Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
жүктеу/скачать 9,12 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Мереке – халықты ұйыстыратын шара. Бұл тұрғыда өзінің мән-мағы налық түп-төркіні жағы- нан Наурыз бен Тәуелсіз с
- – Әңгімеңізге рақмет! Наурыз елімізге құт- береке әкелсін! Сұхбаттасқан Айбын БАҚЫТҰЛЫ АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ...
- Қазақ ауқымы жерден асатын құбылысты ғана «Ұлы іс» дейді. Ал Наурыз астрономиялық қозғалыстар
- Арман
Уақ ыт ы межесі бол л ып табылатын Жыл басымен құн құн
ды ды
лық лық
қа қа айн айнала ала
ды. ды.
Қазақтың Жыл л ба басы сы – Н
Н аур
аурыз ыз.
Ал Алайд
айд а б
а бұл ұл мей мейра рам-
ның Тоқты шоқжұлдызының темірқазығы саналатын Амал жұлдызына Күннің бет теуі мен бірге наурыз айының баста латынын ескермей келеміз. Бұл – әлемдік ғылыми мойындалған дерек. 14 наурызда (ескі күнтіз беде – 1 наурыз) қазақша Жаңа жылдың алғашқы күні таңын аты рып, сол күннен бастап көктемнің басы тоңды жібітетінін жай жа
ы
қалдырдық. Қазақ өзін н ің ің мүш мүш ел-
ел- дік жылын осы күннен бас бастай
тай ды.
ды
Биылғы Ұлу жылы орнын Жылан жылына осы күні босатады. Ұлы Абай өзінің «Біраз сөз қазақтың қайдан шыққаны туралы» жазбасында Нау рыз тарихын көшпелі халықтард р ың ың «хи
« биғи», «хұзағи» деп аталатын көне зам зам
аны аны
на н ұшт ұштаст аст
ыра ыра
ды. ды Ахмет Байтұрсынұлы: Н «Наурыз – қазақша жыл б басы. Біздің Жаңа жылымыз – Наурыз марттың басындағы бол сын, ортасында болсын, әйтеуір мартта келетін болса, шын мағынамен Жаңа жыл деп айтуға лайық», – дейді. Наурыздама дәстүрі бұрынырақта нау рыздың ал- ғаш қы күнінен бастап елдің батыс өңіріне қоса, Сыр өңі- рі
нің барлығы, Қостанай, Торғай аймағы, ресейлік Ажтар хан (Астрахан), Сарыт рыт ау,
у, Самар
р , Орынбор бор облыс-
та ры атап өтетін. Бірақ он он ы « ы «
ама ама
л» л»
деп деп
те т , « , « көр
көрісу ісу
» д » д
еп еп те атамаған, «Наурыз» де деген ген. «
А Амал» деп атау 198 1988
8 жылдан мерекенің 21-22 наурызға ресмиленуінен бас- тап, халықтық жыл басы күнінен ажырағысы келме ген бұқара 14 наурызды «Амал» деп атауға мәжбүр болды. Жаңа жыл келуінің басты белгісі болып табылатын «Көрісу» рәсімін ұстанып жүрген ағайын дардың тарихи мер мер
еке еке
ге ге бар бар ынш
ынш а а
а а дал
дал дық танытуы, құрметпен қар қар
ауғ ауғ
а л а айы айық б қ б
олғ олғ
аны аны
мен м , бұл жайт Алаш рухын алалауға ешбір негіз емес! Бірі – Наурыздың басы, екіншісі – мерекенің шырқау шегі! Бір мейрамның екі сипатының бірігуінен Жыл мерекесінің мазмұны мен маңызы бүгінде барынша тарылды, рухани құндылығымызды біршама шатасуға итермелеп отыр. Шын мәнінде, халқымыз наурыз айының алғашқы (ес ес
кіш е –
е – 1 1 нау нау
рыз рыз
, қ , қ
азі аз ргі рг 14-іне сәйкес) күнінен бас- тап тап
, Н Наур
аурыз ыз мер
мер еке
екесін сін
бі бі р а р й бойы тойлаған. Қазақтың белгілі білімдары – Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы өзінің сегіз күндік наурыздамаға қатысқанын жазады. Ол ескіше: 1-8 наурыз, қазіргі күнтізбеде 14-21 наурыз аралығы.
Шындығында, 13 наурызбен 90 күндік ескі жылдың қысқы маусымы бітетінін еск ес ері
ер п, Күннің Амал ал жұлды-
зына беттеуі Жыл б асы
сы мен
ме сә сә йке йке
суі суін «
н « таб
таб иғи
иғи Жы Жы л л межесі» аталатын мере е кем
кем ен
ен жаң
жаңғыр ғыр
тқ тқан ж
н ж өн.
өн Со Со нда нда
халқымыз 14-22 аралығында Наурыз мейрамын толық мазмұнда бөлінбей, жарылмай мерекелеуге мүмкіндік алады, әуелгі тұтас танымымыз қалпына келеді. Наурыз мейрамын ұлттың Уақыт пен Кеңісті тану мен
м қа қ дір тұту қабілеті ретінде әлемге қысылмай тара- ту туға д а д а б
а бола ола
ды. ды.
Он Он ың ың үст үстіне
іне, о , оны ЮНЕСКО да мойын- дап дап
, ж ж аһа аһа нды
нды қ м
қ мере ереке
ке рет
рет інд
інд е насихаттауға шешім қабылдады. Бұған қоса, Григориан күнтізбесі қабылдан- ғанға дейін жыл басы Рим империясынан бастап, Ресей патшалығына дейінгі аумақта ескіше 1 наурызда болға- нын ескеру – алдына бір дәйек. – Мереке – халықты ұйыстыратын шара. Бұл тұрғыда өзінің мән-мағы налық түп-төркіні жағы- нан Наурыз бен Тәуелсіз с дік і күнінің басқа мейрамдардан шоқтығы биі биі к. к. Ала Ала йда йда бі бі зде зде Тә Тә уел уел - - сіздік күнін атап өтудің де де бұ бұқар қар алы алы қ с қ с ипа ипа тт т тағы ағы сценарийі жоқ. Сол баяғы салта натты жиналыстың аяғы мерекелік концерт. Елімізде тұратын өзге ұлыс тардың тілегін де, тірлігін де қазақпен бір қыламыз десек, осындай ең ұлық мерекелерімізді өткізу идеологиясына жіті қарағанымыз дұрыс еме еме с п с е? – Н
– Н аур
аур ызд
ызд ы з
ы з ерт
ерт тег
тегелі елі же
же ті т жыл болды. Сондағы мақ
ма сат
т ым м Н – Наур
ау ыздың
ы ұ ұлттық идеяның маңызды бөлігі екенін дәлелдеу, көрсету, ұлтты тұшынту еді, оны Шымкентте болғанымда көзіммен көрдім. Қаншама рәсімдер мен жоралғылар халықтың еңсесін көтеріп, марқайтып жатыр. Әрине, ол жақта да асығыстау қолға алынды, арнайы дайындықпен келгенде, бұдан қыруар пайда табу жағы да бар. Мер р еке
ек де де геніміз – ішіп- п- жеу у
емес, бүгінде ұлт екенімізді ө ө зім
зім ізг
із е д
е д е, е, өзг өзгеге
еге де де бі білді
лді ру,
ру,
көрсету. Қорыта айтсам, 21-22-сіндегі Наурыз мейрамымен бірге, 14 наурыздағы Наурыз басы жоралғысын қоса, қазақы жаңажылдық мазмұнда атап өтуді қарастыру қажет. Ол үшін 23 наурыздағы орынсыз тағайындалған демалыс күнді «Наурыз басы» деп атап, 14 наурызға ауы
ауы сты
сты рып
рып , ұ
ұ лтт
тт ың
ың рух
рух ани
ани са а лтанатын тұтастыруды шеш
шеш кен
кен аб аб зал зал
. О . О
сы сы бас бастам таманы ҚР Парламент депутаттарының қолдауын халық атынан көптен-көп сұраймыз. Бұл идеяны тарату арқылы тек қана ұлттың бірлігі мен рухани тұтастығын көздеген адал ниетімізді зияткер қауым да, мемлекеттік құзырлы тұлғалар да ескерер деген тілекті ғана мұрат тұттық. Ұлы іс оң болсын! Ұл ы і
ы і сті
ст ң ұ
ң ұ лы лы күн күн
ін н ұлы ұлықта қта
й й білейік! – Әңгімеңізге рақмет! Наурыз елімізге құт- береке әкелсін! Сұхбаттасқан Айбын БАҚЫТҰЛЫ АЛАШҚА АЙТАР ДАТЫМ... «Ұлыс» емес, қазақ Наурызды «Ұлы іс» атаған, бұл – Наурыздың ғаламдық сипатын білдіреді. Қазақ ауқымы жерден асатын құбылысты ғана «Ұлы іс» дейді. Ал Наурыз астрономиялық қозғалыстар мен кеңістіктерді қамтыған ғаламдық құбылыс болып табылады. «Ұлыс оң болсын!» деген тіркестегі қисынсыздық осы осы дан дан шығад д ы, , «Ұл «Ұ ыстың» ң оң-терісі болмайды, ал «Ұлы і і сті ст кі» » болад д ы. Д Д А АТ Т ! Серік ЕРҒАЛИ, мәдениеттанушы: – «Әр елдің салты басқа, иті қара қасқа» демекші, еліміздің кейбір аймақтарында Наурыз тойында өгіз сойылып жатады. Мұның мәнісі неде? Арман, Жезқазған қаласы Асық ойынының түрлері тым көп екенін білемін. Десек те, халық арасында ең көп тараған қандай түрлері бар? Файза ӘМІРТАЕВА, Астана қаласы Асық ойындары негізінен екіге бөлінеді: далада ойнайтын тү ү рл р ер ер і және ү ү й ішіндегі ойындар. Дала ой ын ында да ры ры на на н н ег ег із із ін н ен ен а а сы сы қт қт ы ы сақамен алыстан атып ойн й айтын түрлері жатады. Жалпы, асық ойындары дегенде, негізінен, халық арасына көп тараған «шыр», «шеңбер», «үш табан», «бiр табан», «бес табан», «арқаласпақ», «әйзiк», «атпақыл», «шығу», «төрт асық», «о «о
мп ы» ы» , «с «с ас ас ыр ыр », », « « ал л шы», «қақпақыл», «бес ас асық ық » » (« (« бе бе с с та тас»
с» ), ), « « ха ха н» н , «ханталапай», «қора», «құмар», «таған», «шiк-бүк», «иiрмекiл», «жемекiл» және т.б. түрлері есімізге түседі. Негізі, асық ойындарының тәрбиелік мәні зор. Асық ойындары, негізінен, балаларды ептілікке, мергендікке, шапш ш аң
ды д ққа, сергект кт ікке
баулиды. Бір мезгілде бі бірн рнеш еш е е ба ба ла ла о о йн най ай ты ты н н асық ойынының түрлері жас баланың намысын жанып, «қатарымнан озсам» деген талпынысты бойға қасиет қылып сіңіреді. Мұның сыртында асықтың атып ойнайтын түрлері үнемі қимыл- қозғалысты қажет ететіндіктен, денені қыздырып, бо б
йд ағ ағ ы ы қа қа н ай
ай на на лы лы мы мы н жақсартады. Үнемі от от
ыр ып ып-т -тұр ұру
у, ж ж үр үр ел ел ей ей о оты
ты ру, тізені жартылай бүгу, жиырылу, ширығу жас балалардың денесін шынықтырып, аяқ-қолдағы буын ауруларының алдын алады. Қа Қ зақ қ есепші ші ле л рі р нің ң тәжірибесіне сү сүйе
йе нс нсек ек , , Үр Үр ке ке р р кү кү зд зд ің ің б б асында – шығыстан, қыстың басында – төбеден, ал көктем басында аспан етегінен көрініп, жазға қарай мүлдем батып кетеді. «Үркердің жерге түсуі» делінетін осы кезеңге 40 күн үн ж ж аз а ғы шілде сәйкес келеді. Б Б ұл
к ез ез ең ең де де
Үркердің көкжиектен көрінбеу себебі — Күн жолы наурыз айында дәл соның үстінен өтеді. Қазақстанның кейбір жерлері рі нд нд е е ғана, , мәселе ле н, , Орталық өң ңір ірле
ле рд рд е е ос осы ы ке кезд зд е е Үркердің қос жұлдызы бұқаның мүйізі секілді батқан күн жолының екі жағынан қылтиып көрінеді. Аспан көгіндегі дәл осы көріністі Қазақстан жартас
а тарына шимайланған пет- ро ро
гл иф иф т т ер ерде де н н – – мү йізімен Күн Көкө- гіз көруге болады. Сондықтан кейбір аймақтарда Ұлыстың Ұлы күні өгіз сойылып жатады. ТА ТА НЫ НЫМ
М МЕ Е РЕ Й Й Атаулы мерекеге бірер күн қалғанда Наурыздың жаршы- лары көшеге шығып, ән айтып, Наурыздың кел генінен ха хаба ба рд рд ар ар е е те те ді ді , ха ха лы лы қт қ ан а сүйінші сұрайды. Ең еже же лг
і і кө кө рі рі ні ні с с қо қо ю ю рә
рә сі сі мд мд ер ер ін іне е «К «Кус усе ебарнешин», «Ата шафруз» з» ,
«Нау ауры
ры з з әмірі немесе Наурыз патшасы» жатады. Ерте замандарда «Наурыздық жыршылар» тобы болған. Олар жаңа күнге арнап мадақ жыр айтқан. Ескі жылды шығарып саларда ел бойынша жаппай жуып-тазалау науқаны басталады. Елдің барлық өңірінде үйлерін, қоғамдық орындар мен көшелерді тазалау арқылы жаңа күнді тазалықп қ ен қарсы алады. Ескі-құсқыдан арылу арқылы жаңа жы жы лд лд а а та та за за к
к ең ең іс іс ті тік к да
да йы йынд ндай ай ды д . Еуропа- лықтарға ұқсап кетет ін ін б б ір ір ә ә де де тт ттер ері і – жа жа ңа ңа ж жыл ылға
ға ж ж а аңа дүние, керек-жарақ сатып алатындары. Киім-кешек, аджиль – түрлі пісте, жаңғақ, жеміс-жидек, тәтті-дәмділер, тіпті тұрмыстық заттарды сатып алып жатады. Күнтізбе бойынша соңғы айда дәнді-дақыл егудің кезеңі болып табылады. «Наурыз көгін» егу ир и
ба сылар ара сында әдет-ғұрып ретінде с с ақ
та а лғ л ан.
Бү Бүгі
г нд нд е е Ир Ир ан ан х
х ал ал қы қы Н
Н ау ау рызға екі апта қалғанда а ыд ыдыс ыста
тарғ рға
а бидай, жасымық, маш секілді дәнді-дақылдар егуді і ата дәстүр ретінде жалғастырып отыр. Атадан балаға мирас болып жеткен ежелгі дәстүр бойынша «Һәфт син» дастарқанын жаю бүгінгі күні де дәстүр түрінде сақталған. Жаңа жыл, яғни наурызда дастарқан жайып, атауының басқы әрпі «С» әрпімен басталатын жеті түрлі тағамды дас та та рқ рқ ан ан ға ға қ қ оя оя ды ды . . Ол Ол ар ар ды ды ң ң ба ба рлығы да бір тілек пен арма анн нн
ың б бел
елгі гі сі сі б ол ол ып ып с с ан ан ал ала
ады. Онда қойылатын ең бастысы «сабзе» – «көк» яғни, бидай, жасымық, маш секілді дәнді дақылдардың өскіндері. Бұл ескі ырым- наным бойынша дүниеге қайтадан келу мен өмірдің жаңадан бастау алуының белгісі болып есептелінеді. «Саману» – бұл бидай өскінінен әзірленетін тағам. «Сиб» – алма. Бұл деннің са са
ул ығ ығ ы ы ме е н н сұ сұ лу лу лы лы қт қт ың ы белгісі. «Санджад» – ға шы шықт қтық ық п п ен ен ту туыл ылуд удың
ың б б ел ел гі гісі сі . «С «Сом омақ
а » пен «сир», сарымсақ п п ен
сум умақ
ақ т т а а денсаулық эликсирі, яғни өмірдің шаттығын оятатын символ- дар. «Серке» – сірке суы сабырлылықтың белгісі. Яғни бұл күні дастарқан төрінен орын алатын әрбір дәмнің өзіндік ерекшелігі бар. Алдағы жаңа жылда басты армандарының орындалуы үшін тілек тілеп, әр дәмді ді а
сқ қ ан ықыласпен е дайындайды. Бұдан бөлек, дастар қанға жа жа ра ра ты ты лы лыст
стың ың с с им имво во лы лы р р ет ет ін ін де де ж жұмыртқа, біртүстіліктің символы ретінде а й йна, б береке мен жарықтың белгісі су, ізденімпаздықтың белгісі – қызыл балық сияқты басқа да заттарды қояды. «Секке» – тиын да байлық пен істің берекеге толы болуының белгісі. Сонымен бірге жарықтың белгісі ретінде шамға да құрметті орын бұйырады дастарқан тө тө
р нен. Кипар ар ис бұт
ұ ақтары, гиацинт, мәжнүн гүлін қо қо
юд ы да
д
мі мінд ндет
ет те те рі рі с с ан ан ай ай ды ды. . Да Да с старқанның басты дәмі не е гі гізі зі не нен н тә тәтт тт і нандар болып табылады. Ол, әрине, молшылықты білдіреді. Иран елінің басым бөлігінде «Сәмәну» деп аталатын ерекше арнайы тағам дайындалады. Оны көпшілік болып ұйымдасып пісіреді. Оны пісіру үшін алдымен бидай өскіндерін дайындап алады. Дәмі тіл үйіретін дәмді асты отбасы мүшелері төрт көзі түгел отырып, кешкі ас с р р ет ет ін нде
де і і ше ше ді д . . Бұ ұ л л рә рә сі сі мд мд ер ер ж ж аңа жылға бір айға жуық уақыт т қа
қа лғ лғ ан анда
да б б ас ас та талы лы п, п ж жаң аңа а жы жыл лдан кейін 13 күнге созылады.
жүктеу/скачать 9,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|