Республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары



Pdf көрінісі
бет89/225
Дата31.10.2022
өлшемі12,23 Mb.
#46351
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   225
Байланысты:
ЖИНАҚ Ә. Рақыш (1)

5. TÜRKİ ӘLEMİNİŊ BESİGİ Qazaqtardɪŋ jәne Ewrazɪyanɪŋ basqa da qalɪqtarɪnɪŋ tarɪyqɪnda 
Altaydɪŋ alar ornɪ erekşe. Osɪnaw asqar tawlar ğasɪrlar boyɪ Qazaqstan jeriniŋ tәji ğana emes, külli 
türki әleminiŋ besigi sanaladɪ. Dәl osɪ öŋirde bizdiŋ dәwirimizdiŋ I mɪŋjɪldɪğɪnɪŋ orta şeninde Türki 
düniyesi payda bolɪp, Ulɪ dala tösinde jaŋa kezeŋ bastaldɪ. Tarɪyq pen geograpɪya türki memleketteri 
men ulɪ köşpendiler imperyalarɪ sabaqtastɪğɪnɪŋ ayrɪqşa modelin qalɪptastɪrdɪ. Bul memleketter uzaq 
uwaqɪt boyɪ birin-biri almastɪrɪp, orta ğasɪrdağɪ Qazaqsannɪŋ ekonomikalɪq, sayasɪy jәne mәdeniy 
ömirinde öşpes izin qaldɪrdɪ. Orasan zor keŋistikti iygere bilgen türkiler ulanğayɪr dalada köşpeli jәne 
otɪrɪqşɪ örkeniyettiŋ özindik örnegin qalɪptastɪrɪp, öner men ğɪlɪmnɪŋ jәne әlemdik sawdanɪŋ 
ortalɪğɪna aynalğan ortağasɪrlɪq qalalardɪŋ güldenüwine jol aştɪ. Mәselen, orta ğasɪrdağɪ Otɪrar qalasɪ 
әlemdik örkeniyettiŋ ulɪ oyşɪldarɪnɪŋ biri – Әbüw Nasɪr Әl-Parabiydi düniyege әkelse, türki qalɪqtarɪ-
nɪŋ ruwqanɪy köşbasşɪlarɪnɪŋ biri Qoja Aqɪmet Yasawi Türkistan qalasɪnda ömir sürip, ilim taratqan.
..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .
7. QAZAQSTAN – ALMA MEN QIZĞALDAQTIŊ OTANI
Asqaq Alatawdɪŋ bawrayɪ alma men qɪzǧal-daqtɪŋ «tarɪyqɪy otanɪ» ekeni ǧɪlɪmɪy turǧɪdan 
dәleldengen. Qarapayɪm, biraq bükil әlem üşin özindik mәn-maŋɪzɪ zor bul ösimdikter osɪ jerde bür 
jarɪp, jer jüzine taralğan. Qazaqstan qazir de әlemdegi alma atawlɪnɪŋ arğɪ atasɪ – Sibers almasɪnɪŋ 
otanɪ sanaladɪ. Dәl osɪ tuqɪm eŋ köp taralğan jemisti әlemge tartuw etti. Bәrimiz biletin alma – bizde-
gi almanɪŋ genetikalɪq bir türi. Ol Qazaqstan awmağɪndağɪ İle Alatawɪ bawrayɪnan Ulɪ Jibek jolɪnɪŋ 
köne bağɪtɪ arqɪlɪ alğaşqɪda Jerorta teŋizine, keyinnen bükil әlemge taralğan. Osɪ tanɪmal jemistiŋ 
tereŋ tarɪyqɪnɪŋ simbolɪ retinde elimizdiŋ oŋtüstiginde eŋ әsem qalalardɪŋ biri Almatɪ dep ataladɪ. 
Qazaqstan awmağɪnda Şuw, İle tawlarɪnɪŋ eteginen әli künge deyin jergilikti ösimdikter әleminiŋ 
jawqarɪ sanalatɪn Regel qɪzğaldaqtarɪn bastapqɪ küyinde kezdestirüwge boladɪ. Bul әsem ösimdikter 
bizdiŋ jerimizde Tyan-Şan tawlarɪnɪŋ etegi men şöleyt dalanɪŋ tüyiser tusɪnda payda bolğan. Qazaq 
topɪrağɪndağɪ osɪnaw qarapayɪm, sonday-aq erekşe gülder öz әdemiligimen köptegen qalɪqtɪŋ jüregin 
jawlap, birtindep bükil әlemge taradɪ. Büginde jer jüzinde qɪzğaldaqtɪŋ 3 mɪŋnan astam türi bar, 
olardɪŋ basɪm köpşiligi – bizdiŋ dala qɪzğaldağɪnɪŋ «urpağɪ». Qazir Qazaqstanda qɪzğaldaqtɪŋ 35 türi 
ösedi.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   85   86   87   88   89   90   91   92   ...   225




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет