ПОЭТИКАЛЫҚ ШЫҒАРМАЛАР ҚҰРАЛДАРЫ АРҚЫЛЫ ТҰЛҒАНЫҢ

14
ПЕДАГОГИКА ЖůНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2015
Ключевые слова: экологическая культура, средства поэтического творчества, фольклор, да-
станы, эпос.
Аnnotation
The article emphasizes that deep perception of artistic images of creative poetic works generates 
aesthetic experiences and feelings. In folklore traditions and customs of careful, rational relation of 
the nation to nature are depicted in the unique form.
Keywords: ecological culture, means of poetic creativity, folklore, dastan, epos.
Т
ұлғаның экологиялық мǩдениетінің 
қалыптасу барысында рухани мǩдени ет 
құралдарының, оның ішінде поэзиялық туын-
дылардың мǩні зор болды. Бұл туынды-
ларда халықтың ұлттық мінезі мен табиғат 
арасындағы өзара байланыс, ата-бабала ры-
мыздың табиғат ǩлеміне қатысты адамгер-
шілік түсініктері көрініс тапқан. Халық 
ауыз ǩдебиетінің маңызды рөлін айта келіп, 
А.Э. Измайлов былай дейді: «...халықтың ау-
ызша шығармашылығының ең көп таралған 
түрлері – мақал-мǩтелдер... халықтық педаго-
ги ка лық миниатюралар ретінде қарасты-
ры лады, ал ертегілер, дастандар, эпос – 
еңбекші халық өмірінің оқулықтары тǩрізді». 
Бала лар дың экологиялық білімін арттыру, 
табиғат қорғау ісінің практикалық білік-дағ-
дыларын жақсылап меңгеру, табиғи ортада 
өзін-өзі ұстаудың дұрыс ǩдеттерін қалыптас-
тыру жағынан фольклорда өте бай материал 
бар. Поэзиялық шығармалардағы көркем 
бейнелерді жан-жүрегімен қабылдау эстети-
калық сана-сезімді арттыруға жағдай жасай-
ды. Халықтың табиғатқа, оның бай лығына 
ұқыпты, саналы қарым-қатынас жасау салт-
дǩс түрлері 
фольклор 
материалдарында 
арнайы, өзгеше түрде қамтылған.
Қазақ халқы баланы айналадағы ǩлеммен, 
аңдар мен құстардың мінез-құлықтарымен, 
өсімдіктердің қасиеттерімен алғашқы та-
ныстыруды бесік жырлары арқылы жүзеге 
асырған: «ůлди, ǩлди, шырағым, Көлге 
біткен құрағым, Жапанға біткен терегім, Жа-
ман күнде керегім».
Туған тіл – баланың алғашқы ұстаз да-
рының бірі ǩрі халық тǩрбиесінің маңызды 
құралы. Адам өмірінде ең ǩуелі туған тілі-
мен ұшырасады. Дǩстүр бойынша балаға 
туған тілін үйрететін ана сǩбидің сөйлеу 
қабылетін дамытуға жағдай жасап қана 
қой май, оған халықтық мораль элемент те-
рін де береді, халықтың психикасын, еңбек 
дǩстүрлерін, мǩдениетін, рухани-адамгер-
шілік 
құндылықтарын 
түсінуіне 
жǩне 
мең ге руіне көмектеседі. Мұның дǩлелін 
К.Д.Ушинскийден табамыз. Ол бұл жөнінде 
былай деп жазыпты: «Бала ана тілін меңгеру 
арқылы тек сөздерді, олардың бірігуі мен түр 
өзгерістерін ғана емес, сонымен қатар шексіз 
көп ұғымдарды, заттарға деген көзқарастарды, 
көптеген ой-сезімдерді, көркем бейнелерді, 
тіл қисыны мен философиясын да меңгереді... 
халықтың ұлы педагогы – ана тілі деген міне, 
осындай».
Жас ұрпаққа табиғат тану сипатындағы 
білім берудің келесі кезеңі мақал-мǩтел, жұм-
бақ тарды жаттату болған, оларда халық тың 
табиғат байлықтарына даналықпен, қамқор-
лықпен қарауы, қоршаған ǩлемнің күрделі 
құбылыстары туралы білімі көрініс тапқан. 
Оларды экологиялық тǩрбиенің пǩрменді 
құралы деп атауға ǩбден болады. Халық 
жұм бақтары, мақал-мǩтелдері табиғат пен 
оның құбылыстары туралы өз алдына бір 
білім жүйесі іспетті. Мысалы, «Жел дауыл-
ды шақырады, бұлт жаңбырды шақырады», 
«Аққу сыз көл жетім, адамсыз жер жетім», 
«Күн шыққан соң суарған суды күн жұтады, 
күн батқан соң суарған суды жер жұтады», 
«Жаң быр жауса − жер ырысы, егін бітсе − ел 
ырысы».
Халық ғасырлар бойы су көздеріне 
ұқыптылықпен қарап, оны ластауды зор қаты-
гездікке жатқызған («Арық таза болса – егін 
су ішеді, лас болса – у ішеді», «Су ішкен 
құды ғыңа түкірме». Халық даналығы бала-
ларға суды ұқыптап, тиімді пайдалануға ерте 
жастан үйретеді («Бір кісі қазған құдық тан 
мың кісі су ішеді», «Теңіз тамшыдан құра-
лады»).

15

жүктеу/скачать 12,4 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: