Республикасы

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
24
 
Білім  беруді  ЮНЕСКО
-
ның  мәліметтері  бойынша  дамыту  индексі  (БДИ)  соңғы 
жылдарда  Қазақстан  IMD
 
елдерінің  ішінде  басқаларынан  озық  және  көшбасшылар 
қатарында тұр: Беларусь 
– 
26, Грузия 
– 
30, Тәжікстан 
– 
31, Қырғыстан 
– 
42, Армения 
– 43, 
Өзбекстан 
– 
48, Украина 
– 
53, Молдова 
– 59. 
Бұл  рейтинг  білім  берудің  барлық  жүйесіне
 
құрастырмайды,  тек  бір  деңгейге   
- 
жалпы
 
орта білім беруге ғана құрастырылады. БДИ
-
де
 
төрт құрамдас бөлік ескеріледі:
 
-
 
Ел халқын жалпыға бірдей бастауыш біліммен қамту;
 
-
 
Ересектердің сауаттылық деңгейі (15 жастан жоғары);
 
-
 
Гендерлік теңдік (әйелдер мен елдердің білім алуға тең құқығы);
 
-
 
Бастауыш  мектептің  соңғы  сыныбына  дейін  оқып  шыққан  азаматтар  үлесі 
                  
(5-
ші сыныпқа дейін).
 
Рейтингтегі  жоғары  тұғырға  жетуі
 
біздің  елдің  мектепалды    даярлығы  мен  он  бір 
жылдық
 
орта білім берудің  міндетті және тегін болуында.
 
БДИ  рейтингісінен  көргеніміздей,  Қазақстанның  білім  беру  жүйесінің    тиімділігі 
көрсеткішіне  қарағанда нәтижелілік көрсеткішінің (гендірлік теңдік пен 5
-
ші сыныпқа дейін 
оқып шыққандар үлесі) барынша жоғары деңгейде екені байқалады
. 
Халықаралық  бағалау  беделді  дереккөзінде  елдердің  әл
-
ауқаты  мен  бәсекеге 
қабілеттілігіне ақпараттық
-
коммуникациялық технологиялардың (АКТ) әсері 
– 
Дүниежүзілік 
экономикалық  форумның  ақпараттық  технологиялардың  дамуы  туралы  Есебінде 
                  
2011-
2012  жылдары  желілік  даярлық  индексі  бойынша  рейтингте  Қазақстан  әлемнің 
               
142  елінің    ішінде  55
-
ші  орын  иеленді,  ал  2010
-
2011  жылдарғы  есепте  Қазақстан 
                       
67 тұғырда, 2009
-
2010 жылдары 
– 
68 тұғырда болған.
 
Елдегі ақпараттық технологияның 
жеткілікті деңгейде
 
дамып келе жатқанын атап өтуге болады.
 
Желілік  даярлық  индексі 
– 
2001  жылы  әзірленген  АКТ  дамуының  кешендік 
көрсеткіші,  бұл  Дүниежүзілік  экономикалық  форум  мен  2002  жылдан  басталған  INSEAD 
Халықаралық бизнес мектебінің есебі бойынша. Қазіргі кезде бұл рейтинг елдің әл
-
ауқаты 
мен  бәсекеге  қабілеттілігіне  АКТ
-
ның  әсерін  халықаралық  бағалаудың    толық  және 
беделді дереккөзі болып есептелінеді.
 
Зерттеу  авторлары  АКТ
-
ның  дамуы  мен  экономикалық  әл
-
қуат  арасында  тығыз 
байланыс  бар  деп  санайды,  өйткені  АКТ бүгінде  адам  өмірінің  деңгейін  көтеруге  жағдай 
жасау 
арқылы 
іскерлік 
белсенділікке 
ынталандырады 
және 
экономиканы 
диверсификациялайды, бәсекеге қабілеттілікті дамытуда жетекші роль атқарады.
 
Халықаралық  тәжірибе  мен  Қазақстанның  Халықаралық  рейтингтерге
 
қатысу 
тәжірибесі көрсеткендей, адам капиталын ең бастысы білім беруге инвестиция салуы мен 
экономиканың  бәсекеге  қабілеттілігінің  өсуі
 
ықпал  етеді.  Халықаралық  қауымдастықтағы 
мемлекеттердің  бәсекеге  қабілеттілігі  өз  кезінде  ондағы  азаматтардың  білімі  мен  даму 
деңгейіне тікелей байланысты.
 
 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
25
 
2. 
МЕМЛЕКЕТТІК БІЛІМ БЕРУ САЯСАТЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ 
 
 
2.1 Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту
 
 
Қазақстан
 
Республикасында білім беруді дамытудың 2011
-
2020 жылдарға арналған 
Мемлекеттік  бағдарламасында  мектепке  дейінгі  тәрбие
 
мен  оқытуды  дамытудың  басым 
бағыттарының  бірі 
– 
«Балаларды  мектепке  дейінгі  сапалы  тәрбиемен  және  оқытумен 
толық  қамтуды,  оларды  мектепке  даярлау  үшін  мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқытудың 
әртүрлі  бағдарламаларына  тең  қол  жеткізуді  қамтамасыз  ету»  анықталған.  Мектепке 
дейінгі  ұйымдар  желісін  кеңейту,  мектепке  дейінгі  білім  беру  мазмұнын  жаңарту  және 
мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқыту  ұйымдарын  кадрлармен  қамтамасыз  ету  міндеті 
нақтыланды.  Мектепке  дейінгі  білім  беру  жүйесін  дамытудың  нысаналы  индикаторы  
анықталды
  –  3-
6  жастағы  балаларды  ұйымдастырылған  тәрбиемен  және  оқытумен, 
балаларды мектепке оқытуға сапалы даярлықпен қамту үшін жағдайлар жасау.
 
2011  жылы  халықтың  мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқыту  ұйымдарының  сапалы 
қызмет
 
көрсетуге қажеттілігін қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік және жекеменшік 
балабақшалар желісін кеңейту жұмыстары жандандырылды. Балаларды мектепке дейінгі 
тәрбиемен  қамту  көрсеткішінің  ұлғаюы  тек  республикалық  және  жергілікті  бюджет 
есебінен  мектепке  дейінгі  ұйымдарды  салу  арқылы  ғана
 
емес,  сонымен  қатар  шағын 
орталықтар  ашу  арқылы  да  көбейгені  байқалады.  Бұрын  жекешелендірілген 
балалбақшаларды    қайтару  және  сатып  алу,  жалға  алынған  коммуналдық  меншіктегі 
жекелеген ғимараттарды босату жұмыстары жүргізілуде.
 
Балаларды  мектепке  дейінгі  тәрбиемен
 
және  оқытумен  қамтамасыз  ету  жөніндегі 
2010-
2014 жылдарға арналған «Балапан» бағдарламасын іске асыру шеңберінде 
меншік 
нысанына қарамастан жан басына шаққандағы қаржыландыру әдісімен мемлекеттік 
тапсырысты  орналастыру
 
шағын  және  орта  кәсіпкерлік  субъектілері  үшін  мектепке 
дейінгі  білім  беру  секторының  тартымдылығын  арттыруға  мүмкіндік  берді.  Заңнамалық 
деңгейде  жекеменшік  балабақшаларды  ашуға  жағдайлар  жасалды.  Ол  өз  кезегінде 
мемлекеттік  жекеменшік  әріптестікті  (МЖӘ)  дамытуға  әсер  етті.  Ірі  қалалар  мен  облыс 
орталықтарының  балабақшаларында  орын  тапшылығы  көрсеткішінің  азайғандығы 
байқалады.Жекеменшік  балабақшалардың  желісі  2011  жылы  2010  жылғымен 
салыстырғанда 102
 
бірлікке артып, 449 бірлікті құрады (2.2.1
-
сурет).
 
2011 жылы республиканың мектепке дейінгі білім беру ұйымдарындағы орын саны 
бұрын  жекешелендірілген  балабақшалардың  ғимаратын  қайтару  есебінен  194
 271-
ге 
артты  (11
 
800  орындық).  3
-
6  жастағы  балаларды  мектепке  дейінгі  тәрбиемен  және 
оқытумен  қамту  көрсеткіші  барынша  артты,  яғни  55%
-
дан  (2010  ж.)  65,4%
-
ға  (2011  ж.). 
Осылайша  ҚР  БҒМ
-
нің
 
2013  жылдарға  арналған  Стратегиялық  жоспарының  нысаналы  
индикаторына қол жеткізілді.
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
26
 
2.1.1-
сурет. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту ұйымдарының желісі,бірлік, 2011 жыл
 
 
 
 
 
 
 
 
оның ішінде,
 
 
 
 
 
                                                                      
 
2011  жылғы  1  қазандағы  жағдай  бойынша  мектепке    дейінгі  білім  беру 
ұйымдарының
 
желісі 2010 жылмен салыстырғанда 
1
145 бірлікке артып, 
7 591-
ді құрады. 
Олардағы  тәрбиеленушілердің  саны 
538 
527  баланы  құрайды,  яғни  2010  жылмен 
салысытырғанда 17,1%
-
ға артық. (2.1.2
-
сурет, қосымша, 2.1.1
-
кесте)
 
2.1.2-
сурет. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының желісі мен контингенті, бірлік /мың адам
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
 
2261
330,8
4185
115,7
347
31,3
2591
386
5000
152,6
449
42
Бал
аб
ақ
ш
ал
ар
Бал
аб
ақ
ш
а 
тәрб
иел
ен
уш
іл
ері
Ш
ағ
ы
н 
орт
ал
ы
қт
ар
Ш
ағ
ы
н 
орт
ал
ы
қ 
тәрб
иел
ен
уш
іл
ері
 
Ж
ек
ем
ен
ш
ік 
бал
аб
ақ
ш
ал
ар
Ж
ек
ем
ен
ш
ік 
бал
аб
ақ
ш
а 
тәрб
иел
ен
уш
іл
ері
2010жыл
2011жыл
Шағын орталықтар
 
 
Балабақшал
ардағы 
шағын 
орталықтар
 
49 
 
Тұрақты жұмыс 
істейтін 
мектепке дейінгі
 
ұйымдар
 
2586 
 
 
 
 
 
 
 
Басқа 
ұйымдардағы
 
жекеменшік 
шағын 
орталықтар 
 
87 
 
Маусымдық
 
жұмыс істейтін 
балабақшалар
 
5 
 
Мектептер
 
дегі шағын 
орталықтар
 
4864 
 
 
Балабақшалар
 
2591 
 
Жекеменшік 
балабақшалар
 
 
449 
 
 
 
 
 
Басқа 
меморгандарға 
бағынысты
 
19 
 
 
Даму мүмкіндіктері 
шектеулі балаларға 
арналған балабақшалар
 
39 
 
«Мектеп
-
балабақша»
 
шағынжинақты МҰ
 
835 
 

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
27
 
Қызмет
 
істеп жатқан мектепке дейінгі ұйымдар жүйесін талдау шағын орталықтар 
мен  балабақшалардың  ашылуы  есебінен,  ондағы  орындар  санының  айтарлықтай 
айырмашылығын  көрсетіп  отыр.  Мектепке  дейінгі  шағын  орталықтар 
– 
мектепке  дейінгі 
білім  беруді  қамтамасыз  ететін  балабақшаның  баламалы  үлгісі  моделі.  Оларды  жүзеге 
асыру  қызметі  Мектепке  дейінгі  шағын  орталықтардың  қызметін  ұйымдастырудың  типтік 
ережелеріне  сәйкес  жүзеге  асырылады.  Шағын  балабақшадан  айырмашылығы 
- 
орталықтардың  ондағы  режимінің  икемді  болуы  2  сағаттан  толық  болу  бір  күні  болуына 
дейін. 
 
2011 жылы шағын орталықтардың желісі 2010 жылмен салыстырғанда
 
815 бірлікке 
артты.  Олардың  жалпы  саны  2011  жылғы  1  қазандағы  жағдай  бойынша  5000  бірлікті 
құрады. Оларда 152
 
549 (23,3%) бала тәрбиеленеді.
 
Осындай  мектепке  дейінгі  тәрбие  мен  оқыту  ұйымдарының  көпшілігі  ауылдық 
жерлерде.  Осы  ретте  ауылдағы  4
 
105  шағын  орталықтың  4
 
081  (99,4%)  бірлігі  мектеп 
жанында орналасқан
. 
Осыған
 
ұқсас  жағдай  қалалық  жерлерде  де  кездеседі,  мысалы
 
895  шағын 
орталықтың 783
-
і (87,4%)  жалпы білім беретін мектептердің жанында орналасқан.
 
Мектепке  дейінгі  шағын  орталықтар  жүйесінің  шапшаң  өсуі  Шығыс  Қазақстан 
облысында  байқалады.Егер  2010  жылы  осы  аймақта  852  шағын  орталықтар  болса,  ол 
2011  жылы 
– 
1102  бірлікті  (250  бірлікке  өскен)  көрсетеді.  Қостанай  (499),  Солтүстік 
Қазақстан  (491)  және  Алматы  (434)  облыстарында  шағын  орталықтар  саны  біршама 
артқан (қосымша, кесте 2.1.2).
 
Осындай  жағдайлар  қалалық  жерелерде  де  байқалуда.  Осылай,  895  шағын 
орталықтардың 783 бірлігі жалпы білім беретін мектептерде орналасқан (87.4%). 
 
Мектепке  дейінгі  шағын  орталықтар  желісінің  шапшаң  өсімі  Шығыс  Қазақстан 
облысында байқалады. Егер 2010 жылы осы өңірде 852 шағын орталық болса, 2011 жылы 
1 
102 бірлікке артқан (өсім 2502 бірлік).
 
Сондай
-
ақ,  шағын  орталықтардың  көпшілік  саны  Қостанай  (499),  Солтүстік 
Қазақстан (491) және Алматы (434) облыстарында (қосымша, 2.1.2
-
кесте).
 
Шағын  орталықтар  жалпы  санының    ұлғаюы  үдерісіне  қарамастан  балабақшалар 
    
1  жастан  6  (7)  жасқа  дейін  тәрбиеленушілерге  арналған  мектепке  дейінгі  тәрбие
 
мен 
оқытудың  жалпы  білім  беретін  оқу  бағдарламасын  іске  асыратын  балалардың  толық 
немесе тәулік бойы болатын мектепке дейінгі ұйымның негізгі түрі болып табылады.
 
2011 жылы мектепке дейінгі ұйымдардың жалпы санынан балабақшалардың үлесі 
385 
978  бала бар 
 2 
591 бірлікті құрайды(қосымша, 2.1.2, 2.1.3 кесте).
 
Қалалық
 
және  ауылдық  жерлерде  орналасқан  (қала
-
51%,  ауыл
- 
49%) 
балабақшалар  санының  мәндерінде  аздаған  шашыраңқылық  бар.  Осы  ретте,  олардағы 
балалар саны үлкен айымашылыққа ие (қала
-72%, 
ауыл
- 
28%), (сурет 2.1.3) Бұл қалалық 
жерлерде  типтік  балабақшалар  (жобалық  қуаты 
-  28,
320  орындық),  ауылдық  жерлерде 
жобалық қуаты аз 50
-
75 орындық
 
балабақшалар орналасуымен түсіндіріледі.
 
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
28
 
2.1.3-
сурет. «Қала
-
ауыл» бөлінісінде балабақшалар желісі мен оларда тәрбиеленішілер контингенті,%
 
 
Дереккөз:ҚР БҒМ мәліметтер
                                                         
Мемлекеттік  тіл  мәртебесінің  артуы  қазақ  тілінде  тәрбиеленетін  және  оқитын 
мектепке дейінгі ұйымдардағы әртүрлі ұлт өкілдері балалары санының өсуіне ықпал етті. 
 
ҚР  БҒМ  мәліметтеріне  сүйенсек,    2011  жылы  1
 
418  (54,7%)  балабақша  оқу
-
тәрбие 
процесін қазақ тілінде жүзеге асырды, 280 10,8%) 
- 
орыс тілінде, 890 (34,3%) 
–
орыс және 
қазақ тілдерінде және 3(0,1%) 
–
басқа тілдерде.
 
2010 жылмен салыстырғанда тәрбиелеу мен оқыту  тілі бөлінісіндегі талдау  қазақ 
тілінде  тәрбие  беретін  және  оқытатын    балабақшалар  желісінің  238  бірлікке  артқанын 
көрсетеді, орыс тілінде тәрбие беретін және оқытатын 
- 
12, екі тілде
 -
93, басқа тілдерде
-1. 
Қазақ
 
тілінде  тәрбиелейтін  және  оқытатын    балабақшалардың    көпшілігі
 
Оңтүстік
 
Қазақстан  облысында 
–  21,8% 
(233  бірлік),  Алматы  облысында
-  44,7%  (
76  бірлік), 
Қызылорда  облысында
-  15,7% (
190  бірлік),  Алматы  қаласында 
–  40,7% (
81  бірлік) 
(қосымша,  2.1.4
-
кесте).
 
Балаларды  мектепке  дейінгі  тәрбиелеу  мен  оқыту  ұйымдарының  желісін  және 
оларды қамтуды арттыруда маңызды міндеттердің бірі  мектепке дейінгі ұйымдар желісін 
дамыту проблемасына жекеменшік  инвестицияларды тарту болып табылады. «Балапан» 
бағдарламасын  іске  асыру  басталғаннан  бері    жекеменшік  мектепке  дейінгі  ұйымдарға 
мемлекеттік  білім  беру  тапсырысын  орналастыру  жекеменшік  балабақшалардың  санын 
22,7 %-
ға  (102  бірлік),  олардаға  балалардың  санын  25,5%
-
ға  (10
 
754  адам)    арттыруға 
мүмкіндік берді.
 
2011 жылы республикада 449 жекеменшік балабақша жұмыс істейді, оларда 42
 045 
бала  бар.
 
Бұл  балабақшалардың  жалпы  санынан  18
%--
ды  құрайды.  Халықаралық 
салыстыруда  бұл 
– 
ауқымды  көрсеткіш.  АҚШ
-
та  жекеменшік  балабақшалардың  желісі
- 
27,6%, Норвегияда 
– 
46%, Германияда 
- 60%, 
Сингапурде 
-100%. 
52,8
47,2
74,5
25,5
51
49
72
28
Қалалық жерлердегі 
балабақшалар
Ауылдық жерлдердегі 
балабақшалар
Қалалық жерлердегі 
балабақша 
тәрбиеленушілер
Ауылдық жерлердегі 
балабақша 
тәрбиеленушілер
2010 жыл
2011 жыл

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
29
 
 
Қазақстанда,  аймақтық  салыстырымда,  жекеменшік  балабақшаларды  ашуда 
көшбасында  тұрған  Алматы  (23  бірлік),  Қызылорда  (16
 
бірлік),  Оңтүстік  Қазақстан              
(15
бірлік) облыстарында
 
және Алматы қаласында
 
(31бірлік).
 
 
Мектепке дейінгі тәрбие мен оқыту жүйесі
 
қызметінің тәртібін реттейтін нормативтік 
құқықтық  базаның  жаңаруы,  оның  ішінде  мемлекеттік
- 
жекеменшік  серіктестік  мектепке 
дейінгі  білім  беру  қолжетімділігі  мәселесінің  шешілуіне  мүмкіндік  жасайды.  Сондай
-
ақ, 
балалар
 
өмірінің  қауіпсіздігі  мен  денсаулығын  қамтамасыз  ету  үшін
 
және  сапалы  білім 
беру  қызметін  ұсыну  үшін  мектепке  дейінгі  ұйым  қызметтеріне  лицензия  беру
 
бөліміне 
толықтырулар мен өзгертулер енгізу қажеттілігі өзекті мәселе болып қалуда.
 
 
Мектепке дейінгі тәрбиемен және оқытумен қамту
 
 
Мектепке  дейінгі  оқытудың  қолжетімділігін  қамтамасыз  етудің  нысаналы 
индикаторының  бірі  мектепке  дейінгі  тәрбиемен  және  оқытумен  толық  қамту  болып 
табылады.  Қазақстан
 
Республикасының  «Білім  туралы»  Заңына  сәйкес  республикада 
мектепке дейінгі
 
білім беру қызметі 1 жастан 6(7) жасқа дейін балаларға көрсетіледі. 
 
Кейінгі 20 жылдағы Қазақстандағы
 
бала туу көрсеткішін талдау 1990
-1999 
жылдары 
туудың төмендегенін, ал 2011 жылдан бастап өскенін көрсетті.
 
Еліміздегі  демографиялық  процесс  республиканың  мектепке  дейінгі  ұйымдарына 
орын  алуға  кезектің  өскендігін 
 
анықтайтын  факторлардың  бірі.  Жыл  сайын  мектепке 
дейінгі ұйымдармен балаларды қамту күнтізбелік жылдағы туу деректері ескеріле отырып 
анықталады.
 
 
ҚР
 
Статистика  агенттігінің  деректері  бойынша  7  жасқа  дейінгі  балалардың  саны 
                
2 254 341-
ды  құрайды.  Олардың  1  жасқа  дейінгілері 
-  396 261, 1-
6  (7)  жастағы  мектепке 
дейінгі  тәрбиемен  және  оқытумен  қамту 
–  587 654,5-
6(7)  жастағылар  (жазғы) 
-  405 099, 
үйде тәрбиеленетіндер
-
675 978 адам.
 
 
Мемлекеттік балабақшаларға орын алуға кезекке тіркелгендер саны 
- 
362 679 бала 
(қалалық  жерлерде
– 
309  140  бала).  2011  жылы  балабақшаларға  орын  күтушілер  саны 
18,1% (65 934 адам).
 
 
Кезекке  тұру  үрдісінің  өсуі  Оңтүстік  Қазақстан  (2010  жыл 
– 
40,5,  2011  жыл 
-  55,3), 
Ақтөбе
 
(2010 жыл 
– 
16,2, 2011 жыл 
- 
27,1) облыстарында, сондай
-
ақ Алматы (2010 жыл 
– 
30,4, 2011 жыл 
– 
41) және Астана (2010 жыл 
– 
39, 2011 жыл 
- 
49) қалаларында.
 
Шығыс  Қазақстан  облысында  (2010  жыл 
– 
20,4,  2011  жыл
- 
14,9  мың  өтініш).  Кезекке 
тұрудың  тұрақты  көрсеткіші  Маңғыстау  және  Солтүстік  Қазақстан  облыстарында 
                 
(2.1.1-
кесте).
 
 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 

жүктеу/скачать 7,73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: