Рассмотрены вопросы обеспечения безопасности жизнедеятельности и предоставлено технико-экономическое обоснование

63 

 

Барлық тұтынушыларды негізінен 3 топқа бөлуге болады. 

Біріншілері – көп пәтерлі үйлерде тұратын жеке тұлғалар, олар тек IP-TV 

немесе IP-TV-мен қоса кішігірім трафигі бар Интернетті қолданады. 

Екіншілері  –  заңды  тұлғалар,  олар  тек  Интернетті  немесе  Интернет  пен 

IP-TV  колданады.  Олардың  қатарына  орташа  фирмаларды,  медицина 

орталықтарын, Интернет-клубтарды жатқызуға болады. 

Үшіншілері  −  кешенді  қызметті  қолданатын  тұтынушылар  (IP-TV,  IP-

телефония  мен  Интернет).  Осындай  тұтынушыларға  ірі  бизнес  орталықтарын, 

қонақүйлерді, ЖОО және жаңа тұрғын кешендері кіреді. 

Республикамыздағы  осындай  қызметтер  нарығына  келер  болсақ,  әзіргі 

таңда бұл қызметтер даму үстінде.  

G  компаниясының  негізгі  бәсекелестері  "ICON"  және  "Digital  TV" 

болады. 

Кеңжолақты  мультисервистік  қызметтер  нарығының  ауқымды  бөлігі  G 

компаниясына тиесілі болу керек. 

Қазірдің өзінде жаңа және бұрынғы фирмалардан бәсекелестікті байқауға 

болады.  Олар  PON,  xDSL  сияқты  жаңа  және  перспективті  технологиялардың 

тиімділігін түсінді. 

 

3.2 Маркетинг 

 

 

Бірлестіктің  дұрыс  таңдалған  маркетинг  саясатына  бүкіл  кәсіпорынның 

табысты  болуы  тәуелді.  Бұл  әртүрлі  сауда  орталықтарындағы  IP-TV 

демонстрациялық  көрсетілімдері,  телевизия,  радио  және  БАҚ  құралдары 

арқылы жарнамалау. 

«KITEL» сынды IT-индустриясы көрмелеріне қатысу өте маңызды болып 

келеді.  Сондай-ақ,  абоненттерді  ақысыз  негізде  пилотты  (демонстрациялық) 

тәртіпте  қосу  ұтымды  жүріс  болып  саналады,  мұндай  қосылымды  абонент 

бағалағаннан соң өзі үнемі қосылып тұрады. 

Өнімді  нарықта  алға  бастыру  үшін  жарнаманың  келесі  түрлерін 

пайдалану ұйғарылады: 

−

 

бұқаралық ақпарат құралдары;  

−

 

жарнама тақталары, плакаттар, прайс-қағаздар; 

−

 

жылма-жыл көрмелер. 

 

3.3 Қаржы жоспары 

 

3.1 – кестеде бізге қажетті құрал-жабдықтардың тізімі және құрылғылар-

дың бағасы көрсетілген. 

 

64 

 

3.1 Ке с т е – Құрылғылар құны 

Құрылғы 

Тип, маркасы 

Саны, 

дана 

Бірлік бағасы, 

теңге 

Толық бағасы, 

теңге 

OLT 

LTP-8X 

6 

1 028 800 

6 172 800 

Оптикалық кросс (ODF) 

ШКОС-С-2U 

1 

13 825 

13 825 

Оптикалық муфта 

МТОК-К6/108-

1КТ3645-К 

3 

9 145 

27 435 

ОБҚСп (ОРКСп) 

ШКОН-МПА/2-

8SC-8SC/APC-

8SC/APC 

65 

3 500 

227 500 

ONT 

NTP-RG-1402G-

W 

1099 

10 445 

11 479 055 

Оптикалық кабель 

G.652 D 

2500 

120 

300 000 

Телекоммуникациялық 

шкаф 

REC-6478S 

1 

46 000 

36 000 

Барлығы 

18 256 615 

 

Жұмсалатын қаржы көлемі. 

 

Оптикалық  кабельдің  салынуына  және  монтажына  кететін  күрделі 

шығындар, К



: 

 

К



 = К

О 

+ К

Ж 

+ К

М 

+ К

жт 

+ К' 

(3.1) 

 

мұндағы: К

О

 – құрал-жабдық сатып алуға жұмсалатын қаржы, тг; 

К

Ж 

– жобалау шығындары, тг; 

К

М 

– желінің монтажына жұмсалатын қаржы, тг; 

К

жт

 – жүк тасымалдау шығындарына жұмсалатын қаржы, тг; 

К' – орауға кететін шығындар, тг. 

Кабельді  салуды  ұйымдастыру  үшін  кететін  күрделі  шығындар  келесі 

формуламен анықталады: 

 

К

Ж

 = 1,07 * К'

Ж

 * L

Ж

 

(3.2) 

 

 

мұндағы: К'

ж

 – бір километр оптикалық кабельдің құны, тг; 

L

ж

 – жобаланған абоненттік қатынау желісінің жалпы ұзындығы, км; 

1,07 

–  құрылыс  кезіндегі  кабельдің  артықшылығын  ескеретін 

коэффициент; 

 

65 

 

Бір  километр  оптикалық  кабельдің  құны  300 000  теңгені  құрайды  (бұл 

құнға канализацияда кабельді тосеу, құрылыстық алаңда құрылыстық кабельдің 

ұзындығын өлшеу және муфт қондырғысын орнату жатады).  

Таңдалынып  алынған  сұлба  бойынша  жоспарланған  желінің  жалпы 

ұзындығы 2.5 км-ді құрайды. 

Жоғарыда  көрсетілген  бойынша,  кабельді  салу  үшін  кететін  күрделі 

шығынды (3.2) формуламен анықтаймыз: 

 

К

Ж

 = 1,07 * 300 000 * 2.5 = 802 500 тг.  

 

Құрылғының  монтажына  кететін  шығынды  табамыз,  ол  құрылғының 

жалпы құнының 10%-н құрайды:  

 

К

м

 = 18 256 615 * 0,1 = 1 825 661,5 тг. 

 

Жүк тасымалдау және складтық дайындық жұмыстарына кететін шығын 

құрылғының жалпы құнының 2,5 %-н құрайды:  

 

К

жт

 = 18 256 615 * 0,025 = 456 415,375 тг.  

 

Орауға кететін шығындар құрылғының жалпы құнының 0,5% құрайды: 

 

К' = 18 256 615 * 0,005 = 91 283,075 тг. 

 

Жалпы күрделі қаражат шығыны: 

 

 

К



  =  18  256  615  +  802  500  +  1  825  661,5  +  456  415,375  +  91  283,075  = 

21 432 474,95 тг. 

 

Жылдық эксплуатациялық шығындар.  

 

Эксплуатациялық шығындарды келесі өрнектен анықтаймыз: 

 

Э = Ж + С

әл.с

 + А + М + С

эл

 + С

адм

 + С

ж 

(3.3) 

 

мұндағы:  Ж  –  қызметкерлердің  әлеуметтік  кепілденуге  төленетін 

төлемдерімен қосқандағы негізгі және қосымша жалақысы, тг; 

С

әл.с

 – әлеуметтік салым, тг;  

А – амортизациялық аударымдар, тг; 

М – материалдар мен қосалқы бөлшектерге кететін шығындар, тг; 

С

эл

 – өндіріске қажетті электр энергиясының шығындары, тг; 

С

адм

 – өзге де басқару, административті және пайдалану шығындары, тг; 

С

ж

 – жарнама шығындары, тг. 

 

66 

 

Жоба  бойынша  қазіргі  қолданыстағы  техникалық  нысаналар,  электрмен 

қамту көздері қарастырылады. Қондырғыны жөндеу және орнату жұмыстарын 

қызметкерлер  орындайды  деп  саналады,  сондықтан  шығындар  көлемі  аз 

болады.  Инженер  қызметіне  0,5  қойылым  төленеді.  Жалақыны  анықтау  үшін 

3.2-кестеде  қызмет  көрсететін  жұмысшылардың  орташа  айлықтары  келтірілді 

[15]. 

 

3.2 Ке с т е – Қызмет көрсететін жұмысшылардың орташа айлықтары 

Тізім 

Саны 

Айлық 

жалақысы, 

теңге 

Жылдық 

жалақысы, 

теңге 

Барлығы, 

теңге 

Инженер I категория 

1 

80 000 

960 000 

960 000 

Инженер II категория 

1 

60 000 

720 000 

720 000 

Операторлар 

4 

50 000 

600 000 

2 400 000 

Барлығы 

6 

190 000 

2 280 000 

4 080 000 

 

Бір жыл ішіндегі негізгі жалақы Ж

нег 

= 4 080 000 тг. 

Жалақының  жылдық  қорына  негізгі  жалақының  30  пайызын  құрайтын 

қосымша  жалақы  кіреді  (мейрам  күндері  жұмыс  істеу,  тыс  уақытта  жұмыс 

істеу):  

 

Ж

қос 

= Ж

нег 

* 0,3 = 4 080 000*0,3 = 1 224 000 тг. 

 

Еңбек төлемдерінің қоры негізгі және қосымша жалақыдан табылады: 

 

ЕТҚ = Ж

нег

 + Ж

қос

 = 4 080 000 + 1 224 000 = 5 304 000 тг. 

