Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет

                

www.alashainasy.kz

3

e-mail: info@alashainasy.kz

РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ

№185 (867) 

18.10.2012 жыл, 

бейсенбі

НАРЫҚ

МЕМЛЕКЕ

Т

ТІК ҚО

ЛДА

У

Жекенің малы мемлекет қамқорлығына алынады

Ешкім мәжбүрлемесе де, жалған көрсеткіш жасаудың қалмай келе жатқаны неліктен?

Амангелді 

МОМЫШЕВ, 

қоғам қайраткері:

Азат 

ҚОНЫСБЕК, 

кәсіпкер:

Сайын 

БОРБАСОВ, 

саясаттанушы:

? А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

А Л А Ш Т Ы   А Л А Ѓ Д А Т Ћ А Н   С А У А Л

– Бізде кеңес дәуірінен келе жатқан жоспар, «проценто мания», ақпа рат қа 

қарап жұмысты бағалау министрліктер мен түрлі мекемелерде сақ талған. 

Мысалы, мектепте тәртіп бұзу фактілерін жасырып қалуы мүмкін. Есе  сіне, 

үлгерімді асырып көрсетеді. Жоғары оқу орындарында да солай.  Ай та лық, 

өзің оқытқан 20 баланың жартысына 2 қойшы, демек, сабақты дұ рыс 

жүргізбеген мұғалім кінәлі болып шығады. Жалған көрсеткіш осын дай дан 

шығады. Өндірісте 1000 т көмір өндірсе, оны 2000 т деп, 5 шақы рым жол 

жөн делсе, 10 шақы рым деп көрсетеді. Бұл – қоғамды жайлаған бір ауру. Бюд-

жет тің қаржысын талан-таражға салу, жеу, шашу – сыбайлас жем  қорлықтың 

бір қыры. Онымен біз аяусыз күрес жүргізуіміз керек. Ол үшін барды бар, жоқ-

ты жоқ деуге үйренуіміз керек. Бұл құбылыстың үлкен әлеу меттік салдары бар. 

«Ауруын жа сыр ған өледі» дейді. Қоғамда шын дық ты айтуға үйренетін уа қыт 

жет ті. Бұл жоғарыдан, Парламенттен бастал сын. «Про цен то мания» дегеннен 

құтылу керек.  Ол – атқарылған жұмысты па йыз бен емес, нақты іспен көрсету. 

Сондықтан осы мәліметті асырып көр сету, бүркемелеуден құтылмайынша, 

еліміздің ілгері басқан қадамы кейін ке теді. Сыбайлас жемқорлықтан арылудың 

бір жолы – осы жалған көрсет кіш жасаудан құтылу. 

– Әр облыстың, әр ауданның өз көрсеткіші 

болады.  Ал бізде оны жақсартып көрсету белең 

алған. Мәселен, астықтың, малдың санын 

асырып айту. Сол арқылы басшылар өз беделін 

арттырғысы келетін шығар.  

Ал ондай санын асырып көрсетуден не 

пайда?  Статистика агенттігі мұндай есептерге 

қарап, елімізде осыншама қой, ірі қара мал бар 

дейді. Ал егер, шынында да, елде мал көп болса, 

онда неге  еттің бағасы қымбат? Бәсеке болса, 

базарда ет самсап тұрса, бағасы да арзан болмай 

ма?  Ал, шын мәнінде, қолдағы бар мен 

көрсетілген көрсеткіш сәйкес келмейді. Аз 

болғаннан кейін баға да өседі. Сайып келгенде, 

ауыртпалықтың бәрі халықтың қалтасына тиеді. 

– Өзімнің жеке пікірімді айтсам, кеңес кезінде бастық болғандардың 

көбі қазір де жауапты қызметтерде отыр. «Ауру қалса да, әдет қалмайды» 

деген.  Олар комсомол, партияда жүріп тәрбиеленді. Ал ол кезде жос-

пар ды орындамаса, орнынан түсіп қалушы еді. Жоғары жақтан таяқ жей-

ді. Сондықтан көп адам бастыққа жағымды, сол естігісі келетін ақпарат 

беру ді әдетке айналдырған. Жоғарыдағы бастық іштей сезіп отырса да, 

ол да өзін әлгі мәліметтің растығына сендіреді. Мұны «Тамашада» да 

сынаған. Тракторшыдан бригадирі «Қанша шөп бар?» деп сұрайды.  Ол: 

«Саған шөп керек пе, ақпар керек пе? Шөп керек болса, шөп жоқ. Ақпар 

керек болса, жаз 10 пайыз деп», – дейді. Бригадир оны 15 пайыз деп, 

совхоз директоры 20 пайыз деп, ал аудан басшысы облысқа 40 пайыз 

деп жазып жібереді.  Қоғамда тура осындай жағдай қалыптасқан.  Ең 

өкініштісі, біз жас буынға жаман үлгі көрсетеміз. Егер әркім шын ақпарды 

жеткізсе, істің нақты мән-жайын біліп отыратын едік. Қалай жөндейміз 

деп ойланар едік. Ал әлгіндей жалған көрсеткіш «Қой үстінде бозторғай 

жұмыртқалаған» заман деп сендіруден басқа ештеңе емес. Сондықтан 

барлық деңгейде де шынайы мәлімет беруді үйрету керек.  

ОЙ-КӨКПАР

Басы 1-бетте

Ілияс ИСАЕВ, 

қаржыгер маман

Виктор ЯМБАЕВ, Алматы қаласы 

Кәсіпкерлер қауымдастығының 

президенті

Оларда М-0 орнына М-2 ақша агре-

гаты, яғни аударма депозиті кеңінен 

қол да нысқа ие. Сол себепті көлеңкелі 

эконо 

ми 

каны қатаң бақылауға алған 

елдерде қара базар деген түсінік жоқ. 

Керісінше, оған деген тосқауылдың 

барлық амалы қа растырылған. Барлық 

жерде касса элек тронды түрде қызмет 

көрсетеді. Тіпті Ва 

шинг 

тоннан 50 

шақырым жерде орна ласқан Потомакс 

«барахолкасында» сау 

да-саттық кас-

салық операция жүзінде жү зеге асыры-

лады. «Барахолка» деген аты болмаса, 

ондағы қызмет көрсету деңгейі өте жо-

ғары. Ол арада қолма-қол ақшаға затты 

бір даналап сататын секторлар бар, яғни 

қолдағы ақшаны көтерме саудаға пай-

далана алмайсыз.

КСРО кезінде де қолма-қол ақша 

айна лымы қатаң бақыланды: кәсіп-

орын, меке ме кассаларында белгілі 

бір сомадан ар тық ақша ұстатпайтын 

әрі мемлекеттік банк өкіл дері оны 

тұтқиылдан келіп тексеріп, қа даға-

лап отыратын. Қолма-қол ақша-

ның кірі сі мен шығысын банктен 

тыс респуб ликалық, облыстық, 

аудан дық атқарушы органдар 

да тексеретін, яки кеңес өкі-

метінің халық шаруашы лы-

ғын жоспарлаудың ең 

негізгі бөлігі ха 

лықтың 

ақшалай табысы мен шы-

ғысының балансы болып 

келе тін. Бұл өте  озық 

тәсіл бола 

тын. Мі 

не, 

өткен мен бү гіннің тәжіри-

бе сін зерделесек, бізге қолма-

қол ақша айналымын міндет 

ті 

түрде қатаң бақылауға алу ке рек. Ол 

үшін, біріншіден, кә 

сіп 

орын, мекеме 

кассала рын дағы  ақша  қал дық та ры ның 

лимитін белгілеу ке 

рек, екін 

шіден, 

екінші  дең гейдегі  банк  кассала рын  дағы 

қолға берілетін ақша лимитін Ұлттық 

банк анықтап беруі тиіс, үшін 

шіден, 

жеке не месе заңды тұлғаның қан дай 

жағдайда шоттан ақшаны бұзып ала тын 

бағытта рын анықтау керек. Мә селен, 

КСРО кезінде қолға ақша түрінде 

жалақы, іссапарға бөлінетін ақша, сол 

секілді ауыл шаруашылығы өнімдерін 

сатып алу мақсатына беретін. Міне, 

осын 

дай қолма-қол ақшаны жұмсау 

бағыт тарын анықтау керек. Ал осы шара 

жү зеге асырылып жатса, онда коммер-

циялық банктер шағын және орта биз-

нестің ақша аударымы опе рациясына 

ко 

миссиялық ақы алмауы тиіс. Ірі 

бизнес үшін оның көлемін азайтуы 

қажет. Сон да бұл арада қарама-қайшы-

лық бол майды.

Мәселен, «ҚазАгро» АҚ шаруа қожа-

лық 

тарын қаржыландыру тетігінің 

ашық тығын, сондай-ақ ірі корпорация-

лардағы кіріс пен шығыстардың заң-

ды лығын қадағалау секілді шара лар-

ға көбірек басымдық берілуі тиіс 

бо  латын. Алайда заңды қабылда-

ған 

мен, бүгін ондай нәтижені 

көріп отырған жоқпыз. Жеңнен 

жалғасқан сыбайластық күн 

өткен сайын өршіп барады. Тіпті 

Елбасының өзі қанша мәрте 

ескерткенімен, бизнесті қанау 

тоқтатылған жоқ.

Әрине, қаржы секторы 

өзі арқылы қолдағы ақша-

ның барлығын заңдас-

тыру 

ға мүдделі. Себебі 

ола 

р 

ға бұл шара табыс 

кепі лі болып табылады. Ала-

тын комиссиясы көбейіп, қаржы 

инс  титуттары  айналымдағы  ұстап 

отыр ған бос ақшасының көлемін арттыра 

бе реді. Бұл өз кезегінде инфляция өсімін 

ушық тырмаса, кемітпейді. Сондықтан кө-

леңкелі экономика деңгейін төмендету үшін 

қолма-қол ақша айналымын шектеу туралы 

ұсы нысқа  жан-жақты  байыпты лық пен  қа-

рау керек. Әрине, банк картасы арқы лы 

тө лем жасау деген жақсы. Бірақ оны күштеп 

Көлеңкелі экономика деңгейін төмендету үшін 

қолма-қол ақша айналымын шектеу керек пе?

жүзеге асыруға болмайды. Ме ніңше, бұл 

– болашақтың еншісіндегі дүние. Әзірге 

бұған қоғам да, жүйе де әзір емес.

Жалпы, бұл екі мемлекеттік органнан 

көмек сұраудың астарында: алдағы қысқа 

дайындық; жеке үй шаруашылығындағы 

мал басын қыстан аман алып шығу; мал 

азы  ғын реттеу; малдың аналық басының 

төмендеуіне жол бермеу; мал өсіруде 

шаруалардың шығындарына өтемақы 

төлеу тәрізді мәселелер жатыр. Бұған қа-

тыс ты Евгений Аман мәлімдегендей, бү-

гінде мал шаруашылықтарында ірі қара  

мал басының, соның ішінде аналық мал 

ба  сының  өсімін қадағалау мақсатында Үкі-

 мет өз резервінен 1,5 млрд теңгеден ас там 

қаржы бөлмек. Бұл қаржы шаруа 

лар 

 

ға 

 

алдағы қыс маусымында  мал басын ба ғып-

қағудағы шығындарды ішінара өтеу үшін 

берілмек. Қазіргі кезде Үкіметтің тиісті 

қаулысының жобасы мемлекеттік ор-

гандарға, яғни Қаржы, Экономика және 

бюд жетті жоспарлау министрліктеріне ке-

лісу үшін бағытталған. Осы орайда жауапты 

хат шы тиісті министр ліктер ден жобаны  ке-

лі суді жеделдетіп, ауыл ға көмектесуді сұ ра-

ды. «Келісуді же дел детсек, бұл өз ке зе гін де 

қарашадан  бастап  шаруа  шы  лықтарға  мем-

лекеттік кө мек көрсету үшін қажет бол мақ», 

–  дейді  Ауыл  шаруашы лы ғы  ми нистр  лігінің 

жауап ты хатшысы Евгений Аман...

ЖЕКЕ ШАРУАЛАР МҰНДАЙ 

КӨМЕККЕ МҰҚТАЖ 

Жауапты хатшы осылай деп тізбелеп 

жатқан тұста сала мамандары да өзіндік 

ой-пікірлерін білдіруден қалыс қалмады. 

Мамандардың байыптауынша, мұндай 

қаржылай көмекке  шаруалар өте зәру. 

Сағындық САТЫБАЛДИН, экономист 

ғалым:

 – Үкімет тарапынан көмек туралы ар-

найы қаулы тағайындалғаны да дұрыс. 

Себебі қазірде шаруа қожалықтары өз 

алдына,  жекелеген қолдағы үй шар уашы-

лық тарындағы  мал азығын реттеу, мал 

басын сақтау жайы – ауылдың басты проб-

лемаларының бірі. Мысалы, Евгений Аман 

мыр за,  Қарағанды, Атырау, Маңғыстау, 

Ал ма ты облысы, Қостанай, Шығыс Қазақ-

стан, Жамбыл облыстарында мал азығын 

дайын дау жұмысы өте әлсіз екенін сөз етті. 

Сонда еліміздің белді-белді аймақтарында 

мал азығын даярлау солғын, жемшөптің 

ба ғасы анағұрлым қымбат болса, үй ша-

руа шылығындағы мал басын өсіру үшін 

неге сол мал азығының жоқ дегенде 25 па-

йы  зын мемлекеттік төлеуді қолға алмасқа? 

Егер біз мал шаруашылығын дамытқымыз 

келсе, осы мәселені ойластырғанымыз 

жөн. Асылтұқымды мал өсіріп отырған 

шар уашылықтарға ғана көңіл бөле бер-

мей,  шалғай ауылда жатқан үй-жайында 

мал өсіріп отырған, не жайылымдық жері 

жоқ, не мемлекеттік көмек ала алмайтын 

ағайынға  септік тигізу қажет. Ол шаруалар 

мұндай көмекке мұқтаж. Жеке меншігінде 

жайылымы жоқ болғандықтан, олар 

жемшөпті сатып алуға мәжбүр. Ал қазір 

ауылды жерлерде бір мәшине шөптің 

бағасы 50-60 мың теңге. Жемнің тоннасы 

тіптен қымбат. Қайсыбір шаруалар аз-маз 

шөп алып, қақаған қыс ортасында азықсыз 

қалатын жайттар да бар.  Сондықтан мал 

азығын мемлекеттік реттеуді бастайтын 

кезең әлдеқашан жетті. 

«БЕРЕГЕН ҚОЛЫМ АЛАҒАН» 

ЕКЕНІН СЕЗДІРУ ҚАЖЕТ 

Негізінен, үй-жайда мал өсіретін 

шаруа 

 

ларға дем беру қажеттігін алға 

тартқан ма мандар «болашақта көмектесіп 

қана қой май, оларға өзінен қайтара ала-

ты нын сездіріп отырған жөн» дейді. Мә-

селен, жергілікті жерде мал басын өсіруді, 

оны азықпен қамтамасыз етуді мемлекет 

өзіне міндеттесе, уақыт өте келе үкіметтік 

жүктеу/скачать 10,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: