Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары
лингводидактика мәселелері»
жүктеу/скачать 12,23 Mb. Pdf көрінісі
|
ЖИНАҚ Ә. Рақыш (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- «Языковой аспект рынка в подготовке специалистов»
- «Егемендік және қазақ тілі»
| лингводидактика мәселелері» деп аталатын жинаққа тіл мәдениеті, ауызекі сөйлеу тілі мен
жазба әдеби тілінің арақатынасы, егемендік тұсындағы қазақ тілінің әлеуметтік мәселелері төңірегіндегі мақалалары мен бұрынырақ жарияланып, бүгінде қолға оңайлықпен түсе бермейтін еңбектері енген. «Нарық және жоғары білім» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда жасаған баяндамасы маман даярлау ісіндегі нарықтың тілдік бағдарына арналады («Языковой аспект рынка в подготовке специалистов»). Қазақстан егемендікке ие болуымен қатар экономикалық, әлеуметтік жүйені қайта құрды. Білім беру жүйесі де реформаланды. Маркетинг пен менеджментте сөйлеу мәдениетін, коммуникативтік қабілетті нарықтық қатынас жүйесінде дұрыс жұмсай білуге назар аудармайтын еңбек кемде-кем. Республикадағы нарық бара-бара қазақ тілінің белсенді түрде қатысуын қажет етіп келеді. Қазақ тілі қызметінің осы бағдары менеджерлердің тілдік даярлығынан анық байқалады. Тілдік даярлық маманды нарықтық қызмет пен түрлі жағдайда өтетін коммуникацияның сипатына қарай бейімдеп оқытуға тиіс. Атап айтқанда, өндіруші (менеджер) – клиент коммуникациясы мен өндіруші (менеджер) – өндіруші (менеджер) коммуникациясы бір емес. Автор осы контактідегі қарым- қатынастың ауызша және жазбаша формасы да аса маңызды екенін ескертеді. Мақалада нарықтық қарым-қатынастың тағы бір маңызды тұсы ретінде диалогке баса мән берілген. Әсіресе іскери кездесулерде бетпе-бет отырып келіссөз жүргізудің немесе келісімшартқа отырудың сәтті шығуы тілдің коммуникативтік қызметімен де өлшенетіні рас. Серіктеспен кездеспес бұрын, келіссөздің барлық талаптарға сай жүргізілуіне тілдік қарым- қатынас тұрғысынан үлкен дайындық қажет. Осы тұста автор дана халқымыздың «Жылы- жылы сөйлесең, жылан да інінен шығады» деген мақалын мысалға келтіреді. Бұл айтылғанды серіктеспен іскери қарым-қатынас жүргізудің конструктивті, қатаң және жұмсақ түрлері де растайды. «Конструктивный стиль общения, силовой стиль общения и мягкий стиль общения» [2, 211-213 бб. ]. Нарық қашанда өз қызметінің аясын барынша кеңейтіп отыруға ұмтылады да, ұлттық шектеу мен мемлекеттік шекарадан да алыс межелерді көздейді. Бұл коммуникацияны мәдениетаралық деңгейде тәрбиелеудің уақыты келгенін дәлелдейді. Ғалымның өз сөзімен берсек: «Рынок всегда стремится расширить свою сферу деятельности, и редко, когда его ограничивают национальные и государственные границы» [3, 162 б. ]. Әлемдік араласу процесі жылдам қарқынмен жүріп жатқан дәуірде тілдердің де қатынасы өзгеріске ұшырап, ол көпсалалық және еларалық тәрбие құралына айнала бастады. Тілдің көпсалалық әрі тәрбиеаралық функциясының қоғамда қалыптасуының нәтижесінде мәдениетаралық коммуникация құрылуда. Оған қоса нарықтағы тілдік құзіреттілік күшейгеннен бизнес коммуникация шарықтап тұр. Автордың сөз мәдениеті жетік болу үшін оған қойылатын талаптардың қатарында «сөз сөйлеу жағдайына қарай бейімделуге тиіс» деп айтқаны бар. «Қазақ халқы түрлі елдермен, түрлі мәдениетпен тікелей байланысуда. Бұл байланыстың сипаты басқа: саясаттың, әкімшіліктің қысымымен емес, мәдениеттің, экономиканың қажетімен қалыптасқан» [3, 176 б. ]. 36 Мақалада баса айтылған тағы бір өзекті мәселе, нарықтық құрылымның ресми-іс қағаздары. Нарықтық экономиканың әрбір саласы қазақтың іскери жазбаша сөйлеу тіліне жіті мән беруін алға тартады. Қазір жоғары мектептің оқу орыс тілінде жүретін бөлімдерінде осы қажеттілікті өтеу мақсатында «Кәсіби қазақ тілі» жүрсе, қазақ бөлімдерінде «Академиялық жазу» деген пән бар. Осындай артықшылықтарын санамалай келіп, Р. Әмірдің «Языковой аспект рынка в подготовке специалистов» деген мақаласы нарыққа сай маман даярлауда тілдің коммуникациялық қажеттілігін көрегендікпен жеткізе білген құнды дүние деп білеміз. Ғалым осы мақаладан он жылдай кейін жазылған «Егемендік және қазақ тілі» деген еңбегінде егемендік алғаннан соң қоғамдағы бір оң құбылыс – ол тілдің идеологиялық саясаттың тұсауынан құтылуы дегенді айтады. Осы өзгерістің нәтижесінде: а) өмірде туып жатқан жаңа ұғымдардың атауы қазақ тілінің өз қорының негізінде, өзіне тән ережелерге сүйеніп жасалып жатқанын, осы жолмен кірме атаулар мен калька сөздердің төл балама тапқанын; ә) халықтың қазақ тілінің негізіндегі тілдік шығармашылығы оянғанын, қазақ тіліне сай сөйлеу дәстүрі мен сөз өнерінің қайта түлегенін дұрыс байқаған. Яғни «қазақ тілінде сөйлеушілер қазақ тілінің өз потенциалын тауып, қалай дұрыс жұмсауды үйреніп, дағды етті» дейді [3, 176 б. ]. Ал бұған дейінгі жағдайына келсек, Кеңес кезінде идеологияның салдарынан ұлт тілінің қоғамдық аясы тарылып, көбіне этнографиялық сарқынды ретінде танылғанын жүктеу/скачать 12,23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|