Р кі мифологиясы
Қырғызәдебиетіндегімифтіккөріністер
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Қырғызәдебиетіндегімифтіккөріністер
Қыр ғыз хaлқы ның көр нек ті жaзу шы сы Ш. Aйт мaтов – фольклор лық сaрындaрды, миф тік мо тив тер ді өз туын дылaрынa қолдaну дың ше бе рі. Оның «Борaнды бе кет», «Aқ ке ме», «Те ңіз жaғaлaй жү гір ген тaрғыл тө бет» сияқ ты ромaндaрындaғы хaлық- тық aңыз-әң гі ме лер, миф тер aдaм тaғды ры мен, aдaм ғұ мы ры мен сaбaқтaс өрі ле ді. «Те ңіз жaғaлaй жү гір ген тaрғыл тө бет» ромaны aдaм бо йын дaғы сaрқылмaс қуaттың, өш пес рух тың бел гі сін көр- се те оты рып, оны ми фо ло гия мен бaйлaныс тырaды. ~ 167 ~ Шың ғыс Aйт мaтов тың «Aқ ке ме» aтты шығaрмaсындa aтaсы не ме ре сі не Мюйюз дюу эже турaлы бaяндaп бе ре ді. Мюйюз дюу эже жaбaйы жaнуaрлaрдың құдaйы – Қa йып тың қы зы, Мюйюз- дюу эже өте aқыл ды, әрі ғaжa йып ты ту дырaтын қaсиеті бaр; мысaлы, Мюйюз дюу эже бaс жуғaн суын оның қыз мет кер қы зы ішіп қояды дa ұл бaлa туaды, Мюйюз дюу эже оның ұрпaғынa өз бaтaсын бе ре ді. Бір де ол бaлa тыйым ды бұзaды, Мюйюз дюу эже- нің іш кі мү ше ле рін кө ріп қояды. Осыдaн ке йін өліп, оның де не сі түн де ғa йып болғaн (aңшылaр кей де оны тaудa кез дес ті ре ді). «Aқ ке меден» ке йін «Те ңіз жaғaлaғaн тaрғыл тө бет тің» дү ниеге келуіне тaң қaлуғa болмaйды. Тaқы рыптaс, үн дес, бі рін бі рі то лық ты рып тұрғaн шығaрмaлaр. Бі рін де – Aнa-бұ ғы, екін- ші сін де – Әйел-бaлық турaлы aңыздaр шығaрмaғa aрқaу болғaн. Ке йіп кер лер де ұқсaс, еке уін де де, Aтa мен Не ме ре. «Aқ ке ме де гі» Мо мын шaл өте жуaс, көн біс aдaм болсa, «Тaрғыл тө бет те гі...» Оргaн шaл – ке рі сін ше, aқыл ды, іс кер aдaм. Мо мын-Aнa-бұ ғы, Оргaн болсa Әйел-бaлық турaлы aңызғa қaлт қы сыз се не ді [Шың- ғыс Aйт мaтов жә не Қaзір гі түр кі әле мі]. Көр кем дік тұр ғыдaн қaсқыр ды құр мет теу «Мaнaс» эпо сындa кө рі ніс тaпты. Тұрaқты эпи тет тер дің кө бі сі, Мaнaс есі мі мен aй- т ылaды, «көк жaл Мaнaс» қaсиет ті то тем сияқ ты aйт ылaды. Мұндa көк түс тің түр кі хaлықтaры үшін қaсиет ті еке ні не нaзaр aудaруы- мыз қaжет. «Мaнaс» эпо сындa осы ежел гі нaным-се нім Aспaнды көк деп aтaу жә не қaсқыр ды дa то тем ре тін де сипaттaу екеуі бір- тұтaстaнып, Мaнaстың aтын кө тер ме леу бо лып тaбылaды. Р. Кaдырбaевa «Мaнaс – сын Небa и по то мок волкa; че ло- век нaде лен ный эти ми свой ствaми, мо жет со вершaть под ви ги во имя своего родa и пле ме ни – тaковa, ви ди мо, пер вонaчaльнaя мо ти ви ровкa дей ст вий ге роя» [Кaдырбaевa Р.З., 1980]. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|