XIX ғасырларда Қазақстанды зерттіге ат салысқан

 • ͘1833-1841 жылдары В.И.Даль Орынбор өлкесіндегі түркі тілдес халықтардың 
жазбаларын, ауыз əдебиетінің үлгілерін жинастырды. 1839-1840 жылдары Хиуа 
жорығына қатысып, 1836-1838 жылдардағы шаруалар көтерілісінің басшыларына 
қолдау білдірді. "Бөкей мен Мəулен" повесінде Орынбор өлкесіндегі қазақтардың 
тұрмысын сипаттады. 
• ͘І Петрдің жеке тапсырмасы бойынша "Азияға жол іздеу" талабымен құрылған əскери 
экспедицияны басқарды: И.Д.Бухгольц 
• ͘Жоңғария картасын жасаған орыс экспедиция құрамында болып, тұтқынға түскен 
швед офицері: И.Г.Ренат 
• ͘XIX ғ. 80 жылдары Жоңғария картасын алғашқы рет орыс география қоғамы 
жазбасына жазған: В.В.Веселовский 
• ͘1833 жылы А.С.Пушкин Орынборда болып, 1773-1775 жылдардағы Е.И.Пугачев 
көтерілісі туралы мəлімет жинақтады. "Пугачев бүлігінің тарихы", "Капитан қызы" 
шығармалары. А.С.Пушкин Оралда "Қозы Көрпеш-Баян Сұлу" поэмасымен танысқан. 
1848-1489 жылдары Г.С.Карелин Каспий теңізіне, А.Бутаков Арал теңізіне экспедиция 
жасады: 
• ͘Сырдария өзенінің жағалауларын суртке түсірді; 
• ͘Арал теіңізі мен Сырдарияның тереңдігін анықтап, картада белгіледі. 
Саяхатшылар 
Е.П.Ковалевский, 
Н.А.Северцов, 
П.И.Небольсин қазақ жерін 
топографиялық картаға түсіріп, табиғи байлықтарын зерттеді. 
Георги неміс тілінде «Ресей мемлекетінде тұратын барлық халықтардың тұрмыс 
салттарының, тұрғын жайларының, киімдерінің жəне басқа да есте қаларлық 
дүниелерінің суреттемесі» деген еңбекті дайындап жарыққа шығарды. Оның бұл 
кітабы орыс əдебиетіндегі Ресей халықтарының суреттеген жерлердің бəрінің басын 
біріктірген еңбек болды. И. Георги Орталық Азия мен Қазақстанды зерттеушілердің 
жекелеген еңбектерінде бытырап шашылып жүрген көптеген материалдардың басын 
біріктірді. И. Георги еңбегінің екінші бөлігі тұтастай түркі халықтарына, оның ішінде 
қазақтарға арналған. Автор өз кітабында суреттеп отырған халқының тұрмысына 
сыртқы келбеті жағынан да жақын болуын қалағанын атап өткен жөн. Кітаптың 
мұқабасында киіз үй жəне қазақтардың көшпелі өмірінің суреті берілген. ХVІІІ 
ғасырдың аяқ кезінде орыс офицері И.Г. Андреевтің «Қырғыз-қайсақтардың Орта 
жүзінің сипаттамасы» (1795) еңбегі жарық көрді. Сібір шекара шебінде ұзақ уақыт 
қызмет етіп, Орта жүз қазақтарының тарихы мен шекарасы туралы көптеген 
мəліметтер жазып қалдырған. 
Экспедицияны басқа да қатысушылары секілді И. Фальк те өзінің этнографиялық 
бақылауларын Ғылым академиясы белгіленген ұйғарымына сəйкес жүргізді. 
7 

 Қазақтардың этнографиясы жөнінде оның жаздырғандары барынша толық жəне дəл 
болып саналады. И.П. Фальк орыстың тарихи – этнографиясы жөнінде ғылымға жаңа 
материалдарды беруді немесе басқа авторлардың толық емес жəне жалған мəліметтерін 
анықтауды саналы түрде өз алдына міндет етіп қойды. 
Батыста Сарайшық қаласын, Сырдария өзені бойы мен Қаратаудың терістігінде 
орналасқан көптеген ортағасырлық қалаларды зерттеді. 1946 – 47 жылдары барлау 
жұмыстарының нəтижесінде Сарысу өзенінің бойы мен оның Атасу, Манақа, Сары 
жəне Қара Кеңгір, Жезді, т.б. салалары жəне Нұра өзені бойынан адамзат тарихының 
əрбір кезеңінен қалған жүздеген тарихи ескерткіштер ашты. Оның ішінде əлемдік 
тарихқа енген Беғазы, Саңғыру, Айшырақ, Бұғылы І, ІІ, Ақсу-Аюлы, Ортау, Беласар 
сияқты қола дəуірі қорымдары, тастағы суреттер мен таңбалар, түркі-қыпшақ 
замандарының Ұлытау жеріндегі тас мүсін кешендері, қам кірпішпен əсемдеп өрілген 
қазақ мазарлары табылды. Сол сияқты ерте заманнан бастау алған Уанас, Хан жолы, 
Сарысу өзені бойымен жүретін керуен жолдарының бағыттары анықталды. 

жүктеу/скачать 0,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: