не  влекли  такой  ответственности

Э~  I Статья 38. Госуцарственная регистрация  Статья  38.  Государственная  регист-
нормативных  правовых  актов централь- 
ных  исполнительных  и  иных  централь-1 
ных государственных  органов  как усло- і 
вие их вступления в силу
2. В регистрации нормативного правово- 
го  акта,  подлежащего  государственной 
регистрации,  может  быть  отказано, 
если такой акт:
1
)  ущемляет  установленные  законом 
права и свободы граждан;
2
)  противоречит  нормативным  право- 
вым актам вышестоящего уровня;
3)  выходит за пределы компетенции  ор- 
гана,  издавшего  нормативный  правовой 
акт;
4)  не  согласован,  если  согпасование  не- 
обходимо;
4-1)  затрагивает  интересы  субъектов 
частного  предпринимательства  и  не 
имеет  приложений  в  виде  экспертных 
заключений  представленных  аккреди- 
тованными  объединениями  субъектов 
частного предпринимательства;
5)  принят  с  нарушением  порядка,  уста- 
новленного правилами государственной 
регистрации,  а также  оформления и  со- 
піасования  проектов  нормативных  пра- 
вовых актов, подлежащих государствен- 
ной регистрации.
рация  нормативных  правовых  актов 
центральных исполнительных и иных 
центральных  государственных  орга- 
нов как условие их вступления в силу
2.  В  регистрации  нормативного  пра- 
вового  акта,  подлежащего  государс- 
твенной  регистрации,  отказывается, 
если такой акт:
1
)  ущемляет  установленные  законом 
права и свободы граждан;
2
)  противоречит нормативным  право- 
вым акгам вышестоящего уровня;
3)  выходит  за  пределы  компетенции 
органа,  издавшего  нормативный  пра- 
вовой акг;
4)  не  согласован,  если  согласование 
необходимо;
4-1)  затрагивает  интересы  субъектов 
частного  предпринимательства  и  не 
имеет приложений в виде экспертных 
заключений представленных аккреди- 
тованными объединениями  субъектов 
частного предпринимательства;
5)  принят с  нарушением  порядка,  ус- 
тановленного правилами государс- 
твенной регистрации,  а также оформ- 
ления и соіласования проектов норма- 
тивных  правовых  актов,  подлежащих 
государственной регистрации.
отсутствует
Дополнить ст. 1 Закона о НПА следую- 
щим подпункгом:
16)  правовой  мониторинг  законода- 
тельства  -   систематическая  деятель- 
ность  уполномоченного  органа  по 
сбору,  оценки,  анализа  информации
о  состоянии  действующего  законо- 
дательства  с  целью  совершенствова- 
ния  нормотворческой  деятельности 
и  обеспечение  эффективности  право- 
іименительной деятельности.
Статья 43. Меры обеспечения законнос-  Статья  43.  Меры  обеспечения  закон-
ти нормативных правовых актов 
2-1) 
проведением  постоянного 
мони- 
торинга подзаконных  нормативных
правовыж актов;
ности нормативных правовых актов 
2
-1) проведением 
постоянного мони- 
торинга законодателцпгва;
115

Статья  43-1.  Мониторинг  подзаконных I Статья  43-1.  Мониторинг  подзакон-
нормативных правовых актов 
1.  Уполномоченные  органы  обязаны
осуществлять 
постоянный мониторинг 
подзаконных нормативных правовых 
актов,  принятых  ими  и  (или)  разработ- 
чиками которых они являлись, для выяв- 
ления  противоречащих  законодательс- 
тву Республики Казахстан и устаревших 
норм  права,  оценки  эффективности  их 
реализации  и  своевременно  принимать 
меры  по  внесению  в  них  изменении  и 
(или) дополнений или призңанию их ут- 
ратившими силу.
Правила проведения 
мониторинга 
подзаконных нормативных правовых 
актов 
утверждаются  Правительством 
Республики Казахстан.
ных нормативных правовых акгов
1. Уполномоченные органы обязаны осу-1 
шествлять 
постоянный  мониторннг 
подзаконных иормэтивных правовых 
актов, 
принятых  ими и  (или) разработ- 
чиками  моторых  они являлись, 
а также
законодательных  актов  относящее- 
ся  к  их  компетенции, 
для  выявления 
противоречащих  законодательству  Р ео 
публики  Казахсган  и  устаревших  норм 
права, оценки эффективноста их реали-
зации  и  своевременно  принимать  меры 
по  внесению  в  них  изменений  и  (или) 
дополнений или признанию их утратив- 
шимисилу.
2.  Правила проведения 
мониторинга 
законодательных  актов  и  подзакон-
ных  нормативных  правовых  актов 
утверждаются Правительством Респуб- 
лики Казахсган.
Использованные источиики:
1. 
Мусали Н. Правовой мониторинг:  определенне, задачи и значимость // Вест- 
ник Института законодательства Республики Казахстан. 2010. №3 (19). С.  102-103.
Ж. Ибрагимов, 
Қазақстан Республикасы 
Зац шыгару институтының 
жетекші гылыми қызметкері,
т.8.к.
ЗАҢ ТЕХНИКАСЫНЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қоғамдағы  құқықтық  саланың  өте  қарқынды  және  кең  көлемде  дамуы, 
нормативтік-құқықтық  жиынтықтың  (массив)  көлемінің  ұлгаюына  әкеледі. 
Мемлекетге азаматтар жэне олардың бірлестіктері, мемлекеттік ұйымдар және 
шаруашылықсубъектілері заңдармен күнделікті кездесіп отырады. Бірақкейбір 
жагдайларда тэжірбиеде заңдардың сапасының орташа деңгейде болу ы заңдық 
техниканың роліне мэн берілмеуімен тығыз байланысты. Соның нэтижесінде
116

заң  шығару  жэне  құқыққолдану  үрдісінде  алдын-алуға  болатын  құқықтық 
қайшььтықтар (коллизиялар) пайда болады. Кей жағдайларда тәжірбиеде мем- 
лекеттік  қызметкерлер,  депутаттар,  мамандар  жэне  сарапшылардың  заңдық 
техниканының толық қыр-сырын жетік білмеуі кездесіп және оларды бұл аса 
маңызды мэселеге байланысты ешкім үйретіп, оқытпайтынын байқауымызга 
болады.  Сонымен  қатар  бүгінгі  жаһандану дэуірінде заңдарды дайындаудьщ
технологиясы да жаңартуды, жеплдіруді қажет етеді.
XIX ғасырдың соңы XX ғасырдың басында заңгер -талымдар заңцық тех- 
ника  мәселелеріне  ерекше  мэн  беріп,оны  құқықтың  бірден-бір  классикалық 
құрамдас  бөлігі  ретінде  қарастырды.  Осы  аталған  кезеңнің  ойшылы 
Р.Иерингтің 1905 жылы Санкт-Петербургте жарық көрген «Юри.цическая тех- 
ника» еңбегі рим құқығына байланысты ірі еңбек болып саналады.Бұл еңбекте 
ғалым өз пікірін былай деп білдіреді:  «то, что должно каждого профана убе- 
дить в его невежестве... составляет юридический метод... он именно и создает
юриста»[1,79]і
Ал  завдық  техникаға  келетін  болсақ,  субъективтік  мағынада  «тех- 
ника»  құқықтық  материалды  өңдеудің  қүқьщтық  өнері,  ал  объективтік 
жағдайда құқықтың тетігі.  Француз профессоры  Фр.Шеж  1905  жылы  қазіргі
заманғы  азаматтық-құқықтық  кодификациялардағы  заңдық  техникаға  өзінің
үлкен  мақаласын  арнады.  Осы  ғылыми  еңбектің  жариялануы  1896  жылғы 
Германияның  А замапық  кодексін  өңдеудің  аяқталуына  түрткі  болды.
Құқық теориясына арналған кейбір эдебиеттерде заңцық техника дэстүрлі 
түрде құқықшығармашылығының бір элементі репнде қарастырылады.Кейбір
заңгерлер заңдық техникаға байланысты мынадай көзқарас ұстанса: «система 
правил  и  приемов  подготовки  наиболее  совершенных  по  форме  и  структуре 
проектов нормативных актов, обеспечивающих полное и точное соответствие 
формы  нормативных  предписаний  их  содержанию, доступность,  простоту  и 
обозримость  нормативного  материала,  исчерпывающий  охват  регулируемых
вопросов» [2,216-218].
Ал  келесі  ғалымдар  ол  туралы:  «как  совокупность  правил,  средств  и
приемов  разработки,  оформления  и  систематизации  нормативных  актов  в
контексте  источников  права  и  правотворчества.  Объектом  ее  является  текст
нормативного документа, в отношеиии которого законодатель затрачивает ин-
теллектуальные усилия» — деп жазады [3,312-314].
Кейде  бұл  анықтамаға  қатысты  басқа  да  мынадай  пікірлер  кездеседг.
«И ногда различаются средства изложения содержания правовых юридических 
предписаний,  приемы формулирования  норм  или положений правовых актов,
средства  и  приемы  построеиия  правовых  актов»  [4,267-289])  Осы  айтылған 
көзқарастардың белгілі бір тұжырымы ретінде мына бір пікірйі келтіруге бо- 
лады: «В целом законодательная техника признается важным фактором оігги- 
мизации и эффективности законодательства» [5,174-176]. 
\
117

Құқық  шығармашылық  қызметте  заңнаманың  эр  саласындағы  заңдық- 
технологиялық  тэсілдердің  өзіне  тән  ерекшелігіне  аса  назар  аудару  қажет. 
Олардың  айырмашылығы  құқықтық  реттеу  әдістері  мен  обьектілерінің  әр 
түрлі болуына байланысты болады. Мысалы, конституциялық заңнамада нор- 
ма-анықтамалар,  мақсат-нормалар  мен  норма-қағидаттар  көп  қолданылып, 
ал  нормалардың  өздері  тек  диспозициялардан  құралады.  Азаматгық  және 
қылмыстық  заңнамада  дәстүрлі  түрде  институттармен  нормалардың  нақты 
және  екшеленген  құрылымы  түзіледі.  Біздің  ойымызша  заңдық  техника 
дегеніміз  -   заң  мәтінін  дайындау  және  құқықтық  материалды  норматив- 
тік-құрылымдық  және  танымдық-логикалық  қалыптастыруға  арналған 
ережелердің жүйесі.
Осы анықтамаға мазмұнына сәйкес заңцық техникаға қатысты алты өзара 
сабақгас  элементтерді  бөліп  көрсетуге  болады,  олар:  танымдық-құқықтық, 
нормативті-құрылымдық, логикалық, тілдік, құжаттық-техникалық, ресімдік.
Аталып  өткен  эр  элементгің  қатал  ұстануға  қажет  талаптары  мен  ере- 
желері  бар.  Олар  заң  жобасын  қабылдаудың  қозғалыс  кезеңдерін  ескеріп, 
өзара  байланыста  жэне  өз  рет-ретімен  қолданылуы  керек.  Танымдық  эле- 
мент заңцық ықпалының объектісі бола алатын, құбылыстар мен қатынастар, 
үрдістерді  таңдау  жэне  талдау  арқылы  заңдық  ретгеудің  пэнін  анықтайды. 
Осыдан  келіп  зақцы  түрде  реттелетін  қатынастардың  мынадай  шеңбері 
қалыптасады:  а)  азамат  жэне  мемлекет,қоғам  үшін  элеуметтік  маңызының 
жоғарылылығы; б) тұрақтылығы; в) алғашқы-нормативтік ретгеу; г) Констиіу- 
цияда айқындалуы; д) субъектінің заң шығаруға құқықгық құзіретінің болуы. 
Бұл  құрамдас  бөліктермен  құқықтық  жүйедегі  орнын  ескере  отырып,  жэне
ресми, доктриналдық жіктеу оелгшерше сәикес құқықтық акпнщ  нысанының 
дұрыс таңцалуы тығыз байланысты.
Заңды дайындауцың танымдық қырлары оның тұжырымдамасымен бай- 
ланысты. Тұжырымдама акгінің жобалық құрылымы бар, басқа да актілермен 
байланыс,  мүмкін  болатын  салдарлары  мен  нэтижелілігі,құқықтық  мінездің 
нұсқалары  келтірілген  талдамалық  норматавтік  үлгі.  Кейбір  жағдайларда 
түжырымдаманы  басқа  түсіндірмелік  жазбалармен  ауыстыру  заңшығару 
үрдісін  сырттай  жеңілдеткенімен,  іс  жүзінде  оның  мән-мағынасын,бағасын 
түсіреді.  Заңның  түжырымдамасын  дайындағанда  ұғымдардың  жиынтығын 
өз  мэнінде  орынды  қолдану да  аса маңызды  болып табылады.  Бұл  мәселеге 
байланысты  заңгер  ғалымдардың  пікірлері  біздің  ойымызды  куаттай  түседі: 
«В рамках концепции закона важен «набор понятий», которые предполагается 
использовать.  Это  прежде  всего  научно -  юридические  понятия,  выработан- 
ные правовой наукой и необходимые для правильного построения закона. Их 
недооценка и игнорирование ведут к ошибкам и  юридическим  противоречи- 
ям. Далее, следует правильно применять конституционные понятия, не допус- 
кая произвольных отступлений от них» [6,25-56].
118

Көп жағдайда нормативтік мәні жоқ анықгамалар  мен терминдер кейбір 
заңдарда бекітіліп жатады.  Заңдарда мемлекеттің ұлттық құқықтық жүйесіне 
тән 
өзіндік  ұғымдар  жиынтығы  қолданылмайды.  Осы  орайда  мынадай 
мәселелерге назар аударғымыз келеді.
%
Біріншіден,  нормативтік  ұғымдарды  тек  негізгі  заңдарда  (кодекстер- 
де)  қолдану  қажет,  екіншіден  норма-анықтамалар  және  тараулардың,заң 
баптарының ішкі байланысын сақталуын, үшіншіден басқа заңдар мен актілер- 
дегі норма-аньщтамалардың өз ретімен және дұрыс қолданылуын қамтамасыз 
ету қажет.
Заңдық техниканың құрамдас бөліктерінің бірі заң мәтінінің нормативтік 
құрылымы болып табылады. Яғни жасалатын қадамдардың нақты рет-ретімен 
жасалуы.  Оған  актінің  композициясын  дайындау,  оның  құрамдас  бөліктерін 
анықтау,  құқықгық  нормалардың  атауларын қалыптастыру,  құқықтық байла- 
ныс  нормалары  және  сілтемелерді  қолдану,  актінің  өз  күшіне  ену  тәсілдері 
мен тәртібін анықтау, басқа актілерге өзгерістер енгізу немесе олардың күшін 
жою жатады. Бұл мәселелердің мэн-жайын тарқатып түсіндіретін болсақ.
Көптеген  жылдар  бойы  қалыптасқан  тәжірбиеге  және  ғылыми 
әзірлемелерге сэйкес, заң құрылымының мынадай ережесін ұсынуға болады: 
заңда  оның  негізгі  құрамдас  бөлігі  ретінде  атауын,  кіріспесін,нормативтік 
нұсқауларды,  қорытынды  жэне  өтпелі  кезеңдерді  бөліп  көрсету.  Бұл  тарау- 
лар және  баптар,бөлімдер,тараулар жэне баптар, тармақтар, бөлімдер, тарау- 
лар жэне баптар болуы  мүмкін.  Мұндай бөліктерге бөлу ең алғашқы бөлшек 
құқықтық  норма  болып  табылатын,  нормативпк  материалдардың  көлеміне 
байланысты.  Құқықгық  норманы  рэсімдеу  ең  басты  кретерий  болып  табы- 
лады.  Баптарды  нөмірленген  бөліктерге  бөлген  жөн.  Құқықтық ережелердің 
жиынтығын  құқықтық  жэне  құқықтық  емес  мінездердің  қағидасын  еске- 
ре  отырып  қолдану  керек.  Құқықтық  нормаларды  жіктеу  туралы  мәселелер 
құқықтық  әдебиетте талданып  айтылғанымен,  элі  күнге дейін  заң  шығаруда
кейбір  қателіктер кездесіп отырады.
Заң  шығару  үрдісінде  заңнамадағы  сілтемелердің  орны  өте  маңызды.
Олардың  көмегімен  нормалар  мен  актілер  арасындағы  жүйелік  байланыс 
қамтамасыз  етіледі.  Тэжірбиеде  өкінішке  орай,  сілтемелердің  түрлерін 
анықтауда қателіктер жіберіліп  отырылады.  Бұл туралы мынадай мэн-жайды
айтуымызға болады.
Заңдардың  нормаларына  сілтеме,  арнайы  ,жалпы  жэне  нақты  ережелер
арасындағы байланысты  қамтамасыз ету үшін  қолданылады.  Жоғары заңдық 
күші  бар  құқықтық актілерге  сілтеме,  сол  заңның  құқықтүзуші  қайнар  көзін 
анықтау  үшін  жасалады.  Кейбір  жағдайларда  Қазақстан  Республикасы тара- 
пынан  ратификацияланған  халықаралық  актілерге  жэне  оларіцан  туындай- 
тын  міндетгемелерге  сілтеме  жсалуы  мүмкін.  Ал  ең  төменгі  заңдық  күші 
бар  актілерге  сілтеме,  құқықтық  байланысты  жалғастыру  үшін  және  жаңа

заң қабылдаудың  негізін анықгауда немесе заңға қосымша актіні қабылдауға  ■  
сәйкес  тапсырма  бергенде  жасалады.  Өзінің  көлемі  жағьшан  сілтеме  нақты  I  
заңға,  немесе  оның  бөліміне,  кең  мағынада  заңнамаға  жасалынуы  мүмкін.  I  
Барлық жағдайда сілтемені олардың түрін,артықшылығын,  оны мойындамау  1
немесе ескермеуғе байланысты өз ретімен қолдануы қажет. 
I
Заңдық техникаға тән  келесі  элементгердің бірі,  ол заңның тілі.  Мәселе  I
сөздің  логикалық-лексикалық  құрылымының  ерекшелігі  ретіндегі  кең  К
құбылыс  құқық  тіліне  байлаңысты.  Бұл  мәселе  құқықтық  әдебиеттерде  де  1
көтеріле бастады:  «Речь  идет о более широком явлении языка права как осо-  I
бого логика -  лексического строя речи. Данная проблема получила разработку  I
в юридической литературе» [7,19] 
;-Үж  I
Бұл  заң  тілінің  ұғьімы  шағын  құқықгық  ережелер  жасауға  ықпал  ететін  I
сөздерден түзіледі. Қысқа да-нұсқа нақгы болу, шоғырланған, бірмағыналы, түсінуге  I
оңай болу-заң тіліне қатысты негізгі талаптар болып табылады. Бір жағынан «тщщк  1
тыйым  салуларды»  қатал  орындау,  яғни  метафоралар  мен  бейнелік түсшдіруден,  I
архаизмдер жэне диалектизмдерді, шет ел сөздері мен терминдерін, кысқартылған  1
жэне шартты кұрамдас сөздерді қолданбауға күш салу қажет. 
I
Заңдық техникаға құқықтық логика элементі де тән.Оньщ қажеттілігі ту-  I 
ралы  кұқықтық  .'дебиеттерде  былай  айтылады:  «Вообще логика в  праве  как  I 
для юристов -  ученых, так и для практиков, является абсолютно необходимым  |
знанием» [8,79]. 
. 
-ШиИ
Сонымен  қагар  бұл  бағытга  ғылымдағы  іргелі  негіздемелерді  де  |
толыққанды пайдаланғанымыз жөн. 
ш  I
Заңдық  техннканың  тағы  да  бір  қүрамдас  боліктерінің  бірі  заң  жобасын  | 
қүжатгық рэсімдеудің тетпсгері. Оған мыналар жатады: нақты атауы(аты), жал-  I 
пы нумерация, болімдердің араб санымен  немесе эріптермен белгіленуі, Пар-  | 
ламенг палаталарыньщ зақцы мақұлдауы және қабылдаған күні, Қазақстан Рес-  і 
публикасы Президентінің заңға қол қоюы,  мэтіннің түпнүсқа екендіпн растау,  , 
тіркеу  номірі  жэне т.б.  Мұньщ  барлығы  заң  шығару  қызметіндегі  ақпарагггық  | 
технологияларды қолдану жағдайында аса маңызды болып табылады. 
|
Заңдық техникада заң жобасын дайындаудың ресімдік ережелерін сақтау  | 
да негізгі элемент болып табылады. Дайындау ресімдемесінің  негізгі сэттері 
мен кезегін қысқаша айтып отетін болсақ: 
I  ]
а) алғашқы мэтінді дайындау; 
X;
б) талқылау жэне мэтінге сэйкее келісімдер жүргізу;
в) қорытындылар алу; 
I
г)  қажетті  қүжаттарды  талап  ету  (түсіндірме  хат,  қаржы-экономикалық
негіздеме,  Қазақстан  Республикасы  Үкіметінің  қорытындысы,  өзгертілетін 
жэне күшін жоғалтагын актілердің тізімі, Парламенттің регламенті);
д) заң жобасын бекітілген тэртіпте үсыну; 
Щ
е) басқа да регламенттер талаптарын ескеру.
120

Заңцық  техниканың  ережелерінің  қалыптасуьшың  жэне  тұрақты 
қолданылуына,  оған  міндетгі  күштін берілу  эдістері де  өз  ықпалын тигізеді. 
Заңнамалық  бастамасы  бар  субьектілер  өздерінің  ішкі  ережелерін  пайдала- 
нады. Парламентге Палаталардың решаментгері, «Заң терминдерінің сөздігі» 
р-пгтдянтчтття гттлтд Қазақстан Республиксы Әділет министрлігінде «Заң» электрон- 
ды базасы жасақталган. Мемлекетгік билік ұйымдарьшың актілерін рэсімдеуге 
катысты,  анықтамалар  дайындалган.  Қазақстан  Республиксы  Әділет  ми- 
нистрлігі  тарапынан  Қазақстан  Республикасы 
заң  жобаларының  жэне 
тұжырымдамаларын  дайындау  жэне  рэсімдеу  ережелері  туралы  эдістемелік
нұсқау қабылданган.
Заңдық  техниканың  талаптары  мен  ережелерін  бұзу  кеибір  заңдарды
қарастыру,  оны талқылау  кезеңінде де киындыктар туындатады. 
Мұндай 
құқықтық мэселелерге парламент өз уақытында үн қосатын болса,заңдардың 
сапасы арта түсетін  еді.  Зақцық техниканың талаптарының нақгы сақталуы, 
заң  шығару  үрдісін  кейбір  қүрылымдық  болімдер  тарапынан  шамадан  тыс
бақылаудың қажетсіздігін корсететін еді.
Тәжірбиеде  кейбір  заңдардың  мазмұны  жағынан  ғана  емес,  мэтшдерді 
құрастыру  жағынан  да  эркелкі  болатынын  көруімізге  болады.  Норма- 
анықгамаларының  көп  болуы,  бір-бірін  қайталайтын  жэне  шатысқан  тер- 
миндер,  мэтіннің  қүрылымының  дұрыс  негізделмеуі,  заң  тармақгарьіның 
күмэнді  атаулары,  қүқықтық  нормалардьщ  сәтсіз  құрастьфылуы,  жүиелік 
байланыстардың  болмауы,  сілтемелердің  қате  болуы  техникалық-құқықгық
жетіспеушілікгерді айқын көрсетеді. 
,  *'
Зандық  техниканы  қолдануда  шет  мемлекетгердің  тәжірбиесш  ескер-
ген  жон  деп  ойлаймыз.  Көптеген  Еуропалық  мемлекетгерде  заң  мэтшдерш 
рэсімдеуге  қатысты  ғана  емес,  акгінің  нысаны  жэне  реггеу  пэншщ  дүрыс 
таңдалып, дайындалуына  қатысты ережелер тұрақгы қолданылады. Мұндаи 
талаптар жалпыға бірдей міндетті  болып танылады.1991  жылы  10  маусымда 
Германияның  эділет  министрі  «Справочник  по  вопросам  соответствия  зако- 
нов и постановлений действующему праву и их единообразного оформления» 
Деп  аталатын  құжатгы  бекітгі.  Ол  нұсқауларда  ретгеу  пэш,ұгымдар,  негізп 
жэне  қосымша  құралдар,  құқықгық талаптардың  нүсқалары,  алғашқы  және 
өзгермелі  зандарды  құрастыру  тэртібі,  құқықгық  қаулылар  мен  заңдардың
жаңа редакциялары берілген.
Польшада,  Францияда,  Чехияда,  Венгрияда  парламент  реЬіаментгершдеп
немесе үкімет пен эділет министрліюгерінің арнайы күжатгарындЫ  техникалық- 
қүқықгық ережелер  қолданылады.  Бүл  саладағы  біріздшкке  «заңнамаға  ықпал 
етудің  Еуропалық  Ассоциациясының»  үсьшыстары,  жергшкп  өзшдік  басқару 
мәселелеріне қашсгы Еуропа кеңесінің шоссариш ез эсерін типзеді.
Заң  шығару  техникасына  тэуелсіз  мемлекепміздщ  құқьщтақ  непзінін 
қалануына алғашқы бастамалар көтерген Алаш зиялыларының еңбектершде де
121

мән беріліп, арнайы  мәселе ретінде көтерілді: «Жаңа закон шығару, ескі закон- 
ды  жаңалау  бір  мақсатпен  істелмекші.  Степной  положениені  қалдырып,  жаңа 
закон  шығаруға  хүкімет  жоба  жасап  отыр.  Бір  законды  қалдырып,  екінші  за- 
кон  шығаруында,  әрине,  мақсұт һәм  мәніс  боларға тиіс.  Егерде закон жалғыз 
ғана жұрт игілігі үщін шығатын болса, хүкімет қазаққа айтар еді: өзіңе пайдалы 
боларлық закон жобасын  өзің жасап, закон шығаратын орынға, яғни Г. Думаға 
депутатың арқылы кіргіз деп. Оны істемей, жобаны хүкіметгің өзі жасап отыр. 
Олай  ететін  себебі:  халыққа  керек  игіліктен  басқа  хүкіметтің  көздейтін  өз 
мақсаты да бар. Хүкімет өзі жасаған жобасын өз мақсатында қолайлап, көздеген 
мақсатына  сондай  жолдармен  жетерлік  жасайды.  Хүкімет  қолайлаған  жоба 
халыққа да қолайлы боларма? Болмас па? Оны халық айту тиіс» [9,59].
Заң  шығару  барысындағы  кездесетін  олқылықтар,  кемшіліктер  пікір- 
талас,  керек  десеңіз  қоғамда  белгілі  дауларды  туындатады.Ал  дауларды 
өз  дәрежесінде  шешу  қазіргі  жаһандық  үрдістерге  байланысты  күрделене 
түседі.  Қазақ  халқының  болмысына  тән  нормалар  қоғамда  қандай  келіспеу- 
шіліктер,  екі  ел  арасындағы  даулардың тез,  әрі  әділ  шешілуіне  негіз  салды. 
Қазақ әдеттік құқьтғындағы дау жүйесінің  ерекшелігі туралы алаш ардақтысы 
А.Байтұрсынов  былай деп жазады:  «Ру ішіндегі  екі адам  арасындағы дауын, 
бір-бірінен  көрген  жәбірін  ру  басы,  жұрт  ағасы  билер  біруші  еді.  Руы  бір 
болған соң, ру намысы, пайдасы бір болған соң, екі жақтың біріне де бұрмай, 
билер билігін рәсім бойынша тура айтушы еді. Екі рудың арасындағы , яки ру 
ішіндегі тацпалар арасындағы даулар туралықпен бітуші еді» [9,75].
Қазақ  әдет  құкығындағы  дау  жүйесін  ешқандай  салдарларсыз  шешкен 
нормалардың сабақтастығын, мэн-маңызын ескеруіміз қажет. Халықтың ділі- 
не, болмысына қатысты нормаларды жаңа қоғам талабына бейімдеп қолданған 
жағдайда  даулардың  туындауына  жол  бермеуге  болады.  Дауларды  дәстүрлі 
қазақ  құқығында  билер(заң  шығарушылар)тоқсан  ауыз  сөздің  тобықтай 
түйінімен шешіп отырған.
Қазіргі құқықтық реформаларды жүргізу барысында саяси дәстүрлерімізді 
кеңінен  қолдану  мэселесі  де  өте  қажет.Тарихи  сабақтастығы  бар,  сая- 
си-құқықтық  дэстүрлер  тэжірбесиесінің  озық  тұстарын  пайдалануымыз 
қажет.  Заң  шығару,  заң  нормаларын  өмірде  қолданудың  барлығы  халықтың 
қажеттілігімен,  халықтың  болмысымен  тығыз  байланысты.  Қазақ  эдетгік 
құқыгының негізгі алтын қорын, мұрасын  жүйелі түрде ықшамдап, құқықтық 
талаптарға  бейімдеп  қолданудың  уақыты  да  келген  тәрізді.  Өйткені  қоғам 
қажетгілігін, азаматтардың нақты мүддесін қамтамасыз ете алатын заңдар ғана 
өміршең бола алады. Дэстүрлі қазақ құқығына сәйкес дайындалған заңдар эрі 
түсінікп, ыңғайлы, хұқьіққолдануда тиімді болатын еді. Заң шығару техника- 
сына қатысты бұл тұжырымдарды болашақта ескеру қажет деп ойлаймыз.
Осы  мән-жайдарды  ескере  отырып,  зақцық техникаға қатысты  мынадай 
кешенді мэселелерді шешу қажеттілігін ұсынамыз:
122

I 

жүктеу/скачать 12,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: