1.5 Оптикалық кабелді тарту трассасын таңдау
Талшықты-оптикалық кабелдің тарту трассасын таңдау кезінде ең
ұтымды нұсқасын таңдау қажет. Байланыс желілерін сызықты орнату өте
қымбат және күрделі бөлігі болып келеді, сондықтан трассаны келесі белгілерді
ескере отырып таңдалады:
−
шеткі пунктер арасындағы ең қысқа қашықтық;
−
құрылыс кезінде жұмыстардың ең кіші көлемін орындау;
−
құрылыс жұмыстарының механикаландырудың тиімді құралдардың
максималды қолдану мүмкіндігі;
−
орнату кезіндегі эксплуатациялық және олардың жұмыс сенімділігінің
пайдалану ыңғайлылығы.
Сызықты-кабелдік құрылыс бойынша барлық жұмыстарды екі кезеңге
бөлуге болады:
−
абоненттердің орталық түйінмен (OLT) тікелей байланыстыратын
магистральдік талшықты-оптикалық желі құрылысы, яғни рұқсат желісінің
құрылысы.
–
ішкі модалы желілерді тарту және құрылысы.
Сондықтан құрылыстың әрбір кезеңінде оптикалық кабелдің тарту әдісін
және трассаны таңдау қажет.
Кабелді тарту әдісін таңдау ОТБЖ (ВОЛС) сенімділігіне ұсынатын,
ортаның және талаптардың төңіректегі нақты шарттардың қолдануына тәуелді
болып келеді. ОТК тартудың ұтымды технологиясы келесі талаптарды
қанағаттандыру тиісті: ОТБЖ (ВОЛС) құрылысының үнемділігі және ОТК қоса
тіркелген күштердің тиімділігін бақылау.
ОТК тарту технологиясына тікелей ықпал ететін маңызды факторларға
жатады:
−
кабелдің құрылыс ұзындығы;
−
мүмкін болатын тартылыс күштері;
−
иілудің ең төменгі радиусы.
26
Бұл шектеулер кабель тартатын жабдықта, аспаптар мен құрал-
саймандарда есепке алынуы тиісті.
Қала ішінде оптикалық кабелді тарту бірнеше әдістер арқылы іске
асырылады, олардың ішіндегі ең қолайлысы – бұл ОК қазіргі кездегі
телефондық кабелдік канализацияларда және ОК қалалық электр
жарықтандыру тіректерінде аспа түрінде тарту.
Әрбір технологияның тарту әдісін таңдауы шешуші фактормен
байланысты бола алатын артықшылықтары және кемшіліктері бар, сондықтан
таңдаудың дәлелділігін жасау үшін, екі технология салыстырмалы талдау
келтіру қажет.
Қазіргі кездегі кабелдік канализацияда ОК тартур технологиясын қарап
шығамыз.
«Қалалық және ауылдық телефон желілері» мен «Технологиялық жобалау
нормаларымен» сәйкес кабелдерді жергілікті байланыс желілердің қазіргі
кабелдік канализациясында тартылуы ескерілу тиіс. Егер ондай мүмкіндік жоқ
болатын жағдайда жаңа құрылымды немесе қазіргі кабелдік канализацияға
жаңадан каналдардың салуын ескеру қажет.
Тапсырыс беруші серіктестік АҚ «Қазақтелеком» телефондық кабелдік
канализациялар меншік иесі болғандықтан, каналдардың жалдаулары мәселесі
болмайды.
1.14 Сурет – 5 ықшам ауданына дейінгі телефондық кабельдік канализациясы
арқылы кабель тарту жолы
5 ықшам ауданында кабельді тарту сұлбасы «А» қосымшасында және
тұрғын үй подъезінде абоненттік таратылым «Ә» қосымшасында көрсетілген.
Құрылғы таңдау
27
Осы жоба үшін мен «Элтекс» фирмасының құрылғыларын таңдаймын.
ЖШС «Элтекс» телекоммуникациялық желілер үшін кешенді шешімдерді
енгізу бойынша он бесі бойы жұмыс атқарып жатыр. Коммуникациялық
қажеттіктер мен заманауи ақпараттық технологияларға сәйкес байланыс
саласында жобалардың әзірлеумен, техникалық қолдаумен және оны іске
асырумен, сонымен қатар ақпараттық қызметтермен айналысады. Осы сәтте
барлық әлем бойынша бір миллиардпен қатар қолданушылармен қатар
көптеген басты дүниелік операторларға қызмет көрсетіп жатыр. Клиенттерге
құндылықтардың ұзақ мерзімді жүйесін құрып, потенциалдық өсуін
қамтамасыз етіп, серіктестік тапсырма берушінің техникалық шарттары
бойынша қызметтерін, шешімдер және инновациялық өнімдерін қамтамасыз
етеді.
Технологиялық мүмкіндіктері:
– барлық өнім құрастыру мен монтаждың технологияларын және
сапаларын жақсартуға мүмкіндік беріп, сыртқы монтажы тек қана заманауи
элементтерімен өндеп, өндіріп жатыр;
– бұйымдар заманауи автоматтандырылған жобалау жүйелер (САПР)
көмегімен өнделеді. Бұл барлық технологиялық кезеңдерінде параметрлерден
бақылаумен қағазсыз технологияға және тура автоматты өндіріске өту
мүмкіндігін береді, сонымен қатар, әр түрлі бұйымдарға және модуль жасауға
құрылғының жаңа күйге келтірулеріне тездік және иілгіштікті қамтамасыз
етеді;
– өнімдердің өндірісі барысында дүниежүзілік бас фирмалардың
заманауи жоғары тығыздықты біріктіру құраушысын қолданып жатыр;
– кәсіпорын өнімділігі жылына 1 млн-нан аса порт SMD-монтажының
автоматты меншікті жоғары өнімді саптың иегері болып келеді;
– меншікті программалық қамтамасыздандыруды әзірлеу арқылы сатып
алушының
мұқтаждықтарына
сәйкес
шығарылған
өнімнің
тұрақты
модернизациялау мүмкіндік береді.
Маңызды өндірістік бағыттар:
– дәстүрлі және конвергентті кешенді шешімдер үшін жабдықтарды
жаңарту және дамыту;
– NGN желілері үшін жаңа бұйымдарды және кешенді шешімдерді
әзірлеу;
– пайдаланудың барлық мерзімде сервистің сапаларын қолдау.
Шешімдер және ELTEX өнімдері мультисервистік кабелдік желілердің
құрамындағы жабдықтар (кабелдік теледидар (ТВ) құрылғысы, кабелдік
теледидарды жобалау, GPON желілері, GPON Элтекс, GPON Corecess S5,
Corecess 3800, Corecess R1 және R1P, IP-TV құрылғылары, Middleware IP-TV,
MSAN MC1000-PX, EOC құрылғысы, үзіліссіз қоректену көздері (ИБП)
48В.2U, аккумуляторлық блок "ФОРПОСТ" 60В.2U, УЭП, УЭПС-2 (2К),
УЭПС-3 (3К), "Штиль" тұрақты тоқтың үзіліссіз қоректену көздері, ИБП МТА
8А). Сымсыз желілер (HSDPA / WCDMA / EDGE / GPRS / GSM, WiMAX),
28
желілік
құрылғылар
(FTTx,
xDSL,
оптикалық
құрылғы),
Ethernet
коммутаторлары (Cisco Systems, D-Link, 3Com, QTECH, "Элтекс"
коммутаторлары).
Eltex компаниясының құрылғылары желі конфигурациясы кезінде
ыңғайлы және бағасы өте арзан. PON желілері үшін серіктестік әр түрлі
заманауи
құрылғыларды
және
олардың
шешімдерін береді. Eltex
құрылғыларының негізінде клиенттер үшін әр түрлі қызметтерді ұйымдастыру
мүмкін болады: телефония, кабельдік теледидар (КТВ), Internet желісіне рұқсат,
IPTV.
Компания GPON технологияларының негізінде пассивті оптикалық
желіні ұйымдастыруға арналған жабдықтармен қамтамасыз етеді. Орталық
түйіннің құрылғысы мәліметтер жіберу, VoIP және видео сервистері үшін 1
Гбит/с-тан асатын жоғары жылдамдықты интерфейстерді қолдайды.
Негізгі абоненттік (FTTH) Eltex құрылғысы ONT NTE-2, ONT NTE-RG-
1402G ONT NTE-RG-1402F терминалды құрылғысымен көрсетілген [13].
Станциялық құрылғы
Станциялық құрылғы АТС аймағында орналасып, өзіне келесілерді
қосады:
−
47U стандартты 19" шкаф;
−
144 қосылуларға арналған SC/APC оптикалық кросс;
−
4 станциялық (OLT) LTP-8X терминалы;
1.4
К е с т е – Станциялық желі бөлімшесі үшін жабдықтар
спецификациясы
Аты
Саны,
дана
Антивандалдық шкаф 19", 47U
1
2.5 Гбит/с GPON (SFP) 8 портты
10GBase-X (SFP +) 2 портты, 10/100/1000Base-T 4 портты
10/100/1000 Base-T /10/100/1000 Base-X (SFP) 4 құрамалы портты
6
LTР-8Х-ке 16 талшықты станциялық кросқа қосуға арналған SC-SC
кабелдік құрастыру, 2м.
3
144 қосылуларға арналған SC/APC оптикалық кросс
1
Станциондық GPON LTЕ-8Х терминалы
«Элтекс» өндірушісінің OLT GPON құрылғысы ретінде сегіз GPON
портты, ішкі Ethernet коммутаторы бар LTР-8Х терминал таңдалды.
GPON-ның абоненттік (ONT) құрылғылары үшін бір станциондық (OLT)
терминалды қолдануы негізгі артықшылықтарының біріне жатады. Станциялық
терминал (OLT) PON желілермен мәліметтерді жіберудің жоғарғы деңгейдегі
байланыс үшін Gigabit Ethernet және GPON интерфейстердің конвертері болып
29
қызмет жасайды.
1.15 Сурет – Станциондық LTР-8Х терминалы
Станциондық LTР-8Х терминалы пассивті оптикалық желілер бойынша
кеңжолақты рұқсатты ұйымдастыру және жоғарғы жабдықпен байланыс орнату
үшін арналған. Ethernet желілермен байланыс Gigabit uplink интерфейстері
арқылы іске асырылады, ал оптикалық желіге шығу үшін GPON 8 интерфейсі
қызмет көрсетеді. Әрбір интерфейс бір талшық бойынша 64 абоненттік
оптикалық терминалдарға дейін қосуды қолдайды. Жолақтың динамикалық
бөлінуі DBA (dynamic bandwidth allocation) қолданушыға өткізу жолағының
1Гбит/с дейін рұқсат мүмкіндігін береді.
Құрылғы 512 (8х64) шеткі абоненттік (ONT) терминалдарға дейін қосу
мүмкіндігін береді.
Құрылғы келесі функцияларды орындайды:
−
жолақтың динамикалық бөлінуі DBA;
−
QoS қызмет көрсету сапаларының құрылымын қолдау, 802.1p сәйкес
GPON порттының деңгейі бойынша әр түрлі трафик түрлердің
приоритезациясы;
−
қауіпсіздік қызметтерін қолдау;
−
ONT-ді алыс жерден басқару, жаңа ONT автоматты түрде табу;
−
FEC қателерін дұрыстау;
−
әрбір ONT (RSSI) қабылданатын дабылдың қуаттарын өлшеу
мүмкіндігі;
−
MPCP хаттамасын қолдау;
−
VLAN ұйымдастыру (идентификатордың диапазоны VLAN 0-4094);
−
МАС-адрес бойынша фильтрация жасау, МАС адрестің кестелер
мөлшері –16 000 жазу;
−
IGMP Snooping v1/2/3, IGMP proxy қолдау.
Техникалық сипаттамалары:
–
GPON 8 портқа дейін келесі стандарттарды қолдайды IEEE 802.3z,
IEEE 802.3ah, IEEE 802.1D, IEEE 802.1p, IEEE 802.1Q;
–
Кірістірілген Ethernet-Коммутатордың бар болуы: 4 Combo-Портты
10/100/1000;
–
IP-желісіне шығу үшін 1000 Base-T Gigabit uplink интерфейсінің RJ-
45-тің 4 разъем;
–
IP-желісіне шығу үшін 1000 Base-LX Gigabit uplink интерфейсінің
30
SFP-модулі үшін 4 шасси;
–
басқару және бақылау үшін 10/100/1000 Base-T порты;
–
консольға қосу үшін RS-232 COM-порт;
–
станциялық
құрылғыдан
абоненттік
құрылғының
максимал
алшақтығы – 20 км;
–
кабелдік
теледидар
қызметтерін
беру
үшін
белгілі
бір
толқынұзындығын (1, 55 мкм) қорда сақтау;
–
габаритті мөлшерлері: 420х45х240 мм, 19” конструктив, 1U
типоразмер.
GPON құрылғысы пакеттік телефония, IP-TV, Интернет қызметінің
кеңжолақты рұқсат желілерін құрастыру үшін тұрғын кешендерде
қолданылады. Сонымен қатар, ірі стратегиялық кәсіпорындарда және
кәсіпкерлік – орталықтарда желі құрастыруға болады.
GPON LTP-8X артықшылықтары:
−
құнының жоғары еместігі;
−
жіберу жылдамдығының жоғарылығы;
−
Оптикалық сызықтардың жиынтық созылымын қысқарту;
−
64 абоненттік құрылғысы үшін бір станциондық терминалдың
қолданылуы;
−
Жоғары ауқымдылғы;
−
Тармақталудың жоғары коэффициенті;
−
Қызметтердің толық кешенді қамтамасыз етуі.
1.5 К е с т е – OLT LTP-8X техникалық сипаттамалары
Таратқыш қуаты
+2-ден +7 дБ-ге дейін
1000BASE-PX20-D,
1000BASE-PX20-U
Қабылдағыш сезгіштігі
-30-ден -6 дБ дейін
Оптикалық қуаттың бюджеті
upstream/downstream
30,5 дБ/30 дБ
Оптикалық кросс
Кабелдік енгізудің түйіні брондалған кабелдер үшін енгізу-кабелдік
құрылғыларды және металлдық элементтермен қаптаған кабелдерді, сонымен
қатар претерминирленген кабелдерді енгізіп және бекітіп, қолдану мүмкіндігін
береді. Тіреуші кросс 1.16 суретте көрсетілген.
31
1.16 Сурет – Тіреуші кросс
Тіреуші кростың ШКОС-С-2U (Стандарт) сериясы.
Техникалық сипаттамалары:
FC/SC/LC портының максималды оптикалық саны 24/24/48, 48/48/96,
96/96/192.
Енгізілетін кабельдердің максималды саны – 4 немесе 2 транзитті, 8
немесе 4 транзитті, 12 немесе 6 транзитті.
Телекоммуникациялық дің түрлері 19'', 23'', метрлік стандарт.
Корпустың габариттері, 44x430x310 88x430x310 132x430x310 мм.
Тіреуші шкаф
Жерге орналастырылатын SZB сериялы әмбебап монтаждық шкафтары
кеңсе және өндірістік бөлмелердің ішінде желілік және телекоммуникациялық
құрылғыларды орналастыруға арналған.
1.17 Сурет – «Связьстройдеталь» ЖАҚ өндірушісінің тіреуші шкафы
32
Негізгі конструкциясы болып табаны және жоғарғы бөлігіндегі
саңылаулары бар қаңқалы рама болып келеді. Шкафтың жоғарғы жағы төбемен
қорғалған, ал бүйір жағы, алдыңғы және артқы жақтары панелдер мен
есіктермен жабдықталған. Панелдер шкафтың тез құрастырылуы мен
бұзылуын, және жабдыққа жеңіл рұқсатын қамтамасыз ету үшін екі құлып
көмегімен қаңқаға бекітілген. Барлық құлып түрлері үшін әмбебап кілт бар.
Қаңқалы рама тұрақты ернеулікке, роликтерге немесе құрастырған бұрылатын
мүмкіндігі бар аяқтармен тікелей еденге қойылады.
Шкафт стойканын көлдеңен тірегіштерге нығайтылатын төрті 19-
дюймдық профильдермен жабдықталған. Олар 19-дюймдық құрылғыларды
монтаждау үшін арналған. 19-дюймдық профильдер кез келген биіктікте
қойыла алады. Ені 800 мм шкафтарға 19-дюймдық профильдерді монтаждау
үшін арнайы консольдар қолданылады, ал 19-дюймдық профильдің және
шкафтың бүйірлеу панелінің арасындағы кеңістікті фальшпанель арқылы
жабылады. Жерге орналастырылатын ені 1000 мм шкафтарда 19-дюймдық
бөлімнен басқа ені 400 мм қосымша бөлімшемен жабдықталған.
Жерге орнатылатын SZB сериялы монтаждық шкафтар өздері арасында
бір бірімен келістіріле алады. Қаңқалы рамалардың бүйір тараптары төрт болт
арқылы жалғастырылады, ал бүйіріндегі панелдер қолданылмайды. IP41
қорғаулар дәрежесі перфорациясыз болаттан жасалған есіктермен, бүйір
панелдермен және қаңқаға тығыз жабысып тұратын үйреншікті тесіктері жоқ
төбелі ерекше шкафтарға жатады. Кабелдер шкафқа едендік кабелдік каналдар
арқылы ғана өткізілуі тиісті. Сонымен қатар резеңке сальниктері бар
фальшпанель арқылы кабелдерді енгізуге болады [14].
Оптикалық таратушы қорап (ОТҚ)
ШКОН-МП қабатты кростары.
1.18 Сурет – Оптикалық таратушы қорап (ОТҚ)
33
Қабатаралық талшықты кабельді тармақтауға, қабаттарды қамтамасыз
етуге, қабатаралық талшықты кабельді сыртқы қабық қалыңдығы 3,0 мм
болатын абоненттік пигтейлдермен жалғау үшін, қабатаралық кабельдерді және
абоненттік пигтейлдерді тіркеу үшін, талшықтың тармақталу орнын қорғауға
арналған. Талшықтарды ұзарту Fibrlok немесе RECORD splice механикалық
жалғағыштарын қолдану секілді дәнекерлеу негізінде жүреді. Шағын
өлшемдері бар, олар тікелей тіреушілерге, қабат шкафтарында қондырыла
береді. Рұқсат етуге шектеу қою үшін қабатты кросстар универсалды
жасырыны бар ілмек құрылғымен жабдықталады. ШКОН-МП кросының
корпусы IP42 деңгейінде шаңтозаңнан қорғайтын АБС пластиктен құйылған.
Сондай-ақ ШКОН-ММ металлдық корпусы бар.
Оптикалық кабелді таңдау
Пассивті оптикалық желілерді құруға арналған оптикалық-талшықты
кабельдер.
PON құрылысына ITU-T G.652 (11/2009) немесе ITU-T G.657 (11/2009)
ұсыныса сай келетін бір модалы оптоталшықты кабель қолданылады.
Магистральды аумақта ITU-T G.652 ұсынысына сай келетін бір модалы
оптоталшықты кабель қолданылады. Таратқыш аумақта сол секілді ITU-T
G.652 ұсынысына сәйкес келетін бір модалы оптоталшықты кабель
қолданылады. Абоненттік аумақта G.657 ұсынысына сәйкес келетін
оптоталшықты кабель қолданылады.
PON құрылысы кезінде G.652 D және G.657 А типті 1310, 1490, 1550 нм
толқын ұзындығында дабыл жіберуді қамтамасыз ететін оптоталшықты кабель
қолданылады.
Оптоталшықты кабель құрылымы тарту жағдайына байланысты (грунтта,
кабельді канализацияларда, құрылыс конструкция каналдарында, құбырларда),
сондай-ақ оптоталшықтың қажетті мөлшеріне байланысты анықталады.
1.19 Сурет – Кабель құрылымы
Диэлектрлі оптикалық кабельдің сипаттамасы:
−
кабельдегі оптикалық талшықтың мөлшері – 144-ке дейін;
−
статикалық күш түсуге қарсы беріктілігі – 5 кН-нан 60 кН-ға дейін;
−
сығуға қарсы беріктілігі – 0,2 кН/см-ден 0,4 кН/см-ге дейін;
−
соққы жағдайларына беріктілігі – 20 Дж;
34
−
иілу радиусы – 230 мм-ден 360 мм-ге дейін;
−
кабель диаметрі – 11,5 мм-ден 18,0 мм-ге дейін;
−
кабель салмағы – 110 кг/км-ден 250 кг/км-ге дейін;
−
кабельдің барабандағы ұзындығы – 4 км дейін.
Кабельдің диаметрі, салмағы және иілу радиусы – анықтағыш шамасы
болып табылады.
Ғимарат ішінде немесе бөлмеде, метрополитен тунелінде кабель тарту
кезінде тапсырыс беруші талабы бойынша сыртқы қабаты өрт таратпайтын
құрамында полимерлі композициясы жок галогеннен жасалуы мүмкін.
Кабель құрылымы 1.19-суретте көрсетілген:
1 -
Орталық элемент – стеклопластикті сым.
2 -
Түрлі-түсті оптоталшық.
3 -
Полибутилентерефталатты
композициялы
пластикті
труба,
гидрофобды компаундымен.
4 -
Кордель.
5 -
Ішкі (аралық) полиэтиленді қабаты.
6 -
Арамидті ораушы жіптер
Абоненттік құрылғы
GPON ONT абоненттік терминалдары жоғары тұрған пассивті оптикалық
желімен байланысы үшін және тұтынушыларға кеңжолақты қызмет көрсету
үшін арналған. GPON желсімен байланыс PON – интерфейстерімен,
тұтынушылардың шеткі құрылғыларына Ethernet интерфейсі қызмет көрсетеді.
1.20 Сурет – NTP-RG-1402G-W абоненттік терминалы
NTР-RG-1402G-W – жоғары жылдамдықты интернетке және заманауи
телефония қызметіне қатынауға арналған жоғары өндіруші көпфункциялы
абонентті терминал. Сол сияқты RG сериялы абонентті терминалы локальды
желіде жұмыс жасауға арналған қызмет көрсете алады.
Атқаратын қызметтері:
−
Интернетке жоғары жылдамдықты қатынау;
−
Ағынды видео/ High Definition TV;
35
−
IP-TV;
−
IP-телефония;
−
Сауал бойынша видео(VoD);
−
Видеоконференция;
−
«on-line» сауықтыру және үйрету программалары.
Қолдану нұсқалары:
−
Абоненттерді көп пәтерлі үйлерде, тұрғын комплекстерде, студенттік
қалашықтарда және коттеджді аймақтарда кеңжолақты қатынау қызметіне қосу;
−
Ірі стратегиялық мекемелерде, бизнес орталықтарында корпоративтік
желілер құру.
Байланыс ұйымдастыру сұлбасы
Активті станциялық құрылғыны орналастыру АО «Казахтелеком»
коммутациялық түйінде орындалады. Активнті шлюзді PON құрылғысы
абоненттердің шеткі құрылғыларын Интернет желісімен және дауыс, ақпарат
жіберу, TV қызмет ұйымдастыратын медиаконттентерімен байланыстырады
(Triple Play қызметі).
PON желісі IP, TDMА, CTV интерфейстерін біріктіретін операторлық
қосатын OLT оптикалы желі жалғауынан тұрады. Основными элементами сети
PON желісінің басты элементі бірмодалы опто-талшықты кабель және пассивті
оптикалық спиттерлер болып табылады. Ол арқылы әр түрлі оптикалық толқын
ұзындықтарын қолданатын тік және кері бағытта ақпарат алмасу жүзеге асады.
PON желісінің өткізу жолағының бір каналы бір талға қосылған бірнеше
абоненттер арасында таратылады. Бір талға қаншалықты көп абонент жалған
болса, соншалықты кабельге шығын аз кетеді, бірақ бір абонентке өткізу
жолағы аз болады.
PON желісінің станциялық аумағы кабельдерді өз бағытына сәйкес
бағыттауға арналған сплайс-пластина арқылы опто талшықтың әр түрлі
өлшеулер жүргізетін оптикалық кростан тұрады.
Магистральді аумақ үлкен көлемді 48-ден бастап және одан көп
талшықты кабельден тұрады. G.652-D типті талшық оптикалық кросстан
оптикалық таратқыш шкафқа дейін тартылған немесе АТС қамтамасыз ету
аймағында орналасқан магистральдық муфталарға дейін
PON желісінің таратқыш аумағы G.652-.D типті сыйымдылығы 2-ден 16
талшыққа дейн болатын оптикалық кабельден тұрады. Байланыс оптикалық
таратқыш коропкаларында қондырылатын пассивті оптикалық сплиттерлер
арқылы жүзеге асады.
Пассивті оптикалық PON желілерін құру үшін АО «Казахтелеком» PON
желісі ОРКСп-дан ОАР-ға дейін G.657 типті бір талшықты иілгіш кабельмен
жасалған абоненттік аумақты ұсынады.
Желіде тізбектелген тармақтаушысы бар екі каскадты сұлба қолданылған.
Достарыңызбен бөлісу: |