 

Әлеуметтік салық еңбек төлемдерінің қорының 11 пайызын құрайды:  

 

С

әл.с

 = (ЕТҚ – 0,1 * ЕТҚ) * 0,11 = (5 304 000 – 530 400) * 0,11 = 525 096 тг. 

 

Сонда, 

 

Ж = ЕТҚ + С

әл.с

 = 5 304 000 + 525 096 = 5 829 096 тг. 

 

Амортизация қондырғы құнының 15 пайызын құрайды: 

 

А = 21 432 474,95 * 0,15 = 3 214 871,243 тг. 

 

Электр энергиясына қажетті шығындар: 

 

С

ЭЛ

 = W * T * S 

(3.4) 

 

67 

 

мұндағы:  W  –  тұтынылатын  қуат,  W  =  4,03  кВт  (OLT  –  51  Вт,  сервер  – 

1460 Вт, шкаф – 2,4 кВт; басқалары – 120,3 Вт); 

Т – жұмыс істеу уақыты, Т = 8760 сағ/жыл; 

S  –  киловатт-сағат  электр  энергиясының  құны.  Бұл  құрылғы  электрді  24 

сағат пайдаланатын болғандықтан біз Қостанай қаласы үшін тағайындалған екі 

аймақтық  есептеу  жүйесін  пайдаланамыз,  яғни  күндізгі  тариф  1  кВтч  үшін  –

17,48 теңге, ал түнгі тариф 1 кВтч үшін – 4,29 теңге.  

 

Сонда жалпы құны: 

 

S = (17,48 + 4,29)/2 = 10,885 тг/(кВт*сағ). 

 

Электр энергиясына қажетті шығындар: 

 

С

ЭЛ

 = 4,03 * 8760 * 10,885 = 384 270,978 тг. 

 

Материалдар  мен  қосалқы  бөлшектерге  керек  шығындарды  жүйенің 

құнынан 2 пайыз ретінде анықталады: 

 

М = 18 256 615 * 0,02 = 365 132,3 тг. 

 

Өзге шығындардың құны ЕТҚ 10 пайызын құрады:  

 

С

адм

 = ЕТҚ * 0,10 = 5 304 000 * 0,10 = 530 000 тг. 

 

Берілген  жобаның  қолданысқа  енуі  жарнамаға  тәуелді  болғандықтан, 

жарнама шығындарын айына 50 000 теңге деп қабылдаймыз:  

 

С

ж 

= 50 000 * 12 = 600 000 тг/ж. 

 

Несие алу қарастырылмағандықтан «Қазақтелеком» АҚ өзінің қаржылары 

пайдаланылады  да,  К

Р 

көрсеткіші  нөлге  тең.  Осылайша  эксплуатациялық 

шығындар келесі шамаға тең болады: 

 

Э  =  5  829  096  +  3  214  871,243  +  365  132,3  +  384  270,978  +  530  000  + 

600 000 = 10 923 770,52 тг.  

 

3.4 Табыстар 

 

Бөлімде  өзге  өнімдерге  және  өнеркәсіптің  дамуына  және  кеңейтілуіне 

керекті  қаржыны  анықтау  жоспары  келтіріледі.  Қаржылардың  қажеттігін 

бағалау  орындалады.  Берілген  жобаны  іске  қосу  үшін  21 432 474,95  теңге 

инвестиция керек және ішкі өзіндік қаржыландыру қолданылады. 

68 

 

Мүмкін болатын салынған қаржының қайтарылу мерзімі табыстарды қоса 

есептегенде – 18 ай болуы тиіс. Қондырғының жұмыс істеу мерзімі 14 ай деп 

қарастырғандағы  берілген  жоба  бойынша  салынған  қаржының  толық 

дисконтталған қайтарылу мерзімі жарты жыл шамасында болады. 

Желі  абоненттері  ретінде  заңды  және  физикалық  тұлғалар  сымсыз 

рұқсат  жүйесінің  40/60  пайыз  сыйымдылығы  қолданылады.  Сондықтан 

есептеулерді  орындау  үшін  физикалық  және  заңды  тұлғаларға  бөлек 

тарифтерді  ескеру  керек.  Орташа  есеппен  300  абоненттің  қосылуын 

есептейміз [15].  

Операторлардың табыстары келесі құраушылардан тұрады: 

 

D = D

заң т

 + D

физ т 

 

(3.5) 

 

мұндағы: D

заң т 

– заңды тұлғалардан табыс, тг; 

D

физ т 

– физикалық тұлғалардан табыс, тг. 

 

Заңды тұлғалардан табыс орнатудан келетін табыстан және абоненттік 

төлем табыстарынан құралады. 

Заңды тұлғаларға орнатудан түсетін табыс келесі жолмен анықталады: 

 

D

заң орн

 = q * U

орн заң

  

(3.6) 

 

D

заң орн

 = 75 * 42280 = 3 171 000 тг. 

 

мұндағы:  U

орн  заң 

-  заңды  тұлғалар  үшін  орнатудан  алынатын  бір 

уақыттық тарифі, тг. 

q – заңды тұлғалар абоненттерінің саны; 

 

Интернет желісінің қорын пайдаланған үшін алынатын табыстар: 

 

D

Абон.Интернет 

= 75 * 20000 * 12 = 18 000 000 тг. 

 

U

АбП.Internet

 = 20000 теңге (шексіз трафик); 

 

Заңды тұлғалардан түсетін табыс: 

 

D

заң т

 = 3 171 000 + 18 000 000 = 21 171 000 тг. 

 

Физикалық  тұлғалар  пайдасы  орнату  және  абоненттік  төлем 

табыстарынан тұрады.  

Физикалық  тұлғалар  үшін  орнатудан  түсетін  табыстар  келесідей 

анықталады: 

 

D

физ орн

 = q * U

орн физ 

 

(3.7) 

69 

 

 

D

орн.физ 

= 225 * 1570 = 353 250 тг. 

 

мұндағы:  U

орн  физ 

-  физикалық  тұлғалар  үшін  орнатудан  алынатын  бір 

уақыттық тарифі, тг; 

q – физикалық тұлға абоненттерінің саны. 

 

Интернетті пайдалану бойынша табыстар: 

 

D

абон.төл 

= q * U

абон.физ 

 

(3.8) 

 

мұндағы: q – физикалық тұлғалардан абоненттер саны; 

U

абон.физ.

 – физикалық тұлғалар үшін абоненттік төлем тарифі, тг. 

 

D

абон.төл 

= 225 * 3500 * 12 = 9 450 000 тг.  

 

U

АбП.Internet

 = 3500 теңге (Трафик 100 Гб); 

 

Интернетті пайдалану бойынша табыстар: 

 

D

физ.т 

= D

орн.физ 

+ D

абон.т 

= 353 250 + 9 450 000 = 9 803 250 тг. 

 

Осылайша, оператор табыстары: 

 

Т = 21 171 000 + 9 803 250 = 30 974 250 тг. 

 

3.4.1 Пайда және қайтарылу мерзімдері. 

 

Қайтарылу  мерзімін  есептеу  үшін  абсолютті  экономикалық  тиімділік 

шамасын білу қажет.  

Абсолютті  экономикалық  тиімділік  таза  пайданың  (ТП)  капитал  салым-

дарының құнына қатынасы ретінде анықталады: 

 

К

ТП

Е



 

(3.9) 

Таза пайда келесі жолмен анықталады: 

 

ТП = Т *0,8 

(3.10) 

 

мұндағы:  0,8  салық  төлеміне  кететін  20%  пайызын  алып  тастаган  кезде 

қалатын шама. 

 

ТП = 30 974 250*0,8 = 24 779 400 тг. 

 

70 

 

Осыдан, 

 

Е = 24 779 400 / 21 432 474,95 = 1,156 

 

Қайтарылудың есептік мерзімі абсолютті  экономикалық тиімділікке  кері 

шама ретінде анықталады:  

 

T = 1/E=1/1,156 = 0,865 ≈ 0,9 

 

Осылайша, жобаның шығындарының қайтарылу мерзімі 9 ай. 

 

Нормативті дисконтталу коэффициенті: 

  

ТТ

i

 = ТТ

нег

/(1+r1) * t 

(3.11) 

 

мұндағы: ТТ

i

 – қондырғыны i-рет пайдаланғанна кейінгі таза табыс, тг; 

ri – дисконтталу қойылымы; 

r1 = 20% жылдық; 

t – дисконтталу уақыты. 

 

ТТ

1

 = ТТ

нег

 / (1+0,2) 1 = 24 779 400 / 1,2 = 20 649 500 тг. 

 

ТТ

2

 = ТТ

нег

 /(1+0,2) 2 = 24 779 400 / 2,4 = 10 324 750 тг. 

 

ТТ

3

 = ТТ

нег

 /(1+0,2) 3 = 25 844 640 / 3,6 = 6 883 116,7 тг. 

 

Дисконтталуды ескергеннен кейінгі қайтарылу мерзімі: 

 

Т = К

вл 

/ ТТ

ср 

= 21 432 474,95 / 12 619 122,23 = 1,69 ≈ 1,7 жыл 

 

 

 

71 

 

3.3 Ке с т е – Экономикалық негізгі көрсеткіштер 

Көрсеткіш атаулары 

Мәні, теңге 

Жүйенің құны 

18 256 615 

Тасымалдау құны 

456 415,375 

Орнату құны 

802 500 

Капитал шығындары 

21 432 474,95 

Еңбек төлемдерінің қоры (ЕТҚ) 

5 304 000 

Әлеуметтік салық 

525 096 

Амортизациялық аударымдар 

3 214 871,243 

Электр энергиясының шығындары 

384 270,978 

Жарнама шығындары 

600 000 

Эксплуатациялық шығындар 

10 923 770,52 

Табыс 

30 974 250 

Таза пайда 

24 779 400 

Абсолютті экономикалық тиімділік 

1,156 

Қайтарылу мерзімі, айлар 

9 

Дисконтталуды ескергендегі қайтарылу мерзімі, жыл 

1,7 

 

3.1-суретте бағдарламаны жобалаудың шығын құрылымы көрсетілген. 

 

 

 

3.1 Сурет – Жобаның экономикалық көрсеткіші 

 

Қазіргі уақытта, PON технологиясы тек бірегей қатынау нұсқауы болмаса 

да, ең көп таралымға ие болады деген бірауызды ой қалыптасқан. PON тек қана 

бір  оптикалық  шығарыммен,  географиялы  әр  жақта  орналасқан  түрлі  желілік 

мүмкіндіктері  мен  қатынау  жылдамдығына  түрлі  талаптары  бар  көптеген 

тұтынушыларға тиімді қызмет көрсетуге мүмкіндік береді.  

Бас  станциямен,  барлық  қажетті  құрылғылар,  кабельді  инфрақұрылым 

және тұтынушы түйіндері жасалынды. Бүкіл желі жаңа технологиялар негізінде 

38% 

28% 

10% 

22% 

2% 

Экономикалық көрсеткіш 

Табыс 38% 

Таза табыс 28% 

Эксплуатациялық шығындар 10% 

Капитал шығындары 22% 

Басқа шығындар 2% 

72 

 

жобаланды  және  болашақтағы  оған  қойылатын  талаптарға  толығымен  сәйкес 

болады. 

Жоғарыдағы  кестеде  барлық  есептеулер  нәтижесінде  көріп 

отырғанымыздай, экономикалық тиімділік көрсеткіші 1,156, ал қайтарылым 

мерзімі 9 ай. Яғни, жобаланатын желі сегіз айдан кейін өзін-өзі ақтап, пайда 

әкеле  бастайды.  Келесі  PON  желісін  ұйымдастыру  телекоммуникация 

саласы үшін табысты болып саналады. 

 

 

73 

 

4 ӨМІР ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ 

 

 

Бұл  дипломдық  жұмыста  Қостанай  қаласының  5  ықшам  ауданында 

абоненттік қатынау желісін құрудың әдістерін талдау қарастырылады.  

Көп  қабатты  үй  желісіндегі  мыс  кабельдерді  талшықты-оптикалық 

кабельге ауыстыру арқылы желінің жалпы жылдамдығын жоғарлатып, колизия 

болу мүмкіндігін кемітіледі. Және де қызмет түрлерін, яғни интернетке шығу, 

теледидар  бағдарламаларымен  қамтамасыз  ету,  телефония  қызметтерін  бір 

ортадан  көрсетілуін  қамтамасыз  етеді.  Бұл  жетістік  FTTH  желісінде  PON 

технологиясын қолданумен жүзеге асырылады.  

 

4.1 Операторлық бөлме жағдайын талдау 

 

Бүкіл зал аппараттық және операторлық залдарға бөлінеді. Бұл бөлменің 

өлшемдері: ұзындығы 10 м, ені 10 м және биіктігі 3 м. Ауданы 100 м

2

. 

Бөлменің төбесі жарық, қабырғалары ашық түсті және терезелеріне жұқа 

перделер  ілінген.  Терезенің  өлшемі  2х1,8  м.  Көздік  жұмыс  разряды  –  III. 

Нормаланған  жарықтылық  –  300  лк.  Операторлық  зал  қауіпсіздігі  төмен 

бөлмелерге  жатады,  себебі:  жоғары  қауіпсіздікті  тудыратындай  ешқандай 

белгілері  көрсетілмеген.  Ол  белгілерге  дымқылдық,  токөткізуші  шаң,  ток  өт-

кізуші  еден-дер,  жоғарғы  температура  жатады.  Аппараттық  залды  қауіпсіздігі 

жоғары  бөлмелерге  жатқызуға  болады,  себебі:  оған  тән  бір  белгі  бар,  ол 

адамның  бір  уақытта  жермен  қосылған  металл  конструкциялы  ғимаратқа, 

технологиялық  аппараттар  мен  механизмдерге  жанасу  мүмкіндігін  айтады. 

Синхронизация  жүйелерінің  құрылғысын  алдын  алу  жылына  бір  реттен  кем 

болмауды  талап  етеді  және  операторлық  зал  сәуле  шығарушы  құрылғыдан 

қорғалған. Берілген бөлімде ғимараттың екінші қабатында орналасқан 10x10м. 

және биіктігі 3м. болатын бөлмені қарастырамыз. Қондырғының жалпы көлемі 

9 кв.м-ді құрайды және 220/380 В айнымалы кернеуде жұмыс істейді. 

МСТ  12.1.005-88  ЕҚСЖ  бойынша  бұл  бөлмеде  жұмыс  істейтін  адамдар 

екінші  категорияға  жатады.  Жұмыс  орнының  ауасы,  санитарлық-гигиенаның 

жалпы талаптары 4.1 - кестеде көрсетілген. 

 

4.1 Ке с т е – Организмнің энерго шығыны бойынша жұмыс категориясы 

Жұмыс 

Категория 

Организмнің 

энерго шығыны, 

Дж/с, (ккал/сағ) 

Жұмыс сипаттамасы 

Физикалық 

Iб 

138 - 172 

Отырып немесе тұрып жұмыс 

істейді, жеңіл физикалық жүктеме 

 

Келтірілген  кестеде  барлық  өндіріс  жайларда  тұрақты  жұмыс 

орындарының 

микроклимат 

параметрлері 

«Өндіріс 

жайларының 

микроклиматы» талап-тарына сай болады. 

74 

 

Операторлық  жұмыс,  пульттермен  немесе  есептегіш  маши-налармен 

жұмыс істейтін залдарда микроклимат параметрлері келесі болады: 

4.2-кесте  МСТ  12.0.003-74.  ЕҚСЖ  сәйкес  біздің  қызмет  ету  түйініміздің 

микроклимат жағдайлары оңтайлы деп сипаттауға болады.  

 

4.2 Ке с т е – Микроклимат сипаттамасының оптималды нормасы 

Жұмыс істеу 

мерзімі 

Жұмыс 

категориясы 

Т

0

, С 

Ауаның 

жылдамдығы, 

м/с-ден кем емес 

Салқын 

Iб 

21 – 23 

0.1 

Жылы 

Iб 

22 – 24 

0.2 

 

Жоғарыда  келтірілген  кестеде  кез-келген  жыл  мезгілінде  біздің 

түйініміздің  микроклимат  параметрлері  шектеулі  мәндерінен  асып  түседі:  СН 

245-71: Жаз мезгілінің температурасы: + 25 

0

С, қыс мезгілінің температурасы + 

15-17 

0

С,  қатысты  ауа  ылғалдылығы  –  47%  температураның  27 

0

С-дан  төмен 

болған  жағдайда,  кез-келген  жыл  мезгілінде  ауаның  қозғалу  жылдамдығы  0,2 

м/с-тен  көп  емес.  Біздің  жағдайымызда  жаз  мезгілінде  жайымыздың  темпера-

турасы асып тұрады (28 

0

C-ге дейін жетеді), сондықтан автозалда салқындатқыш 

орнатамыз. 

Желдету  өндіріс  жайларда  қалыпты  санитарлы-гигиеналық  шарттарды 

қамтамасыз ететін өте маңызды құрал болып есептелінеді. 

Оператордың жұмыс орнын ұйымдастыру. Оператордың жұмыс орнында 

қолданылатан заттар: 

−

 

мәліметті көрсету құрылғысы (дисплей); 

−

 

мәліметті енгізу құрылғысы (клавиатура); 

−

 

байланыс  құрылғылары  және  мәліметті  тарату  (телефон  аппараты, 

модем); 

−

 

құжаттау құрылғысы және мәліметті сақтау (принтерлер, дисктер); 

−

 

көмекші құрылғылары.  

Оператордың  жұмыс  орнын  келесідей  ұйымдастырамыз.  Дисплей 

горизонтальды  және  вертикалды  бағытта  бұрыла  алатындай  айналу  алаңымен 

қам-тамасыз етілген. 

Дисплейді үстел үстіне бақылаушы мен дисплей арасы 450-500 мм бола-

тындай етіп орналастырамыз. 

Дисплей  экранын,  дисплей  экранының  ортасы  мен  түзу  арасындағы 

бұрыш 20 болатындай етіп орналастырамыз. 

Клавиатураны  үстел  үстіне  немесе  арнайы  орнына  еденнен  650-800  мм 

биіктікте  болатындай  етіп  орналастырамыз,  клавиатураның  көлбеулігін  5-10 

градус  қылып  орналастырамыз.  Компьютерді  стандартты  столда  орнатумен 

қатар  биіктіктігі  өзгертілетін  (380  –  450-500  мм)  және  аяқ  қоюға  ыңғайлы 

орындық қолданамыз. 

75 

 

Жалпы  жағдайда  оператордың  жұмысы  төрт  сатыдан  тұрады:  енгізу, 

сұраныс, мәліметті қабылдау, алынған мәліметтерді қайта өндіру. 

Оператордың  еңбегі  өнімді  болуы  үшін,  табиғи  шарттары  мен  басқару 

құралдарының  орналасуының  жайлылығы  еске  алынған,  айналадағы  орта 

рационалды ұйымшыл болуы қажет.  

Желдету,  жылыту  және  ауа  тазарту  жүйелері  ҚНжЕ  11-33-75  «Жылыту, 

желдету және ауа тазарту» сәйкес орындалуы қажет [16]. 

 

4.2 Қондырғылардың бөлетін айқын жылу мөлшері. 

 

Қондырғы орнатылатын жайда жылдың жылу кезіндегі, келесі жылу бөлу 

көздерін  ескеру  қажет:  операторлардың,  күн  радиациясының,  жасанды 

жарықтандырудың,  коммутация  қондырғыларының  бөлетін  айқын  жылу 

мөлшерін анықтаймыз. 

Температура алмасуы барысынан жылу алу немесе жылу жоғалту: 

 

)

(

*

0

есеп

есеп

С

Ж

болме

жог

t

t

X

V

Q





 

(4.1) 

 

Сыртқы температура үшін:  

 

жог

Q

= 300 * 0.42 * (27 – 22) = 630 Вт. 

 

Ішкі температура үшін:  

 

жог

Q

= 300 * 0.42 * (22 – 19) = 378 Вт. 

 

Бөлме көлемі: 

 

болме

V

=10 * 10 * 3 = 300 м

2

. 

 

мұндағы: 

болме

V

 – бөлме көлемі, м

2

;

 

0

X

 – меншікті жылу сипаттамасы, 

;

/

42

,

0

0

3

0

С

м

Вт

X



 

t

Жесеп

 = 27



 – жылы мезгіл уақытында есептелетін сыртқы температура, 

С

0

; 

t

Сесеп

 = 22



 – суық мезгіл уақытында есептелетін сыртқы температура, 

С

0

; 

t

Ж2есеп

  =  22



  –  жылы  мезгіл  уақытында  есептелетін  қолайлы  ішкі 

температура, 

С

0

;  

t

С2есеп

  =  19



  –  суық  мезгіл  уақытындағы  есептелетін  қолайлы  ішкі 

температура, 

С

0

. 

 

Операторлық  зал  қауіпсіздігі  төмен  бөлмелерге  жатады,  себебі:  жоғары 

қауіпсіздікті  тудыратындай  ешқандай  белгілері  көрсетілмеген.  Ол  белгілерге 

дымқылдық, ток өткізуші шаң, токөткізуші еден, жоғарғы температура жатады. 

76 

 

Адамның сыртқы ортаға жылу бөлуі 4.3 – кестеде көрсетілген. 

 

4.3 Ке с т е – Адамның сыртқы ортаға жылу бөлуі 

Сыртқы 

орта 

темпера-

турасы, 

о

С 

Отырғандағы 

жағдай 

Тұрғанда немесе 

жеңіл қозғалыс 

Ауыр жұмыс 

Анық 

Жасы

рын 

Жал-

пы 

Анық 

Жасы

рын 

Жал-

пы 

Анық 

Жасы 

рын 

Жал-

пы 

20 

82 

21 

103 

92 

42 

133 

140 

110 

250 

22 

76 

26 

102 

84 

48 

132 

117 

132 

249 

30 

40 

60 

100 

41 

89 

130 

48 

198 

246 

32 

20 

78 

98 

22 

106 

128 

31 

213 

244 

 

Кестеде бөлменің қалыпты температурасы 22



 тең. Бір уақытта бөлмеде 6 

адам  отырады.  22



  температура  кезінде  бір  адам  отырған  күйінде  76  Вт  анық 

жылу бөледі. 

Адамдардың анық жылу бөлуі: 

 

456

6

*

76





а

а

Q

 Вт. 

 

Жалпы жылу:  

 

612

6

*

102





ж

а

Q

 Вт. 

 

Адамдардан бөлінетін көмірқышқыл газ және ылғал мөлшері 4.4-кестеде 

келтірілген. 

 

4.4 Ке с т е – Адамдардан бөлінетін көмірқышқыл газ және ылғал 

Параметрлері 

Ауа температурасының бөлмедегі мәні, 

С

0

 

15 

20 

25 

30 

35 

Ылғал, г/сағ 

40 

40 

50 

75 

115 

Көмқ.газ, г/сағ 

45 

45 

45 

45 

45 

 

4.5-кестеде  22



С  температура  үшін  ылғал  мәнін  өрнек  құру  арқылы 

есептеу көрсетілген. 

77 

 

4.5 Ке с т е – 22



С температура үшін бөлінетін ылғал мәні 

Ылғал, г/сағ 

Ауа температурасының бөлмедегі мәні, 

С

0

 

х=

44

20

40

*

22



 

40 

20 

х = ? 

22 

 

Ылғал – 44 г/сағ-қа, ал көмірқышқыл газ – 45 г/сағ тең болғанда, бөлмеде 

6 адам үшін жалпы ылғал және көмерқышқыл газын бөлу тең болады: 

 

Х

ылғ

 = 6 * 44 = 264 г/сағ. 

Х

ком

 = 6 * 45 = 270 г/сағ. 

 

Жарықтандырғыш құрылғылардан бөлінетін жылу: 

 

0

F

N

Q

жар

жар









 

(4.2) 

 

мұндағы:  η  –  электрлік  энергияның  жылулыққа  айналуындағы 

коэффициенті (люминесцентті лампалар үшін), 

; 

N

жар

 – жарықтандырғыш құрылғының қуаты, 50 Вт; 

 

Еден ауданы: 

 

F

о 

= 10 * 10 = 100 м

2

. 

 

Cонда, 

 

2500

100

50

5

,

0

0















F

N

Q

жар

жар



 Вт. 

 

Өндірістік  құрылғымен  бөлінетін  жылуды  мына  формуладан  көруге 

болады: 

 

Q

құр 

= Р

құр 

* n 

(4.3) 

 

Q

құр 

= 300 * 6 = 1800 Вт. 

 

Бөлмеде  орналасқан  өндірістік  құрылғымен  бөлінетін  жылуды  орташа 

есеппен бір компьтерге 300 Вт деп аламыз. 

Жалпы шығындық жылу мына формуламен анықталады: 

 

Q = Q

жог

 + Q

р 

+

 

Q

а 

+

 

Q

жар 

+

 

Q

құр

 

(4.4) 

 

Жылы мерзім үшін: 

 

Q = 630 + 190,8 + 456 + 2500 + 1800 = 5576,8 Вт. 



0.5 0.6



78 

 

Суық мерзім үшін:  

 

Q = 378 + 190,8 + 456 + 2500 + 1800 = 5324,8 Вт. 

 

мұндағы: Q

жоғ

 – жылу жоғалту, Вт; 

Q

р 

– жарық көздерінің жылуы, Вт; 

Q

а 

– адамдардың анық жылу бөлуі, Вт; 

Q

жар 

– жарықтандырғыш құралдардан бөлінетін жылу, Вт; 

Q

құр

 – өндірістік құрылғылардан бөлінетін жылу,Вт. 

 

4.6-кестеде бөлмедегі жылу-ылғал балансын есептеу келтірілген. 

 

4.6 Ке с т е – Жұмыс сипатына байланысты температура мен ылғал 

Жұмыс сипаты 

С

0

, ауа температурасында, W, кг/сағ ылғалбөліну 

15 

20 

25 

30 

35 

Тыныштық жағдайы 

0,035 

0,040 

0,062 

0,094 

0,150 

Жеңіл физ. жұмыс 

0,082 

0,125 

0,175 

0,230 

0,300 

Орта физ. жұмыс 

0,130 

0,180 

0,240 

0,300 

0,350 

Ауыр физ. жұмыс 

0,240 

0,310 

0,365 

0,400 

0,430 

 

Жұмыс сипатына байланысты ылғалды есептеу формуласы: 

 

n

d

W

л

*



 

(4.5) 

 

4.7-кестеде 22



С температурада жеңіл физикалық жұмыс жасаған кездегі, 

бөлмедегі 6 адам үшін ылғал бөлінуді есептеуге өрнек құрамыз:  

 

4.7 Ке с т е – Жеңіл физикалық жұмыс кезіндгі ылғал мәні

 

Жеңіл физикалық 

 жұмыс 

Ауа температурасы 

С

0

 

d=

137

,

0

20

125

,

0

*

22



 

0,125 

20 

d = ? 

 

 

822

,

0

6

*

137

,

0





л

W

 

кг/сағ 

 

4.8-кестеде барлық жасалған есептеулер негізінде жылы және суық уақыт 

мерзіміндегі АТС-ғы жылу алмасудың балансын құраймыз.  

 

 

 

 

79 

 

4.8 Ке с т е – АТС-ғы жылу алмасу 

Жылу алмасу 

Жылулық қуат 

Вт 

кДж 

Жарық көздерінен 

190,8 

686,88 

Адамдардан 

456 

1641,6 

Жарықтылық жүйесінен 

2500 

9000 

Өндірістік құрылғыдан 

1800 

6480 

Температура  айырмашылығынан  болатын 

жылу жоғалту 

378 

1360,8 

Барлығы жазда: 

5324,8 

19169,28 

Барлығы қыста: 

4946,8 

17808,48 

 

4.3 Бөлме ауасын желдету жүйесінің құрылғысы және есебі 

жүктеу/скачать 2,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: