Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет
жүктеу/скачать 9,12 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ләззат БИЛАН Са Са нд нд уғ уғаш аш ӘЛ
- Әке-шешелеріміз айта қоймағанымен, жасы үлкен ата- апалары мыздың ауызекі әңгімелерінен аракідік ұзынсары дегенді естіп қаламыз. Ұзынсары қай мезгіл
- Жылдам ә зі зі рл р ен ен ет ет
Ахмет БАЙТҰРСЫНҰЛЫ Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото) Нұрғиса ЕЛЕУБЕКОВ (фото)
e-mail: info@alashainasy.kz y y РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ҚОҒАМДЫҚ-САЯСИ АҚПАРАТТЫҚ ГАЗЕТ №47 (958)
бейсенбі
Ләззат БИЛАН Са Са нд нд уғ уғаш аш ӘЛ ӘЛІМ ІМ Ж ЖАНОВА Күн мен түннің теңелуі кезінде геомагнитті дауылдар болып, ұялы байланыс жүйелеріне нұқсан келеді дейді. Сол рас па? Ерік СЫРЫМҰЛЫ, А А лм лм ат ат ы ы қа қала ла сы сы Ресей Ғылым академиясы Физика инс- титуты мамандарының мәліметінше, наурыз айында геомагнитті дауылдар болмайды. Бұл жолы Күннің өз қозғалысы барысында Жер экваторы р н кесіп өтуі кезінде де ғалам- ша шары
ры мы мы зд здың
ың м м аг аг ни ни тт тт і өрісінде ешқандай толқу
б болмайды. Бі і рақ күн мен түннің теңе- луі кезінде Күн интерференциясы аталатын қозғалыс байқалатыны рас. Ол – Күн бел- сен ділігі салдарынан Жерде ғарыштан дабыл қабылдайтын радиобайланыс қыз- метінің бұзылуы. Мұндай құбылыс екі жыл- да бір рет айқын байқалады. Айта кетейік, биыл л
т рономиялық қ көктемнің тууы нау- ры ы зд зд ың ың 2 2 0- 0-сы сы к күн үнге ге , Ас Ас та та на на у у ақ ақ ыт ы ы бо йын- ша сағат 13.02-ге тура келді. Наурыздың 20-сы – Астрологияның халықаралық күні. Астрологтер биыл астрономиялық көктем- Әке-шешелеріміз айта қоймағанымен, жасы үлкен ата- апалары мыздың ауызекі әңгімелерінен аракідік ұзынсары дегенді естіп қаламыз. Ұзынсары қай мезгіл? Дарын БӨГЕНОВ, Тараз қаласы Ұл Ұлт тт ық ық е е ре ре кш кшел ел іг іг ім ім ізге сай, ата- бабаларымыз ежелден әр мез гілге өздерінше ат қойып, айдар таққан. Екі ағайынды, мизамшуақ, сүмбіле, құралайдың суығы деген сынды қыстың қатуы қайтып, , күн н нің жы- лын ған кезін ұзынса а ры ры д д еп еп а ата та ға ға н. н
Ұзынсарының мына күндердің арасы деп күнтізбе бойынша ай- тар
Жуанның ң жі жі ңі ң шк шк ер еріп іп , , ж жі ңі ңішк
шкен енің
ің
үзілер шағын көкөзек шақ ұзын- сары деп атаған. Күн ұзарғанда адам әл сіреп, тамаққа деген тәбеті кү шейеді. Сол себепті де елімізде ұзын сарыға қамдану – әлімсақтан ба ба
р әд әдет ет. Ш Шешелеріміз астың құ- нарлысын, соғым етінің сүрін осы ұзынсарыға арнайы сақтап келе жатуының сыры – осында. М МӘ ӘС СЕ Е Л ЛЕ Е ТА Л Қ Ы Әлемде бір минут ішінде төрт адам жылдам әзірленетін тамақпен қоректе неді екен. Ал біздің елдегі сырттан келетін қытайлық кеспе іспетті тауарлардан түсетін нарық сараланымыны ң ң
б р р жылд д ық қ мөл
л - ше рі орта есеппен 1 1 50 50 -2 -250 50 м м лн лн А А ҚШ ҚШ долларын құрайды. Тіпті сол кеспелер мен фасфудтардың адам асқазанындағы шырышты қабықтар мен ішек жолдары үшін аса қауіпті екені анықталып, гастрит пен колит ауруларын туғызатыны белгілі бо бо
лд ы. ы. С С он он да да д д а а бү бү гінг н і басшының да, қо қосш
сшын ын ың ың д да а сү сү йі йі кт кті і тү тү ск с і асына айналып жүрген құнарсыз қытай кеспелерінің орнын басар отандық тағам табылмай келеді. Осы тұста бірден ойға оралған мәселе – наурызкөжені жылдам әзірленетін тағам ретінде өндіру болып отыр. р Тағамтанушы ғалымдардың айтуын н ша ша , , мұ мұ нд нд ай ай ө ө нд н ір ір іс істі
ті
зі зі рл р ен ен ет ет ін ін к к ес е пе пе, , картоп езбес сі, і, б б ал алал алар арға ға арналған тағамдар мен сорпаның түр-түрін шығару Қытайдан бастау алған. Қазір жылдам әзірленетін тағам өнді д рі рі сі әлемдік нарықта қа қ рқ рқын ын ды ды д д ам ам у үстінде. Бірақ неге екені белгісіз, әлі күнге біздің отандық кәсіпкерлер қазақы тағамның бір түрін дәл осылай азық-түлік индустрия- сына енгізе ал л ма м й й келеді. Мәселен, нау ау ры ры зк зк өж өжен ен і неліктен жылдам әзірленетін тағам ретінде жасап шығармасқа?! қолға алуғ ғ а әбден болады. Біріншіден, наур р ыз ыз кө к же же ні ні ң ң құ құра
ра мы мы нд нд ағ ағы ы же же ті т түрлі азық
қ ты т қ қ затт т ар ар дың ба б рлығ ығ ы ы да ағзаға пай далы, екіншіден, ұлттық тағам мен ұлт- тық мейрамды жыл бойы насихаттап, өскелең ұрпақтың Наурыз мейрамын ұлық тауына көп септігін тигізеді. Ахмет АЛДАШЕВ, Тағамтану ғылы лы ми и - зе зерт рт те те у институтының кафедра меңгерушісі, ҚР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, медицина ғылымының докторы, профессор: – Қытайдан болмаса Ресейден ке- ліп жатқан, жалпы шетелдік фас фуд- та р р ды ды ң ң ба ба рл рл ығ ығ ы тр тр ан ан см см ай ай лы лы лы л қтың қо қо с с ын ын д дыс ыс ым ым ен ен д д ай айын ын да да ла лады ды. . Ол күн- ба ғыс майын көп қайнатып, иісі мен дә мін шығару үшін түрлі химиялық қос па лардың араласуымен қоюлана- ды. Ол түрлі ісік ауруларының пайда болуына соқтырады. Ал наурызкөже нің құ құ ра мындағы жеті түрлі та та ға ға мн мн ың ың барлығы – дә д ру ру менге толы және табиғи өнім. м. С С он он ды ды қт қт ан ан о о ны ның ң құ құ на на ры рын н жоғалтып алм лм ас ас ү ші ші н қа қай йн ат атып ы н ем ем ес ес е е құрамын өзгертіп, химиялық қоспалар қоспас тан әзірлеп, сатылымға шыға рар бол сақ, оның пайдасы шаш етектен болады. Алдашев мырзаның сөзінен түсінгені- міз, н н
ау ры р зкөжені қытай кеспесі сияқты қа қ ға ға з з ға ға о ора
ра п, п, я я ғн ғ и құрғақ түрінде жасап
шыға ру ға болмайды. Тек сүр етімізді, бидай, тары, бұршақ пен тұзымызды араластырып, кейін үстіне сүт пен суды құ- йып, дайын наурызкөжені іше салатындай етіп, арнайы ыдыстармен сатылымға шығаруға болад д ы. ы. Е ге ге р р қы қы мы мы з з бе бе н н шұ шұ ба ба т- т ты қосатын б ол ол
сақ, қ, ж жыл ылда
да м м әз әз ір ірле ле не не ті ті н н наурызкөжемізді үш күннен бір аптаға дейінгі уақыт аралығында сақтай аламыз. Ал экономист мамандар «егер жылдам дайындалатын наурызкөжені нарыққа шығарсақ, еліміздің экономикасы мол па п
йд ағ ағ а а ке ке не не ле ле ді д » деп отыр. Жанұзақ ӘКІМ, биолог, экономист: – Наурызкөжені жылдам дайын- далатын тағам ретінде шығару керек. Тіпті ұлттық тағамдардың ң бар р лығының өндірісін осындай жо лғ лғ а а қо қо йс йс ақ ақ д дұр ұр ыс ы болады. Мысалы, түрік ағ й айын да р донер лерімен дүниежүзінің жартысын жаулап алды емес пе? Біз наурызкө жеге кепкен ет қосамыз. Ол сүр етте холес- терин болмайды. Демек, қытай лық ке ке сп сп ел ел ер ер с с ия ия қт қт ы ы жү ж ре р к ауруларын ту туғы ғы зб зб ай ай ды ды . Сү Сү т т өн өн ім ім де д рінің де қазір құрғақ түрі бар, яғни көжені кептірілген түрінде сақтауға болады. Тіпті «фасткө- жеміз» ұлттық брэндке айналуы да мүм кін. Ал экономикалық жағынан алып қарасақ, Қазақстан н сы с рт рт қа тек ұн, бидай және ет шығара ра ды ды . Яғ Яғ ни ни ж ж ыл ыл - дам әзірленетін наурызкөже толықтай мемлекеттік қолдауға ие болатын бол- са, еліміздің экономикасына қосымша үлкен табыс әкелері сөзсіз. Тіпті мұндай идеяны ұлттық тағамдар ме ме
н су су сы сы нд нд ар ар ды ды ө ө нд нд ір ір іп іп ж ж үр ү ген кәсіпкер- ле лері
рі м мі з з де де қ қ уа уана
на қ құп ұп та та п п от
оты ыр. Айтуларын- ша, наурызкөженің жылдам әзірленетін түрін өндіру аса қиын шаруа емес. Тек оны іске асыру үшін тағамтану саласы маман- дарының технологиясы қажет екен. Ахметбек НҰРСИЛА, «С С ар ар жа жа йл йл ау ау» » корпорациясының төрағасы: – Жылдам әзірленетін наурызкөже өндірісін қолға алу үшін ең алдымен Тағамтану академиясы мамандарының калькуляциясы қажет. Егер оның тех- но логиясы мықтап дайындалатын бол- са са , іс іс ке ке а а сы ы ру руға ға ә ә бд бд ен ен б б олады. Әрине, от от ан анды ды қ қ та та уа уа рд рдың ың б б ағ ағ а асы аздап жоға- ры болуы мүмкін, бірақ сапасы мен денсаулыққа пайдасы жағынан теңде- сі болмайды, халықтың денсаулығын ойласақ, Қытай мен Ресейден келіп жатқан фасфудтардан ба ба с та та рт р уы у мыз керек. Мейлі, сырт та та н н ки ки ім ім-к -к еш ешек ек, тех ника мен көлік сатып алсақ та, та- ғам ды сырттан сатып алу дұрыс емес. Ұлттық тағам ішкен азаматтың ұлттық сана-сезімі де жоға ры болары сөзсіз. Ұлтты асқазанмен де тәрбиелеуге бо бо ла ла ды ды . Ес Ес кi кi ше ше жыл есебi бойынша, «әз з бо
л- л- май, й мәз болмаймыз» деп ырымдап, «әз»-дiң келуiмен, бiрдiң айының (10-15 ақпан аралығы) соңын ала, қазақтар жиi шоғыр ланған Алтай, Тарбағатай, Iле аймақтарын да Наурыз мейрамы баста- лып, тур
р а а бi бi р ай ай ға ға ж ж ал ал ға ға са сады
ды . Әу Әу ел ел i әр ә бiр үй нау у ры рызк зкөже
же ж ж ас асай
ай ды ды. Ха Ха лы лы қт қ ық дәстүрге сай би дай, тары, сүр ет, бұршақ, сүт, су, тұз сияқ ты кем дегенде жетi түрлi дәмдi ара лас тырып жасалған көжеге тақ санын сақтап, әркiм өз жағдайына қа рай дә дә
нд i та
та ға а м түрiн көбейте бередi. Ол Ол , не не гi гi зi зi не нен,
н бидай, тары көже тү ү рi
нд е е әзiрленедi. Наурызкөженi әр аймақ өз ауа нына қарай «тiлеукөже», «көпкөже», «наурызкөже» деп те атайды. Ауылда наурыз айы жақындаған сайын әрбiр от- ба сы көже жасауды мiндетiм деп санайды. Жас келі
нш нш ек к те т р р де д ү ү лкен н д д ер р де д н ақ қ ыл-
кеңес сұ сұ ра ра п, п, д д әм әмге
ге н н е е қо қосу су к к ер ер ек ек тiгiн саралап жатады. Арнайы ас iшудiң де өзiндiк ырымы бар, оны сұрап iшсе, жақсы, ырыздығы мол болады. Ыдыс қа толтырып құйылған дәмдi түбiне дейiн қа қ
е ге ге н құ құ рм рм ет ет тi тi ң ң бiр белгiсi саналмақ. Ау у ыл ылда да
берт ін де гі жылдарға дейiн көженi бәсте сi п
Наурызкөжеге жұртты арнайы шақыр- майды. «Ел құлағы – елу» дегендей, бiрi- нен-бiрi естiген жұрт көже берген үйге келiп: «Ұл л ыс
о о ң болсын! Ақ қ мол болсын!» айтысы ы
п, ө ө з з сы сы ба баға ғасы сы на нан н ау ау ыз ыз т т ие и дi,
кейде әжелер iмiз
оны жасқа толмаған сәбидiң ернiне жағып, бiр жасқа толдың деп ырымдап жатады. Наурыз айында мерекеге арнап арнайы мал сойылмайды, себебi көктемде жас төлдiң өсуiне кесiрi ти ти ед ед i i де де п п есептейдi. Әрi осы айда а са са лт лт
бо б й
йынша тұзақ құрып, ешкiм аңға шы қп а- ған. Бұл күнi ешкiмнiң тiрi жанға зияны тимеуi керек деп есептеген. Наурыз айын- да жас келiндер мен бойжеткендер кесте орамал тiксе, оған әжелерiмiз ауыл ара- лап, дәм м т т а ат а а жү жү рi рi п, п « « ан н ау ау п п әл әл ен ен ба ба йд й ың келiнiнi
iң ң сы сырм рмағ
ағын ын ың ың ө ө рн рн ег ег i i ке ке ре ре мет
айшықты болыпты. Тамаша тiгiлiптi» деп, жас арулардың өнерлерiнiң төселе түсуiне төрелiк айтып, игi тiлек бiлдiрген. Бозба- лалар болса, ағаштан, темiрден сәндiк за за
т та та р р жа ж са с п, осы жұмыстары күн мен н т
т үн үн
те теңе ңе се сетi тiн
н шақта кәдеге асатын «Ұ Ұ йқ
ы- ы- ашар», «Селтеткiзер» жоралғыларының сый-тартулары болған. Бойжеткендер соғымның соңғы етiн уызға салып пiсiрiп, ұнатқан жiгiтiне тартады. Бұл қазақта «ұйқыашар» деп аталады. Ұйқыашардың қарымтас с ын ы а а жiгiттер р «селт лт еткiзер»
р р р әсi- мiн жа
са сайд
йд ы, ы, я яғн
ғн и и қа қала
ла уы уы нш нш а а ай айна на , та-
рақ, әтiр суын сыйлайды. Айна — пәктiктiң, жастықтың, тарақ — әдемiлiк пен сұлулық- тың, ал әтiр суы — жаңа бүршiгiн жарған жауқазындай құлпырар деген игi тiлектiң белгiсi. Мереке түнi жастарға мол мүмк к iн i - дi дi к к жа жа са са ла ла ды. Келiншектер де өз кү кү йе йе у- у- лерiне наздана еркелеп жатады. Керемет қасиеттi күнде қыз бен жiгiт бiр-бiрiне сырын айтып, шынайы сезiмiн ақтарса, баянды болады деп есептейдi. Бiз бiреудiң таңсығына асылмай, осы күндi «Ғашықтар мереке
е сi сi» » де де п п ат ат ас ас ақ а т та а бо бо ла латы тынд нд ай. Өй Өй тк тк ен е i i бұ бұ л л кү күн
н – – ат ат а а-бабадан жалғасын тауып келе жатқан өнегелi дәстүр. Ықылым заманнан берi тамырын терең
ге жайған ұлттық мерекенiң бұл өлкеде тойлануына 1966-1976 жылдар аралығындағы «Мәдениет зор төңкерiсi» кесапатын тигiзген н .
Ел Ел а а ум ум ағ ағ ын ын да д ж ж үр үр ге ге н н осы бiр солақай са а яс ясат ат с с ал алда дары
ры н нан н ме ме ре ре-
ке жасырын тойланған. Онжылдық бы- лық палықтан кейiнгi жылылық кезеңнен бастап қайта тойлана бастады. Ал ондағы қала жағалаған қазақтардың бұл мейрам- ды ды
т ой о ла ла уы уы Қ Қ ыт ыт ай ай а а станасы Бейжіңнен ба баст ст ау ау а а лғ лған ан е еке ке н. н. 1 1 98 9 2 жылы сол қалада тұратын әз ағалар мен аналар ұйытқы болып, Орталық ұлттар университетiнiң концерт залында кiшiгiрiм мерекелiк ойын-сауық ұйымдастырған. Алғаш рет Наурыз ұйымдастырудың ба сында болған орталық ұлттар ән-би и ү
йi i р р месiнiң
ң таны
ы ма м л бишiсi, сазгер Әну у ар
Н Н үс үс i i пұ пұ лы лы а а ға ғамы мызд
зд ың ың айтуынша, өзге ұлттар, көктем шығысы- мен өздерiнiң төл мерекелерiн тойлап жатқан шақта, бiр топ қазақ жастары аға- ға келiп қолқа салыпты, «Наурызды неге ауыл деңге ге йiнде қалды рамыз, бұл мере- ке ке н нi о о рт т ал алық ық қ қ ал ал ад ада
а тойласақ, басқалар да көрсiн, қазақта осындай қасиеттi мере- ке бар екендiгiн» деген өтiнiштiң жетегiнде осы мейрам тойлана бастаған екен. Содан берi әр аудан, әр қалада ұйымдастырылған топ тық көжеден дәм татып, көңiлдi концерт нөмiрлерiн н там
а ашалаумен өз жалғасын табуда. . К Көк өк те тем м ле леб бi е
е ск к ен ен Ә
Ә з- з- Наурыз мерекесiн б үгiнде Ш ыңжаңдағы қазақ тар дың бастамасымен ұйғыр, өзбек, қырғыз қатарлы ұлттар ортақ тойлайды. 2012 жылдың Шыңжаң өлкелiк екiншi мәжiлiсiнде Хотан уәкiлдер үйiрмесi осы жө жө
нi нд нд е е ұс
ұс ын ын ыс ыс б б ер е iп, 3500 жылдық тарих қа ие б бұл мереке Шыңжаңның жергiлiктi дәстүрлi мерекесi қатарына енгiзiлдi. Әр жылы 21 наурыз күнi өлкенiң заңды мерекелiк демалысы болып бекi- тiлдi. Әрбiр ұлт сол күнi демалып, құтты мерекенi ортақ той й ла ла йд йды. ы. Үлкендердiң ай ай ту
ын ын ша ша , ер
ер те е ре ре кт кт е, е Ұлыстың ұлы күнi ерекше табиғат құбы- лыстары да көптеп болады екен. Наурыз- дың 21-нен 22-сiне қараған түнi ұлы күштiң кереметi соншалық, ауаның тұнық ке ке зi зi нд нд е та
та ңғ ңғ ы ы са са ға ға т т үш ш мезгiлiнде аспан нан гу гу
iл де де п бi бiр р ды дыбы бы с с өт өт едi екен. Мұны «үт» дейдi, қазақта «үт келмей, құт кел мей дi» деген сөз осыдан қалса керек. Мұны төрт түлiктiң iшiнде қой ғана сезедi екен де, аспанға аңырып қарап қалады екен. Бұл күндерi ұлттық тәрбиенiң кемшiлiгi салдарынан барын н ша
даң ң ғазаланы н п, , мереке тек конце рт рт
к өр өр уг уге
е ай айна на л лы п п ба
ба ра ра - - ды. Осы күнi балаларын базар аралатып, ойыншық алып берудi Наурыз өткiзумен шатастырып жүр. «Бала жасындағысын ұмытпайды», сондықтан әрбiр ата-ана Әз-Наурызды өз отбасында тойласа, он оның
ың ж жас ас ұ ұ рп рпақ
ақ қа қа б б е ерерi мол болар едi. Асыл дәстүрд i қалтқысыз қастерлей алған халық қана ұрпақ болашағын қамтамасыз ете алады. Себебi бар жақсылық Наурыз- дан басталады.
жүктеу/скачать 9,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|