағының көрсеткіштері 0,2-1,5 мг/л шегінде тұр. Бұлақтарда жасыл және алтын түстес балдырлар, ал карьерлерде негізінен диатомды балдырлар басым.
Қатты су үстіндегі өсімділік карьерлердің тоғандарында аз алаңды алады. Су қоймаларында және бұлақ жағалауында ол сан жағынан және түр қатынасынан байырақ. Гигрофильді макрофлора негізінде кәдімгі қамыс (Phragmites communis Trin.), аил қоға (Thypha angustifolia L.) (4.9.18 -қосымшаның 8 -суреті), көл қамысымен (Scirpus lacustris L.) ұсынылған. Жағалауда және таяз суда ақшоқан (Butomus umbellatus L.), ара (Carex spp.)перделері (4.9.17- қосымша 9 - сурет), тамыр дәрі қосмекенді таран (Polygonum amphibium L.), су жалбызы (Mentha aquatica
бақажапырақ алисма (Alisma plantagoaquatica L.) кездеседі. Жағалау бойында талдар (Salix spp.) және бөтен ағаш түрлері өседі.
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
Су
асты флораны
негізінен жүзгіш
(Potamogeton natans L.), жылтыр (P. lucens L.), тарақбас (P. pectinalis L.), бұйра (P. crispus L.), орама жапырақ (P. perfoliatus L.) шылыңдар және олардың будандары құрастырады. Сонымен қатар, масақты егеушөп (Myriophyllum spicatum L.), шөгінді мүйізжапырақ (Ceratophyllum
Балдырлар (Charaphyta) аса жиі кездеседі. Нейстон флорасы азғана үшқұлақ балдықшөппен (Lemna trisulca L.) ұсынылған.
Қызылсу су қоймасында канадалық элодеясының (Elodea canadensis Michx.) бірлі-жарым бұтақтары белгіленген.
Қызылсу және Алаайғыр су қоймаларының аясында өсу ортасының жағдайлары аса тереңдік есебінен суасты және су бетіндегі өсімдіктер қауымдастығының жалпы дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасамайды. Сонымен бірге, су бетіндегі қатты өсімділік басқан алаңдар табиғи тоғандардың экожүйелері қалыпты қызмет ету үшін толығымен жеткілікті. Карьерлер тоғандарында толыққанды гидрофитоценотикалық қауымдастықтарды дамыту мүмкін емес.
Жалпы, микро- және макрофлораның биологиялық алуантүрлілігі және көлемдік сипаттамалары тоғандардың гидрологиялық сипаттамаларына және оларға органикалық заттардың түсу деңгейіне сәйкес келеді. Су жануарлары Планктондық қауымдастықтар
Зерттелген тоғандардағы планктондық жануарлардың түрлі алуантүрлілігі 4.9.18 қосымшада көрсетілгендей Rоtаtоriа (12), Crustacea (15) және Copepoda (8) үш сыныбына жататын шамамен 35 түрінен тұрады.
Зоопланктер қауымдастығының көлемдік құрамының негізін бірнеше түрлер құрайды: A. priodonta, K. cochlearis, P. remata (Rotatoria), D. longispina, Ch. ovalis, C. reticulata (Cladocera), C. abyssorum, Eu. graciloides (Copepoda).
Зоопланктонның биосалмағының көрсеткіші тоғандарда 0,583 бастап 8,551 г/м 3 дейін (1 кесте) шектерде секіріп тұрды. Осы деректер бойынша тоғандар олардың өнімділік деңгейіне байланысты ультраолиготрофикалық, β-олиготфрофикалық және β-мезотрофикалық түрлерге жатады.
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
кес. 4.9.11: Зерттелген тоғандарда зоопланктонның саны (экз/м 3 ) және биосалмағы (г/м 3 ) Тоған Саны (экз/м 3 ) Биосалмақ (г/м 3 ) Трофика деңгейі* Қызылсу су қоймасы 11,65 5,347
β-мезотрофный Алаайғыр бөг. 9,53 8,551
β-мезотрофный Алаайғыр бұл. 5,19 1,540
β-олиготрофный Безымянный бұл. 4,11 1,363
β-олиготфроный Ақбастаубұлақ бұлағы 5,58 2,315
β-олиготфроный Дальний кар.тоғаны 7,58 3,342
β-мезотрофный кар.тоғаны Дальний-1 3,03 0,583
ультраолиготрофты № 2 кар. тоғаны 3,37 1,772
β-олиготрофный № 5-6 кар. тоғаны 4,11 2,202
β-олиготрофный *Куйбышев, 1986жТүрлі табиғи аймақтардағы өзендердің кейбір трофикалық деңгейлерін және трофикалық масштабтарының қатынастары туралы. VGBO V Конгресі баяндамаларының тезистері. – 2 бөлім.
Тоғандардың көбінің планктоценозы сипатқа ие. Бұл топ саны бойынша басым, бірақ салмақтың төмен жеке көрсеткіштерінен тоғанның планктонының биосалмағын құрастыруда айтарлықтай рөл ойнамайды. Ерекшелікті тек Алаайғыр бөгеті құрайды, онда планктофауна сипаты кладоцеридті (ескек аяқты шаяндар басым). Бұны Қызылсу су қоймасы туралы да айтуға болады.
Қазіргі уақытта Қызылсу су қоймасында және Алаайғыр бөгетіндегі азық деңгейі планктофаг- балықтар мен құртшабақ балықтардың популяциясының трофикасы үшін қолайлы жағдайлар қамтамасыз етіле алады. Тиісінше, осы тоғандарда балықты кәсіби және әуесқой аулау толығымен дамытыла алады.
Карьерлер тоғандарының трофтылық деңгейі өте төмен – ультраолиготрофты деңгейге дейін, ол олардың суында органиканың аз құрамымен түсіндіріледі. Дальний карьерінің тоғаны ерекше болады, онда Майранбастау бұлағымен органика енгізіледі.
Зерттелген ауданның бентофаунасы 4.9.18 -қосымшада көрсетілген 5 сыныпқа жататын шамамен 50 түрі ұсынылған. Түрлердің барлығы түр деңгейі бойынша жіктелмегенін айта кету керек. Кейбір фото мысалдар 4.9.17 қосымшада көрсетілген.
Осы елу түр ұлулардың 12 түрінен, буын аяқтылардың екі түрінен және сақина тәрізді құрттардың екі түрінен тұрады.
Алты отрядқа жататын жәндіктердің шамамен 35 түрі зерттеліп жатқан су объекттерінің бентосында анықталды. Олардың көбі құртты кезеңінде болған, ал Hemiptera және Coleoptera секілді бір қатар топтар имагиналды кезеңінде анықталды (4.9.18 қосымша).
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
Зерттелген тоғандардың бентосындағы жәндіктердің аса көп топтарының бірі – Odonata шегірткесі. Көбінесе алабұға секілді балықтардың қорегінде айтарлықтай рөл ойнайды, сонымен қатар, өздері де белсенді жыртқыштық етеді. Барлығы 6 тұқымдастан 10 түрі белгіленген.
Жартылай қатты қанаттылар Hemiptera – жәндіктер отрядының түр қатынасындағы аса бай түрі. Зерттелген ауданның тоғандары бйоынша барлығы 5 тұқымдастарға жататын 16 түрі тіркелген.
Мекендеуге қолайлы стация бір қатар орындары болуына қарамастан, қосқанатты жәндіктердің құрттары зерттелген аумақтың барлық тоғандарында жинауда барынша сирек болды. Алаайғыр су қоймасында жағалау шыбынының (Ephydridae sp.) бір құрты, Қызылсу су қоймасында түрі анықталмаған Chironomidae бірнеше түрі ауланды.
Безгек ағыны жақсы бұлақтар мен өзендерде ерекше көптігіне қол жеткізе отырып, өңірдің табиғи тоғандары бойынша кеңінен таралған. Түрлі алуантүрлілігі бай емес – 1 түрі ғана тіркелген (4.9.18-қосымша). Бір қатар өзге түрлерінің экологиялық ерекшеліктеріне байланысты олар зерттелген ауданда мекендеуі мүмкін, бірақ жұмыстардың маусымына байланысты сынамаларда тіркелгені жоқ.
Trichoptera (ручейник) отряды негізінен зерттелген ауданның ағынды суларының кәдімгі мекендеушілері. Түрлі алуантүрлілігі 2 тұқымдастардың 4 түрімен шектелген.
Ихтифауна (балықтар) Зерттелген алаңда балықтардың үш түрі анықталған, дәлірек айтқанда, сұр мөңке, кәдімгі мөңке және кәдімгі тарғақ балық.
Сұр мөңке (Carassius gibelio Bloch, 1782) негізінде Ақбастаубұлақ бұлағының жүйесінде тіркеледі, онда осы лимнофильді түрдің мекендеуі үшін тиісті жағдайлар бар майда балшықтар каскады жасалған. Ағынмен мөңкенің құртшабақ балығын бұлақ ағысына және Дальний карьерінің тоғанына шығарылады, онда алабұға азығында тіркеледі. Түр Дальний карьерінде белгіленген және алабұғаның құрбан түрі болып табылады.
Тұқыбалық (Cyprinus carpio L., 1758). Тоғандарды балықтандыру үшін кеңінен пайдаланылатын түр. Зерттелген ауданда Сороковая карьерінің тоғанында табылды( 4.9.17-қосымшаның 14- суреті). Дальний-1 карьері секілді және өзге тоғандарды "20 кг." Тұқыбалықтардың мекендеуі туралы жергілікті аңыздар негізсіз. Осындай өсім үшін кем дегенде мезотрофты деңгейде азық базасы керек, ол бұларда жоқ. Дальний 1 карьері ультра-олиготрофты болып табылады..
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
В 4.9.12 Сороковая карьерінің тоғанынан тұқыбалық өсімінің нағыз қарқындары көрсетілген. Олар ос популяцияны аяу өсетін және аз өнімді ретінде сипаттауға көмегін тигізеді.
Жасы Сызықтық өсімі, см. 4+
6,3 9,3
12,3 15,5
3+ 6,1
8,5 12,4
2+
6,6 10,8
(Сороковой) карьеріндегі тұқыбалықтың жынысы толығымен жетілу өмірінің төртінші жылында дене ұзындығы 15 см асқанда және дене салмағы 100 г. асқанда жүзеге асады. 5 жастағы тұқыбалықтың 1 уылдырығы бар.
(Сороковой) карьерінің тоғанындағы топтама өзінен өзі өндірілетін болуы мүмкін, дегенмен олиготрофты азықтық базасымен түсіндірілетін өндірілудің аса төменгі қарқындылығына ие. Мұнда оның қорегінің негізін ауа жәндіктерінің аз үлесімен планктон және перифитон құрайды.
Сауалнама деректері бойынша (сауалнама жергілікті балықшылар арасында жүргізілді) тұқыбалықтың белгілі бір табыны Қызылсу су қоймасында бар, онда өнімді популяцияның болуы мүмкін.
Тарғақ балық (Leuciscus leuciscus L., 1758) біркелкі-реофильді түр, Алаайғыр бұлағында және Алаайғыр бөгетінде белгіленген. №2 карьері тоғанының ихтиофаунасын құрастыратын негізгі түр болып саналады (4.9.17-қосымшасының 15-суреті).
Зерттелген популяциялардың бауырының индексі жасы мен жыныс тәуелділігіне ие (4.9.13). Үлкен индекстер ұрғашыларға және аса ірі (үлкен) түрлерге сипатты болады. Алаайғыр бөг. және №2 карьер тоғанының іріктеу арасындағы ерекшелік бір жағынан және Алаайғыр бұлағы екінші жағынан көлемдік сипаттамалармен байланысты.
№2 карьердегі кәдімгі тарғақ балықтың жүрегі индексінің төмен көрсеткіштері (CSI – жүрек салмағының тұтас ет салмағымен пайыздық қатынасы) энергетикалық шығындардың жалпы үнемдеуімен, соның ішінде – су қалыңдығында айтарлықтай жылжумен байланысты болуы мүмкін. Бұл жыртқыштардың болмауына байланысты, жануар азығының жетіспеуін олар карьер тастарындағы өсімдерді тұтынумен толықтырады.
Алаайғыр бөг. 1.54 1.90
1.18 0.14
0.14 0.14
Алаайғыр бұл. 1.21 ±0.10 1.23 ±0.17 1.21 ±0.09 0.15 ±0.01 0.15 ±0.01 0.15 ±0.01 №2 карьер 1.55 ±0.11 1.71 ±0.19 1.41 ±0.11 0.11 ±0.004 0.12 ±0.01 0.11 ±0.005
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
Гонадосоматикалық индекс бойынша есею дәрежесі де көлемдік-жыныстық тәуелділікке ұшыраған (4.9.14). Карьердегі тарғақ балықтардың GSI жоғарлауы трофикалық жетіспеушілік қатаң жағдайында тұрақты популяцияны қолдау үшін өндірудің қарқындылығын нығайтумен байланысты.
гонадосоматикалық индексі Тоған Ұрғашы Еркектер Алаайғыр бөг. 48,95 4,89
Алаайғыр бұл. 42,43 ±5,15 3,36 ±0,33 №2 карьер 51,13 ±3,38 4,95 ±0,64
Зерттелген популяциялардың жыныстық құрылымы жыныстардың шамамен бірдей қатынасымен сипатталады. Ұрғашылардың тұқымдылығы Алаайғыр бұлағының тез ағынына қарағанда лентиялық тоғандарда жоғарырақ. Дегенмен, өз үлесін іріктеудің көлемдік сипаттамасы енгізеді (4.9.15-кесте). №2 тоғанның карьеріндегі тарғақ балықтың ұрғашыларының тұқымдылығы бірнеше жоғары, ол туралы өндірудың салыстырмалы нашар әл-ауқаты туралы көрсетеді.
Алаайғыр бөг. - 9,5
- 565
- 111
Алаайғыр бұл. 2,9 -11,2 5,4 224-744
393 75-208
149 №2 карьер 7,9 -15,6 10,3
445-872 579
78-166 108
FI - абсолюттік жеке тұқымдылық RFSL – ұрғашының тұтас ет ұзындығына (FI қатынасы жеке салыстырмалы тұқымдылығы, дана/см); RFm – ұрғашының салмақ етінің салмағына (FI қатынасы жеке салыстырмалы тұқымдылығы, дана/г.)
жәндіктері мен макрофиттер бар. №2 карьер үшін асқазанды толтыру индексі 16,2 ‰, Алаайғыр бөг. үшін – 12,7‰ тең. Алаайғыр бөг.тарғақ балықтың семіздік көрсеткіштері №2 карьерге және бұлаққа қарағанда айтарлықтай жоғары. Екі жағдайда да бұл азықпен қамтамасыз болуымен байланысты. Карьерде және бұлақта бөгетке қарағанда азық аз (4.9.17- кесте).
Алаайғыр бұлағы 1,72 ±0,04 1,71 ±0,05 1,75 ±0,07 1,57 ±0,03 1,52 ±0,03 1,63 ±0,05 №2 карьер 1,92 ±0,02 1,86 ±0,03 1,97 ±0,03 1,70 ±0,02 1,68 ±0,03 1,71 ±0,03 Qf – Фултон семіздігі (балық денесінің салмағы мен ұзындығының қатынасы ); Qc – Кларк семіздігі (балықтың тұтас етінің салмағы мен ұзындығы );
Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
Жалпы, тарақ-балық популяциясының әл-ауқаты төмен болу фактілері азықтық қорлардың жетіспеушілігіне байланысты. Поллютанттардың түрдің
популяциялық-биологиялық көрсеткіштеріне әсер етуін дәлелдеу зерттелген гидроценоздарда белгіленген жоқ.
Торта (Rutilus rutilus L., 1758) – зерттелген ауданда ең көп түр. Дальний, №2, Сороковой карьерлерінің тоғандары, Алаайғыр бөгеті, Қызылсу су қоймасы және Алаайғыр бұлағы үшін бөгеттің төменгі бьефінде белгіленген (4.9.17-қосымшасының 16-суреті).
Зерттелген тоғандарда тортаның морфофизиологиялық индекстері өзгергіштің біркелкі емес тенденцияларын көрсетеді (4.9.17-кесте). Жылдам ағатын сулардағы (Алаайғыр бұлағы) түрлердің CSI жоғарлауы туралы аса сенімді айтуға болады. Дальний карьерінің тоғанынан басқа еркектерде ұлғаю кейбір тенденциясы бар. Дегенмен, іріктеудің аз саны нақты қорытындылар жасауға мүмкіндік бермейді,
Қызылсу су қоймасы - 1,54 ±0,29 - 0,13 ±0,003 0,13 ±0,003 0,14 ±0,01 Сороковой кар.су қоймасы 1,17
1,05 1,42
0,10 0,10
0,10 №2 кар.су қоймасы - 1,55
- - 0,12 - Дальний кар.су қоймасы 1,20 1,10
1,39 0,12
0,13 0,10
Алаайғыр бөг. 1,39 ±0,18 1,48 ±0,29 1,31 ±0,25 0,13 ±0,01 0,12 ±0,01 0,14 ±0,01 Алаайғыр бұл. - -
0,15 0,15
0,14
Гепатосоматикалық индекс табиғи тоғандардағы түрлерде және №2 карьер тоғанындағы 1 данасында жоғарырақ болды. Өзге техногендік тоғандардағы торта өте төмендеген HSI ие. Бұл іріктеудің мөлшерлік жас сипаттамаларымен және қоректену түрімен түсіндірілуі мүмкін.
Қызылсу су қоймасындағы торта көрегінде негізінен макрофиттер белгіленеді, сонымен қатар, планктон және бентос бар. Алаайғыр бұлағында бұл түр жоғары су өсімділігін, карьерлер тоғандарында – перифитон, Сороковой карьерінің тоғанында ауа жәндіктерінің аз үлесін тұтынады. Зерттелген тоғандардағы торта семіздігі 4.9.18-кесте берілген.
Кестеден көрінгендей, техногенді тоғандардағы және Алаайғыр бөг. түрлер аса семіз болды. Бұл олардағы тортаның төмен санымен, трофикалық бәсекелестер мен ірі жыртқыштардың үлкен көлемінің жоқ болуына, Алаайғыр бөг.үшін тоғанның жоғары азықтылығымен түсіндірілуі мүмкін.
Тоған Q F Q c жалпы Ұрғашылар еркектер жалпы Ұрғашылар еркектер Қызылсу су қоймасы 2.05 ±0.02 2.06 ±0.02 2.04 ±0.05 1.84 ±0.02 1.84 ±0.02 1.85 ±0.03 Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 4.9 бөлім
Желтоқсан 2015 Ақырғы нұсқасы V1.0
181 бет
Сороковой кар.су қоймасы 2.38 2.36
2.43 2.17
2.12 2.28
№2 кар.су қоймасы - 2.27 - - 1.96 - Дальний
кар.су қоймасы 2.14 2.18
2.08 1.92
1.94 1.90
Алаайғыр бөг. 2.21 ±0.05 2.32 ±0.05 2.11 ±0.04 2.02 ±0.04 2.10 ±0.05 1.93 ±0.03 Алаайғыр бұл. 2.01 2.03
1.99 1.84
1.88 1.80
Qf – Фултон семіздігі (балық денесінің салмағы мен ұзындығының қатынасы ); Qc – Кларк семіздігі (балықтың тұтас етінің салмағы мен ұзындығы );
жүктеу/скачать 57,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|