Р. Т. Айтбай, Ә.Қ. Қасымова, А. О. Ешмұқамбетов
жүктеу/скачать 4,4 Mb. Pdf көрінісі
|
| Галилео Галилей (1564–1642). Yлкейткiш оптикалық түтiк-те лес -
коппен ең алғаш аспанға көз салған адам әйгiлi итальян оқы мыстысы Га лилео Галилей едi. Голландияда дүрбi түтiгi жасалғандығын Галилей 1608 жы лы бiлдi. Оған осындай дүрбiмен түнгi аспанды бақыласа қайтер едi деген батыл ой келдi. Гали лейдiң өзi ғылым тарихында тұңғыш екi телес коп ты құрастырды. Ол телескоптар, әрине, әлi де жетiл дiрiлмеген едi. Кескiндi кiшiсi бар болғаны 3 есе, үлкенi 32 есе ғана үлкейтетiн. Соған қарамастан Галилей осындай қарапайым құралдармен-ақ ұлы жаңалықтар ашты. 1609 жылы күзде ол алғаш рет өз телескопын Айға бағыттап, оның бетiнiң тегiс еместiгiн, яғни тау лары мен аңғарларын ай қын көрдi. Сөйтiп, Ай сол за мандағы кейбiреу лер дiң ұй ға ры мындай теп- тегiс хрус таль шар емес, ол да Жерге ұқсас дүние бо лып шықты. Телескоптың көмегi мен Шолпан ғаламшарының да Ай тәрiздi өзiнiң пiшiнiн, яки фазасын өзгертiп отыратыны бай қалды. Бұл құбылысты Николай Ко пер никтiң тұ жы рымда ға- нын дай, Шолпан жердi айнала қозғалады демей, күндi айнала қоз ға лады деп қана түсiндiруге болатын едi. Бәрiнен қызықтысы, алып Юпи- тер ғаламшары болды. Коперник iлiмi бойынша, Жер мен бас қа да ғаламшарлар Күндi қалай айналса, төрт серiгi де Юпи тердi солай Галилео Галилей Все учебники Казахстана на OKULYK.KZ * Книга предоставлена исключительно в образовательных целях согласно Приказа Министра образования и науки Республики Казахстан от 17 мая 2019 года № 217 143 айналатын болып шық ты. Галилей телескоптың кө ме гiмен көптеген жаңалықтар ашты. Бұлардың бәрi Ко перник пен Джор дано Бруноның iлiмiн дәлел дедi. Ол жаңалықтар әлемнiң қозғалмайтын кiндiгi Жер мен құдiреттi Құдайлар тұратын «аспан» жайлы шiркеу қабылдаған Аристотель мен Пто лемей iлiмiне соққы болып тидi. Коперник iлiмiн шiркеудегiлер сандырақ, бос сөз деп жария- лады, ол iлiмдi таратқан және қорғаған адамды қатал жаза күтiп тұрды. Бiрақ Галилей шiркеулiк қараңғылықпен батыл күресiп, Ко- перник iлiмiнiң дұрыстығын дәлелдей бердi. 1633 жылы дiн шiл дер 70 жастағы қарт оқымыстыға сот ұйымдастырып, оны ауыр азаптау арқылы өз көзқарасынан бас тартуға мәжбүр еттi. Бiрақ оқы мыстының өз көзқарасынан бұлай қайтуы сырт көзге ғана едi. Ұлы оқымыстыны өмiрiнiң ақырына дейiн үй тұт қыны етiп ұстап, әрi оған астрономия дан қандай да бiр кiтап жариялауға рұқсат бермесе де, ол механика саласы- нан жаңалықтар ашып, ғылымның дамуына игi әсер еттi. Дiншiлдердiң iзiне түсуiне қарамастан, Галилей өзiнiң ғылыми көзқарасының бе рiк- тiгiн көрсете бiлдi. Кейiнiрек Галилейдің өз пiкi рi нен бас тартқандығы туралы аңыз шықты. Жердiң айналатынына сен бейтiнiн мо йын даған болып, тiзе бүккен қалпынан тұра берiп: « Дегенмен, Жер айна лады!» деп дауыс тады делiнедi. Бұл аңызда адамның еркiн ойын тұншықтыруға болмайтындығы бейнеленедi. Әлем құпиясын түсiндiру және табиғат заңдарын айқындау үшiн ға лым дар алдынан жаңа, даңғыл жол ашылды. жүктеу/скачать 4,4 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|