Республикасы



Pdf көрінісі
бет9/36
Дата06.03.2017
өлшемі7,73 Mb.
#7884
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   36

59
 
Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі  Мемлекеттік  бағдарламасында 
белгіленген 12 жылдық оқыту моделіне жүйелі
 
көшу қосымша оқу орындарын талап етеді 
(2015 жылға болжам 
– 
бірінші сыныпқа баратындардың саны 2011 жылғы көрсеткіштен екі 
есе артық болады). 
 
 
Оқу
-
тәрбие  үдерісін  ұйымдастырудың  тиімділігі  сыныптардың  толықтырылуына 
тікелей  байланысты.  Республика  мектептерінің  сыныптарындағы  орташа  толықтырылу 
2011  жылы  16,9  оқушыны  құрады.  Қала  мектептерінде  бұл  көрсеткіш  22,9  адамға  дейін 
азайғаны байқалады, бұл 2010 жылмен салыстырғанда 0,3 адамға аз.  Ауылдық жерлерде 
бұл көрсеткіш 1,2 оқушыға дейін азайды және бір сынып жинаққа 14 оқушыны құрады. 
 
Аталған  көрсеткіштің  азаю  үрдісі  республиканың  барлық  өңірлерінде  байқалады. 
Сыныптардың  төмен  толықтырылуы  Ақмола,  Павлодар,  Солтүстік  Қазақстан 
облыстарындағы  (халықтың  аз  тығыздығы)  мектептерде  сақталған.  Осыған  сәйкес 
сыныптардың  жоғары  толықтырылуы  Астана  және  Алматы  қалаларында  (көші
-
қон 
үдерісі),  Қызылорда,  Маңғыстау  және  Оңтүстік  Қазақстан  облыстарында  (халықтың 
жоғары тығыздығы) байқалады (қосымша, 2.2.4
-
кесте). 
 
Деректерді  талдау,  сапалы  білім  беру  қызметтерін  көрсету  сабақтардың 
ауысымдылығына тікелей байланыстылығын көрсетіп отыр. Бір ауысымдағы оқу үдерісін 
ұйымдастыру 
– 
негізгі  компоненттердің  бірі  болып  табылады.  Ал
 
бұл  оқушылардың 
қажеттіліктерін  эмоциялық  қолайлы  білім  беру  жағдайында  іске  асырылуы  мүмкін.  Бір 
ауысымдағы  сабақ  дәрістік,  сыныптан  тыс  және  үйде  жасалатын  тапсырмалардың 
танымдық  әрекеттерін  үйлестіруге  көмектеседі,  оқушылардың  дене  тәрбиесі  мен 
зияткерлік шамадан тыс жүктемесінен алдын ала сақтандырады
.  
ҰБТ
-
ның  орташа  балы  екінші  ауысымда  оқитын  білім  алушылардың  үлесімен 
байланыстылығының  анық  бейнеленгенін  талдау  көрсетіп  отыр:  өңірлерде  осындай 
оқушылардың  үлесі  аз  болған  сайын,  мектеп  бітірушілердің  ҰБТ  бойынша  орташа  балы 
жоғары  болады.  Бұл  факт  оқушылардың  жеке  білім  беру  сұраныстарын  барынша 
қанағаттандыру  үшін  (оқытуды  бір  ауысымда  ұйымдастыру)  мүмкіндіктердің  болуы  
оқытудың соңғы нәтижеге оң ықпал ететіні осының куәсі. 
 
2011  жылы  сабақты  бір  ауысымда  жүргізетін  жалпы  білім  беретін  мектептердің 
саны  332  бірлікке  қысқарды  және  2
 
367  жалпы  білім  беру  ұйымдарын  құрады.  Бір 
ауысымда  сабақ  жүргізетін  мектептердің  барынша  жоғары  үлесі  Павлодар,  Қостанай, 
Солтүстік 
Қазақстан, 
Ақмола, 
Шығыс 
Қазақстан 
облыстарының 
еншісінде 
                             
(қосымша, 2.2.5
-
кесте). 
 
Ақтөбе (353), Қостанай (226), Оңтүстік Қазақстан (834), Қарағанды (375), Павлодар 
(231) облыстарында екі ауысымда сабақ жүргізетін мектептердің үлесі барынша азайған. 
Ақмола,  Алматы,  Жамбыл,  Батыс  Қазақстан  облыстарында  және  Астана  мен  Алматы 
қалаларында екінші ауысымда оқитындардың саны шамалы көбейген. Жалпы республика 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
60
 
бойынша  екі  ауысыммен  сабақ  жүргізетін  мектептердің  саны  былтырғы  жылмен 
салыстырғанда 294 бірлікке өскен. (қосымша 2.2.6
-
кестесі)
 
2011  жылы  үш  ауысымдық  мектептердің  саны  14  бірліккее  азайған 
                           
(барлығы
 
70  мектеп).  Мұндай  мектептердің  азаюы  Оңтүстік  Қазақстан  (16  бірлікке), 
Жамбыл (2 бірлікке), Батыс Қазақстан (1 бірлікке) облыстарында және Астана қаласында 
                        
(2  бірлікке)  орын  алған.    Сонымен  қатар,  үш  ауысымда  оқытатын  мектептердің  саны  
Ақмола  (1  бірлікке),  Ақтөбе  (2  бірлікке).  Алматы  (4  бірлікке),  Солтүстік  Қазақстан 
                      
(2 бірлікке) облыстарында  көбейген (2.2.8
-
сурет). 
  
 2.2.8-
сурет. 3 ауысымда жұмыс істейтін мектептердің саны, бірлік
 
 
Дереккөз

ҚР
 
БҒМ мәліметтері
 
Мұндай  мектептердің  басым  көпшілігі  Алматы  (30),  Қызылорда  (9),  Жамбыл  (8) 
облыстарында  орналасқан.  Үш  ауысымдық  сабақтар  Шығыс  Қазақстан,  Қарағанды, 
Қостанай, 
Павлодар 
облыстарында 
және 
Алматы 
қаласында 
өткізілмейді 
                                
(қосымша, 2.2.7
-
кесте). 
 
Үш
 
ауысымдық  оқыту,  апатты  жағдайдағы  мектептер  және  демографиялық 
жағдайларды есепке ала отырып мектеп жасындағы балалар санының өсуіне байланысты 
оқушы  орнының  тапшылығын  қысқарту  сияқты  проблемалы  мәселелерді  шешу  үшін 
                
2011  жылы  25  мектептің  құрылысы  (РБ)  және  47  мектептің  құрылысы  (ЖБ)  басталды 
(2.2.9-
сурет). 
 
2.2.9 сурет. Мектептер құрылысының динамикасы, бірлік
 
 
Дереккөзі:ҚР БҒМ мәліметтері
 
3
1
26
1
0
1
3
10
0
0
10
5
0
17
7
0
84
4
1
30
3
2
0
2
8
0
0
9
5
0
1
5
0
70
2010 жыл
2011 жыл
57
47
84
47
45
92
25
47
72
РБ
ЖБ
Барлығы
2009 жыл
2010 жыл
2011 жыл

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
61
 
Мектеп жасындағы балаларды міндетті жалпы орта біліммен қамтамасыз ету білім 
беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі болып табылады. 
 
ҚР
 
БҒМ  деректері  бойынша  2011  жылғы  15  желтоқсандағы  жағдайға  сүйенсек   
              
432 бала (жалпы оқушылар санының 0,01 %
-
ы) мектепке себепсіз (10 және одан да көп 
күн)  бармаған.  2010  жылмен  салыстырғанда  бұл  көрсеткіш  437  балаға  азайған 
                       
(2010  жылы 
– 
929  бала).  Осыған  сәйкес,  жалпы  оқумен  қамту  бағдарламасы  бойынша 
жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде 305 бала мектепке қайтып оралды. Тергеуде (14), 
іздеуде  болу  (73),  көші
-
қон  (43),  оқығысы  келмеу  (57)  себептері  бойынша  187  мектеп 
жасындағы  балалар  жалпы  орта  біліммен  қамтылмай  қалып  отыр.  Оның  ішінде  басым 
көпшілігі
 
(77 %) аз
 
қамтылған және нашар тұратын отбасының балалары (2.2.10
-
сурет). 
 
2.2.10-
сурет. Оқумен қамтылмаған мектеп жасындағы балалардың саны (себептері), бірлік 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
  
Қазақстан
 
Республикасының
 
«Білім  туралы»
 
Заңында  әлеуметтік  көмекке  мұқтаж 
республика  азаматтарына  арналған  шығындарды  мемлекет  олардың  білім  алу  кезеңіне 
толық немесе жартылай өтемақы төлеуді алды
-
арты ойластырған. 2011 жылы әлеуметтік 
қорғалмаған  оқушыларға  көмек  көрсетуге  арналған  жалпы  оқумен
 
қамту  қорындағы 
бөлінген  сома      7  миллиардқа  дейін  көбейді  (2010  жылы 
– 
5,5  млрд.  теңге).  «Мектепке 
жол»  және  «Қамқорлық»  акцияларын  өткізудің  барысында  2  миллиардтан  астам  теңгеге 
аз қамтылған отбасының балаларына (3
 
000 адам) көмек көрсетілді. 
 
Халықтың  әлеуметтік
-
осал  қабатындағы  балаларға  қолдау  көрсету  мен  Жалпыға
 
міндетті  оқу  қорын  қаржыландыру  бойынша  іс
-
шараларды
 
қабылдауларына
 
қарамастан 
мемлекеттік органдардың міндетті орта білім берудегі өзара бірлескен жұмыстарын одан 
әрі  күшейтулері  керек

Жалпы  орта  білім  берумен  толықтай  қамтуды  қамтамасыз  ету 
Республикадағы  көші
-
қон  үдерісін  ескере  отырып  жалпыға
 
міндетті  оқыту  аясындағы 
                
іс
-
шараларды өткізуді күшейтуді талап етеді.
 
 
Мектепте тамақтандыруды ұйымдастыру балалардың денсаулығын сақтаудың және 
барынша  тиімді  оқуға  қабілеттерін  арттырудың  маңызды  шарттарының  бірі  болып 
187
40
104
14
73
57
43
239
51
149
16
92
81
50
Барлығы
Аз қамтылған 
отбасындағы
Нашар 
тұратын 
отбасындағы
Тергеуде
Іздеуде
Оқығысы 
келмейді
Көші
-
қон
2010 жыл
2011 жыл

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
62
 
табылады.  2011  жылы  оқушыларды  тамақтандыруды  ұйымдастыру  үшін  жалпы  оқумен 
қамту қорынан 2,8 миллиард теңге бөлінді. Осыған сәйкес, оқушыларды ыстық тамақпен
 
қамту  көрсеткіші    7  %
-
ға  артты  және  77  %
-
ды  құрады.  Республиканың  6
 
051  мектебінде 
     
1 889 307 
оқушыға  ыстық  тамақ  ұйымдастырылды,  оның  ішінде  622
 
372  оқушы  (33  %)  
ыстық тамақпен тегін қамтамасыз етілді. Аз қамтылған отбасыларының 972
 
507 оқушысы  
тегін тамақпен қамтылды. 
 
Тегін  ыстық  тамақпен  барынша  қамту  Батыс  Қазақстан  (83,3%),  Ақтөбе  (59,3%), 
Жамбыл (56,4%) облыстарында және Астана қаласында (69,6%) болды. Ең аз көрсеткіш 
Алматы (12,5%) және Оңтүстік Қазақстан (7%) облыстарының үлесінде. 
 
Ақтөбе  (97,6%),  Батыс  Қазақстан  (99%)  және  Астана  (100%),  Алматы  (99%)   
қалаларында
 
бастауыш  сыныптардың  барлық  оқушылары  үшін  тегін  ыстық  тамақ 
ұйымдастырылған  (2020  жылдың  мақсатты  индикаторларының  жетістіктері).  Осыған 
байланысты,  2010  жылғы  көрсеткіштермен  салыстырғанда  Қарағанды  және  Солтүстік 
Қазақстан  облыстарында  бастауыш  сынып  оқушыларын  тегін  ыстық  тамақпен  қамтудың 
айтарлықтай  азайғанын  байқауға  болады.  Оңтүстік  Қазақстан  облысында  осы 
категориядағы  оқушыларды  тегін  ыстық  тамақпен  қамту  тұрақты  түрде  төменгі 
пайыздарды көрсетіп келеді (2010 жылы 

7%, 2011 жылы 
- 8%) (2.2.11-
сурет).
 
2.2.11-
сурет. Бастауыш сынып оқушыларын тегін ыстық тамақпен қамту, %
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Қызылорда,  Қостанай,  Маңғыстау,  Павлодар,  Жамбыл,  Қарағанды;  Оңтүстік 
Қазақстан  облыстарында  және  Астана  қаласында  жергілікті  атқарушы  органдар  аз 
қамтылған  отбасының  балаларын  100  %  тегін  ыстық  тамақпен  қамтамасыз  еткен 
                  
(2015  жылғы  мақсатты  индикаторлардың  жетістіктері).  Бұл  ретте,  Атырау  және  Алматы 
29,
8
97,
8
14,
2
8,
7
62,
3
31,
5
83,
7
96
44,
7
46,
9
27,
4
40,
3
64
6,
9
100
96,
1
44,
4
36,
3
97,
6
16,
4
13,
1
60
53,
3
99
70,
6
30,
1
50,
1
33,
4
40,
3
53,
9
7,
7
100
96,
9
44,
6
2010-
2011 оқу жылы
2011-
2012 оқу жылы

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
63
 
облыстарында,  Алматы  қаласында  осы  категориядағы  балаларды  мектепте 
тамақтандыру  мәселелерін  ұйымдастыруды  қаржыландыру  жергілікті  бюджет  есебінен 
шектеулі. Жалпы алғанда, республика бойынша аз қамтылған отбасыларының балаларын 
тегін  ыстық  тамақпен  қамту  9  %
-
ға  көбейді  (2010  жылы 
– 
80  %,  2011  жылы 
–  89 %)                            
(2.2.12-
сурет, қосымша 2.2.8
-
кесте).
 
2.2.12-
сурет. Тегін ыстық тамақпен аз қамтылған отбасыларының балаларын қамту, % 
 
 
Дереккөз

ҚР
 
БҒМ мәліметтері
 
Оқыту  үшін  қолайлы  жағдай  жасау  факторы  ретінде 
оқушылардың  тамақтануын
 
ұйымдастыру  деректерін  талдау  ыстық  тамақты  ұйымдастырған  мектептер  санының 
                 
5  %-
ға өскенін көрсетті (2010 жылы 
–  77
%, 2011 жылы 
– 
82%) . Мектеп асханаларының 
саны  242  бірлікке  артты  (2010  жылы 

5  133,  2011  жылы 
– 
5  375  бірлік) 
                                    
(қосымша, 2.2.9
-
сурет).
 
Білім  беруді  дамытудың  2020  жылға  дейінгі  Мемлекеттік  бағдарламасында 
белгіленген  көрсеткіштердің
 
жетістіктері  бойынша  (2020  жылы  ауыл  мектептерін  толық 
циклді  асханалармен  100  %  жарақтандыру)  барлық  ауыл  мектептерінде  күрделі 
жөнделген және жаңа жабдықтармен қамтамсыз етілген толық циклді асханалар ашылған
 
(2.2.13-
сурет). 
 
2.2.13-
сурет.  Жаңа  технологиялық  жабдықтармен  мектеп  асханаларын  қамтамасыз  ету,  бірлік 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ  мәліметтері 
 
34,
5
24,
9
48,
4
89
97,
1
73,
9
96,
5
83,
2
100
94,
3
100
98,
9
100
100
100
63,
8
80
78,
1
56,
2
66,
5
97,
3
96,
9
97,
7
99,
7
100
100
100
100
100
100
100
100
57,
4
89
2010 жыл
2011 жыл
9
53
28
117
11
50
52
21
18
46
26
41
29
13
65
176
24
53
69
117
113
64
52
42
28
113
35
102
44
179
68
180
2010 жыл
2011 жыл

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
64
 
           
Мектепке  жеткізілетін  шикізаттар  мен  азық  түліктер  түрлеріне,  сапасы  мен 
қауіпсіздігіне    жүргізілетін  жүйелі  мониторингті  құрылған    ведомствоаралық  жұмыс  тобы 
талдайды. Өткізілген жұмыстардың нәтижесі бұқаралық ақпарат құралдарында және ата 

аналар алдында кеңінен жарияланады.  
 
 
          
Дарынды балаларды қолдау жүйесін дамыту
 
Дарынды  балаларды  анықтау  және  қолдау  көрсету  жоғары  білімді,  бәсекеге 
қабілетті
 
шығармашыл  тұлғаны  қалыптастыру  үшін  қолайлы  жағдайлар  жасауға 
бағытталған  мемлекеттік  білім  беру  саясатының  негізгі  бағыттарының  бірі  болып 
табылады. Республикада балалардың қабілеттерін
 
анықтау мен дамыту үшін жағдайлар 
мен  мүмкіндіктер  жасау,  олардың    жеке  шығармашылық  сұраныстарын  іске  асыру 
дарынды  балаларға  арналған  мамандандырылған  білім  беру  ұйымдарының  желісін 
кеңейту арқылы қамтамасыз етіледі.  
 
2011  жылы  мұндай  ұйымдардың  саны  өзгеріссіз  қалды  (115  бірлік).  Осыған 
байланысты,  олардағы  білім  алушылардың  саны  2010  жылмен  салыстырғанда 
                     

028 оқушыға артқан (51
 
226 бала (2.2.14
-
сурет). 
 
 
2.2.14-
сурет. Дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарының желісі, 
бірлік, 2011 жыл 
 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Білім беруді дамытудың 2020 жылға дейінгі Мемлекеттік бағдарламасында көп тілді 
білім  беруді  дамытудың  негізгі  үрдісі  анықталды.  Тілдерді  үйрену  ерекше  мәнділікке  ие 
және  мектеп  бітірушілерді  ғылым  мен  техниканың  салаларына  бәсекеге  қабілетті 
мамандар  даярлауға  бағыттайтын  кешенді  кәсіби  даярлаудың  міндетті  және  бөлінбес 
құрамдас
 
бөлігі
 
болып табылады. 
 
6
4
9
6
13
4
4
7
4
4
3
12
6
17
7
5
4
1
1
5
1
2
1
2
2
1
1
2
1
3
5
4
1
0
Дарынды балаларға арналған білім беру ұйымдарының барлығы
З тілде оқытатын мектептер

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 
65
 
2011  жылы  республикада  үш  тілде  оқытатын  33  мамандандырылған  мектептер 
жұмыстарын  жалғастырды,  олардағы  контингент  3
 
749  оқушыны  құрады.  Үш  тілде 
оқытатын  мектептерде  оқу
-
тәрбие  үдерісін  ұйымдастыру  үшін  оқу  материалдарының 
жинағы  дайындалды:  оқу  жоспары,  оқу  бағдарламасы,  қазақ  және  ағылшын  тілдеріндегі 
пәндерді  оқытуға  арналған  әдістемелік  құрал,  үш  тілде  оқытуды  енгізу  жөніндегі 
ұсынымдар.
 
Республика  бойынша  дарынды  оқушылардың  сандық  құрамы  1
 
028  адамға, 
педагогтар  138  адамға  көбейді.  Мұндай  балалар  санының  көбеюі  Ақтөбе  (132  оқушыға), 
Батыс  Қазақстан  (142  оқушыға),  Қарағанды  (167  оқушыға)  облыстарында  және  Алматы 
қаласында  (172  оқушыға)  байқалады.  2010  жылмен  салыстырғанда  балалар  санының 
барынша өсуі Астана қаласында (1,9 рет) орын алды (2.2.4
-
кесте).
 
2.2.4-
кесте. Дарынды балаларға арналған мамандандырылған білім беру ұйымдарындағы оқушылар 
мен педагогтардың саны, адам 
 
Дереккөз: ҚР БҒМ мәліметтері
 
Аймақ
 
Оқушылар саны
 
Мұғалімдер саны
 
2010 
2011 
2010 
2011 
Ақмола
 
2 500 
2 413 
248 
217 
Ақтөбе
 
2 111 
2 243 
210 
235 
Алматы
 
4 258 
4 190 
395 
451 
Атырау
 
3 198 
3 189 
325 
351 
Шығыс Қазақстан
 
4 740 
4 554 
644 
507 
Жамбыл
 
1 206 
1 260 
154 
151 
Батыс Қазақстан
 
1489 
1 631 
207 
212 
Қарағанды
 
2 568 
2 735 
377 
400 
Қостанай
 
1 611 
1 270 
176 
173 
Қызылорда
 
1 902 
1 903 
231 
214 
Маңғыстау
 
1 026 
1 084 
94 
96 
Павлодар
 
5 220 
4 958 
547 
561 
Солтүстік Қазақстан
 
2 142 
2 104 
262 
301 
Оңтүстік қазақстан
 
6 988 
6 845 
776 
847 
Алматы
 
қаласы
 
5 415 
5 587 
455 
502 
Астана қаласы
 
1 727 
3 240 
188 
203 
РБҰ
 
2 137 
2 060 
474 
480 
Қазақстан
 
 
50 238 
51 266 
5 763 
5 901 

ҰЛТТЫҚ 
 
БАЯНДАМА
 
 
                  
Ұлттық білім беру статистикасы
 
                   
және бағалау орталығы
 
 
66
 
Облыстық  және  республикалық  маңызы  бар  мамандандырылған  мектеп
-
интернаттарының,  лицейлердің,  гимназиялардың

мектеп
-
кешендердің  қызметі  кең 
көлемді және әртүрлі бағыттар бойынша жүзеге асырылады (2.2.15
-
сурет. )
 
2.2.15-
сурет.  Бағыттар  бойынша  дарынды  балаларға  арналған  мамандандырылған  білім  беру 
ұйымдарының желісі, бірлік, 2011 жыл 
 
 
Дереккөз

ҚР
 
БҒМ мәліметтері
 
Әрбір
 
оқушының  қызығушылығын,  икемділігі  мен  қабілеттерін  есепке  алуға 
мүмкіндік  беретін  зияткерлік  шығармашылық  ортаны  ұйымдастыру,  сондай
-
ақ 
мамандандырылған білім беру ұйымдарындағы жұмыстың алдыңғы қатарлы түрлері мен 
әдістерін  белсенді  пайдалану  олипиадалар  мен  конкурстарда  жеңістер  мен  жақсы 
нәтижелер, оқу жетістіктерін сырттай бағалауда жоғары нәтижелер береді, «Алтын белгі» 
белгісін растайды. 
 
2011  жылдың  қорытындысы  беделді  әлемдік  зияткерлік  жарыстарға қазақстандық 
оқушылардың  қатысу  нәтижелері  бойынша  әртүрлі  жоғары  деңгейге  ие  болған  
                      
978 марапат. 
 
Аймақтар  кесінінде  республикаға  түскен  марапаттардың  басым  көпшілігін  Астана 
(162),  Алматы  (115)  қалаларының  және  Алматы  облысының  (143  бірлік)    оқушылары 
әкелді (2.2.16
-
сурет, қосымша, 2.2.10
-
кесте).  
 
 
 
54
10
34
10
7

                                                                                   
ҰЛТТЫҚ
  
БАЯНДАМА
 
 
                                                                                                                                       
Ұлттық
 
білім беру ститистикасы
 
                                                                                                                                                     
және бағалау орталығы
 

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   36




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет