Реферат тақырыбы: С. Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы. «Көкшетау» поэмасы
жүктеу/скачать 56,76 Kb.
|
Сәкен Сейфуллин-Айтбаева Баян-Сұлу
|
Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Қостанай педагогикалық колледжі» КМҚК РЕФЕРАТ Тақырыбы:С.Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығы. «Көкшетау» поэмасы. Орындаған:Айтбаева Баян-Сұлу Бейбітқызы Тексерген:Сейлова Л.А. Қостанай, 2023 жыл Жоспар: Кіріспе. Сәкен Сейфулиннің өмірі Шығармашылық жолы «Көкшетау» поэмасы С.Сейфуллинн туралы ой-пікірлер Қорытынды Кіріспе Сәкен Сейфуллин барша қазаққа аты мәлім зиялы адам. Ол қазақ елінің тарихына, бостандығына, әдебиетіне зор үлес қосты. Сәкен Сейфуллин (1894–1938) 15 қазанда Жезқазған облысы, Ақадыр ауданы, Қарашілік қыстағында дүниеге келген. Сәкеннің әкесі Сейфолла сөзге шешен, домбырашы, саятшы болған. Ол тұңғышынан үлкен үміт күтті. Ал анасы Жамал баласына ертегі айтып беруден жалықпайтын. Сәкеннен кейін екі ұл – Мәлік пен Әбен, одан кейін үш қыз – Рахима, Сәлима мен Қалима дүниеге келген. Бірақ қыздың үшеуі де 11-13 жасында көз жұмды. Әбен де жас кетті. Сәкен ауыл молдасынан тіл сындырып, арабша хат танығаннан кейін орыс-қазақ мектебінде білім алды. Ал оқуды үздік бітіріп, Ақмолада приходская мектебіне түседі. Одан кейін тағы екі жылдық мектепте оқып, ары қарай Омбы педагогикалық семинариясына аттанады.Нілдідегі орыс-қазақ, Ақмоладағы бастауыш приход мектебінде (1905–1908), қалалық үш класты училищеде (1913–1916) оқыды. 1914 жылы Қазан қаласында «Өткен күндер» атты тұңғыш өлеңдер жинағын бастырды. Омбыда қазақ жастарының «Бірлік» қауымы басшыларының бірі болды. Оқуды бітіргеннен кейін Сәкен Сейфуллин елге келіп, шамалы уақыт мұғалім болып істеді. Ал 1916 жылы ұлт-азаттық көтерілісі бұрқ ете түседі. Ақын халық жағына шығып, патшаны тақтан тайдыратын ақпан төңкерісін қуана қарсы алады. Қазақ елі бостандық алып, бодандықтан құтылады деп сенеді. Сөйтіп, дереу Ақмолаға келіп, жаңа заман жолындағы күреске бел шеше кіріседі. Сол кезде ақын Амангелді Иманов бастаған көтеріліске арнап «Толқулар» атты өлеңін жазды.1917 жылы 9 наурызда «Асығып тез аттандық» атты өлеңін жазды.Сәкен ұлт-азаттық көтеріліске дейін қаладағы ірі байдың қызы – Рахимаға үйленген еді. Сонда оның жары жаңа заманның тәртібін әкеме қолданба деп шарт қояды. Сол кезде кедей өкіметінің жаршысы болып жүрген ақын екі оттың ортасында қалады. Отбасының берекесі қаша бастайды. Дегенмен Сейфуллин өз бағытынан тайған жоқ. Шығармашылығын да жалғастырды. Ақмолада жүргенде «Біз асығыс жиналдық» деген өлеңін жазды. Ал 1917 жылдың сәуір айында «Жас қазақ» ұйымын құрды, «Тіршілік» газетін шығарысты, 3 айлық педкурста оқытушы болды.1918 жылы сәуірде «Жас қазақ марсельезасын» жазып, 1 мамырда «Бақыт жолында» атты пьесасының премьерасын көрсетті. Осы жылы Ақмолаға ақтар келіп, сол жердегі кеңес үкіметін құлатып, Ақмола совдепшілері тұтқындалады.Сейфуллин түрмеге қамалады. Одан кейін атаман Анненковтың «өлім пойызымен» Колчак түрмесіне жеткізіледі. Осының бәрін «Тар жол, тайғақ кешу» романында жазған.Колчак түрмесінде отырғанда Сәкен екі жолдасымен бірге қашуды жоспарлайды. Бірақ екі досы сүзекпен ауырып қалады. Содан амалсыз жалғыз өзіне қашуға тура келеді. Ол кезде Колчак түрмесінен қашып шығу қиын болатын. Ондай әрекеттер өте сирек кездесті. «Лагерьде қазақ пен орыс тіліндегі газеттер бар. Карта ойнайды, әрі қолдан даярланған дойбының қызығына түседі. Көркем өнерпаздар да табылды. Кешке ән шырқайды. Тұтқындардың саны бір жарымдай, тұтастай интернационал – мажарлар, орыстар, қазақтар, немістер, татарлар. Лагерьді чехославактар күзетті», - деп жазды Сейфуллин.Түрмеде дұрыс тамақ болған жоқ. Кейбір тұтқындар қаңғыбас иттерді жеді. Қамауда отырғандарды қар тазалауға шығарып тұрды. Осыны пайдаланған Сәкен күл-қоқысқа толы шанаға тығылып, 1919 жылғы 3 сәуірде Колчактың Омбыдағы түрмесінен қашып шықты. «Жолдастарым мені мұз араласқан лай қармен жауып тастады. Үстінен тақтай лақтырды. Оған отырған адам кеттік деді. Шана жүре жөнелді. Менің мойнымды, иығымды, бар денемді енді тіптен ауыртпалық басты. Ол мені жаншып барады. Демалу қиындай түсті. Дегенмен, мен шыдадым. Лагерьдің алып есіктері сықырлай ашылды. Шана еркіндікке шықты», - деп еске алды Сейфуллин.Осылайша, Сәкен Сейфуллин түрмеден қашып, алдымен Омбыда жолдастарының үйінде жасырынады. Бірақ көп ұзамай, 900-ге жуық шақырымды жаяу жүріп, еліне жетеді. Ол жерде тұрақтай алмайды. Содан Бетпақдаланы кесіп өтіп, Жетісуда кеңес органдарына көмектеседі. Тағдыр тәлкегіне түскен Сәкенді күтуге шыдамы жетпеген зайыбы Рахима басқа адамға тұрмысқа шығып кетеді.1920 жылы 7 мамырда Ақмолада, атқару комитеті төрағасының орынбасары және әкімшілік бөлімінің меңгерушісі болады. 1920 жылғы 4 қазанда Қазақ Кеңес Автономиялық Республикасын жариялаған Кеңестердің 1-Құрылтай съезіне делегат болып қатысып, Орталық Атқару Комитетінің мүшесі болып сайланды. Жер-су комиссиясының жұмысына және баспасөз ісіне басшылық етті. 1922 жылы «Еңбекші қазақ» газетінің редакторы, Халық Ағарту Комиссарының орынбасары болды.Сәкен Сейфуллиннің көрген қиындықтары, Колчак түрмесінде отырғаны – бәрі-бәрі оның большевиктер арасындағы беделін көтерді. Содан Ресейдің адамдары оны Қазақстанның басшылығына ұсынады. Ал 1922 жылы ол Халық комиссарлары кеңесінің төрағасы болып сайланады. Бұл Қазақстанның премьер-министрімен пара-пар қызмет болды. Осылайша, 28 жасында үкіметті басқарған Сәкен Сейфуллин қазақ еліне қызмет етеді. Өзіне сөгіс жарияланғанына қарамастан, бюджет қаражатының тең жартысын білім беруге салады.«Сәкен Сейфуллин үкімет басына келісімен жаңа өндіріс орындарын ашайық, қазақ пролетариатын көбейтейік, қыз-жігіттерді оқытып, білімге баулиық, қазақты «қырғыз» емес, «қазақ» деп атап, тарихи қателікті түзейік, мәдениет ошақтарын ашайық, емхана, мектеп сияқты өмірге қажетті нысандарды салайық, сондай-ақ, басқа да ұлттық мәселелерді күн тәртібіне қойып, шеше бастады. Соның нәтижесінде қазақ тілі тұңғыш рет мемлекеттік тіл дәрежесіне көтерілді», - дейді сәкентанушы Амантай Кәкен.Өнертанушы Серік Оспановтың айтуынша, Сәкен Сейфуллин қазақтың әндері мен күйлерін сақтап қалуға күш салды. Александр Затаевичке тапсырыс та берген екен. "Ол Затаевичке нотаға түсір, мен саған сол үшін ақша төлеймін деп тапсырыс берген. Соның бәрін шығарғанына 284 рубль алтындай ақша бөледі. Сосын Затаевичке айтады, бұл ақшаның аз екенін білемін, бірақ мен сізге мемлекетіміздің үлкен сыйлығын алып беремін дейді. Содан Қазақстанның бірінші халық әртісі атағын Александр Затаевич алған", - дейді Оспанов. Сәкен Сейфуллин Түркістан қазақтың рухани ордасы екенін біліп, соның дамуына да көп ақша бөлген. Бір күні Мәскеуден ескі мұрағаттар мен қолжазбаларды жою туралы нұсқау келеді. Сәкен Сейфуллин алдымен жауап хат жазып, қазақтың тарихын сақтау қажеттігін жеткізеді. Одан кейін барлық мұрағатты сақтау мен архив қызметкерлерінің жалақысын көтеру туралы бұйрық шығарады. 1925 жылы 7 сәуірде Халық ағарту комиссариаты жанындағы ғылым орталығының төрағасы, 12 маусымда Қазақстан пролетар жазушылары ассоциациясының (ҚазАПП) басшысы болып тағайындалды. 1926 жылы БК(б)П Өлкелік комитетінің партия тарихы бөлімінің меңгерушісі атанды. 1926 жылы Сәкен Сейфуллин жол жүріп келе жатып, Нілді болыстық комитетінің төрағасы, ақын Қайып Айнабековтың үйіне түсіп, біраз уақыт қонақ болады. Ал жолға шыққанда Қайып оған Қызылжарда оқып жатқан немере қарындасы Гүлбаһрамға сәлемдеме беріп жібереді. Сәкен Гүлбаһрамды тауып алып, сәлемдемені тапсырады. Осы жүздесуде ол қара көз, бұраң бел бойжеткенге ғашық болып қалады. Содан көп ұзамай, екеуі қосылады. Оны Гүлбаһрам да өзінің естелігінде жазды. «Сөйтіп, 1926 жылғы желтоқсанда келіп, сол үйдің ошағына пұт болдым. Өзім жаңа тұрмыстың жөн-жобасын үйреніп, жан жарымның ойынан шығу қамымен жүрген соң, солай ойладым ба, әлде, көп жылдан бергі сүрбойдақтықтан ба, әйтеуір, Сәкен басқа уақыттың бәрін үйде, жазу үстелінің басында өткізді. Ол «истпарт» деген мекемеден Қызылорданың халық ағарту институтының директоры болып ауысқанда пәтерімізге көп папканы құшақтап келгені есімде. Сәкен Ташкентегі қазақ педагогика институтының директорлығына ауысты. Өзі лекция оқып жүрді», - дейді Гүлбаһрам. 1927 жылы Қызылордадағы халық ағарту институтының, Ташкенттегі қазақ педагогикалық институтының директоры болып жұмыс істеді. 1927 жылы шыққан «Жыл құсы» альманахына басшылық етті, «Жаңа әдебиет» журналын ашуға (1928) атсалысты. 1922 жылдан бастап «Қызыл Қазақстан» журналында жариялана бастаған «Тар жол, тайғақ кешу» атты мемуарлық шығармасын жеке кітап етіп (1927) шығарды. 1929 жылы қазақтың зиялы азаматтарына арнап ауыз әдебиеті үлгісін жинау жөнінде жазған «Ашық хатын» жариялады. Қазақтың мемлекеттік педагогика институтының доценті болды. 1930 жылы Сәкен мен Гүлбаһрамның тұңғышы – Лаура дүниеге келеді. Сол кезде көрші тұрған татардың қызы Сәкенге ғашық болып, қыр соңынан қалмай жүрді. Гүлбаһрам соған ыза болып, бір күні баласын орап алады да, оқуға кеттім деп, Мәскеуге тартып тұрады. Сөйтіп жүргенде баланың өкпесіне суық тиіп қалады. Ал денсаулығы әбден нашарлап кеткенде анасы баласын жөргекке орап, Қызылордаға келеді. Бірақ Лаура сол жерде шетінеп кетеді. Гүлбаһрам қызын жерлеп, қайтадан Мәскеуге кетеді.Ал жазда Алматыға келгенде Абдолла Асылбековтың үйіне түседі. Таңертең оның жұбайы Бану екеуі шәй ішіп отырғанда Сәкен кіріп келеді. «Гүлбаһрам, кешіре алсаң, кешір. Мен қателік жасадым. Кешірім сұрауға келіп отырмын», - деп айтады. Сол кезде Гүлбаһрам Сәкеннің мойнына асылып жылайды. «Сәкеннің жан жолдасы – Абдолла Асылбековтың үйінде екеуіміз мәңгілікке табысып, 1937 жылғы 24 қыркүйекке дейін қабақ шытпай, өмір сүрдік. Қанша қиындық көрсем де, мына шаңырақты шайқалтпай, түтінін түтетіп жүрмін. Сол күні екінші тойымыз болды. Сәкен үйге ең жақын достарын шақырды. Міне, біздің бұл табысуымыз осындай тойға ұласып еді», - деп жазды Гүлбаһрам. 1932 жылы «Әдебиет майданы» журналының редакторы, 1934 жылы Қазақтың коммунистік журналистика институтының профессоры қызметін атқарды. 1936 жылы Қазақ әдебиеті мен өнерінің Мәскеуде өткен бірінші онкүндігіне қатысты. Сәкен мен Гүлбаһрам ұлы Аянның бір жас тойын жасауға ұзақ әзірленді. Тойға Қазақстан басшыларын да шақыруды жоспарлайды. Гүлбаһрам ұлының тойына бірсыпыра жаңа заттарды да сатып алды. Солардың бірі – төрдегі үстелге жаюға арналған ақ дастарқан. Бірақ ол дастарқан жайылмай қалады. 1937 жылы 24 қыркүйекте Сәкен Сейфуллин тұтқындалады. Ал екі жылдан кейін оны НКВД-ның қабырғасы алдында атып тастайды. Әкесі Сейфолланы да алып кетеді. Інісі Мәлік те бір күннің ішінде жоғалып кетті. Жаппай ату жазалары бәсеңдегенде «халық жауларының әйелдерін лагерьлерге жібереді» деген әңгіме тарады. Ол қауесет рас болып шығады. Гүлбаһрамды Ақмола лагеріне жібереді. Ол Аянды бірге алып барады. Поезда Аян қатты ауырып қалады. Вагонда дәрі-дәрмек те болған жоқ. Қанша арпалысқанымен еш дәрмен болмай, сәби үзіліп кетеді. Гүлбаһрам Көкшетаудан түсіп, баласын жер қойнына тапсырады. Қуғында жүрсе де, Сәкеннің жеке заттарын ақ дастарқанның ішіне салып, беліне байлап жүреді. жүктеу/скачать 56,76 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|