Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы
жүктеу/скачать 1,16 Mb.
|
Әлеуметтік-экономикалық статистика. Оқулық. Оқулық. Оқулық
2.2-кесте. Халықтың тууы, өлім-жітімі жəне табиғи өсімінің жалпы коэффициенттері1)
1). Стат. анықтама «Қазақстан 2010 жылы». - Астана, 2011. -22-23- б. Кесте көрсеткіштеріне талдау жасайтын болсақ, онда туу коэффициентінің ең төменгі шегіне жеткені 2000-2005 жылдар болды (орташа жылдық 16,4%0), ал өлім-жітім коэффициентінің ең жоғары шегі 2005 жыл (10,4%0). Осы көрсеткіштерді ал- дыңғы бес жылмен салыстыратын болсақ, онда оның аз болса да өскендігін көреміз. Себебі,1995-2000 жылдары орташа туу коэффициенті-14,3%0, өлу-10,3%0 болды. Осының салдарынан табиғи өсім де төмендеді, яғни бар болғаны 4,0%0. Бірақ, 2005 жылдан бастап туу коэффициенті жылдан-жылға біртіндеп өсе бастады, ал өлім-жітім коэффициенті азаюда. Осыған орай, халықтың табиғи өсімі де біртіндеп өсуде. Əрине бұл қуанарлық жағдай, бірақ 60-80 жылдармен салыстырғанда өте төменгі көрсеткіш болып табылады. Мысалы, 60-жылдары республика бойынша орташа туу коэффициенті 29%0 , ал өлу коэффициенті 6,2%0 болды. Соның салдарынан табиғи өсім де жоғары болды. Де- мек, бұл үш көрсеткіш бір-бірімен тығыз байланысты жəне 1000 адамға шаққанда туғандардан өлім-жітім көрсеткіші неғұрлым төмен болса, онда халықтың табиғи өсім дəрежесі де соғұрлым үлкен келеді. 2005-2009 жылдары ішінде республика бойын- ша халықтың табиғи өсімі 849,4 мың адам болса, соның ішінде қалалық мекендерде 443,7 мың адам немесе 52,2%, ал ауылдық жерде 405,7 мың адам немесе 47,8% құрады. Ауыл халқының табиғи өсімінің қала халқымен салыстырғандағы аз болуы, ауыл жастарының көпшілігінің қалалық жерлерге шоғырлануынан туындаған жағдай деп ұғынуымыз тиіс. 2009 жылы еліміздің табиғи өсімі 1000 тұрғынға шаққанда 13,5%0 болды. Жалпы туу коэффициентін есептеу кезінде барлық халықтың орташа жылдық саны алынады жəне ол туу деңгейін жуық шамамен сипаттайды. Себебі, халықтың орташа жылдық са- нының құрамына бала көтермейтіндер, яғни еркектер мен жас балалар жəне егде жастағылар есепке алынады. Сондықтан де- мографиялық статистикада туу коэффициентін дұрыс есептеу үшін шартты түрде 15-49 жас аралығындағы бала тууға қабілетті жастағы əйелдердің орташа жылдық санын қолданады жəне оны арнайы туу коэфициенті деп атайды немесе мына формула арқылы анықтайды: K T 1000, S T 15-49 1549 мұнда, KT 1549 15-49 жас аралығындағы əйелдердің арнайы туу коэффициенті; Т- жыл ішінде туылған балалар саны; S1549 15-49 жас аралығындағы əйелдердің орташа жылдық саны. Туудың арнайы коэффициенті сол кездегі бала тууға қабілет- ті 15-49 жас аралығындағы əйелдердің үлесіне де қатысты. Сон- дықтан оны екінші тəсілмен есептеуге болады. Ол үшін туудың жалпы коэффициентін көбейтеміз, сол кездегі барлық əйелдер ішіндегі 15-49 жастағы бала тууға қабілетті əйелдердің үлесіне немесе мына формула бойынша есептейді: K K d , T15 49 T 15 49 мұнда, KT туудың жалпы коэффициенті; d1549 барлық əйелдер ішінде 15-49 жастағы əйелдердің үлесі, %. Жоғарыда көрсетілген формулаларды əйелдердің бала көте- ру көрсеткіші деп те атайды. Мұнда 15-49 жас аралығындағы əйелдердің арнайы туу коэффициенттерін есептеп қана қоймай, сонымен бірге туудың жасына қарай коэффициенттерін əрбір жас аралық (15-19, 20-24, 25-29, 30-34,35-39, 40-44, 45-49) топ- тар бойынша жеке есептелді. Ол үшін белгілі бір жас тобындағы туылған балалар санын осы топтағы əйелдердің орташа жылдық санына бөліп, 1000-ға көбейтеді немесе мына формула арқылы есептейді: KTX Y Tx y 1000 , Sx y мұнда, KTx y Txy зерттеуге алынған топтың туу коэффициенттері; сол топтық жастағы əйелдерден туылған балалар саны; Sx y сол топтық жастағы əйелдердің орташа жылдық саны. Мысалы, 15-19 жастағы əйелдердің туу коэффициентін анық- тау формуласын келтіреміз: Кт15-19 T1519 S1519 1000. Туудың жасына қарай коэффициенттерін қолдану арқылы бір- неше көрсеткіштерді, яғни арнайы жиынтық, брутто жəне нет- то коэффициенттерін есептеуге болады. Оны төменде берілген 2.3-кесте көрсеткіштерінен көруге болады: жүктеу/скачать 1,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||