Список литературы:
1.
Первый Министр Обороны Республики Казахстан Герой Советского Союза Халық
Қаһарманы Сагадат Нурмагамбетов под редакцией генерала армии М. К. Алтынбаева,
Астана: 2004, - 190с.
2.
Нурмагамбетов С. А в памяти нет тишины – Алматы: Ана тілі, 1999. – 144 с.
3.
Г.А.Куманев Источники победы советского народа в Великой Отечественной войне
1941 – 1945. Москва. Наука. 1985 – 311 с.
4.
Шкадов И.Н. Офицер – профессия героическая. Москва. Военное издательство,
1984 – 103 с.
*****
68
ВОСПИТАНИЕ ПАТРИОТИЧЕСКИХ ЦЕННОСТЕЙ КУРСАНТОВ
ВОЕННОГО ИНСТИТУТА.
Шадрин В.А.
Новосибирский военный институт внутренних войск им. генерала армии
И.К. Яковлева МВД России, адъюнкт, г. Новосибирск.
Беловолова С.П.
Новосибирский военный институт внутренних войск им. генерала армии
И.К. Яковлева МВД России, доктор педагогических наук, профессор, г. Новосибирск
В условиях преобразований, осуществляемых в обществе и его военной организации,
выдвигаются качественно новые, более сложные задачи теоретического осмысления,
дальнейшего развития и конкретизации важнейших аспектов деятельности по
формированию у военнослужащих внутренних войск патриотизма, чувства ответственности
за судьбу Отечества, готовности к его защите. Решение данной проблемы не может
осуществляться без тесной связи с процессами и явлениями, происходящими не только в
нашем обществе, но и в мире в целом, вне учета всей совокупности факторов — социально-
политических, духовных, экономических, военно-технических, оказывающих воздействие на
современных воинов внутренних войск.
Большое значение приобретает поиск и разработка принципиально новых подходов,
реализация которых способствовала бы созданию качественно новых основ педагогической
деятельности с молодым поколением, учитывающих систему его ценностей и интересов,
соответствующих важнейшим тенденциям развития нашего общества в настоящее время.
Глубокое осознание патриотизма как ценности воспитания проявляется в
органической связи единения отдельной личности со «своей» социальной группой и
обществом в целом. Эта нераздельность выражается в суждениях, взглядах, позициях и
концепциях, действиях. Она является той силой, которая оптимизирует нравственные
чувства, мысли, принципы и ориентиры личности, делает их более возвышенными и
социально-значимыми.
Патриотическое мировоззрение формируется на основе присвоения общественных
ценностей, в том числе овладения нравственными, правовыми нормами отношений,
бытующими национальными и региональными традициями и обычаями. Оно связано с
принятием таких ценностей, как патриотизм, дружба, взаимопомощь, мужество,
ответственность, честь и достоинство.
Патриотизм рассматривается как сторона нравственного воспитания, связанная с
формированием социальных чувств и качеств личности [1].
Приоритет общественных и государственных начал над индивидуальными
интересами и устремлениями и выступающие как высший смысл жизни и деятельности
личности, всех социальных групп и слоев общества [4].
На личностном уровне патриотизм выступает как важнейшая, устойчивая
характеристика человека, выражающаяся в его мировоззрении, нравственных идеалах,
нормах поведения, его можно характеризовать как интегративное личностное образование,
предполагающее владение теоретическими знаниями, практическими умениями и навыками,
наличие патриотической направленности, ориентации на патриотические ценности [5].
Патриотизм представляет собой социальную ценность для развития общества и
личности, так как на основе этих ценностей формируются правовые и нравственные
отношения.
Воспитание патриотических ценностей представляет собой составной частью общего
воспитательного процесса, представляет собой систематическую и целенаправленную
деятельность органов государственной власти и общественных институтов [2].
В исследованиях П.М.Рогачева патриотизм понимается как одна из наиболее
значимых, непреходящих ценностей, присущая всем сферам жизни общества и государства,
69
являющаяся важнейшим духовным достоянием личности, характеризующая высший уровень
ее развития и проявляющаяся в активно-деятельностной самореализации на благо Отечества.
Патриотическое воспитание – это воспитание патриота, формирование у человека
важнейших духовных ценностей, отражающих специфику развития общества и государства,
национального самосознания, образа жизни, миропонимания и ответственности за судьбу
России.
Воспитание патриотических ценностей в военном институте рассматривается как
целенаправленная, систематическая деятельность, по формированию у личного состава
конкретных патриотических знаний, убеждений и чувств. Содержательная сторона
патриотического воспитания личного состава включает: расширение знаний воинов по
истории Отечества; воспитание любви к своей стране, народу и готовность защищать их;
воспитание верности военной присяге и традициям; формирование и развитие
патриотических знаний и убеждений.
Учитывая специфику патриотической работы в системе военного образования данной
исторической эпохи, уместно будет согласиться с мнением русского философа И.А. Ильина,
что для будущих офицеров любовь к Отечеству можно назвать «…творческим актом
духовного самоопределения»[4].
Содержание воспитания патриотизма курсантов военного вуза строиться на
героических традициях и общечеловеческих ценностях. Воспитательная работа в военном
вузе – это относительно самостоятельный процесс, имеющий ряд особенностей[5].
Во-первых, воспитательная работа – процесс целенаправленный, основным
ориентиром которого служит патриотическая направленность. Она становиться эффективной
только тогда, когда педагоги и командиры специально выделяют цель воспитания или
модель к которой стремиться обучающийся. Наибольшая эффективность достигается в том
случае, когда цель известна и понятна курсанту, и он соглашается с ней, принимает еѐ.
Во-вторых, формирование у курсанта патриотических ценностей – процесс
многофакторный. При его осуществлении преподаватели кафедр и командиры
подразделений курсантов должны учитывать и использовать огромное количество
объективных и субъективных факторов. Личность курсанта подвергается воздействию
множества разнохарактерных влияний и накапливает не только положительный, но и
отрицательный опыт, требующий корректировки. С помощью целенаправленной
воспитательной работы преодолеваются или ослабляются отрицательные последствия
социализации, ей придаѐтся гуманистическая ориентация.
В-третьих, огромную роль в формировании патриотических убеждений у курсантов
играет личность педагога и командира подразделения: их педагогические умения и
командирские качества, черты характера, личностные качества, ценностные ориентиры.
В-четвѐртых, формирование патриотизма характеризуется отдалѐнностью результатов
от момента непосредственного образовательного воздействия. Между началом
педагогического воздействия и устойчивым проявлениям патриотизма порой может лежать
длительный период. Даже при чѐткой организации образовательного процесса в вузе
рассчитывать на быстрые успехи нельзя.
В-пятых, особенностью образовательного процесса выступает его непрерывность.
Патриотическое воспитание курсантов военного вуза составная часть воинского
воспитания, направленное на формирование патриотического мировоззрения у будущих
офицеров. Патриотическое воспитание в военном вузе рассматривается нами как сложная
целостная система, включающая в себя взаимосвязанные и взаимообусловленные элементы:
патриотическое сознание и патриотическое поведение. Направленность на воспитание
патриотических ценностей при подготовке курсантов в военном вузе – не сама цель. Еѐ
смысл состоит в том, чтобы будущие офицеры не только воспринимали, понимали
патриотические идеи и их назначение для внутренних войск, но и «присвоили» их, сделали
«ценностными» лично для себя.
70
Патриотическое воспитание в военном вузе – это педагогически управляемый процесс
развития формирования патриотического сознания и воспитания патриотических ценностей,
профессиональной адаптации и самореализации личности, входе которой происходит
вхождение курсанта в жизнь военного социума, его культурных обычаев и патриотических
традиций, развитие общественно значимых творческих способностей и возможностей.
Исследование проблем научного осмысления и формирования знаний и
представлений о патриотизме, как явлении духовно-практической жизни предполагает
комплексный, междисциплинарный анализ данного феномена познавательными и
методологическими средствами, прежде всего, социально-гуманитарных дисциплин.
Патриотическое воспитание курсантов военного вуза мы рассматриваем как в
контексте нового видения системы военного образования, основная цель которого
связывается нами с формированием мировоззренческой культуры и богатого духовного мира
курсанта на основе органического воспитания общечеловеческих, нравственных, духовно-
патриотических ценностей.
В формировании духовно-нравственного облика русского война, главное внимание
всегда уделялось «духу» войск и его «нравам. Исследование Д.И. Земскова показало, что
М.И. Драгомиров очень высоко оценивал возможности патриотического воспитания воинов,
выделяя три следующие стороны: «воспитание ума и воли, воспитание нравственное и
физическое»[3].
Усилиями лучших представителей офицерского корпуса в России была создана
собственная богатая традициями национальная школа воинского воспитания[2].
Характерными ее особенностями были патриотизм, гуманность, высокое чувство долга и
другие нравственные качества, без которых не мыслился настоящий, самоотверженный
защитник Отечества. Крупнейшие военные деятели России А.В. Суворов, М.И. Кутузов,
М.А. Драгомиров и др. утверждали, что патриотическая работа в русской армии должна
вестись с опорой на историю, воинские традиции и ритуалы, с использованием военной
символики, материального и морального стимулирования. Большое значение они придавали
личному примеру командира[4].
Система военного обучения и воспитания в России начала складываться до
возникновения регулярной армии, еще в древние века и, передаваясь из поколения в
поколение, закреплялась в летописях, преданиях, поучениях, а с появлением армии
отражалась в воинских уставах, приказах, наставлениях, инструкциях. В 80-х годах XVII
столетия начинает складываться система взглядов патриотического воспитания.
Основателями системы воспитания и обучения были талантливые полководцы,
военачальники, командиры-практики.
Проблема патриотизма, отношения к Родине, Отечеству являлась предметом
постоянного внимания на протяжении всей многовековой истории отечественной
педагогической мысли. Для изучения патриотизма имеются определенные методологические
предпосылки, представленные в различных научных дисциплинах, а также в опыте ис-
следовательской и практической деятельности. В то же время в систематическом виде в
российском обществе пока отсутствует единая методология, в достаточной мере апробиро-
ванная и согласованная исследователями и практическими работниками.
В настоящее время воспитание патриотических ценностей не утрачивает своей
актуальности, а, наоборот, выдвигается в число главных задач воспитательной работы.
Проблема изучения патриотизма, как базового свойства личности, и внедрения
патриотического воспитания стали занимать в настоящее время значительное место в
психолого-педагогической науке. Основная задача патриотического воспитания на
современном этапе заключается в возрождении чувства истинного патриотизма, которое
рассматривается как важнейшая духовно-нравственная и социальная ценность.
71
Список литературы:
1.
Олейникова, О.Д., В.А. Беловолов Образование и культура в развитии
современного общества // Сибирский педагогический журнал. – 2010.
2.
Алямкин, А.Е. Деятельность должностных лиц подразделения по организации
патриотического воспитания военнослужащих // IV Междунар. студенч. электронная науч.
конфер. «Студенческий научный форум» – 2012.
3.
Афанасьева, И.Г. Социалистические ценности и ценностные ориентации личности.
– М.: МГУ, 1986.
4.
Левин, Е.М. Беловолов В.А., Бунин С.В., Беловолова С.П. Реализация в
образовательном процессе военного вуза интегративного спецкурса «профессиональная
деятельность офицера внутренних войск» // Сибирский педагогический журнал. – 2011. – №
10.
5.
Матвеев, Д.Е., Беловолов В.А., Жданок А.И. Особенности профессиональной
подготовки курсантов военного вуза // Сибирский педагогический журнал. – 2012. – № 1.
*****
ҚОБДА ЕЛІ – БАТЫРЛАР МЕКЕНІ
Қасаева Ж.С.
Әуе қорғаныс күштерінің әскери институты мемлекеттік тіл кафедрасының
аға оқытушысы, Ақтӛбе қ.
Сарсенбаева А.Е.
Әуе қорғаныс күштерінің әскери институты мемлекеттік тіл кафедрасының
оқытушысы, Ақтӛбе қ.
Ұлы Отан соғысы Жеңісінің 70 жылдығын мерекелеген шақта әрбір ақтӛбелік
батырды жеке-жеке атап, олардың Кеңес Одағы Батыры атағын алудағы тамаша ерліктерін
тағы да еске түсіріп, қысқа болса да баяндау.
Біздің жерлестеріміз Кеңес әскерінің қатарында, Украина мен Белоруссияның
партизан отрядтарының және Европа елдеріндегі Қарсыласу отрядтарының құрамында
фашист басқыншыларымен аяусыз соғысты. Олар әсіресе Москва түбіндегі, Сталинград пен
Днепр үшін шайқастарда, Шығыс Европа елдерінде асқан ерлік кӛрсетті. Ақтӛбеде
жасақталған 312-ші атқыштар дивизиясы, 101-ші ұлттық бригада Ұлы Жеңіске лайықты үлес
қосты.
Ұлы Отан соғысына 122423 ақтӛбелік қатысты.Ұлы Отан соғысының майдандарында
қаһармандық ерлік кӛрсеткендері үшін 35 ақтӛбелік Кеңес Одағының Батыры жоғары
атағына ие болса, 9-ы «Даңқ» орденінің толық иегері атанды [1;26].
Әсіресе, Кеңес Одағы Батыры атағын алған шығыстық екі қыздың бірі – Әлия
Молдағұлованың ерлігі ерекше мақтаныш сезіміне бӛлейді.
Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев айтқандай: «Әлия есімінің халқымыздың бертінгі
тарихындағы алатын орны ӛзгеше үлкен. Қазақтың қаршадай мерген қызы ел басына күн
туған шақта үлкен жүректің иесі екендігін танытып, даңқы ӛшпес ерлік жасады. Ӛмірде он
гүлінен бір гүлі ашылып үлгермеген бойжеткен сындарлы сәтте ӛз Отанын қорғауға әзір
болып қана қоймай, сол үшін жанын қиюға да дайын болып шықты. Бүгінде Қазақстанның
егеменді ел атанып отыруында сӛз жоқ, Әлия апамыздың да ӛзіндік зор үлесі бар».
Шығыстың қос жұлдызының бірі – Кеңес Одағының Батыры мерген Әлия
Молдағұлова біздің жерлесіміз болып табылады. 1925 жылы маусымның 15-і күні Ақтӛбе
облысы, Қобда ауданы, Бұлақ ауылында Нұрмұханбет Сарқұлов пен Маржан Молдағұл
қызының отбасында Әлия (Ылия) дүниеге келді. Әлия бар болғаны 19 жыл ӛмір сүрді.
Жауынгерлік жолы да қысқа. Соғыс басталғанда мергендік оқуын бітіріп, 1942 жылы
Ленинград майданына жіберілген. Ӛмірі аққан жұлдыздай жарқ етті де жоқ болды.
72
Қамшының сабындай қысқа ғұмырында ел сүйсінерлік ерлік жасап, артына аңыз қалдырды.
Псков облысының Новосокольники ауданындағы Казачиха деп аталатын деревняның
жанындағы темір жолдың бойында Насова деген үлкен станса болған. Немістер бекіп алған
осы стансаны алуда кескілескен қырғын ұрыс жүрген. Осы жерде Монакова деген үлкен
қорған бар. Әлия Воево, Федоруновада болған ұрыс кезінде майдан даласындағы
жауынгерлерді 2 рет ұрысқа кӛтереді. Командирі оққа ұшқаннан кейін жауынгерлер бас
кӛтермей, жер бауырлап жатып қалады осы кезде Әлия үшінші рет «Алға! Отан үшін!» деп
ұрандап, жауынгерлерді шабуылға шақырып, омырауын оққа тӛсеп, ілгері жүреді. Осы
ұрыста ауыр жараланып, ерлікпен қаза тапты. 1944 жылы 4 маусымда ефрейтор
Ә.Молдағұловаға Кеңес Одағының Батыры атағы берілді. [2;11]
Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетіне Әлияның қызмет еткен бӛлімінің
басшыларынан мынадай хат келді: «Құрметті жолдастар Сіздерге Алия Молдағұлова сияқты
жалынды патриот қыздарыңыз үшін рахмет! Оның аты Кеңес Одағы халқының есінде мәңгі
сақталады. Біздің сіздерден сұрайтынымыз: қазақ халқына оның ерлігін және біздің
Отанымызға шексіз берілгендігін айтуларыңызды ӛтінеміз.» [3;49]
Әлия апамыздың туғанына 80 жыл толуына орай Москва қаласындағы Әлия атындағы
№891 орта мектептің ауласына Қазақстан Республикасының демеушілігімен жаңа ескерткіш
ашылды сонымен қатар Ақтӛбе қаласындағы Әлия даңғылында батырдың еңселі ескерткіші
бой кӛтеріп. Әлияның рухын асқақтата түсуде.
Әлияның ерлігін әспеттеп, жас ұрпақты баулуға қалам тербеген ақын-
жазушыларымыз: Жекен Жұмақанов Әлияны бірінші жазған жауынгер жазушы., С.Асқаров
Әлияның ӛмірін, ерлігін зерттеуші журналист, «Әлия» кітабының авторы., Ә.Нұрмаханова –
жазушы «Шығыс шынары» кітабының авторы. ,Ә.Оралбай – журналист «Әлия ғұмыр»
повесінің авторы., Ұ.Қауыс., Ғ.Байдербес «Ғасыр аруы», «Аңызға айналған арулар»
кітабының авторлары Әлия ерлігін мәңгілеуде із қалдырған Ӛтеп Сағынтаев (қиын заманда
ескерткіш орнатқан).
Саналы жетпіс бес жыл ғұмырының отыз бес жылын батырдың жорық жолдарын
зерделеуге арнаған «Қос шынар» қорының тӛрағасы, Қобда ауданының құрметті азаматы
Ғалымжан Байдербес [4;20].
«Әлия» патриоттық тәрбие беру облыстық орталығында патриоттық тәрбие беру
жұмыстары тек Әлияның ғана ерліктерін насихаттаумен шектелмейді, сонымен қатар
ӛңіріміздегі батыр тұлғаларды ұрпаққа үлгі етеміз. Солардың бірі Абат Байтақ, Қобыланды
батыр сияқты аты аңызға айналған батырлар кесенесіне жыл сайын топ серуендер
ұйымдастырылып, ӛңіріміздің 8 батыры да жастарымызға патриоттық тәрбие беруде үлгі.
Олардың ерлік жолдарын насихаттау мақсатында «Қобда елі-батырлар мекені», «Ешкім де,
еш нәрсе де ұмытылмайды» тақырыптарында түрлі мәдени іс-шаралар ӛтеді.
Кеңес Одағының Батыры Иманғали Білтабанов 1925 жылы Қобда ауданының
Қосӛткел ауылында туған. Бастауыш мектепті бітірген соң ол колхозда, малшылар
бригадасында жұмыс істейді. Он алты жасында Иманғали тракторшылар курсын бітіріп,
соғыстың алғашқы екі жылында колхозда тракторшы болып жұмыс істейді. Екпінді еңбегі
үшін колхоз басқармасы оған бірнеше мәрте алғыс жариялап, сыйлықтармен марапаттайды.
Колхозшылар Иманғалиды еңбексүйгіштігі үшін ӛте жақсы кӛреді. Ауылдастары оны туған
баласындай 1943 жылдың қаңтарында майданға шығарып салады. Әскер қатарына 1942ж.
шақырылды. Сержант И.Білтабанов 289-Нарва атқыштар полкінің құрамында Ленинградты
қорғауға қатысты. 1945ж. қаңтарда Білтабанов қызмет еткен бӛлім Одер ӛзенін кесіп ӛтті. Ең
қауіпті деген жерлерде пулеметші Иманғали Білтабанов жүреді. Атакаға шыққан
атқыштарды ол бірнеше мәрте пулеметімен қолдап отырады. Ұрыстың үшінші тәулігінде
Иманғали контузия алады, бірақ ұрыс даласынан кетпейді. Осы ұрыста ол жаудың 58
солдаты мен офицерін жойды. Соңғы айқаста Иманғали ауыр жараланып, фашистер
жасырынған дзоттан бірнеше қадам жерде құлап түседі. Қансыраған батыр қазақ жауынгері
қолына граната байламын ұстап, жерден қинала түрегеліп, гранаталарды амбразураға қарай
лақтырады. Осы айқаста жау оғы Иманғали Білтабановтың жүрегін тесіп ӛтеді... [3;51-54]
73
Одерфельд деревнясы үшін ұрыста Білтабанов ауыр жарақаттанып, қаза болды. Ақтӛбе
қаласында бір кӛшеге батыр аты берілді.
1944 жылдың қазанында командование Қазақстаннан келген солдатты «Ерлігі үшін»
медалімен марапаттайды.
Бауыржан Момышұлы: «Тек ұрыста ғана адамның барлық қасиеті сынға түседі. Егер
де бейбіт уақытта адамның кейбір ерекшеліктері байқалынбаса онда ол ұрыс үстінде
ашылады. Ұрыс психологиясы сан қырлы. Жеке және қоғамдық ӛмірде адам қасиеттеріне
соғыс әсер етпей қоймайды. Ұрыста зәреңнің зәр түпіне кеткенін жасыра алмайсың. Ұрыс
жалған батырлықтың бар пердесін сыпырып тастайды. Жалған нәрсе оқтың астында шыдас
бермейді. Ерлік ұрыста мүлдем кӛрінбейді немесе барынша толық кӛрінеді».
Ерлік пен батылдық қазақтың жан дүниесімен біте қайнасқан. Ерлік пен батылдық
ғасырлар бойы талай ӛлең мен жырлардың арқауы болды.
Әлия ӛзімен бірге майданда «Комсомольская правда» газетінде жарияланған
Ленинград қаласының қаhарман қорғаушыларына арналған ӛлеңдерін салып жүрген.
Жамбылдың жырларымен бірге жас қазақ майдангер Баубек Бұлқышевтың ӛлімі мен ӛмірі
туралы, елі Қазақстан туралы, жауынгер жолдастарының ерліктері туралы жазған
патриоттық мақалалары бар болатын.
Батырларымыздың ӛшпес ерлігі кейде болуға тиіс заңдылық сияқты кӛрінеді. Себебі,
ол талай батырларды, билерді күллі қазақ халқына ортақ ұлы тұлғаларды тудырған киелі
әруақты ӛлкенің ӛркені. Қарақыпшақ Қобыланды жайлаған, соның зираты, рухы қалған
Қобда ӛңірі ғана емес, күллі Ақтӛбе ӛңірі- Мӛңке, Әйтеке, Әжібай сияқты даналардың, Есет,
Бӛкенбай, Абат сынды аруақты ерлердің, Бопай, Ботагӛз ару сияқты даңқты қыздардың
мекені. Ендеше Әлияның, Иманғалидың рухында, ерлігінде тарихи әрі табиғи құндардан
келе жатқан құдірет бар. Қазақтың барлық ардақтылар мен аяулылары сияқты Әлия мен
Иманғали Білтабановтың есімі де тәуелсіз Отанының тамаша болашағына беттеген жас
ұрпақтың және бір жарқын құбылнамасы, аяулы ӛнегесі ретінде халықпен жасай береді.
Сұрапыл соғыста Қобда топырағынан шыққан екеуі де батыр атанды.
«Ӛткедегісін ескерген-ӛскендіктің белгісі, ӛткедегісін ұмытқан – ӛшкендіктің белгісі»
дегендей, Әлия мен Иманғалиді ажыратпай қатар атауымыздың бір себебі олар ұлттың
тұғыры. Екеуі де жастай шейт кетті. Отаншылдыққа жас ұрпақты баулығымыз келсе, аттары
алтын әріппен жазылған аға ұрпақ – әкелеріміз бен апаларымызды жадымызда сақтап,
ерліктеріне бас иуіміз керек. Біздің жерлестеріміз – ақтӛбелік Кеңес Одағының Батырлары
мен Даңқ орденінің толық иегерлері арасында қазақтар мен орыстар, украиндер мен татарлар
бар. Ақтӛбе ӛңірінің осынау даңқты ұл-қыздарының тағдыры әрқилы, олар әртүрлі әскери
бӛлімдерде шайқасқа қатысты. Алайда олардың бәрінде де халыққа, Отанға деген
қалытқысыз берілгендік, әділ іске деген сенім біріктірген.
Егеменді Қазақстанның болашағы – тағдыры жастардың қолында. Сондықтан да
жастарымыз білімді де, тәрбиелі, жан-жақты дамыған азамат болып қалыптасуы керек. Кез-
келген азамат ӛзінің елі мен жері үшін жанын берер патриот болуы керек. Ең мықты
мемлекет болу үшін жастардың бойында шынайы патриотизмді қалыптастыруға үлкен күш
жұмсауымыз қажет. Ендеше бұл егеменді еліміз үшін маңызды проблема болып табылады.
Достарыңызбен бөлісу: |