Редакция алқасы Редакционная коллегия

частью  общества.  Всё  это  очень  важно  для  формирования  патриотов,  достойных 
граждан  своего  Отечества.  Конкретное  осмысление  роли  и  места  родной  природы  в 
жизни  общества  и  судьбе  Отечества  проявляется  в  каждом  ученике  в  лично 
заинтересованном, неравнодушном отношении к ней. 
Большое  значение  для  воспитания  патриота  имеют  т  тематические  недели, 
классные  часы.  Рассказывая  о  природе,  можно  связать  её  с  событиями,  которые 
происходили,  например,  во  время  Великой  Отечественной  войны.  Говоря  о  лесе, 
связываем его с партизанским движением, потому что он стал защитой и охраной для 
партизан, освобождавших свою Родину от немецко-фашистских захватчиков [6, с.54].
 
В  ходе  своей  педагогической  практики  мы  с  учащимися  6  класса  провели 
праздник в виде концерта, посвященный 70-летию Великой Победы. Учащиеся активно 
включились в работу – одни учили стихи, другие готовили рассказы о своих дедушках 
и бабушках - ветеранах, пели военные песни, а в конце мероприятия, в качестве дани 
памяти  зажгли  свечи.  Все  это  позволило  ребятам  пропустить  данную  историю  через 
свое  сознание,  у  кого-то  дрожал  голос  при  чтении  стихотворения  о  роли  народа,  а  у 
кого-то наворачивались слезы при рассказе о своих близких. Именно в такие моменты 
ребенок  начинает  чувствовать  по-новому,  по-другому  смотреть  на  привычные  вещи. 
После  проведения  мероприятия  мною  была  проведена  беседа,  в  ходе  которой 
 
174 

выяснилось,  что  учащиеся  относятся  с  уважением  и  гордостью  к  подвигу  своих 
предков. 
Подводя вышесказанное можно сделать вывод о том, что история играет одну из 
наиболее важных ролей в формировании любви, уважения и гордости за свою страну. 
Патриотами не рождаются, патриотами становятся, и многое зависит не только от 
семьи  и  государственной  политики,  но  и  от  учителя  истории,  который  сумеет 
правильно преподнести до своих учеников историю Родины, а так же научит их любить 
и гордиться своей страной. 
 
 
 
Литература: 
1.
 
Чернышевский Н.Г. Полное собрание сочинений. В 15 т. Т. 7. - М., 1950. - с 9. 
2.
 
Проект  государственной  программы  по  патриотическому  воспитанию  граждан  Республики 
Казахстан на 2006-2008 годы // Свободное общество. - Астана - Март. - №1(1). - 69 с. 
3.
 
Галанин  Ю.  О  патриотическом  воспитании  в  кадетском  корпусе  МЧС  //  Воспитание 
школьников. – 2002. - 215 с. 
4.
 
Волкогонов Д.А. Феномен героизма. – М.,: Политиздат, 1995.- 456 с. 
5.
 
Кобылянский В.А. Национальная идея и воспитание патриотизма // Педагогика. - 1998. - №5. - 
122 с. 
6.
 
Даринский А.В. Краеведение. - М.,: Учебная книга, 1995. С. 54. 
 
 
 
ӘОЖ 94(524) 
 
СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖЫЛДАРДАҒЫ 
СОЛТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫ (1940-1960) 
 
Темирханова А.С. 
(М.Қозыбаев атындағы СҚМУ) 
Ғылыми жетекші: т.ғ.д., профессор Ибраева А.Ғ. 
 
 
 
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі жылдары Солтүстік Қазақстан облысының 
ауыл тұрғындарының шаруашылық жағдайы бірқатар қиындықтарды бастан өткерген. 
Кеңестер  Одағында  да  экономикалық  саясатты  жаңартып,  жаңа  экономикалық  даму 
жолына  түсу  мәселелері  төңірегінде  әртүрлі  пікірлер  айтылды.  1947  жылға  дейін               
И.  Сталин  халық  шаруашылығының  даму  бағытына  байланысты  дәйекті  шешім 
қабылдамады.  Ұлы  Отан  соғысының  аяқталуымен  Кеңестер  Одағы  мен  Батыс 
мемлекеттері  арасында  орын  алған  алшақтық  И.  Сталиннің  соғыстың  алдыңғы 
жылдары қалыптасқан экономикалық жүйені қалауына әсер етті. Ендігі жерде кеңестік 
басшылар  социалистік  экономиканы  нығайту  негізі  ретінде  бірнеше  бағыттарды 
белгіледі.  Олар:  ауыр  өнеркәсіп,  әскери  өнеркәсіп  кешенін  дамыту;  Одақтық 
республикалар  экономикасын  орталықтан  басқару;  еңбеккерлердің  еңбек  етуге 
ынтасын арттырудың орнына мәжбүрлеу әдістерін қолдану. 
Ұлы  Отан  соғысы  жылдарында  (1941-1945)  облыс  бойынша  егістік  жерлер  126 
мың  гектарға  немесе  24,2%-ға  қысқарған.  Әсіресе  Промышлен  (40,9%-ға),  Полудин 
(39%-
ға) және Соколов (38,8%-ға) аудандары үлкен қысқартуларға ұшырады. Соғыстан 
кейінгі алғашқы 1946 жыл ауыл шаруашылығы үшін қиын жыл болды. Онсыз да нашар 
азық-түлік  жағдайын  құрғақшылық  одан  бетер  ушықтырып  жіберді.  126  мың  га 
 
175 

алқапты  бұрынғы  жыртылмаған  жерді  қайта  өңдеуге  тура  келді.  Машина,  трактор 
паркінің  қысқаруы  да  шаруашылыққа  кері  әсерін  тигізді.  Соғыстан  кейінгі  алғашқы 
жылдары  астық  тапсыру  жоспарын  көптеген  шаруашылықтар  жартылай  ғана 
орындады. 1946 жылы 102 ұжымшар мемлекетке астық тапсыруға қатысқан жоқ. Соғыс 
жылдарында  облыстың  ауыл  шаруашылығында  техника  мен  жұмысшылардың 
санының  аздығына  байланысты  егістік  аудандар  мен  мал  саны  қысқарып, 
агротехниканың  нашарлауы  ауылшаруашылық  өнімділігінің  төмендеуіне  алып  келді. 
Сондықтан басты мақсат ауыл шаруашылық техникасын қайта қалпына келтіру болды. 
Төртінші  бесжылдық  жылдарында  облыста  төрт  МТС  ұйымдастырылған  болатын. 
Облыстың  МТС-лары  мен  кеңшарларындағы  тракторлардың  саны  74%-ға,  ал  1953 
жылы екі есеге өскен. Соған сәйкес комбайндардың да саны артқан. 
1946-
1947  жылдары  Қазақстанды,  Украинаны,  Белоруссияны,  Молдавияны, 
Ресейді,  Сібірді  аштық  жайлады.  Аштық  жайлаған  өңірлерде  жұрт  егістік  далаларын 
қазып,  бұрыннан  қалған,  үсіген  картоппен,  қызылшамен,  сәбізбен,  т.б  дәнді-
дақылдармен қоректенді. Аштықтан, аурудан өлгендердің бүгін де әлі есебі жоқ. Сол 
жылдардағы  газет  немесе  басқа  мұрағат  құжаттарыннан  «аштық»  деген  сөз  таба 
алмайсың. Алайда, аштықтың себебі тек құрғақшылық емес. Жоғарғы билік ұжымшар 
мен  кеңшарлардан  міндетті  мемлекеттік  астық  қорын  жинап  алғаннан  кейін,  оған 
қосымша тағы үстеме тапсырыс берген. Осының кесірінен шаруаның қолына үкіметтің 
өзі  еңбеккүн  есебінде  берген  астықты  жергілікті  шолақ  белсенділер  жаппай  жинап 
алып, өздерін аш қалдырған. 
Сонымен  қатар,  1946  жылғы  Солтүстік  Қазақстандағы  күзгі  жауындар  егін 
науқанын  жинауға  өз  зиянын  тигізді.  Егінді  жинау  бойынша  ұйымдастыру 
жұмыстарына  көмектесуге  Қазақстанға  БК(б)П  ОК  саяси  бюро  мүшесі  А.И.  Микоян 
келген.  Облыстың  бірқатар  аудандарында  болып  қайтқан.  1946  жылы  4  қарашада 
облыстағы астықты дайындау жүрісі туралы А.И. Микоянның, БК(б)П ОК инспекторы 
Задионченко  мен  Қазақ  КСР  Кеңесі  Министрлігінің  төрағасы  Б.  Оңдасыновтың 
қатысуымен  партияның  облкомитетінің  отырысы  өтті.  1946  жылы  8  қарашада 
партияның  облкомитеті  қараша  айының  алғашқы  бес  күнінде  астықты  тапсыру 
жүрісіне бақылау орнатып, 416 ұжымшар астықты тапсыру жоспарын орындамағаны, 
оның  ішінде  102  ұжымшар  астықты  тапсыруға  мүлде  қатыспағаны  анықталған. 
Шаруалардың  астықты  жаппай  ұрлауына  жол  бермеуіне  тырысқан  үкімет  жазалау 
шараларын күшейтті. 1932 жылы астық ұрлағандарды соттайтын халық арасында «бес 
масақ статьясы» атанып кеткен заңға қосымша жазалаудың әдістері қосылып, қаулылар 
қабылданды.  Мысалы,  1945  жылы  Солтүстік  Қазақстан  облысы  бойынша  астық 
ұрланғаны  үшін  290  адам  қылмыстық  жауапқа  тартылған,  бұл  барлық 
«қылмыскерлердің»  38,8%-ы  болатын.  Астық  дайындау  кестесін  бұзған  үшін 
прокуратура органдары мен ІІМ 231 адам қылмыстық жауапқа тартылды. Оның ішінде: 
астық жинау мен астық дайындауды бұзғаны үшін – 24, астықты бүлдіргені үшін – 18, 
ұрлап,  талан-таражға  ұшыратқаны  үшін  –  189  адам  жауапқа  тартылды.  Астық 
дайындауды  бұзғаны  үшін  прокуратура  органдары  мен  Ішкі  істер  министрлігінің 
қаулысы  бойынша  209  адам  сотталды,  оның  2-і  ату  жазасына,  15-і  он  жылға, 
қалғандары әртүрлі мерзімдерге жазаға кесілді [1]. 
БК(б)П  ОК  мен  КСРО  Министрлер  Кеңесінің  1946  жылғы  19  қыркүйекте 
«Колхоздағы  ауыл  шаруашылық  артелінің  жарғысын  бұзуды  жою  шаралары  туралы» 
қаулысы бойынша Облыстың партиялық және кеңестік ұйымдары бірқатар жұмыстар 
атқарды. 1946-1950 жылдар аралығында облыстың ұжымшарларына қоғамдық және үй 
жанындағы  62929  гектар  жер,  428  мал  басы,  65  автомашина,  11  қозғаушы,  40729 
центнер  дән,  4,7  млн.  рубль  қарыз  ақша  қайтарылды.  Қаулыны  орындау  барысында 
Солтүстік  Қазақстан  облысында  жарғыны  бұзудың  мынадай  фактілері  анықталғаны 
 
176 

туралы дерек бар: 238 колхозда еңбеккүн дұрыс есептелмеген, 130 колхозда ешқандай 
қатысы  жоқ  деп  есептелген  төлемнен  алынып  тасталған,  ұжымшарлардың  үй 
жанындағы жерлерінің мөлшері белгіленбеген. Бұл қаулы да ұжымшарлардағы еңбекті 
дұрыс  бағалауға  жол  аша  алмады  және  шаруаларға  қысым  жасау  жалғаса  берді. 
Мысалы,  1947  жылы  ақпанда  72  шаруаның  меншігінен  7  гектар  жер  қайтарылып 
алынған [2]. 
1946 жылдың 20 қыркүйегінен 1949 жылдың 1 қаңтар аралығында облыста 3279 
адам  әкімшілік  қызметтерінен,  ұжымшар  өндірісіне  қатысы  жоқ  136  адам 
жұмыстарынан  босатылды.  Соғыстан  кейінгі  жылдары  ауылдардағы  партиялық 
ұйымдардың саны әскерден қайтып келген коммунистер мен ең үздік адамдар есебінен 
бірқатар  артты.  Егер  1945  жылы  1  қаңтарда  426  ұжымшардың  134-інде  партиялық 
ұйымдар болса, 1948 жылы 1 қаңтарда олардың саны 335 көтерілген. 
Облыс  пен  аудан  орталықтарынан  18  мыңға  жуық  тұрғын  кеңшарлар  мен 
ұжымшарларға егін науқанын жинауға көмектесу үшін ауылдарға бет алды. Петропавл 
ауданында әрбір коммунист-ұжымшаршы, ұжымшар өндірісіне белсенді қатысып, 1946 
жылы  орта  есеппен  алғанда  ұжымшар  мүшесіне  қарағанда  еңбеккүнін  51  пайызға 
артығымен  орындады.  Аудандар,  егін  науқанын  жинау  барысының  қиындығына 
қарамастан, мемлекетке астықты жоспарымен тапсырып отырған [3]. 
Ауылдарға  қарағанда  қалалардың  азық-түлікпен  жақсырақ  қамтамасыз  етілуі  де 
халықтың қалаға көшуінің бір себебі еді. КСРО Министрлер Кеңесі мен БК(б)П ОК-нің 
1946  жылғы  27  қыркүйектегі  «астық  тұтынудағы  үнемділік  туралы»  қаулысында 
ауылдық  жерлерде  нанды  карточкамен  алатын  азаматтар  санын  қысқарту  шаралары 
белгіленген болатын. Қаланың жұмыс істемейтін ересек азаматтарының бір бөлігі және 
қамқорлықтағы жандар паек есебінен шығарылып тасталды [4]. 
1948  жылы  19  сәуірдегі  КСРО  Министрлер  Кеңесінің  «Ұжымшарлардағы 
ұйымдастыруды  жақсарту,  еңбек  өнімділігін  көтеру  және  еңбекақыны  ретке  келтіру 
туралы»  қаулысы  қабылданды.  Бұл  қаулы  ұжымшарлардағы  кемшіліктерді  түзеуге 
бағытталған.  Онымен  қоса  КСРО  Жоғарғы  Кеңес  Президиумы  «Ауыл 
шаруашылығындағы  еңбек  қызметіне  қасақана  жасаушылар  мен  қоғамға  қарсы 
арамтамақтыққа салынғандарды еліміздің қиыр аудандарына жер аудару туралы» (1948 
жылы 2 маусым) Жарлығын қабылдады. Бұл қаулы ұжымшар өндірісіне экономикалық 
жағдайға  қызықтырудың  орнына  әкімшілік  шараларды  енгізіп,  кінәлілерді  іздеуге 
кірісті. Облыста 615 ұжымшар мүшесі тәртібін түзеу қажеттілігі туралы ескерту алды. 
IX облыстық партия конференциясында ІІМ облыстық басқармасының бастығы Волков 
жекелеген  ұжымшаршыларға  қолданылған  әділетсіздікті  атап  көрсетіп,  Соколов 
ауданындағы «Дозор Ильича» колхозының колхозшысы Кресстің, Совет ауданындағы 
«Баян»  колхозынан  бригадир  Бекішевтің  тағы  басқалардың  жазықсыз  жапа  шеккенін 
жазды [5]. 
1950  жылы  30  мамырда  ұжымшар  өндірісін  күшейту  мақсатында  ұсақ 
ұжымшарларды  ірілендіру  шараларын  жүзеге  асыру  үшін  жаңа  қаулы  қабылданды. 
Облыста 230 ұжымшар болып, әрбір ұжымшарға 10980 гектар жерден бекітілген. 170-
ке  жуық  шаруа  қожалығы  болып,  еңбекке  жарамды  –  226  жұмысшы  болған,  егін 
ауданы – 2172 гектар жерді құраған, қоғамдық мал шаруашылығында – 1922 бас мал 
болған. Қазақстанда 1950 жылдың соңында колхоздар саны 6737 болса, олар екі еседей 
қысқарып,  барлық  колхоздардың  жартысы  ғана  қалған.  Сөйтіп,  бас-аяғы  бір  жылдың 
ішінде колхоздар саны КСРО-да екі есе, ал Қазақстанда екі есеге жуық қысқарды. 
Ұжымшарларды  ірілендіру  шаралары  1952  жылдың  басында  үлкен  нәтижеге  ие 
болды.  Облыста  430  ұжымшардың  орнына  енді  226  ұжымшар  қалды.  Олардың  138 
ірілендірілген және 88 ірілендірілмеген болып қалды. Ұжымшарлардың экономикалық 
жағдайлары  өзгере  бастады.  Егер  1949  жылы  облыстың  әр  ұжымшарына  орташа 
 
177 

есеппен  6042  гектар  жер  бекілсе,  1952  жылдың  басында  оның  саны  11602  гектарға 
жеткен.  Бір  ұжымшарға  шамамен  86  немесе  155  қора-қобсыдан  берілген. 
Ұжымшарлардағы еңбекке жарамдылардың саны 130 немесе 230 адамға дейін жеткен. 
Жерді,  техника  мен  еңбек  ресурстарын  рационалды  қолдануға  шарттар  жасалып, 
ұжымшар өндірісінің екпінді өсуі үшін жаңа мүмкіндіктер ашылды. 
Облыстың  бірқатар  ұжымшарлары  мен  кеңшарлары  әлі  де  болса  өз  даму 
қалпында қала берді. 1953 жылғы қыркүйектегі КОКП ОК Пленумы ауыл шаруашылық 
артта қалу себептері мен басшылықтың жіберген қателіктерін айқындап берді. Билікке 
таласушылар арасындағы ішкі саяси тартыс салдарынан, аграрлық реформаның тиімді 
нәтижелері  жоққа  шығарылды.  Қыркүйектегі  және  кейінгі  Пленумдарда  ауыл 
шаруашылығының барлық бағытында мықты бағдарламалар жасалып, оларды шешудің 
нақты жолдары көрсетілді. Ауыл шаруашылығы бірқатар жаңа техника қабылдады. 
1954  жылы  5-6  ақпанда  өткен  Қазақстан  Компартиясы  Ок  пленумында  бірінші 
хатшыны  және  екінші  хатшы  И.И.  Афоновты  республикалық  партия  басшылық 
қызметтен  босатады.  Бірінші  хатшылыққа  П.К.  Пономаренко,  ал  екінші  хатшының 
орнына  Л.И.  Брежнев  сайланады.  Қалыптасқан  жағдайға  байланысты  1954  жылы  23 
ақпаны  мен  3  наурыз  аралығында  Мәскеуде  КОКП  ОК  пленумы  өткізілді.  Пленум 
«Тың  және  тыңайған  жерлерді  игеру  арқылы  астық  шаруашылығын  көбейту»  және 
«Екі-үш  жылдың  ішінде  еліміздегі  халықты  азық-түлік  өнімдерімен  қамтамасыз  ету» 
туралы қаулы қабылдаған. 
Мемлекеттің  бірінші  хатшысы  Н.С.  Хрущев  болса  екі-үш  жылд  азық-түлік 
өнімдерімен  қамтамасыз  ету  проблемасы  шешіледі  деп  үміттенді.  Мемлекетте, 
республикада  қабылданған  шаралардың  нәтижесінде  Қазақстанның  солтүстік 
аймағында  тың  және  тыңайған  жерлерді  игерудің  нақты  тәжірибесі  1954  жылы  1 
наурызда  басталды.  Солтүстік  Қазақстан  облысына  Алматыдан  тың  игерушілердің 
алғашқы  отряды  1954  жылы  2  наурызда  келген.  Олардың  құрамында  74  комсомол 
мүшесі  болған.  Одан  кейін  1954  жылы  4  наурызда  Мәскеуден  еріктілердің  отряды 
келген  болатын.  Келгендердің  көбісінде  мамандықтары  болмаған,  оларды  Петропавл 
қаласындағы  жатақханаларға  орналастырып,  ауыл  шаруашылық  механизаторы 
мамандығының курстарына жіберген. 
Солтүстік  Қазақстандағы  алдыңғы  қатарлы  ұжымшарлардың  жетістіктері 
көптеген  артельдердің  тың  және  тыңайған  жерлерді  игеру  қозғалысын  туғызған. 
Мәселен,  Конюхов  ауданының  «Путь  Ленина»  колхозында  егіннің  орташа  шығымы 
гектарына  14,5  центнер  болса,  жаңа  игерілген  жерден  гектарына  30  центнерден  өнім 
алған.  Ұжымшарларда  жаңа  350  гектар  жерге  егін  егілген.  Преснов  ауданындағы 
Молотов атындағы артель, Ленин ауданындағы  «Бұлақ»,  «Мир» артельдері 1954-1955 
жылдары  бір  мың  гектардан  жаңа  жерлерді  игерулері  тиіс  болған.  Кезекті  бір 
жиналыста Ленин ауданының Воровской атындағы ауылшаруашылық артелі жоспары 
ұлғайтып  тыңайған  жерлердің  есебінен  астық  егетін  жерді  500  гектарға  көбейтуге 
шешім қабылдады [6]. 
1954 жылы 20 сәуірде жаңа тың совхозы құрылысының салына бастағаны туралы 
хабарланды.  Возвышен  ауылынан  40  шақырым  жерде  құрылысшылардың  алғашқы 
шатыры пайда болды. Мәскеуден, Кубань өлкесі мен Сочиден келген құрылысшылар 
жаңа үйлердің ірге тасын қалады, механизаторлар жаңа совхоздың болашақ орталығын 
салуды бастады. қоныстанушылар қиындықты жеңіп, қажырлы еңбек еткен. 
1954  жылы  13  наурыз  бен  29  наурыз  аралығында  қаулыға  сай  облыста  12 
шаурашылық құрылған. Олар: Булаев ауданы бойынша: «Булаев» (директоры Кенжер 
А.Ф.),  «Жданов»  (директоры  Николенко  М.П.),  «Молодогвардейский»  атындағы 
(директоры  Лизунов  Н.М.)  және  т.б.  Жаңа  совхоздарды  құру  жыл  бойы  толласыз 
жүргізілді. 1954 жылы 1 қазанда «Озерный» және «Целинный» совхоздары, 12 қазанда 
 
178 

Булаев  ауданында  «Веселовский»  совхозы,  21  қазанда  «Молодежный»  және 
«Черкасский»  совхоздары  ұйымдастырылды.  Алғашқы  тың  игерілген  жылдары  СҚО-
ның  аумағында  19  тың  игеруші  совхоз  құрылды.  1954  жылы  наурызда  бұрынғы 
Возвышен  кеңшарына  Москва,  Сочи,  Ярославь,  Краснодар  қалаларынан  530  қыз  бен 
жігіт  келген.  Келгендердің  көбі  өндіріс  жұмысшылары,  бұрын  станокта  істегендер 
болатын. 
Солтүстік Қазақстан облысында 1955 жылдың желтоқсанында 37 кеңшар болған. 
Есеп беру кезінде 19 жаңа ірі кеңшар ұйымдастырылды. Бұл кеңшарлар 2616 трактор, 
1164 комбайн, 793 автомашина мен өзге де күрделі техника алған [7]. 
Солтүстік  Қазақстан  астық  өндірудің  өте  жоғарғы  көрсеткішіне  1956  жылы 
жеткен.  Ауа  райы  қолайлы  болып,  бұрын  төрт  жылда  жиналатын  астыққа  бір  жылда 
қол  жетті.  Отан  қоймасына  85  мың  пұт  астық  тапсырылды.  Бұл  үш  жылда  берілетін 
астыққа тең болған. Облыс әр гектардан орта есеппен 12,7 центнер өнім алса, кейбір 
аймақтар  бұдан  екі  еседен  артық  шығымдылыққа  қол  жеткізген.  Мысалы,  Конюхов 
ауданы  бойынша  –  17,5  центнер,  Петропавл  кеңшарында  –  26  центнер  астық  алған. 
Осының  барлығы  жеке  адамдардың,  жеңімпаз  идея  мен  Мәскеудің  көреген 
басшылығының  арқасында  деп  түсіндірілді.  Облыс,  барлық  аудандар,  12  кеңшар,  21 
МТС, 111 ұжымшар ҚКП ОК мен Қазақ КСР Министрлер кеңесінің ескерткіш Қызыл 
туын алған. Ауылшаруашылығы партия, кеңес, кәсіподақ және комсомол қызметкерлер 
санатынан  3700  адам  ордендермен,  медальдармен  марапатталған.  12  адамға 
Социалистік  Еңбек  Ері  деген  атақ  берілген.  37  мың  адам  «Тыңды  игергені  үшін» 
медальмен мараптталған. 
1957  жылы  экономика  салалық  басқарудан  аймақтық  басқаруға  өтіп  көптеген 
министрліктер  жойылып,  кәсіпорындар  аймақтық  халық  шаруашылығы  кеңестеріне  – 
совнархоздарға  көшірілді.  Сөйтіп,  өнеркәсіп  пен  құрылыста  мемлекеттің  билігін 
шектеу  процессі  басталды.  Солтүстік  Қазақстан  мен  Көкшетау  облыстарының 
кәсіпорындары бір совнархозға бірікті. Теміржолшылар жоспардан тыс 1,5 млн. тонна, 
автокөлік 17,6 млн. тонна жүк тасымалдады. Тұрғын үй құрылысы дамытыла бастады. 
1960  жылғы  26  желтоқсанда  құрылған  Тың  өлкесінде  5  облыс  –  Қарағанды,  Семей, 
Шығыс Қазақстан, Ақтөбе мен Батыс Қазақстан, 67 аудан, 54 кеңшар тресі, 642 кеңшар, 
103  ұжымшар  бар  еді.  Ауыл  шаруашылығының  аудандық,  облыстық,  өлкелік 
басшылық құрылымында 5064 маман жұмыс істеді. 
Ауыл 
шаруашылығында 
жұмыс 
істейтіндердің 
әлеуметтік-тұрмыстық 
жағдайларын жақсартудың бір шарасы ретінде 1953 жылы қыркүйекте партияның ОК-
ті  пленумында  қаралған  «Шаруалардың  қосалқы  шаруашылығы  туралы»  мәселе  1964 
жылы  27  қазанда  қайта  қаралды.  Колхозшылардың  Бүкілодақтық  III  съезінде 
ұжымшардың  жаңадан  жасалған  «Үлгі  жарғысы»  қайта  қаралып,  бекітілді.  Осы 
жарғының  арнайы  бөлімінде  колхозшылардың  қосалқы  шаруашылығы  туралы  нақты 
айтылып,  жеке  меншікте  мал  ұстауға  қойылған  шектеу  алынып  тасталды.  Ауылдағы 
еңбеккерлердің  мал  ұстауға,  үй  іргесіндегі  бау-бақша  баптауға  көмек  көрсетілді. 
КОКП-ның  XXIV  съезінде  бекітілген  бағдарламасында  ұжымшар  шаруалары  мен 
кеңшар  жұмысшыларының  қосалқы  шаруашылығында  құсты,  мал  басын  көбейту 
қарастырылды.  1960  жылдары  аса  көп  шығын  қажет  етпейтін  үй  іргесіндегі 
шаруашылық жүйесін қайта құру үрдісі жалғасты. 
1960 жылдың басында аграрлық сектордан әскери-өндірістік кешенге қаражатты 
басым  жұмсау  одан  әрі  сақталып,  КСРО  қарулану  жарысына  белсене  қатысты.  1960 
жылдың басында Хрущевтің көптеген бейбітшіл мәлімдемесіне қарамастан, мол қаржы 
әскери  салаға  жұмсалып,  ауыл  шаруашылығын  қаржыландыру  соңғы  орында  қала 
берді.  1963  жылғы  егіннің  шықпай  қалуы,  соған  дейін  жүргізілген  аграрлық 
реформаның азды көпті оң әсерлерін жоққа шығарды. 
 
179 

1963 жылдан бастап ішкі қажет үшін шетелден астық сатып ала бастады. бұл ауыл 
шаруашылығындағы  терең  дағдарыстың  көрінісі  еді.  1961-1963  жылдары  ауыл 
шаруашылық өндірісінің дамуы жетіжылдықта жоспарланған 70 пайыздың орнына 14 
пайызға ғана орындады. 
Қорыта  айтқанда,  1954-1964  жылдардағы  КСРО-дағы  социалистік  қайта  құру 
ауыл  экономикасын  құлдыратқан.  Ауылды,  тиісінше,  ауыл  шаруашылық  өндірісін 
қайта  құруға  бағытталған  көптеген  саяси  экономикалық  шаралар  күткен  нәтижелер 
бермеді. Жаңа бағдарлама мен шынайы өмір арасында терең қайшылықтар кездесті. 
 
 
 
Әдебиет: 
1.
 
СҚММ.  22-қ., 04-т., 164-іс, 15 п. 
2.
 
СҚОПМ. Ед.хр. 164. Л.19. Ед.хр. 194. Л.227 
3.
 
СҚОПМ. 22-қ., 4481-қ., 139-п. 
4.
 
Данилов А.А., Пыжиков А.В. Рождение сверх державы. СССР в первые послевоенные годы. 
М., 2001, - 274 с. 
5.
 
СҚОПМ. 22-қ., 4-т., 11 п.  
6.
 
Қонаев Д. А. Өтті дәурен осылай. – А.: Дәуір, 1992, - 448 с. 
7.
 
СҚММ. 22-қ., 5-т., 470-іс. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
180 

ТЕХНИКАЛЫҚ ҒЫЛЫМДАР / ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ
 
 
 
THE STUDY OF ELECTRICAL CIRCUITS IN UNIVERSITY TECHNICAL 
SPECIALTIES THROUGH INFORMATION VISUALIZATION USING 
MICROSOFT OFFICE APPLICATIONS 
 
Sukhov M.V.*, Kudritskaya M.I.*, Lifenko V.M.** 
(*Kostanay State Pedagogical Institute, **Kostanay State University after A.Baytursynov) 
 
 
 
Abstract: This paper describes the process of optimizing the training of engineers and 
technicians through information visualization using Microsoft Office applications. 
Keywords: optimization of the educational process, simulating the program, a training 
simulator, and Microsoft Office applications. 
Introduction 
Visualization of educational information technology is one of the methods for 
educational process optimization. The process of solving the experimental technical and 
physical problems begins with a study of the theoretical foundations and definitions. At the 
workshops familiarity with formulas is achieved by using Microsoft Office applications by 
typing mathematical symbols in the formula editor, imported from the Power Point slides, 
followed by oral presentation of the information in the slides. 
Students learn the definitions in the process of creating  a video using mobile devices, the 
WEB-camera or digital video camera, accompanied with a voiced text and formulas. 
Image schema, on the proposed layout of the circuit is carried out with the help of Electronics 
Workbench Help program (Figure 1). 
 
 
 
Figure 1 Figure schemes implemented using Electronics Workbench Help program 
 
Familiarity with conventional graphic symbols of discrete elements, rules and features 
of the oscilloscope connectivity, ammeter, voltmeter and ohmmeter and scientific 
measurement method and the recording device is performed through this simulating program. 
Method for mathematical modeling is widely used to study the modes of operation of 
electrical circuits, along with numerical and analytical methods. 
 
 
181 

Organization of educational research: 
Image circuitry is implemented in a graphics editor Paint Brush and imported into Excel 
environment, whereby the readings of ammeters and voltmeters get visualized (Figure 2). 
Visualization of experimental results of the solved problem is represented by graphics, tables, 
charts, flowcharts, and mathematical model. The corresponding mathematical model 
facilitates the analysis of the electrical characteristics of the electronic device and each loop 
can be used to predict conditions and usage. 
 
 
 
Figure 2 Implementation of a mathematical model of the electrical circuit sinusoidal current 
with Microsoft Office Excel application. 
 
Visualization of problem-solving process for the simplified model or device is also 
carried out on the simulator (Figure 3), implemented in the visual environment, C ++ Builder 
6.0 software [1-2] 
 
 
 
Figure 3 The implementation of a mathematical model of the sinusoidal current electrical 
circuit using a visual programming environment C ++ Builder 6.0. 
 
Rendering algorithm 
1.Selection of the experimental conditions 
 
182 

2.Installation parameters of discrete elements and power supply circuit 
3.Manipulation with objects models 
Exploring the different operating modes of the circuit, the trainees thoroughly learn the 
laws of the flowing sinusoidal current as well as scientific methods of measurement and get 
the skills of chains assembly. 
Conclusion:  Visualization of the experimental tasks results is an effective method to 
improve the quality of mastering a sinusoidal current flow laws. Development of a 
mathematical model of the electronic device for the investigation of their characteristics and 
the prediction modes of operation contributes to the optimization of teaching and research 
training of engineers and technicians for their future professional activity. 
 
 
 
List of sources used: 
1.
 
 Bazhenova I.J. Delphi 7. Teach programmista. - Univ.: Kudits-image, 2003. - 448 p. 
2.
 
 Galiseev G. Programming in Delphi 7: Teach. - Univ.: Williams, 2003. - 288 p. 
 
183 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бұқаралық ақпарат құралын есепке алу туралы №13404-Ж Куәлік ҚР мәдениет және ақпарат 
министрлігімен 2013 жылдың 25 ақпанда берілген. «Жоғары оқу орындары аралық хабаршы» 
журналының  2(30)-шi  нөмiрiн  басып  шығарған  М.  Қозыбаев  атындағы  Солтүстiк  Қазақстан 
мемлекеттiк  университетi.  Басуға  22.06.2016  ж.  қол  қойылды.  Форматы  60х90  1/8.  Көлемі 
        
                            
22,9 
шартты б.т. Таралымы 40
 
дана. Қағазы газеттік. №100 тапсырыс. 
 
 
Свидетельство о постановке на учёт средства массовой информации №13404-Ж от 25.02.2013 г. 
Выдано  Министерством  культуры  и  информации  Республики  Казахстан.  Издатель 
«Межвузовского  вестника»  №2(30)  -  Северо-Казахстанский  государственный  университет              
им.  М.  Козыбаева.  Подписано  в  печать  22.06.2016  г.  Формат  60х90  1/8.  Объем  22,9  усл.п.л. 
Тираж 40 экз. Бумага газетная. Заказ №100. 
 
 
 
 
 
Отпечатано в Северо-Казахстанском государственном университете им. М. Козыбаева 
150000, г. Петропавловск, ул. Пушкина, 86.