E. Valkova: Comparative research of the criminal law protection

78

Кұқық және мемлекет, № 2 (67), 2015

79

Право и государство, № 2 (67), 2015

Модернизация правоохранительных органов

Модернизация правоохранительных органов

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ 

ішКі іСТЕР ОРГАНДАРЫНДА 

ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ КүРЕСТің 

ҰйыМдаСтырылу-ҚҰҚыҚтыҚ 

тҰжырыМдаМаСы

т. С.СӘлКебаев, 

Қазақстан республикасы ііМ б. бейсенов атындағы 

Қарағанды академиясының PhD докторанты,  

полиция майоры

М

емлекеттік басқарудың барлық деңгейіндегі жемқорлыққа 

қарсы күрес Қазақстан Республикасының Президентінің 

2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген 

2020  жылға  дейінгі  Қазақстан  Республикасының  стратегиялық 

даму жоспарының негізгі мақсаттарына жетуге бағытталған. Ішкі 

істер органдары құқық қорғау органдарының ішіндегі ең саны көп 

бола тұра, әкімшілік қызметпен бірге, қылмыстық-процессуалдық 

саладағы қоғамдық тәртіпті қамтамасыз ету бойынша негізгі салмақ 

жүктелген орган. 

Сондықтан ішкі істер органдарындағы жемқорлық адам мен мем-

лекет арасындағы қатынасқа қатысты қоғамдық қатынастардың 

барлық  тұстарына  кері  ықпалын  тигізетіні  анық.

1

  Мемлекеттің 

мүдделерін  күйттейтін  өкілетті  органның  азаматтардың  заңды 

мүдделеріне қайшы келетін келіссіз тенденцияны тудыру қауіпі 

бар. Ал бұл өз кезегінде қылмысты жасырушылықты, тіркемеуді 

(латентость)  туындатып,  сондай-ақ  тұрғылықты  халықтың  жал-

пы құқық қорғау органдарына сенімділігін жоққа шығарады. Ішкі 

істер органдарындағы жемқорлыққа аңды тікелей бұзуға әкеліп 

соқтыратын  келіссіз  жайттарға  –  қылмысты  тіркеуден  жасыру, 

қызметтегі  әрекетсіздік,  қылмыстық  іс  материалдарын  фальси-

фикациялау, т.б. жатқызылады.

Transparency International - Халықаралық үкіметтік емес ұйымның 

2013 жылдағы жемқорлықты бағалау Индексіне сәйкес (Corruption 

Perceptions Index 2013), Қазақстан 2012 жылға қарағандағы көрсеткіші 

жеті сатыға төмендеген, 175 елдің ішінде 140-шы орынды алып, 

Гондурас, Лаос, Уганда секілді елдермен қатар орналасқан. 2014 

жылдың қорытындысы бойынша Қазақстан Азербайжан, Гамбия, 

Гондурас, Непал және Пәкістан елдерімен тең 126-шы орынға ие. 

Көріп отырғанымыздай, инвистициялық жағдай жасау, капиталды 

тарту, кіші және орта бизнестің сегментін (бөліктерін) дамыту және 

еліміздің одан әрі экономикалық дамуы үшін барлық құқық қорғау 

органдарының, соның ішінде ішкі істер органдары жұмысының 

тиімділігін арттыруды қамтамасыз ету қажет.

Осылайша,  2014  жылдың  қорытындысы  бойынша  жемқорлық 

қылмыстарының көпшілігін әр деңгейдегі әкімдік қызметшілері – 

221, ішкі істер органдарының қызметкерлері – 131, ауыл шаруашылық 

министрлігі – 105, салық органдары – 53, енбек және тұрғындарды 

әлеуметтік қорғау министрлігі – 42 қызметшілерімен жасалады.

2

Осы  уақытқа  дейін  жемқорлыққа  қарсы  күресте  жемқорлық 

фактісіне посткриминалдық жауап қайтару басым болып келді.

3

 

Алайда бұлайша әрекет етудің тиімділігі жеткіліксіз көрінеді, өйткені 

оқиға болып өткен соң есепке алынып, себебін – жемқорлық құқық 

бұзушылық жасалуына түрткі болатын шарттары мен механизмін 

жоя алмауда.

Аталған  мән-жайлар  жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  бойынша 

жекеленген  шараларды  ғана  тұжырымдау  емес,  осы  іс-қимыл 

тұжырымының өзін өзгертуді қажет екенін көрсетеді. Кез келген 

тұжырымның негізінде, біздің пікірімізше, барлық элементтерінің 

жүйелік құрылымын анықтайтын идея жатуы керек. Біз ұсынып 

отырған тұжырымдамада мынадай ой арқау етіледі: заңнамалық 

деңгейде аз-кем ғана өзгеріске түсіп, ал негізгі мәселелердің бөлігі 

ішкі  істер  органдарының  қызметінің  дұрыс  ұйымдастырылуы, 

тиімсіздігінің төңірегінде шоғырлануы тиіс.

Қазақстан Республикасы ішкі істер органдары қызметінің нормативтік 

реттелуі, сөз жоқ, біздің тұжырымдамамыздың бөлінбес әрі маңызды 

бөлігі, алайда біз оны әдіс не құрал ретінде ұсынамыз, өйткені соңғы 

жылдарда жемқорлыққа қарсы қабылданған құқықтық нормалар 

жетіп артылады. Алайда мұның жемқорлыққа қарсы іс-қимылға әсері 

Мақалада  автор  Қазақстан  Республикасының  ішкі  істер  ор-

гандарында  біртұтас  тұжырымдамаға  біріккен,  жемқорлыққа 

ұйымдастырушылық-құқықтық қарсы тұрудың барынша басым 

бағыттарын көрсетеді. Әрбір ұсынылған бағыттар бойынша автор 

өзінің жүзеге асырылуын талап ететін негізгі идеялар мен жасалатын 

іс-шаралардың тиімділігін өлшейтін критерийді тұжырымдайды. 

Сонымен қатар, автор проблемалардың негізгі бөлігі ішкі істер 

органдарының қызметінің дұрыс емес және тиімсіз ұйымдастыру 

саласында кездесетінін ескере отырып, заң деңгейінде өзгерістердің  

аз болуын талап ететін позицияны негіздейді.  

Түйінді  сөздер:  мемлекет,  үкімет,  құқық,  заң,  ғылым,  сот,  заң 

шығару, полиция, жемқорлық, халықаралық.

©

 

Т. С.Сәлкебаев, 2015

2

Ақпараттар бойынша «Қазақстан Республикасының Экономикалық қылмысқа 

және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі» (автордың ескертпесі – 

Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 6 тамыздағы №875 Жарлығы 

бойынша таратылды).

3

Спанов А.Қ. Сыбайласқан жемқорлықпен күрестегі халықаралық тәжірибелер 

// Право и государство. № 2(59), 2013. С. 81-84.

4

Автордың ескертпесі: арнаулы атақтары бар органдардан басқа, әскери атағы 

бар құқық қорғау және арнаулы органдардың қызметкерлерінің ерекшелігі, 

осы  атақтарына  арнаулы  атақтарға  қарағанда  қосымша  төлемақы  көбірек 

төленеді.

1

Кереев А.А. Модернизация правоохранительных органов: ключевые пробле-

мы и решения // Право и государство. № 2(59), 2013. С. 100-103.

соншалықты бола қойған жоқ. Ендеше бұл бағыттың ұйымдастырылу-

құқықтық аспектісі жан-жақты толық қамтылмай отыр, әлі де болса 

полиция қызметіндегі қызметтік үдерістерінің шынайы эмпирикалық 

қалпы зерттелмеген, әрбір нақты құқық қолданушы ниетінің қилы 

қырлары назардан тыс қалып отыр деген сөз.

Мәселен,  кеңінен  сөз  етілетін  әрі  ішкі  істер  органдаріы 

қызметкерлерін  қызықтыратыны  жалақылардың  көлемі  екені 

белгілі. Бірақ та ішкі істер органдары қызметінің жалақылары өз 

алдына бөлек емес көтерілмейді, өйткені мемлекеттік басқару мен 

2011 жылғы 6 қаңтардағы № 380-IV Қазақстан Республикасының 

«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңы бойынша бұл шығындар өзге 

құқық қорғау ведомстволарының жалақыларының деңгейімен са-

лыстырыла бағаланып төленеді, ал шынтуайтында, жеке алғандағы 

ішкі істер органдары қызметкерлерінің жүктемесінің көлемі өзге 

құқық қорғау ведомстволары қызметкерлерінің жүктемелерімен 

салыстыруға да келмейді.

Осы орайда, мәселен, өндірісте болатын қылмыстық істердің са-

нымен өлшесек, еңбек төлемдерінің бірдейлігі тұрғысынан алғанда, 

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік кіріс 

комитетінің анықтаушылары (бұрынғы Кедендік бақылау комитеті) мен 

Қазақстан Республикасы Ішкі істер органдарының анықтаушыларының 

жүктемелерін салыстыруға болмайды.

4

Оның үстіне ішкі істер органдарының өз ішінде облыстық немесе 

республикалық маңызы бар қаланың аудандық бөлімнің (басқарманың) 

анықтаушысы мен ҚР ІІМ Ішкі әскер комитетінің анықтаушысының 

бір көлемдегі алатын еңбек ақыларымен өлшегенде, қызметтерінің 

жағдайлары мен еңбек жүктемелері жер мен көктей. Осының бәрі 

де қызметкерлердің мінез-құлқына әсер етер негізгі факторлардың 

бірі болып саналады.

Жоғарыда айтылған ой, шынтуайтына келгенде қосымша талдау-

ды әрі кешенді қарастыруды керек етпейтін симптомдық шаралар, 

мәселенің бергі жағы ғана. Тігінен және көлденеңнен құрылған ішкі 

істер органдарының ұйымдастырылу ерекшеліктерін ежіктеп зерт-

теуден бас тарту қолданылған шаралардың тіптен де тиімсіздігін 

әйгілейді.

Осылайша  концептуалды  тұрғы  аясында  алсақ,  біз  мынадай 

бағыттарға басты назар аударуымыз керек: 1) Қазақстан Республи-

касы ішкі істер органдарының қызметін бағалау өлшемінің жүйесін 

қалыптастыруға  өзгерістер  енгізу;  2)  меритория  мен  ашықтық 

қағидатына  негізделген  ішкі  істер  органдарының  кадрлық  сая-

саты; 3) ішкі істер органдары ұсынатын әкімшілік процедуралар 

мен мемлекеттік қызметтің қол жетімдігі мен ашықтығы; 4) ішкі 

ведомстволық мінез-құлықтың ережесін қайта қылыптау. Бұдан әрі 

біз көрсетілген бағыттарды барынша қысқаша талдап көрейік.

Біріншіден,  Қазақстан  Республикасы  ішкі  істер  органдарының 

қызметін бағалау өлшемінің жүйесін қалыптастыруға өзгерістер 

енгізу ішкі ведомстволық статистикалық жайлылықты ғана емес, 

азаматтардың құқықтары мен мүдделерінің шын мәнінде қорғалуын 

қамтамасыз ететін өзара байланысқан жинақталған өлшемдерді 

құруды ұсынады.

Бұл қызмет аспектісіне полиция жұмысының көрсеткішін анықтауда 

сандық көрсеткішті сапаға ауыстыру басты міндет болып тұр. Қазіргі 

қолданыстағы  бағалау  жүйесі  қылмысқа  қарсы  күрестің  жалпы 

қалпын көрсетпейді; нәтижелердің жан-жақтылығын, статистикалық 

мәліметтердің шынайылығын қамтамасыз етпейді. Қайта, Ішкі істер 

органдары мен құқық қорғау жүйесін тұтастай алғанда, олардың 

алдына қойылатын міндеттерді сандық көрсеткіштермен айырба-

стау құқық қорғау қызметінің көздеген мақсатына айналып отыр.

Уәкілетті органдар арқылы мемлекеттің мүдделері мен азаматтардың 

заңды мүдделерінің араларына сына қағылуда. Өз кезегінде бұл 

қылмыс пен жемқорлық латенттігі халықтың құқықтық мәдениетінің 

деңгейін едәуір төмендетені кәдік.

Ішкі ведомстволық қалыптасқан қатынастар әр түрлі деңгейдегі 

ІІО  басшыларын  статистикалық  есепте  және  қол  астындағы  өз 

қызметкерлерінің қызмет нәтижелерінің сандық көрсеткіштерімен ма-

нипуляция жасауға амалсыз итермелейді. Бұған, мәселен, ҚР ҚІЖК-нің 

280-бабынің тәртібімен қылмыстық істерді сотқа жіберерде ауыр және 

аса ауыр қылмыстардың ашылу пайызы өткен жылдың осы кезеңімен 

салыстырғанда аз болуы тіптен де мүмкін емес. Оның үстіне басшы-

лар өз жұмысының сандық тұрғыдағы көрсеткіштерінің жақсаруын 

қаламайды да, өйткені бұл, біріншіден, жоғары тұрған басшылық 

келесі жылы да есеп беретін мерзімде осындай көрсеткіштерді 

қалайды, екіншіден, ішкі ведомстволық тексерістер жиіленіп, ІІМ-

нің орталық аппаратының төменгі бөліністер қызметіне басар на-

зар аудартуы мүмкін.

Осы орайда өзара үнсіз келіскен қауіпті ереже бар. Ол белгілі 

бір ішкі істер органының есеп беру кезеңіндегі сандық тұрғыдағы 

көрсеткіші өткен кезеңмен салыстырғанда оннан бір не жүзден бір 

пайыз көтеріледі де, бұл жақсару көрткіштерді көтеру талаптары-

на негіз болмайдыға келіп саяды. 

Бұл ереже полицейлер тілінде «ӨЖОК» (өткен жылғы осы кезең) 

аббревиатураны (қысқарған сөз) тудырды. Құқықтық статистикаға 

сенім туғызбайтын «Болжау жоспары» тәжірибесі ІІО қызметінен 

біржола алынып тасталуы керек. Көрсеткіштердің төмендеуін бол-

дырмайтын қылып, ІІО қызметінің барлық бағыттары бойынша есеп 

жұмысын құлдыратары сөзсіз. Қазіргі күнгі бағалау өлшемі жүйесінің 

кемшін тұсы – заңды тікелей бұзатынға жататын – қылмыстарды 

тіркеуден жасыру, қызметіндегі әрекетсіздік, қылмыстық істердің 

материалдарын фальсификациялау, жемқорлық, тағы басқаларды 

жатқызуға болады. 

Ендеше  қазіргі  күнгі  бағалау  жүйесі  және  соған  негізделген 

көрсеткіштерге  түсініктеме  беру  мен  пайдасы  шамалы  сандық 

көрсеткіштерге жүгіну – «үздік» («үлгілі») – жақсы жұмыс істейтін 

емес, керісінше, жүйе тәртібіне сәйкес келетін адам» деген ұстанымды 

туғызады. 

Айтылған мән-жайлар, сөз жоқ, бөліністердің қызметін бағалау 

бойынша ішкі істер органдарының ішкі ведомстволық саясатын 

түбегейлі өзгертуді қажет ететінін айғақтайды. Осы аспект, өзге де 

концептуалды бағыттар туралы тақырыптар болашақ еңбектерімізге 

арқау қылмақ ойдамыз.

Екіншіден, ішкі істер органдарының кадрлық саясаты қабылданған 

шешімдердің ашықтығы мен меритократиялық қағидатқа негізделуі 

керек. ІІО-н реформалау ұйымдастыру шараларымен ғана емес, 

ведомствоның кадрлық саясатымен де жүзеге асырылуы тиісті. 

Мәселен,  полиция  қызметкерлерінің  жеке  өмірінің  аясы  және 

қызметтік мүдде мен басымдықтарының шегін анықтап алған аб-

зал.  Өйткені  бұл  аядағы  нақты  бағдардың  жоғы  басшылықтың 

қисынсыз  жазалау  шараларына  ұрындырары  сөзсіз  демекпіз. 

Мәселен, жергілікті бөліністер басшылары кейде ашықтан-ашық 

полиция қызметкерлерінің белгілі бір сауық орындарына (мейрам-

хана, кафе) бару секілді конституциялық құқығына қайшы келетін 

заңсыз бұйрықтар мен өкімдер шығарады. Осылайша, 2003 жылдың 

маусымында Экономикалық ынтымақтастық пен даму ұйымдық 

80

Кұқық және мемлекет, № 2 (67), 2015

81

Право и государство, № 2 (67), 2015

кеңесінің (ЭЫДК)

5

 мемлекеттік қызмет мүдделері 

дауларын  шешу  жөніндегі  Жетекшілері  «Жеке 

мүдделерді реттеудегі қаталдық өзге құқықтарға 

қайшы келеді. Тәжірибеде жүзеге аспай, өнімсіз бо-

лып, тіпті мемлекеттік лауазымдарға үміткерлердің 

алдында  мемлекеттік  қызметтің  құнын  түсірері 

кәдік.

6

Алайда біз ішкі істер органдары қызметкерлерінің 

мансабы немесе жүріс-тұрысы мен мінез-құлқы 

ережелері үшін қажетті мәселелермен шектеліп 

қалмай, ҚР ІІМ мамандарын даярлау жүйесіне де 

ықпал ететін кең көлемдегі ұстанымды ұсынамыз. 

Біз мамандарды даярлауда түп негізінде толықтай 

жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру форма-

тына көшуді, ведомстволық оқу орындарда ба-

калавриаттан  бас  тартуды  жақтаймыз.  Өйткені 

бұл формат шет мемлекеттерде кәдімкідей бол-

са да, Қазақстанда біртіндеп апробациядан өту 

үстінде (мәселен, ҚР ҰҚК академиясы, таратылған 

Қаржы полициясы академиясы, Жоба бойынша 

оның негізінде С. Есқараев атындағы Бас проку-

ратура институтымен біріккен Құқық қорғау ака-

демиясы – автордың ескертпесі).

Үшіншіден,  ішкі  істер  органдары  көрсететін 

әкімшілік пен мемлекеттік қызмет көрсетуіндегі 

қол жетімділік қуатты техникалық қайта қалыптау 

арқылы ғана жүзеге аспақ. Ақпараттық техноло-

гиялар жүйесін енгізудің әрбір сәттері тиімділік 

мониторингі мен азаматтардың пікірін білу арқылы 

жүргізілгені дұрыс.

Мәселен, жол қозғалысы саласындағы әкімшілік 

құқық  бұзушылық  бойынша  бейне  және 

фототүсірілімдерінің жоғары тиімділік жүйесіне құқық 

бұзушылықтар туралы мәліметтердің электрондық 

базадан алынып тасталу мүмкіндіктері, базаға кірудегі 

қорғану әлсіздігі әрі өзара бақылаудың жоқтығы да 

өз көлеңкесін түсірмей қоймайды. Жалпы алғанда 

сарапшылар мен қоғамдық ұйымдардың пікірі бой-

ынша жемқорлық былығына батқан қызметтің бірі 

жол-патрульдік қызмет екенін жасырудың қажеті 

жоқ. Ол 2014 жылы жол полициясы мен патрульдік-

бекеттік қызметтің бірігуі арқылы өзгеріп тынды. 

Егер бұрындары жылдамдық режимін бұзу жөніндегі 

мәліметтердің  бірыңғай  республикалық  базаға 

жинақталуы туралы ұйымдастырушылық-техникалық 

шешімнің  жоқтығынан,  басқа  өңірлерде  құқық 

бұзушылық жасағандар әкімшілік жауаптылыққа 

тіптен де тартылмайтын еді. Оның үстіне автокөлікке 

тыйым  салыну  туралы  бір  оралықтандырылған 

мәліметтер  банкінің  жоқтығы  кей  жағдайларда 

қылмыстық қудалау органдарымен арест қойған 

көліктердің тіркеуден алып тасталу мүмкіндігі орын 

алып отырды.

Осындай  орайда,  мәселен,  әкімшілік  құқық 

бұзушылық  үшін  айыппұл  төлеу  процедурасы 

қарапайым да ашық болуы, ал айыппұл төлегені 

туралы мәлімет бірыңғай орталықтандырылған 

электрондық базаға түсіп отыруы тиісті. Қазіргі күні 

автокөлік иелері айыппұл түріндегі әкімшілік жа-

заларды өтегені туралы түбіртектер (квитанции) 

қолдарында болса да, жол полиция органдарындағы 

мәліметтер базасында бұл айыптар төленбеді деп 

тіркеліп, сол үшін қайтара дәлелдеулерді керек 

ететіні олардың ашу-ызаларын туғызуда.

Біздің  ғылыми  зерттеуіміздің  іргелі  бағытын 

құрайтын бұл мәселеде автокөлік пен жол қозғалысы 

саласы ғана емес, жалпы ішкі істер органдарының, 

оның ішінде көші-қон және лицензиялау-рұқсат ету 

жүйесінің де мемлекеттік қызмет көрсетуінде ден-

деп енген жемқорлыққа талдау жүргізбекшіміз.

Төртіншіден, бұл тұжырымдама ішкі ведомстволық 

жүріс-тұрыс ережелері жүйесіне бағытталған бо-

луы тиіс. Бұл бағыттың ғылыми зерттелуінің күрмеуі 

қалыңдау, өйткені келген ортада, әсіресе құқық 

қорғау органдарында әлеуметтік бағалау құралдары 

белгілі бір шектеулермен жүзеге асуы мүмкін.

Десек те, сөз етіліп отырған мәселе төңірегінде 

эмпирикалық тұрғыдан алғанда мына бір қызықты 

мәселені қозғамай кетуге әсте болмастай. «Құқықтың 

екінші жағы: Ресейдегі заңшығарушылар, соттар 

және  полиция»    аталатын  2009-2013  жылдарда 

Ресейдегі заңнама мен құқық қолдану саласындағы 

негізгі оқиғалар тізбектелген 2014 жылғы жария-

ланымды айтсақ дейміз. Авторлар аңдатпасында: 

«бүкіл мәтін бір ұстанымға біріктірілген: заңдарды 

қабылдап,  қолданатын  ұйымдар  мен  адамдар 

тобы өз мүдделерін көздейтіні белгілі. Құқықтық 

ораны  жақсартудың,  инвестициялық  ахуалдың, 

азаматтардың жаппай қауіпсіздігінің кілті – заңдарға 

сансыз түзетулер енгізуде емес, соттар мен құқық 

қорғау органдарының ұйымдық өзгерістерде жа-

тыр» деп көрсетілген.

7

Оның үстіне бұл секілді зерттеулер осыдан қырық 

жыл бұрын жүйелі түрде жүргізіліп тұратын,

8

 ал 

қазіргі күні құқық қорғау қызметін реттеу сала-

сында заң шығармашылығын жеткілікті дәрежеде 

қамтымай отыр. Біз  бір шоғыр мақалаларда зерт-

теу нәтижелерін арқау ете отырып, құқық қолдану 

мәселелері жүйесінде түрткі болатын әлеуметтік 

сипаты бар әртүрлі гепотезалар, феномендер мен 

құбылыстарды сөз ететін, соның нәтижесінде жекеленген норма-

лар мен институттардың тиімсіздігіне арнасақ дейміз.

9

Сондай-ақ ішкі істер органдарының жергілікті халықпен жұмысын 

ұйымдастыру мәселесі арнайы қаузап зерттеуді қажет етеді. Мәселен, 

ЕҚжЫҰ (ОБСЕ) 2008 жылы  қазақстандық ІІМ-не учаскелік инспек-

торларды орамдық (квартальных) полицейлерге ауыстыру туралы 

ұсыныс жасаған еді. Бұл Астана қаласында орамдық полицейлерді 

құру туралы Жоба негізінде жасалып отыр.

10

 Бұл жүйе жоқ жерде 

пайда болған жоқ, оның үсітіне ЕЫҚҰ-ның ойлап тапқаны емес, көне 

тарихтан тамыр тартып жатыр. «Орамдағы қадағалаушы» («Кварталь-

ный надзиратель») – қала аумағында 50, 100 үй қамтылған әкімшілік-

полицей функциясын атқаратын Ресей империясындағы (1782 ж.) 

лауазымды тұлға. Орамдағы қадағалаушылардың қарамағында орам-

ды поручик пен күзетушілер болған.

11

 

Бұл  үлгінің  (модельдің)  ең  басты  маңызды  ерекшелігі  поли-

цей  тұрғындар  қауымдастығының  (общинаның)  өкілі  ретінде 

қарастырылатындығы. Осындай тұрғыдан аналогия ретінде бүгінде 

Қазақстандағы жүзеге асқан әр үйге дәрігерлерді бекіту әдісін, сондай-

ақ шет елдерде әбден қалыпқа түскен әр отбасының өз адвокат-

тары болатынын айтуға болар еді. Бұның ұтымдылығы полицей 

азаматтар қауымдастығының қарым-қатынастарында туындайтын 

барлық мәселелерге қанық болып, сәйкесті өкілеттігі шегінде дау-

ларды шеше білу дағдыларын меңгеретінінен көрінеді. Ал кемшілігі 

жергілікті жерде полицей билігінің белең алуын айтар едік, алайда 

мұны орамдық полицей мен учаскелік уәкіл (инспекторларды) лауа-

зымына үміткерлерді сайлау не қайта сайлау арқылы демократиялық 

процедураларда енгізу арқылы жоюға болады.

Осы жерде полицейлер құрамының ротациялау мәселесі туын-

дайды.  Алайда  мұның  басты  ұтымдылығы  полицияның  община 

дәрежесіне түсуі десек, онда ротациялаудың мәні жоқ, өйткені осы 

аумақта әбден қалыпқа түскен қатынастар тәжірибесі бұзылады да 

оны мақсатсыз етеді. Сонымен қатар орамдағы полицей штат бой-

ынша полицейлер құрамынан, осы аумақтағы ұйымдар өкілдері 

қатарынан (консъерж, ЖМПК (КСК), т.б.) сәйкесті көмекшілері бо-

луы тиіс. Олармен құқықтық қатынастар мен өзара әрекеттестесу 

процедуралар заңдық негізде реттелуі қажет.

Полицейлер мен тұрғындар арасындағы байланыста туындайтын 

ендігі бір мәселе көше бойындағы патрульдік полиция бөліністерінің 

жұмыстарын ұйымдастыруға қатысты. Өйкені олар қызметіне бай-

ланысты халықпен етене тікелей араласуы жиірек. Мұнда маңызды 

5

ОЭСР (ХҮЭҰ) – халықаралық үкіметаралық эканомикалық 

ұйым. Ол туралы Конвенция 1960 жылы 14 желтоқсанда АҚШ 

қалауымен құрылып, қатысушы мемлекеттер ратификация-

ланнан кейін 1960 жылдың 30 қыркүйегінде күшіне енді.

6

Мемлекеттік қызметтегі даулар мүдделерін шешу бойын-

ша ХҮЭҰ Басшылығы. 2003 жылдың маусымында ұсыным 

ретінде Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымына 

басшылық жасау Кеңесімен (ХҮЭҰ) қабылданған.

7

«По ту сторону права: законодатели, суды и полиция в Рос-

сии» / жалпы рекдакциясын басқарған Волкова В., Трудо-

любова М.: «Альпина паблишер», 2014. – 332 б. 

8

Социологические исследования проблем обеспечения со-

циалистической законности в деятельности органов дозна-

ния и предварительного следствия МВД. // Научная инфор-

мация по вопросам борьбы с преступностью: Проблемы 

уголовного процесса и судоустройства. № 39. Сост.: Бойков 

А.Д., Каминская В.И., Редкол.: Аржакова В.Н., Бойков А.Д., 

Гальперин И.М., Жогин Н.В. (Отв. ред.), Косоплечев Н.П., По-

пова С.И., Сафонов А.П., Устинова В.В.: М.1973. – 82 б.

9

Қараңыз: Пен С.Г. Социологические аспекты уголовного судопроизводства // 

Право и государство. №1(62), 2014. Б.89-92

10

Астана. 22 октября. КазТАГ. Встреча председателя комитета административ-

ной полиции МВД РК М. Оразалиева с экспертами отдела ОБСЕ по стратеги-

ческим полицейским вопросам.

11

Некрасов В.Ф. МВД России: энциклопедия. М.: Олма-Пресс, 2002. С.225-226.

роль,  жоғарыда  айтқанымыздай,  полициялардың  мақсаты  мен 

міндеттерінде жатыр. Қызмет көрсеткіштеріне формальды түрде 

қараудың кесірінен патрульдегі полицейлер тұрғылықты азаматтардың 

жеке  қауіпсіздігіне  төндіретін  қауіп  ретінде  қабылданатын  бол-

ды.

Мақаламызға арқау етіп біз көрсеткен бағыттар Қазақстан Ре-

спубликасы Ішкі істер органдарындағы сыбайлас жемқорлыққа 

қарсы күрестің бірыңғай қайымдық-құқықтық тұжырымдамасын 

құрайды.  Біз  мұны  диссертациялық  зерттеу  аясында  ғылыми-

зерттеудің қорытынды нәтижелері ретінде келтіруді жоспарлап 

отырмыз. Бұл бағыттарды жүзеге асыру құқық қорғау қызметіндегі 

жемқорлықты төмендетіп, азаматтардың іщкі істер органдарына 

деген сенімділігін арттырады деген үміттеміз.

жүктеу/скачать 3,03 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: