Психология педагогика және және и
жүктеу/скачать 12,4 Mb. Pdf көрінісі
|
| ПЕДАГОГИКА ЖůНЕ ПСИХОЛОГИЯ - ПЕДАГОГИКА И ПСИХОЛОГИЯ
№1, 2015 ǩлі де дұрыс айта алмаса да, олар дың көбі құрдастарының сөйлеуіндегі дыбыс тық жағы- ның қателіктерін байқайды. Бүлдір шін дердің көбі дыбыстық жағынан ұқсас буындарды (би- и жǩне пи-и), сөздерді (ыдыс жǩне ырыс) есту арқылы ажырата алады. Олар сөздің дұрыс немесе қате айтылғанын айта алады, бірақ қай дыбыстың дұрыс емес екенін көрсете алмады. Төрт жасар бала арнайы оқытусыз өздіктерінен сөз ішінде белгілі бір дыбыстың бар немесе жоқтығын жǩне оны сөз құрамынан жекелеп көрсете алмады. Бұл жас кезеңінде де тілдің дыбыстылу мǩдениетін дамыту мен тǩрбиелеудің негізгі мақсаттарының бірі бо- лып дұрыс дыбыстап айтуды қалыптастыру, яғни бірінші кіші топта анықтау мен бекіту жұмыстары жүр гізілген дыбыстарды дыбы- стап айтуға жат тықтырылды. Бірақ бұл жұмыс дыбыстық тіркестер мен жай, жеңіл сөздерде емес, көп буынды сөздер мен сөйлемдерде іске асырылды. Дауыс аппаратын дамыту мақсаты – мек- тепке дейінгі балаларды күнделікті қарым- қатынас жǩне сабақтар барысында сұрақтарға нақты жауаптар беріп, қаттылығы ǩр түрлі дыбыстарды, дыбыс тіркестерін, сөздер мен сөйлемдерді айтуға үйрету болып табылады. Балалардың дыбыстық сөйлеу тілін дамы- тудың өзіндік қиындықтары да болды. Бала- бақшада жǩне одан кейінгі бастауыш мек- тептегі кезеңде баланың оқу ǩрекетін дұрыс ұйымдастырудың дидактикалық талап тары- ның бірі − баланың оқу-танымдық белсен- ділігін арттыру. Бала не үшін оқитынын бірте-бірте саналы түрде ұғынатын кезеңі де осыдан басталады. Мұндай жастағы бала ның жоғарыда айтқандай оқу ǩрекетін қалып тастыруда кездесетін қиындықтардың бірі − зейінінің тұрақсыз болуы. Сондықтан мұға лім-тǩрбиеші оқушының зейінін тұрақ- тандырып, білім беруді нǩтижелік моделіне бағыттау жолында оқу үрдісін тиімді ұйым- дастыруы қажет. Тілдің дыбыстық мǩдениеті бойынша сабақ тар өзара жалпы мазмұнымен байла- ныс қан бірнеше бөлімдерден тұрады. ůр бөлім белгілі бір дыбыстар топтарын дұрыс айту ын бекітуге арналды. Негізінде, бұл бір- біріне жасалу орнына қарай жақын дыбыстар: еріндік ([м], [б], [п]), тілалды ([т], [д], [н]), еріндік-тіс арқылы жасалатын ([в], [ф]) жǩне тағы басқалар. Дұрыс дыбыстауды бекіту жұмысы дыбыстардың жасалу орнына байла- нысты болғандықтан, олар акустика жағынана да бір-біріне жақын болып келеді ([т] мен [д], [б] мен[п], [ф] мен [в] жǩне т.с.с). Біз өз тǩжірибемізде сабаққа осы дыбыстардың есту бойынша дифференцациясына бағытталған (көбінде кіші сөйлеу бірліктері – буындар- да) ойындар мен жаттығулар енгіздік. Мұн- дай сабақтардың мақсаты тек белгілі бір дыбыстар тобының дұрыс дыбыстап айту- ды бекіту ғана емес, сонымен қатар бала- ларды сол дыбыстарды анық айтуға, яғни тǩрбиеленушілердің артикуляциялық аппа- раты мен сөйлеу қабілетін жаттықтыру бо- лып табылды. Бірінші екі сабақта педагог балаларға [а], [и], [у]; [о], [э], [ы] дауыстылар қатарын айыруды сұрайды. Мұндағы мақсат – бүлдіршіндерді тǩрбиеші сөзін тыңдап, жеке дыбыстар мен дыбыстық тіркестерді есту арқылы айыра алуға үйрету. Сабақтың негізгі бөлімінде дыбысты анықтау мен бекіті жұмысы жүргізіледі, ал қорытынды бөлі- міне сөйлеу демі мен дауыстық аппаратты дамытуға бағытталған ойындар мен жатты- ғуларды енгізу қажет. Бала күрделі дыбыстарды «с», «з», «ш», «ж», «л», «р», дыбыстап үйрену үшін оның еріндері жǩне тілі күшті иілгіш болып кажетти калыпты ұзак уақыт ұстап тұруы киындықсыз бір қозғалыстан екіншісіне, бірнеше рет ауы- са алуы керек. Осының барлығына үйренуге артикуляциялык жаттығулар көмектеседі. Артикуляциялық жаттығуларды жасау қажеттілігінің бірнеше себептері бар. Олар: − Артикуляциялық жаттығуларды жǩне есту қабілетін дамыту жаттығуларын дер кезін де бастау нǩтижесінде кейбір балалар маман ның көмегінсіз-ақ таза жǩне дұрыс сөй- леуге үйренеді. − Дыбысты айтудың күрделі бұзылулары бар балалар олармен логопед маман сабақты бастаған кезде өздерінің сөйлеу тіліндегі ақауларын неғұрлым тезірек алады. Олардың бұлшық еттері дайын болады. |