Республикасы білім жəне ғылым министрлігі ы. Ə. Əміреев, Ж. Ы

^z1^q1

6 1800 36 240 19440

Iz₁ =

 

_z₀ q₁ 8 1800 40 240 24000

= 0,810 немесе 81,0%;

∆z₁ = ^z₁^q₁ ^-^z₀ ^q₁ = 19440 - 24000= -4560 теңге.

№ 2 зауыт бойынша:

^z1^q1

8  800  14 160 8640

Iz₂ =

 

_z₀ q₁ ^{10 800 20 160 11200}

= 0,771 немесе 77,1%;

∆z₂ = 8640 - 11200 = -2560 теңге.

Бірлестік бойынша:

^z1^q1

19440 8640 28080

= 0,797 немесе 79,7%.

Iz =

 

_z₀ q₁ ^{24000 11200 35200}

^{∆z = z}1^q1 ^^z0 ^q1

= 28080 - 35200 = -7120 теңге немесе

∆z = ∆z₁ + ∆z₂ = -4560+(-2560) = -7120 теңге.

Жоғарыда берілген кесте көрсеткіштерін қолдана отырып, өзіндік құнның өзгеруін салалық əдіс арқылы есептейміз. Ол үшін бір түрлі өнімнің бірлестік бойынша орташа өзіндік құ- нын əр мерзімге байланысты жеке есептейміз:

«А» өнімі бойынша:

_^z₀ ^q₀ 8 1000 10 600

^Z 0 ⁼



^q0

1000 600

= 8,75 теңге;

_^z₁^q₁ 6 1800 8 800

^Z 1 ⁼



^q1

1800 800

= 6,62 теңге.

«Б» өнімі бойынша:

Базалық мерзімде №2 зауытта «Б» өнімі шығарылмаған. Сондықтан №1 зауыттың өзіндік құнын есептік көрсеткіш ретін- де кестеден аламыз жəне ол төменде берілген:

^Z 0 ^{=40,0 теңге;}

36 240 44 120

^Z 1 ⁼

240 120

= 38,67 теңге.

Енді «В, Г» өнімдерінің екі мерзімдегі өзіндік құнда- ры үшін, көрсеткіштердің жеткіліксіз болуына байланысты, бе- рілген сандық мəндерін есептік көрсеткіш ретінде қолданамыз жəне ол төмендегідей:

«В» өнімі:


^Z 0 <sup>= 40,0 теңге;


Z</sup> 1 ^{= 34,0 теңге.}

^{«Г» өнімі: Z} 0 <sup>= 20,0 теңге;


Z</sup> 1 ^{= 14,0 теңге.}

Онда бірлестік бойынша өндірілген өнімдердің орташа өзін- дік құнының қаншаға өзгергендігін анықтау үшін төменде берілген есептік көрсеткіштерді келтіреміз:

^z1^q1
Iz =


^z0 ^q1


_^z1^q<sub>1

</sub>^z 0 ^{q =}
1


6.62(1800 800) 38.67 360 34.0 60 14.0 160 _35413 ₌

8.752600 40.0 360 40.0 60 20.0 160 42750

0,828 немесе 82,8%.

Демек, есепті мерзімдегі өндірілген өнімдердің орташа өзін- дік құны базалық мерзіммен салыстырғанда біршама төменде- ген жəне соның салдарынан жұмсалынған шығын мөлшері 7337 теңгеге (35413-42750=-7337 теңге) азайған немесе 17,2% (100.0-

8. 
   =17,2%) төмендеген.
   

Жоғарыда есептелінген көрсеткіштер өндірілген өнімдердің өзіндік құндарының бір данасының қаншаға өзгергендігін екі əдіс бойынша көрсетті. Егер, өнім өндіруші кəсіпорындар бір түрлі өнімнің орнына, бірнеше өнім түрлерін өндіретін бол- са, бірақ екі мерзімдегі көрсеткіштері толық берілмесе, онда тұрақты индекстік əдісті қолдануға болмайды. Себебі, өндірілген өнімдердің кейбір түрлері есептен шығып қалуына байланыс- ты. Сондықтан мұндай қателікті болдырмау жəне талдау жасау кезінде өндірілген өнімдердің өзіндік құндарының өзгеруін анықтау үшін, тауарлы өнімнің бір теңгесіне шаққанда келетін шығын мөлшерін есептейді жəне мына формула бойынша анықтайды:

_zq <sub>,

</sub>pq

^мұнда, ^{zq - тауарлы өнімнің барлық көлемін шығаруға жұм-} салынған жалпы шығыны, теңге;

^{pq - тауарлы өнімнің көтерме саудадағы жалпы бағасы.}

Осы берілген индексті төрт түрлі тəсілмен есептейді жəне олар төмендегідей:

1. 
   жоспарланған тауарлы өнімнің бір теңгесіне қатысты жос- парлы шығын:
   

^zж^qж

^pж^qж ^;

2. 
   нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне шын мəнінде жұмсалынған шығын:
   

^zн^qн

^pн^qн
немесе

^z1^q1 _;

^p1^q1

3. 
   нақты шығаралған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспар- лы көтерме баға жəне өзіндік құнмен өлшенген шығын:
   

^zж^qн

^zж^q1

^pж^qн

немесе

;

^pж^q1

4. 
   нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспар- лы көтерме бағамен өлшенген шығын:
   

^zн^qн

^pж^qн
немесе

^z1^q1 _.

^pж^q1

Енді берілген формулалардың қолданылуын анықтау үшін нақты мысал ретінде 7.3- кестені келтірелік:

Берілген кесте көрсеткіштерін қолдана отырып, тауарлы өнімнің бір теңгесінің көрсеткіштерін есептейміз:

жоспар бойынша:

^zж^qж

p q

_81400

94700
= 85,9 теңге;

^ж ж

нақты:

^zн^qн

₌ ^z1^q1 _
81800
= 82,4 теңге;

^pн^qн

^p1^q1

99250

нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесінің жоспарлы көтерме баға жəне өзіндік құнмен өлшенген шығыны:

^zж^qн

^pж^qн

немесе = ^zжq1 <sup>

p</sup>ж^q1

86850

₁₀₁₀₅₀ = 85,2 теңге;

нақты шығарылған тауарлы өнімнің бір теңгесіне жоспарлы көтерме бағамен өлшенген шығыны:

^zн^qн

^pж^qн
немесе =

^z1^q1 _

^pж^q1

81809

101050
= 80,2 теңге.

Тауарлы өнімнің нақты шығынының жоспарлық шығынмен салыстырғандағы өзгеру индексі:

^z1^q1 _^zж^qж
= 82,4 : 85,9 = 0,959 немесе 95,9%.

^p1^q1

^pж^qж

Демек, нақты шығын жоспармен салыстырғанда 4,1% (100,0- 95,9) немесе 3,5 теңгеге (82,4-85,9 = -3,5) төмендеген.