Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы



бет112/184
Дата06.01.2022
өлшемі1,16 Mb.
#11524
түріОқулық
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   184
Байланысты:
Әлеуметтік-экономикалық статистика. Оқулық. Оқулық. Оқулық

1. Өндірістік əдіс зауыттардың екі уақыт кезеңіндегі өн- дірген өнімдерінің өзгеруін өнім түрлері бойынша салыстыра білу, яғни өсу немесе кему процестерін анықтау болып табылады. Демек, көрсетілген мысалымыз бойынша №1 зауытқа - «А, Б», ал

№2 зауытқа – «А, Г» өнім түрлері жатқызылады.




    1. -кесте. Зауыттар бойынша шығарылған өнім түрлерінің саны мен өзіндік құнының мөлшері





Зауыттар

Өнім түрлері



Базалық мерзім

Есепті мерзім

шығарылған өнім көлемі, дана



1дана өнімнің өзіндік құны, теңге

шығарылған өнім көлемі, дана



1 дана өнімнің өзіндік құны, теңге

№ 1


А

1000

8

1800

6

Б

200

40

240

36

В

-

-

60

34

Д

500

25

-

-

№ 2


А

600

10

800

8

Б

-

-

120

44

Г

100

20

160

14

В

150

40

-

-


Салалық əдіс мұнда екі мерзім ішіндегі бір бірлестікке кіретін өнім түрлері жатады, яғни біздің мысалымызда көрсе- тілген көрсеткіштер бойынша «А, Б, В, Г» түрлері кіреді де, «Д» өнім түрі бірінші зауыттың есептік мерзімінде болмауына, ал екінші зауытта бұл өнім түрінің өндірілмеуіне байланысты есеп- теуге кірмейді.

Енді əр зауыт жəне бірлестік бойынша өндірістік əдіспен өндірілген өнімдердің өзіндік құндарының өзгеруін анықтай- мыз:

№ 1 зауыт бойынша:



z1q1

6 1800 36 240 19440

Iz1 =

 


z0 q1 8 1800 40 240 24000

= 0,810 немесе 81,0%;



∆z1 = z1q1 -z0 q1 = 19440 - 24000= -4560 теңге.

№ 2 зауыт бойынша:



z1q1

8 800 14 160 8640

Iz2 =

 


z0 q1 10 800 20 160 11200

= 0,771 немесе 77,1%;



∆z2 = 8640 - 11200 = -2560 теңге.

Бірлестік бойынша:

z1q1

19440 8640 28080

= 0,797 немесе 79,7%.


Iz =

 


z0 q1 24000 11200 35200

∆z = z1q1 z0 q1

= 28080 - 35200 = -7120 теңге немесе



∆z = ∆z1 + ∆z2 = -4560+(-2560) = -7120 теңге.

Жоғарыда берілген кесте көрсеткіштерін қолдана отырып, өзіндік құнның өзгеруін салалық əдіс арқылы есептейміз. Ол үшін бір түрлі өнімнің бірлестік бойынша орташа өзіндік құ- нын əр мерзімге байланысты жеке есептейміз:

«А» өнімі бойынша:



z0 q0 8 1000 10 600

Z 0 =



q0

1000 600

= 8,75 теңге;



z1q1 6 1800 8 800

Z 1 =



q1

1800 800

= 6,62 теңге.



«Б» өнімі бойынша:

Базалық мерзімде №2 зауытта «Б» өнімі шығарылмаған. Сондықтан №1 зауыттың өзіндік құнын есептік көрсеткіш ретін- де кестеден аламыз жəне ол төменде берілген:




Z 0 =40,0 теңге;

36 240 44 120



Z 1 =

240 120



= 38,67 теңге.

Енді «В, Г» өнімдерінің екі мерзімдегі өзіндік құнда- ры үшін, көрсеткіштердің жеткіліксіз болуына байланысты, бе- рілген сандық мəндерін есептік көрсеткіш ретінде қолданамыз жəне ол төмендегідей:

«В» өнімі:


Z 0 = 40,0 теңге;


Z 1 = 34,0 теңге.


«Г» өнімі: Z 0 = 20,0 теңге;


Z 1 = 14,0 теңге.

Онда бірлестік бойынша өндірілген өнімдердің орташа өзін- дік құнының қаншаға өзгергендігін анықтау үшін төменде берілген есептік көрсеткіштерді келтіреміз:

z1q1
Iz =


z0 q1


z1q1

z 0 q =
1


6.62(1800 800) 38.67 360 34.0 60 14.0 160 35413 =

8.752600 40.0 360 40.0 60 20.0 160 42750

0,828 немесе 82,8%.

Демек, есепті мерзімдегі өндірілген өнімдердің орташа өзін- дік құны базалық мерзіммен салыстырғанда біршама төменде- ген жəне соның салдарынан жұмсалынған шығын мөлшері 7337 теңгеге (35413-42750=-7337 теңге) азайған немесе 17,2% (100.0-

    1. =17,2%) төмендеген.

Жоғарыда есептелінген көрсеткіштер өндірілген өнімдердің өзіндік құндарының бір данасының қаншаға өзгергендігін екі əдіс бойынша көрсетті. Егер, өнім өндіруші кəсіпорындар бір түрлі өнімнің орнына, бірнеше өнім түрлерін өндіретін бол- са, бірақ екі мерзімдегі көрсеткіштері толық берілмесе, онда тұрақты индекстік əдісті қолдануға болмайды. Себебі, өндірілген өнімдердің кейбір түрлері есептен шығып қалуына байланыс- ты. Сондықтан мұндай қателікті болдырмау жəне талдау жасау кезінде өндірілген өнімдердің өзіндік құндарының өзгеруін анықтау үшін, тауарлы өнімнің бір теңгесіне шаққанда келетін шығын мөлшерін есептейді жəне мына формула бойынша анықтайды:

zq ,

pq

мұнда, zq - тауарлы өнімнің барлық көлемін шығаруға жұм- салынған жалпы шығыны, теңге;

pq - тауарлы өнімнің көтерме саудадағы жалпы бағасы.



Осы берілген индексті төрт түрлі тəсілмен есептейді жəне олар төмендегідей:

      1. жоспарланған тауарлы өнімнің бір теңгесіне қатысты жос- парлы шығын:

zжqж

pжqж ;

      1. нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне шын мəнінде жұмсалынған шығын:

zнqн

pнqн
немесе

z1q1 ;

p1q1

      1. нақты шығаралған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспар- лы көтерме баға жəне өзіндік құнмен өлшенген шығын:

zжqн

zжq1

pжqн

немесе

;

pжq1


      1. нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспар- лы көтерме бағамен өлшенген шығын:

zнqн

pжqн
немесе

z1q1 .

pжq1

Енді берілген формулалардың қолданылуын анықтау үшін нақты мысал ретінде 7.3- кестені келтірелік:

Берілген кесте көрсеткіштерін қолдана отырып, тауарлы өнімнің бір теңгесінің көрсеткіштерін есептейміз:


жоспар бойынша:

zжqж

p q

81400

94700
= 85,9 теңге;



ж ж

нақты:


zнqн

= z1q1
81800
= 82,4 теңге;

pнqн

p1q1

99250


нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесінің жоспарлы көтерме баға жəне өзіндік құнмен өлшенген шығыны:

zжqн

pжqн

немесе = zжq1

pжq1

86850


101050 = 85,2 теңге;

нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспарлы көтерме бағамен өлшенген шығыны:

zнqн

pжqн
немесе =

z1q1

pжq1

81809

101050
= 80,2 теңге.


Тауарлы өнімнің нақты шығынының жоспарлық шығынмен салыстырғандағы өзгеру индексі:

z1q1 zжqж
= 82,4 : 85,9 = 0,959 немесе 95,9%.

p1q1

pжqж

Демек, нақты шығын жоспармен салыстырғанда 4,1% (100,0- 95,9) немесе 3,5 теңгеге (82,4-85,9 = -3,5) төмендеген.



    1. Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   108   109   110   111   112   113   114   115   ...   184




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет