«развитие науки и инновации в современном мире: проблемы и перспективы»

131 
 
3.Кемельбаева  А.С.  Организационные  и  методические  аспекты  развития  АО  "Ипотечная 
организация  «Казахстанская  Ипотечная  Компания»  в  системе  государственного 
менеджмента/Автореферат  диссертации  на  соискание  ученой  степени  кандидата 
экономических наук. Алматы, 2010. – с. 30  
4.Основные  тенденции  развития  жилищного  сектора    Республики  Казахстан  Э.Б. 
Тлесовакандидат  экономических  наук,  доцент  кафедры  «Экономика»  Евразийский 
национальный университет имени Л.Н. Гумилев, г. Астана, Казахстан № 1-2, 2012 Журнал 
общественного объединения ученых и педагогов 
5. Ontusticstatekz. 
6. BNews.kz мәліметтері 
 
ӘОЖ 378.374(574) 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУ НАРЫҒЫНЫҢ: 
ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ БОЛАШАҒЫ (БАНКТІҢ МЫСАЛЫНДА) 
 
Каукешова Р.А., Жәнібекова Ә. 
ХГТУ
,Қж-113 тобының студенті
, Шымкент. Қазақстан
 
 
Резюме 
Жилищное  строительство  признано  одним  из  приоритетных  направлений  Стратегии 
развития  Казахстана  и  является  одним  из  важнейших  задач  общенационального  характера.  С  1 
января 2016 года в законную силу вступили поправки, ограждающие заѐмщиков от рисков. Помимо 
запрета  на  оформление  валютной  ипотеки  финансовые  институты  запретили  менять  условия 
кредитного  договора  и  установили  новую  очерѐдность  погашения  долга  —  в  первую  очередь 
уплачивается  основная  сумма  долга,  после  —  проценты  и  штрафы.  Таким  образом,  условия  для 
получения  кредита  на  покупку  недвижимости  в  настоящее  время  самые  благоприятные,  но,  как 
выяснилось, только с одной стороны. 
 
Resume 
Housing  construction  is  recognized  as  one  of  the  priorities  of  Kazakhstan's  development  strategy 
and is one of the most important tasks of the national character. From 1 January 2016 entered into force 
amendments  protecting  borrowers  from  risks.  In  addition  to  the  ban  on  registration  of  foreign  currency 
mortgage  financial  institutions  are  forbidden  to  change  the  conditions  of  the  loan  agreement  and 
established a new order of the repayment of the debt - first paid the amount outstanding after - interest and 
penalties.  Thus,  the  conditions  for  obtaining  a  loan  for  the  purchase  of  real  estate  is  currently  very 
favorable , but , as it turned out , only one side . 
 
         Қазақстан  экономикасының  кӛтерілуі,  сондай-ақ  тұрғындардың  басым 
бӛлігінің 
ӛздерінің 
тұрмыстық 
жағдайларын 
жақсартуға 
ұмтылыстары 
республикадағы  тұрғын-үй  құрылысының  ӛзектілігін  айқындап  берді.  Тұрғын-үй 
құрылысы  Қазақстанның  Даму  стратегиясының  басым  бағыттарының  бірі  ретінде 
танылды  және  жалпыұлттық  сипаттағы  аса  маңызды  міндеттердің  бірі  болып 
табылады. 
         Жеке меншік үйге ие болу – әрбір отбасының бірінші кезекті міндеті. Мұндай 
жағдайда  инфляцияның  ықпалына  аз  түскен  және  уақытылы  қайтарымдылығы 
барынша  қамтамасыз  етілген  ұзақмерзімді  несиелерге  қажеттіліктің  туындауы 
заңды.  Дәл  осы  талаптарға  ипотекалық  несие  жауап  береді,  ол  елдің  әлеуметтік 
және экономикалық  дамуының айтарлықтай маңызды факторына айналады.  
         
2016  жылдың  1  қаңтарынан  бастап  салымшыларды  тәуекелдерден 
арашалайтын  ӛзгертулер  заңдық  күшіне  енді.  Валюталық  ипотеканы  рәсімдеуге 
салынған тыйымнан бӛлек (банктер шет елдік валютада жалақы алушы азаматтарға 
ерекшелік  жасауға  құқылы),  қаржы  институттары  несиелік  келісімнің  шарттарын 
ӛзгертуге  тыйым  салды  және  қарызды  ӛтеудің  жаңа  тәртібін  белгіледі  –  бірінші 
кезекте қарыздың негізгі сомасы тӛленеді, содан соң – пайыздар мен айыппұлдар. 
 

132 
 
 Осылайша,  жылжымайтын  мүлік  сатып  алу  үшін  несиеге  ие  болу  шарттары 
қазіргі таңда ең қолайлы болуы тек бір жақты кӛзқарас. Екінші жағынан – тұрақсыз 
экономикалық жағдай кезеңінде валюталық тәуекелдер мен мерзімі ӛткен несиелер 
санының  артуы  кезеңінде  –  банктер  несиелеуге  қатысты  амалдарды  қайта  қарау 
жӛнінде шешім қабылдады. Мұндай ниеттерін банкирлер ӛткен жылдың желтоқсан 
айында хабарлаған болатын.  
Ұлттық Банк жариялаған несиелік нарық шолуының мәліметтеріне сүйенсек, 
сұралған  банктердің  23%-ы  2016  жылдың  басынан  ипотека  бойынша  несиелік 
саясатын  қаталдандыру  туралы  мәлімдеген.  Іс  жүзінде  жағдай  әлдеқайда  тӛмен 
болып  шықты:  бір  банктер  салымшыларға  қойылатын  талаптарын  қаталдандырып 
және  мӛлшерлемелерін  арттырды,  басқалары  тіпті  ипотеканы  рәсімдеуден  бас 
тартуда.  
 Банктер  ӛз  тәуекелдерін  есептеуде  Банк  ЦентрКредит,  Fortebank,  Сбербанк 
және  ВТБ  Банкі  сынды  банктерде  ипотекалық  несиелеуге  сұраным  қабылдау 
белгісіз  мерзімге  дейін  тоқтатылды.  Қаржы  институттарының  менеджерлері 
несиелеу нарығындағы шарттардың ӛзгеруіне байланысты ипотека беруді қалпына 
келтіру  тек  елдегі  экономикалық  жағдай  тұрақталғанда  ғана  мүмкін  екендігін 
айқындайды.  
  Ал  ипотекалық  несиелерді  рәсімдеуді  жалғастырып  жатқан  банктерде 
несиелеу  шарттары  ӛзгерді.  Біріншіден,  кӛптеген  банктердің  қызметкерлері  ӛз 
банктерінің  қызметін  пайдаланатын  клиенттердің  сұранымдары  басымдыққа  ие 
екенінен  бірден  хабардар  етеді.  Яғни,  егер  сізде  несие  алуды  қалайтын  қаржы 
институтында  жеке  шотыңыз,  депозитіңіз  немесе  жалақы  карточкаңыз  болмаса, 
сіздің мүмкіндігіңіз тӛмен деген сӛз. Мысалы, АТФБанкпен орын алған жағдайды 
келтірсек,  «ӛзіміз»  болу  үшін  кем  дегенде  жарты  жыл  бұрын  ашылған  депозиттік 
шотыңыз болуы қажет.  
 Екіншіден,  бірқатар  банктер  бастапқы  жарна  мӛлшерін  арттырды  және 
несиелеу  мерзімін  қысқартты.  Мысалы,  Казком  банкінде  несиелеудің  максималды 
мерзімі  енді  10  жылды  құрайды.  Және  сатып  алынып  жатқан  жылжымайтын 
мүліктің  бағасының  50%-ы  мӛлшерінде  бастапқы  жарна  құю  міндеттеледі. 
Салыстырмалы  түрде  ӛткен  жылы  10%  жеткілікті  саналатын.  Нұрбанкте  қазіргі 
таңда  бастапқы  жарна  36%-дан  (жеке  үйді  сатып  алған  жағдайда  44%)  тӛмен 
болмауы тиіс, былтырғы кӛрсеткіш тек 20%-ды құрайтын.  
 Банктердің ықтимал салымшылардың кірісіне қоятын талаптары да ӛзгеріске 
ұшырады. Казкомда жалақы мӛлшері 250 000 теңге және одан жоғары сұранымдар 
ғана қаралса, Altyn Bank-те – 200 000 теңге.  
 Жыл басынан бері қаржы институттарының кӛпшілігінде несиелер бойынша 
пайыздық мӛлшерлемелер жоғарылады. Мысалы, Нұрбанк жылына 15,4%-ға берсе, 
қазір  минималды  мӛлшерлеме  24%-ға  дейін  ӛскен.  Айта  кетерлік  жайт,  кӛптеген 
банктер тек базалық немесе номиналды пайыздық мӛлшерлемені жариялайды, яғни 
инфляция,  әр  түрлі  комиссиялар  және  т.б.  есептемегенде.  Шынайы,  немесе  тиімді 
мӛлшерлемені  тек  жеке  сұранымды  банкте  қарастыру  барысында  ғана  анықтауға 
болады. Әдетте ол базалық мӛлшерлемеден 1,5% және одан жоғары. 
Сатып  алынуына  несие  рәсімделетін  жылжымайтын  мүліктің  ӛзіне  келер 
болсақ,  мұнда  да  талаптар  ӛткен  жылмен  салыстырғанда  ӛзгеріске  түскен.  Енді 
банктердің кӛпшілігі тек 1965 жылдан кейін салынған екінші ретті тұрғын үйлерді 
несиелейді. Салынып жатқан үйдегі пәтерге ипотека рәсімдеу мүмкін болмайды. Ал 
жаңа-салынған үйлер үшін арнайы бағдарламалар қарастырылған, оған тек белгілі 
бір  құрылыс  компанияларының  –  банк  серіктестерінің,  тұрғын-үй  кешендері  ғана 
қатыса алады.  

133 
 
Экономика  мен  жылжымайтын  мүлік  нарығындағы  дағдарысқа  қарамастан, 
Қазақстандағы ипотека саласы ӛмір сүруін жалғастыруда. Шыны керек, 2016 жылы 
оның қол жетімділігі азая түсті және бірен-саран банктермен ғана берілуде. Қазіргі 
таңда  ипотеканы  тек  тӛлем  қабілеттілігі  жоғары,  сатып  алудың  шұғыл  қажеттілігі 
нәтижесіндегі қымбаттылығынан артық саналатын азаматтар ғана алуда.  
 
Банктер 
Ипотекалық 
несиелеу 
Валюта  Базалық 
пайыздық 
мӛлшерлеме 
(жылдық %) 
Минимал
ды 
бастапқы 
жарна 
Несиелеудің 
максималды 
мерзімі 
Altyn Bank 
несиелендіреді 
теңге 
17% бастап 
40% 
20 жыл 
Альфа-банк 
несиелендіреді 
теңге 
доллар 
евро 
23% бастап 
12% бастап 
12% бастап 
30% 
10 жыл 
АТВБанк 
Тек 
банк 
клиенттерін 
несиелендіреді 
теңге 
15% бастап 
20% 
15 жыл 
Астана Банкі  несиелендіреді 
теңге 
доллар 
15% бастап 
13% бастап 
15% 
15 жыл 
БЦК 
жоқ 
-
 
 
-
 
 
-
 
 
-
 
 
ВТБ Банкі 
жоқ 
 - 
 -  
 -  
 -  
ҚТҚЖБ 
несиелендіреді 
теңге 
10,4% бастап 
50% 
25 жыл 
Казком 
несиелендіреді 
теңге 
14% бастап 
 
50% 
10 жыл 
Халық Банкі  несиелендіреді 
теңге 
15% бастап 
10% 
30 жыл 
Нҧрбанк 
несиелендіреді 
теңге 
24% бастап 
36% 
(пәтер 
сатып 
алу) 
44%  
(жеке  үй 
сатып 
алу) 
20 жыл 
Сбербанк 
жоқ 
-
 
  
-
 
 
-
 
 
-
 
 
ForteBank 
жоқ 
-
 
  
-
 
 
-
 
 
-
 
 
Цесна Банк 
несиелендіреді 
теңге 
18% бастап 
40% 
10 жыл 
Bank RBK 
несиелендіреді 
теңге 
доллар 
20% бастап 
15% бастап 
30% 
10 жыл 
Qazaq Banki 
несиелендіреді 
теңге 
доллар 
17% бастап 
11% бастап 
30% 
15 жыл 
Ипотека бойынша банктік ұсыныстарға шолу. 20.01.2016ж мәліметтер. 
 
       Ипотека:банктер шарттарын қаталдандырды 
       Үстіміздегі 
жылдың 
кӛктемінде 
ипотека 
нарығы 
оянды, 
банктер 
бағдарламаларын  қайта  жандандыра  бастады.  Қарыз  беру  туралы  наурыз  айының 
басында  екі  қаржы  институты  жариялаған  болатын:  Сбербанк  пен  Банк 
ЦентрКредит.  Алайда  ипотека  қымбаттады.  Осылайша,  Банк  ЦентрКредит  20,1%-
дан  22%-ға  дейінгі  мӛлшерлеме  қойды.  Ипотека  үшін  бастапқы  жарна  баспана 
бағасынан  30-дан  40%-ға  дейін  жоғарылады.  Қарыз  берудің  максималды  мерзімі 
20-дан 15 жылға қысқарды.  
        2016 жылдың 31 наурызындағы жағдай бойынша Қазақстанда ипотеканы елдің 
13 банкі іске асырады: Қазақстанның Халық банкі, ЦентрКредит Банкі, Еуразиялық 

134 
 
банк, Сбербанк, Нұрбанк, Цеснабанк, Қазақстанның Тұрғынүйқұрылысжинақбанкі, 
Альфа-банк,  KazInvestBank,  Эксимбанк  Қазақстан,  RBK  Bank,  Qazaq  банк  және 
Altyn Bank. Ӛз кезегінде КЗИ Банкі тек 5 жылға қарыз береді және тек Алматы мен 
Алматы  облысының  тұрғындарына.  Казкоммерцбанк  те  ипотеканы  жандандырды, 
алайда  бұл  тек  ӛз  банкінде  кепілге  қойылған жылжымайтын  мүлікке  қатысты.  Ал 
АТФБанк  ипотеканы  тек  ӛз  клиенттеріне  немесе  астаналық  «Жасыл  квартал»  ТК-
дегі  пәтерлерге  ғана  береді.  Қалған  ЕДБ  не  шарттарды  қайта  қарауға  байланысты 
ипотекалық  бағдарламаларын  уақытша  тоқтатты  немесе  баспана  қарыздарын 
берумен мүлде айналыспайды.  
        Әр  түрлі  банк  менеджерлерімен  құны  12 000 000  теңгені  құрайтын  пәтерді 
бастапқы жарна мӛлшері 40% (4 800 000 тг) ипотекаға сатып алудың есебі жасалды. 
Несие мерзімі – 15 жыл. Ипотека алу үшін салымдар сіздің жалақыңыздың 50%-нан 
аспауы тиіс.  
       Айта  кететін  жайт,  кейбір  банктер  ипотеканың  максималды  мерзімін  2016 
жылдан  бастап  10  жылға  дейін  қысқартқан  болатын.  Мұндай  мерзімге  ипотеканы 
Цеснабанк, Bank RBK, Альфа-банк және Эксимбанк Қазақстан ұсынады. 
       Тұрғын үй құрылыс жинақ банкі аталған тізімге енгізілген жоқ, себебі банктің 
шарты  бойынша  пәтер  құнының  50%-на  ие  болуыңыз  міндетті.  Және,  шын 
мәнісінде, банктің тек тұрғын үй қарызы аталатын (бастапқы жарнаны мүлде қажет 
етпейтін,  кезекте  тұрған  әкімшілік  қызметкерлеріне  арналған  қарыздардан  бӛлек) 
бір  ғана  бағдарламасы  тиімді. Және  де  ол  тек  барлық  шарттар  орындалғанда  ғана 
тиімді:  жинақ  мерзімі  (3  жыл  3  ай),  жинақ  сомасы  (пәтер  құнының  50%-ы), 
салымдардың тұрақтылығы. Жоғарыда аталған пәтердің құнына сәйкес 6 жылдағы 
артық тӛленетін сома 912 000 теңгені құрайды.  
       Жоғарыда аталған шарттарға сәйкес Қазақстандағы екінші деңгейлі банктердің 
тізімін келтірейік: 
1.
 
 Халық Банкі 
     Халық  банк  ипотеканы  30  жыл  мерзімге  береді.  Тӛлемді  растау  арқылы 
минималды  бастапқы  жарнасы  –  жылжымайтын  мүлік  құнының  20%-ы.  Тӛлемді 
растаусыз бүгінгі таңда қарыздар берілмейді.  
       Жалақы  жобасының  қатысушылары  үлкен  артықшылыққа  ие,  оларға  100 000 
теңге  кірісті  кӛрсету  жеткілікті.  Ал  жалақысын  басқа  банк  арқылы  алатын  қарыз 
алушылар 300 000 теңге кӛлемінде кірісті растаулары тиіс.  
 
Несие мерзімі 
15 жыл 
Пайыздық мӛлшерлеме  
15,5% 
Бастапқы жарна (40%) 
4 800 000 
Несие сомасы 
7 200 000 
Ай 
сайынғы 
тӛлем 
(аннуитет) 
103 247 
Комиссиялар 
Соманы шотқа есептеу – қарыз сомасынын 1%   
*Сыйақы мөлшері қарыз шарттарына сәйкес анықталады 
 
Ипотека бойынша жалпы тӛлемдер, тг: 103 247 (ай сайынғы тӛлем) ⃰ 180 (ай саны) 
= 18 584 514. 
Артық тӛлем, тг: 18 584 514 (ипотека бойынша жалпы тӛлемдер) – 7 200 000 (несие 
сомасы) = 11 384 514. 
Комиссия шығындары, тг: 7 200 000 * 1% = 72 000. 
Пәтер  алуға  кететін  жалпы  шығындар,  тг:  18 584 514  (жалпы  тӛлемдер)  +  72 000 
(комиссиялар) + 4 800 000 (бастапқы жарна) = 23 457 514. 

135 
 
2.
 
Сбербанк 
Бастапқы жарна – несиенің 30%-нан бастап – 20 жылға дейін. Сбербанк 
арқылы  жалақысын  алатын  клиенттерге  арнайы  шарттар  қарастырылған.  Несиені 
мерзімінен бұрын ӛтеген жағдайда айыппұлдық санкциялар жоқ.  
Несие мерзімі 
15 жыл 
Пайыздық мӛлшерлеме  
17,1% 
Бастапқы жарна (40%) 
4 800 000 
Несие сомасы 
7 200 000 
Ай 
сайынғы 
тӛлем 
(аннуитет) 
114 000 
Комиссиялар 
Қарызды ұйымдастыруға – соманың 0,7%-ы,  
Шотқа аудару үшін - 2% 
 
Ипотека бойынша жалпы тӛлемдер, тг: 114 000 (ай сайынғы тӛлем) * 180 (ай саны) 
= 20 520 000. 
Артық тӛлем, тг: 20 520 000 (ипотека бойынша жалпы тӛлемдер) – 7 200 000 (несие 
сомасы) = 13 320 000. 
Комиссия шығындары, тг: 7 200 000 * 2,07% =149 040. 
Пәтер алуға кететін жалпы шығындар, тг: 20 520 000 (жалпы тӛлемдер) + 149 040 
(комиссиялар) + 4 800 000 (бастапқы жарна) = 25 469 040. 
       3. Цеснабанктен ипотека алу есебі 
Несие мерзімі 
10 жыл 
Пайыздық мӛлшерлеме  
20% 
Бастапқы жарна (40%) 
4 800 000 
Несие сомасы 
7 200 000 
Ай 
сайынғы 
тӛлем 
(аннуитет) 
139 000 
Комиссиялар 
Қарызды ұйымдастыруға – соманың 1,5%-ы,  
Қарызды беруге – 0,7% 
 
Ипотека  бойынша жалпы тӛлемдер, тг: 139 000 (ай сайынғы тӛлем) * 120 (ай 
саны) = 16 680 000. 
Артық тӛлем, тг:  16 680 000 (ипотека бойынша жалпы тӛлемдер)  – 7 200 000 
(несие сомасы) = 9 480 000. 
Комиссия шығындары, тг: 7 200 000 * 2,2% = 158 400. 
Пәтер алуға кететін жалпы шығындар, тг: 16 680 000 (жалпы тӛлемдер) + 158 
400 (комиссиялар) + 4 800 000 (бастапқы жарна) = 21 638 400. 
        Аталған  есептер  қарызды  пайдалану  мерзімінде  клиенттің  қанша  мӛлшердегі 
ақшаны  артық  тӛлейтінін  кӛрсетеді.  Сондай-ақ  тӛлемнің  түрленген  тәсілін 
пайдаланған  тиімді.  Мысалы,  Халық  банкінде  аннуитет  бойынша  артық  тӛлем 
11 384 514  теңгені  құраған.  Түрленген  тәсіл  артық  тӛлемді  8 416 500 теңгеге  дейін 
қысқартты.  
       Отандық  сарапшылар  болашаққа  қандай  да  бір  болжам  жасаудан  бас  тартуда. 
Жағдай  қиын.  Қазіргі  таңда  бір  нәрсе  анық:  инфляция  мен  девальвация 
потенциалды қарыз алушылардың тӛлем қабілеттілігін айтарлықтай тӛмендетті, бұл 
сӛзсіз  ипотекалық  несиелеу  кӛлемінің  тӛмендеуінен  кӛрініс  табады.  Сарапшы-
мамандардың  пікірінше,  ағымдағы  жағдай  жалдамалы  баспанаға  сұранысты 
арттыруы мүмкін – ұзақ уақытқа баспана жалдау.  
        Ал  мәскеулік  Fitch  Ratings  несиелік  рейтингтер  мен  аналитикалық  зерттеулер 
агенттігінің  мамандары  қазақстандық  банктерге  мәселелі  активтер  кӛлемінің 

136 
 
артуын  болжамдап  берді.  Олардың  мәліметінше,  ҚР  банктерінің  басым  кӛпшілігі 
соңғы  екі  жылда  депозиттердің  айтарлықтай  деңгейдегі  долларизациясына  тап 
болды,  нәтижесінде  баланстар  долларизациясының  ӛсімі  валюталық  несиелердің 
үлесінің  артуына  әкеліп  соқты,  алайда  мұны  орта  мерзімді  келешекте  қысқарту 
қиынға соқтырады. 
  
                                                                     Әдебиеттер  
1.
 
Указ  Президента  Республики  Казахстан  от  20  августа  2007  года  №383 
«Государственная  программа  жилищного  строительства  в  Республике  Казахстан  на  2008-
2010 годы» 
2.
 
Джумабаев Е. Особенности национальной ипотеки // Юридическая газета. – 2008. №1. 
– с.42-45. 
3.
 
Кусаинов  Сагындык.  "Правда  и  мифы  ипотеки,  или  Особенности  развития 
казахстанского ипотечного кредитования‖ - Газета.кз , 24.10.2003 г.
  
4.
 
Центр деловой информации - https://kapital.kz/info/ipoteka  
5.
 
Иванов В.В.Все об ипотеке. – М.: МТ-Пресс, 2000 
ӘОЖ 336.71 
ҚАЗАҚСТАНДА ТҦТЫНУ НЕСИЕСI НАРЫҒЫНЫҢ АҒЫМДАҒЫ 
ЖАҒДАЙЫ 
 
Магистрант Кӛшкінбай Ж., э.ғ.к., доцент Маширова Т.Н., 
аға оқытушы Кальбаева Н.Т.,  э.ғ.к., аға оқытушы Сабенова Б.Н. 
 
М.Әуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
ХГТУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В данной статье рассмотрены текущее состояние рынка потребительского кредитования в 
Казахстане, которые способствуют развитию и процветания экономики страны и улучшают 
состояние населения 
 
Summary 
This article describes the
 
current state of the
 
consumer lending
 
market in Kazakhstan
, 
which promote the development
 
and prosperity
 
of the economy
 
and
 
improve the condition of
 
the 
population 
 
Нарықтық  экономика  жағдайында  коммерциялық  банктер      клиенттерiне 
әртүрлi қызмет түрлерiн кӛрсететiн ерекше кәсiпорын. Қазiргi кезде коммерциялық 
банктер    клиенттерге  ақы  негiзiнде  кӛрсететiн  операцияларын  жүзеге  асырумен 
байланысты  жүргiзетiн  операцияларының  дәстүрлi  және  нарық  талабына  сай 
жанадан  пайда  болған  дәстүрлi  емес  жаңа  формалары  кӛбеюде.  Соның  ішінде 
коммерциялық банктер  қызметiндегі тұтыну несиесінің орны ерекше.  
Тұтыну  несиесінің  негізгі  қызметі  халықтың  әр  түрлі  тұтынушылық 
қажетіліктерін  қанағаттандыру.  Тұтыну  несиесінде  қарыз  алушыға  жеке  тұлға,  ал 
несие  берушіге  несие  мекемесі,  сондай-ақ,  әр  түрлі  меншік  формасындағы 
кәсіпорындар  мен  ұйымдар  жатады.  Экономикасы  дамыған    елдерде  халыққа 
қызмет  кӛрсетудің  қолайлы  әрі  пайдалы  формасы  ретінде  тұтыну  несиесі 
экономикада  үлкен  рӛл  ойнайды.  Сондықтан  да  ол  мемлекет  тарапынан  белсенді 
түрде реттеледі.  
Тұтыну несиесі - бұл жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын сатып алу үшін және 
тұрмыстық  қызметтерді ӛтеуге берілетін несие. 

137 
 
Тұрғылықты  халықтың   тұтынушылық   қажеттіліктерін   несиелендіруді 
Қазақстан  Республикасының  екінші  деңгейлі  банктері  заңды  тұлғаларды 
несиелендіру қағидалары, яғни қайтарымдылық, мерзімділік, мақсатты бағытталуы, 
тӛлемділігі мен қамтамасыз етілуі негізінде жүзеге асырады. 
Бүгінгі  күні  көптеген  екінші  деңгейлі  банктер  тұрғылықты  халықтың 
тұтынушылық  қажеттіліктерін  қанағаттандырумен  айналысады.  Жеке 
тұлғалардың  бос  қаражаттарын  тарту  коммерциялық  банктер  үшін  өздерінің 
несие ресурстарын көбейтудің тиімді және оңай жолы болып табылады.  
Екінші деңгейдегі банктердің жеке тұлғаларға тұтыну несиесін ұсыну жалпы  
халықтың  жақсы  тұрмысы банктерде айтарлықтай үлкен қаржы ресурсының пайда 
болуына  әкелді.  Тұтыну  несиесі  банктерге  ғана  емес,  сонымен  қатар  ӛз  кезегінде 
осы банктердің тұтынушылары болып келетін сауда ұйымдары  үшін де тиімді. 
Берілген  тұтынушылық  несие  кӛлемі  республикалық  жалақы  қорының  42% 
құрады.  Дәлірек  айтсақ,  2013  жылдың  қаңтар-тамыз  айларында  бұл  несие  кӛлемі 
1,3  трлн.  теңгеге  жетсе,  жалақы  қоры  3  трлн.  теңге  болды.  2012  жылы  берілген 
несие кӛлемі жалақы қорының 29,5%, 2011 жылы - 22,4% құраған. 
Қазіргі  таңда  халық  банктерден  белсенді  түрде  несие  алуда.  Егер  2012 
жылдың  алғашқы  жарты  жылдығында  бір  қазақстандықтың  банк  алдындағы 
берешегі 73,3 мың теңге болса, биыл бұл кӛрсеткіш 107,3 мың теңгені кӛрсетіп тұр.  
Қазақстандық  азаматтардың  банктер  алдындағы  тұтыну  қарыздары  701 
миллиард  теңгеге  ұлғайып,  2,2  триллион  теңгені  құрады.  2012-2013  жылдардың 
қараша  айлары  аралығында  тұтыну  қарыздарының  кӛлемі  48%-ға  ӛсті.  Қазақстан 
Республикасы  аймақтары    бойынша  тұтыну  мақсатында  берілген  несиелерінің 
құрылымын келесі 1-ші кестеде қарастырайық. 
Кесте 1 
Қазақстан  Республикасы  аймақтары    бойынша  тұтыну  мақсатында  берілген 
несиелерінің құрылымы 
 
 
Барлығы 
Қорытынды ӛсім 
ҚР-нан үлесі 
01.01. 
2014 
01.01. 
2013 
01.01. 
2012 
01.01
. 
2014 
01.01
. 
2013 
01.01. 
2014 
01.01. 
2013 
01.01
. 
2014 
01.01
. 
2013 
01.01
. 
2012 
млрд.т
г 
млрд.т
г 
млрд.т
г 
% 
% 
млрд.т
г 
млрд.т
г 
% 
% 
% 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
 
Республик
а  бойынша 
барлығы 
 
2164,8 
 
2109,4 
 
1463,7 
 
102,6 
 
147,9 
 
55384 
 
701125 
 
100,0 
 
100,0 
 
100,0 
Алматы қ. 
804,8 
779,3 
534,1 
103,3 
150,7 
25543 
270691 
37,18 
36,94 
36,49 
Астана қ. 
161,5 
156,6 
100,2 
103,1 
161,1 
4901 
61247 
7,46 
7,42 
6,85 
ОҚО 
150,9 
147,5 
103,7 
102,3 
145,5 
3390 
47229 
6,97 
6,99 
7,08 
Қарағанды 
обл 
138,9 
135,1 
97,7 
102,5 
142,1 
3770 
41111 
6,41 
6,4 
6,68 
ШҚО 
124,1 
122,0 
88,6 
101,7 
140,0 
2072 
35438 
5,73 
5,78 
6,06 
Маңғыстау 
обл 
99,4 
96,8 
66,8 
102,8 
148,8 
2668 
32608 
4,59 
4,59 
4,57 
Атырау 
обл 
98,1 
96,4 
65,6 
101,8 
149,5 
1719 
32504 
4,53 
4,57 
4,48 
Алматы 
обл 
90,5 
88,8 
63,2 
101,9 
143,2 
1695 
27314 
4,18 
4,21 
4,32 
Ақтӛбе 
обл 
87,4 
85,6 
59,3 
102,1 
147,3 
1817 
28083 
4,04 
4,06 
4,05 
Қызылорд
78,4 
76,7 
50,4 
102,3 
155,6 
1756 
28028 
3,62 
3,64 
3,44 

138 
 
а обл 
Павлодар 
обл 
77,1 
75,5 
55,7 
102,0 
138,4 
1523 
21361 
3,56 
3,58 
3,81 
Жамбыл 
обл 
68,4 
66,8 
47,6 
102,4 
143,7 
1577 
20801 
3,16 
3,17 
3,25 
Костанай 
обл 
56,4 
55,5 
41,1 
101,5 
137,3 
832 
15317 
2,6 
2,63 
2,8 
БҚО 
53,2 
52,3 
35,1 
101,7 
151,7 
883 
18142 
2,46 
2,48 
2,4 
Ақмола 
обл 
42,8 
42,0 
30,3 
101,8 
141,3 
769 
12508 
1,98 
1,99 
2,07 
СҚО 
32,9 
32,5 
24,2 
101,4 
136,1 
467 
8744 
1,52 
1,54 
1,65 
Ескерпе –ҚР ҰБ мәліметтер негізінде САР есептеулері. 
 
1-ші  кестеде  тұтыну  несиелері  бойынша  ең  жоғарғы  жылдық  ӛсім  Астана 
қаласында  -  61%  (61  миллиард  теңгеге  ӛсіп,  161,5  миллиардқа  жеткен).  Тұтыну 
несиелерінің  жалпы  кӛлемінің  үштен  бірінен  астамы  Алматы  қаласының 
борышкерлеріне  тиесілі  -  804,8  миллиард  теңге.  Жылдық  ӛсім  -  50,7%  (270,7 
миллиард теңге).  
Клиенттер  тарту  үшін  банктер  кредиттеу  нарығында  неғұрлым  тартымды 
ӛнімдер  және  қызмет  кӛрсетулер  жасауға  мәжбүр.  Тұтынушылық  кредиттеу 
нарығында  банктер  ӛнімдер  бойынша  бағаға  жатпайтын  талаптарды  жақсарту, 
оның  ішінде  кӛрсетілетін  қызметтің  сапасын  жетілдіру  және  клиенттердің  кредит 
ӛніміне қажеттілігін анықтау бойынша жұмыс істеуді жоспарлап отыр. 
Банктер  болашақта  кредиттеудің  неғұрлым  перспективалық  бағыттары 
ретінде  кредит  картасы  және  автокредиттеу  сияқты  кредит  ӛнімдерін  дамытуды 
жоспарлап отыр.  
Тұтыну  несиесі  бӛлшек  сауда  орындары  арқылы  тауарларды  тӛлейтін 
уақытын  кешіктіріп  сатуда  коммерциялық  несие  формасында  және  тұтыну 
мақсатына  банктік  несие  формасында  беріледі.  Тұтыну  несиесінің  басты 
тағайындалуы  халыққа  тауарлар  сатуды  ынталандыруға  бағытталады.  Тұтыну 
несиесі  бӛлшек  саудамен  тығыз  байланысты:  бір  жағынан  тауар  айналымының 
ұлғайюына  сай  несиенің  кӛлемі  ӛседі,  сонымен  қатар,  тауарды  несиеге  алу 
сұранысы  туындайды;  екінші  жағынан,  халықты  несиелеудің  ӛсуі,  сұраныстың 
тӛлем  қабілетіндігін  ұлғайтады.  Мұндай  тәуелділік,  әсіресе  бүгінгі  тауарлар 
нарығын толтыру жағдайында пайда болуда. 
Жазғы  маусым  қарсаңында  тұтыну  секторының  белсенділігі  арта  түсті. 
Банктердің  наурыз  айындағы  тұтыну  мақсатында  берген  несиелері  миллиард 
доллардан асып түскен. Жалпы тұтыну мақсатында берілген несиелер кӛлемі келесі 
2-ші суретте келтірілген. 
 
 
Ескертпе - 
http://ranking.kz/
  

139 
 
 
Сурет 1. Тұтыну мақсатында берілген несиелер. 
1-ші  суретте  келтірілген  мәліметтер  бойынша  былтырғы  жылдағы  тұтыну 
несиелерінің шарықтауы шілде айына келген болатын. Ол кездегі берілген тұтыну 
несиелерінің  сомасы  -  1,31  миллиард  доллар.    Несиелендіру  үрдісін  бірнеше 
кезеңдерге бӛлуге болады, бұлардық әрқайсысы несиенің сапалы сипаттамаларына 
ӛз  үлесін  қосады  және  оның  банк  үшін  пайдалылығы  мен  сенімділігінің  деңгейін 
анықтайды: 

 
нарықты  алдын  ала  талдау  және  несиелік  операциялардың  стратегиясын 
ӛңдеу; 

 
несие алуға ӛтінішті қарастыру және болашақ заемшымен сұхбаттасу; 

 
ссуданы  берумен  байланысты  тәуекелді  және  заемшының  несие 
қабілеттілігін бағалау; 

 
несиелік келісімді дайындау (ссуданы құрылымдау) және оны бекіту; 

 
несиені ӛтеуді және келісімнің шарттарының орындалуын бақылау. 
Банктердің ӛздеріне несиелік операцияларға деген жалпы жауапты болады. 
Наурыз  айының  қорытындысы  бойынша,  халқымыздың  тұтыну  мақсатында 
алынған  несиелер  бойынша  банктер  алдындағы  берешегі  2,3  триллион  теңгеден 
асқан. Ең жоғарғы сұраныс Алматыда. Бұндағы сұраныс бір ай ішінде 5%-ға ӛсіп, 
942  миллиард  теңгеге  жеткен.  Бұл  сома,  ҚР  ЕДБ  тұтыну  мақсатында  берілген 
несиелерінің 40%-ға жуығын құрайды. 
Банк  ссуданың  ӛтелуін  бақылау  үшін  арнайы  іс  құжатын  қалыптастырады, 
мұнда  заемшы  туралы  барлық  қажетті  мәліметтер  мен  несиелік  келісім  бойынша 
барлық  құжаттар  жинақталған.  Банк  үнемі  несиелік  мониторингті,  яғни  несие 
шарттарының  орындалуын  бақылау  керек.  Соңғы  мақсат  –  ссуда  бойынша 
пайыздардың тӛленуін және негізгі борыштың уақытылы ӛтелуін қамтамасыз ету. 
Сонымен  қорытындылай  келе  тұтыну  несиесінің  экономикадағы  рӛлі  оның 
атқаратын  қызметтері    арқылы  анықталатындығын  кӛруге  болады.  Несиенің 
нарықтық  бағасы  –  бұл  сұраныс  пен  ұсыныстың  ықпалына  қарай  ӛзгеріп 
отыратынын айтарлықтай жылжымалы баға. Қазақстан Республикасындағы тұтыну 
несиесінің    ерекшеліктері  бойынша,  мұндай  несиенің  тұтынушы  үшін 
артықшылығы  –  қарыз  алудың  қарапайымдылығы  мен  жеделділігі,  ал  банк  үшін 
ұтымдылығы.  Несие  ӛңдеудің  жеделділігі  мен  қарапайымдылығы,  салыстырмалы 
жеңіл бақылау, несие пайызының жоғарылығы, тӛменгі тәуекелділік екенін кӛруге 
болады.  
Сонымен қатар  тұтыну несиесіндегі несие субьектілеріне қызмет кӛрсететен 
бюролардың инфрақұрылымдарын жоғарылату. Тұтыну несиесі жайлы заңдылықты 
жетілдіре  отырып,  несие  ұйымдарының  тұтынушыларға  несие  ӛнімдерінің  жаңа 
түрлерін ұсынуға үнемі дайын және икемді болуын қарастыру керек. 

жүктеу/скачать 4,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: