1.3 Төрт синонимдік қатар жасаушы көп мағыналы сөздер
Ақыл: 1) сана; 2) ес; 3) пікір; 4) дұрыс шешім.
І Ақыл – сана – сезім – ойлау қабілеті
ІІ Ақыл – ақыл-ес – түйсік – парасат – білім
ІІI Ақыл – пікір – пайдалы кеңес – өсиет
ІҮ Ақыл – дұрыс шешім – қиындықтан шығудың жолы (амалы,
айласы)
Аласұру: 1) қолды-аяққа тұрмау; 2) жанталасу; 3) жанын салу; 4)
қатты соғу.
І Аласұру – қолды-аяққа тұрмау – тыпыршу – бой бермеу
ІІ Аласұру – жанталасу – арпалысу
ІІІ Аласұру – жанын салу – тыныштық көрмеу – тыным көрмеу
ІҮ Аласұру – қатты соғу – ұйтқу – ағынның күшейуі – асып-тасу
Аңғар: 1) ыңғай; 2) тау аралығы; 3) қамба; 4) мән-жайды түсіндіру.
І Аңғар – ыңғай – рет – жай
ІІ Аңғар – тау аралығы – сай-сала – алқап – алап
ІІІ Аңғар – қамба
ІҮ Аңғар – мән жайды түсіндіру – абайлап байқау
Апару: 1) алып бару; 2) алып кету; 3) бастау; 4) жақындату.
І Апару – алып бару – жеткізу
ІІ Апару – алып кету – соңына ерту
ІІI Апару – жеткізу – алып бару – бастау –ілгері дамыту
IҮ Апару – жақындату – таяту
Арам: 1) қаны шықпаған; 2) пайдасыз; 3) қара ниет; 4) еңбексіз.
І Арам – бауыздалмаған – қаны шықпаған – арамза
ІI Арам – пайдасыз – қажетсіз
ІІI Арам – қара ниет – сұм – іш мерез – жымысқы – жылым құрт
208
IҮ Арам – еңбексіз – табыссыз
Арқа: 1) жота; 2) арт жақ; 3) тау; 4) көмек.
І Арқа – жота – жаурын – жон
ІI Арқа – арт жақ – соңғы жақ
ІІI Арқа – тау – дөң жоталары
IҮ Арқа – көмек – жәрдем
Арпалыс: 1) талас; 2) тартыс; 3) жанталас; 4) аласұру.
І
Арпалыс – талас – тартыс – қырқыс
ІІ Арпалыс – тартыс – күрес
ІІІ Арпалыс – жанталас – жағалас – алысу
ІҮ Арпалыс – тынышсыздану
Ату: 1) оқ жұмсау; 2) лақтыру; 3) шапшу-ытқу; 4) шапшу-мүңку.
І Ату – оқ жұмсау – оқ шығару
ІІ Ату – лақтыру
ІІІ Ату – шапшу – ытқу
ІҮ Ату – шапшу – мүңку
Әбден: 1) біржола; 2) мейлінше; 3) өте; 4) еркін.
І Әбден – біржола – мүлдем
ІІ Әбден – мейлінше – өлгенше – өте-мөте
ІІІ Әбден – өте – тым – тіпті
ІҮ Әбден – еркін – толық – жете – кәміл
Әдемі: 1) сәнді; 2) келісті; 3) сүйкімді; 4) көркем.
І Әдемі – сәнді – сәулетті
ІI Әдемі – келісті – ұнамды – жақсы – қонымды
IІІ Әдемі – сүйкімді – жағымды
ІҮ Әдемі – көркем - сұлу – әсем
Бағу: 1) күту; 2) тәрбиелеу; 3) қарау; 4) тырысу.
І Бағу – күту – қарау – жаю
ІI Бағу – тәрбиелеу – өсіру – асырау
ІІI Бағу – қарау – байқау – абайлау
IҮ Бағу – тырысу – талаптану
Бай: 1) феодал; 2) сансыз көп; 3) дәулеті тасыған; 4) әл-ауқатты.
209
I Бай – феодал
ІI Бай – сансыз көп - мол
ІІI Бай – дәулеті тасыған – жетілген
IҮ Бай – әл-ауқатты – табысты
Байланысу: 1) үйлеу; 2) қатысу; 3) ұштасу; 4) ілінісу.
І Байланысу – үйлеу – сәйкесу
ІI Байланысу – қатысу – араласу
ІІI Байланысу – ұштасу – жалғасу
IҮ Байланысу – ілінісу – ұстасу
Бала: 1) нәресте; 2) ата-ана перзенті; 3) балапан; 4) ер жетпеген.
І Бала – нәресте – сәби – бөбек – шикі өкпе – бөпе – жас иіс –
ұлан
ІI Бала – ата-ана перзенті – ұрпақ – тұқым
ІІI Бала – балапан – күшік
IҮ Бала – ер жетпеген – ысылмаған – балғын
Бәсең: 1) жай; 2) кішіпейіл; 3) көңлі басылыңқы; 4) нәзік.
І Бәсең – жай – ақырын – баяу – солғын
ІІ Бәсең – кішіпейіл – инбатты
ІІІ Бәсең – көңлі басылыңқы – күңгірт
IҮ Бәсең – нәзік – төмен – солғын – көмескі
Билік: 1) кесім; 2) жарлық; 3) ерік; 4) қожалық.
І Билік – кесім – төрелік – үкім – шешім
ІI Билік – жарлық – бұйрық – әмір
ІІI Билік – ерік – ықтияр
IҮ Билік – қожалық – әкімдік
Босаңсу: 1) болбырау; 2) ыбылжу; 3) жұмсару; 4) бәсеңдеу.
І Босаңсу – болбырау – босаң тарту – жұмсару
ІI Босаңсу – ыбылжу – былжырау – ылбырау – жиду
ІІI Босаңсу – жұмсару – икемге келу
ІҮ Босаңсу – бәсеңдеу – нашарлау – жібі босау – бос белбеулену
Бөтен: 1) жат; 2) басқа; 3) ерекше; 4) бөлек.
І Бөтен – жат – бөгде – басқа біреу – бейтаныс
ІІ Бөтен – басқа – өзге
210
ІІІ Бөтен – ерекше – өзгеше – айрықша
ІҮ Бөтен – бөлек – сырт
Бұлжымау: 1) бір қалыптан аумау; 2) ұстанған бағытынан таймау;
3) өзгермеу; 4) айнымау.
І Бұлжымау – бір қалыптан аумау – қозғалмау – өзгермеу
ІI Бұлжымау – ұстанған бағытынан таймау
ІІI Бұлжымау – өзгермеу – екі болмау
IҮ Бұжымау – айнымау – ұқсау – тарту – мызғымау
Баяғы: 1) бұрынғы; 2) өткендегі; 3) әлгі; 4) әдеттегі.
І Баяғы – бұрынғы – ертедегі – атам заманғы – ежелгі
IІ Баяғы – өткендегі – алдындағы болған – бұрынғы уақыттағы
ІІІ Баяғы – әлгі – кәдімгі
IҮ Баяғы – әдеттегі – қалыптағы – әйтеуір
Баяндау: 1) айту; 2) мәлімдеу; 3) белгілі жүйемен түсіндіру әдісі; 4)
ақпар беру.
І Баяндау – айту – хабарау – баян ету
IІ Баяндау – мәлімдеу – білдіру
IІІ Баяндау – белгілі жүйемен түсіндіру әдісі – толық – түсіндіру
IҮ Баяндау – ақпар беру – тез, қысқаша айтып шығу
Берік: 1) мықты; 2) ұстамды; 3) тұрақты; 4) жабық.
І Берік – мықты – төзімді
IІ Берік – ұстамды – сабырлы
IІІ Берік – тұрақты – сенімді – табанды
IҮ Берік – жабық – бекітулі
Бітім: 1) келісім; 2) шешім; 3) байлам; 4) тұлға.
І Бітім – келісім – тоқтам – мәміле – жарасытық
ІI Бітім – шешім – келісім
ІІI Бітім – байлам – түйін – кесік – тоқтам
IҮ Бітім – тұлға – тұрпат – мүше – пішін – сыпат
Дала: 1) жайылым; 2) сырт жер; 3) ауылды жер; 4) өлке.
І Дала – жайылым – шабындық – өңір
ІI Дала – сырт жер – тыс
ІІI Дала – ауылды жер – қыр
211
IҮ Дала – өлке – аймақ
Далақтау: 1) етек жеңі жалп-жалп ету; 2) бейберекет шабу; 3)
елбелектеу; 4) босқа арам тер болу.
І Далақтау – етек жеңі жалп-жалп ету – алқам-салқамы шығу
ІІ Далақтау – бейберекет шабу – далаңдау – далбаңдау
ІІІ Далақтау – елбелектеу – жалпақтау – жаны қалмау – далбалақтау
ІҮ Далақтау – босқа арам тер болу – жоқтан өзгеге алаңдау
Дәреже: 1) абырой; 2) атақ; 3) мөлшер; 4) шама.
І Дәреже – абырой – даңқ – мәртебе
ІІ Дәреже – атақ – шен – қызмет
ІІІ Дәреже – мөлшер – шама – меже – деңгей
ІҮ Дәреже – сапа – мазмұн
Деңгей: 1) нақ шені; 2) шамасы; 3) мөлшер; 4) дәреже.
І Деңгей – нақ шені – тұспа-тұсы
ІІ Деңгей – шамасы – көлемі
ІІІ Деңгей – мөлшер – қатар
ІҮ Деңгей – дәреже
Дұрыс: 1) жөн; 2) орынды; 3) дәлме-дәл; 4) мақұл.
І Дұрыс – жөн – орынды
ІІ Дұрыс – орынды – реті – заңы
ІІІ Дұрыс – тұп-тура – түзу– дәлме-дәл – нақпа-нақ
ІҮ Дұрыс – мақұл – құп
Дүркіреу: 1) сапырылысу; 2) күркіреу; 3) қаулап өсу; 4) аты шығу.
І Дүркіреу – сапырылысу – үрдіс – қимыл жасау
ІI Дүркіреу – күркіреу – зуылдау – екпіндеу – дуылдау
ІІІ Дүркіреу – қаулап өсу – жайқалу – етек алу – көбею
ІҮ Дүркіреу – аты шығу – әйгілі болу – танылу – дәуірі жүру
Езгілеу: 1) қайта-қайта езу; 2) жұмарлау; 3) таптау; 4) еңсесін
көтертпеу.
I Езгілеу – қайта-қайта езу – мыжу – мыжғылау
IІ Езгілеу – жұмарлау – илеу
IІІ Езгілеу – таптау – жаныштау
IҮ Езгілеу – еңсесін көтертпеу – көңілін басу – қайғы-мұңға батыру
212
Екпін: 1) пәрмен; 2) күш-қарқын; 3) әсері; 4) жылдамдық.
І Екпін – пәрмен – серпін
IІ Екпін – күш-қарқын – тегуірін – ағын
ІІІ Екпін – әсері – буы – қуаты
ІҮ Екпін – жылдамдық – қарқын
Елбектеу: 1) аяқ-қолын ербеңдету; 2) қаңғалақ қағу; 3) асты-үстіне
түсу; 4) сасып-сабдырау.
І Елбектеу – аяқ-қолын ербеңдету – талпыну – тырбыну – қалтаң-
құлтаң ету
ІІ Елбектеу – қаңғалақ қағу – қалбақтау – ұшып қону
ІІІ Елбектеу – асты-үстіне түсу – бәйек болу – жаны қалмау
ІҮ Елбектеу – сасып-сабдырау – абдырау – не істерін білмеу
Елеулі: 1) елерліктей; 2) айтарлықтай; 3) белді; 4) басты.
І Елеулі – елерліктей – көзге түсерліктей – көрнекті
ІІ Елеулі – айтарлықтай – үлкен – ірі
ІІІ Елеулі – белді – басты – негізгі
ІҮ Елеулі – қадірлі – қадірменді – сыйлы – қалаулы
Елеуре: 1) желігу; 2) қызу; 3) даурығу; 4) елеру.
І Елеуре – желігу – желпіну
ІІ Елeype – қызу – қызулану – қызбалану – көтерілу
ІІІ Елеуре – даурығу – лепіру – өзеуреу
ІҮ Елеуре – елеру – едірею – едірендеу – көзі шарасынан шығу
Ерен: 1) ерекше; 2)
ересен; 3) тамаша; 4) өңкей.
І Ерен – ерекше – айрықша – өте-мөте – үздік
ІІ Ерен – ересен – орасан – зор – жойқын
ІІІ Ерен – тамаша – әйдік – ойсаң
ІҮ Ерен – өңкей – өңшең – кілең
Ерік: 1) ықтияр; 2) қақы; 3) жігер; 4) кеңшілік.
І Ерік – ықтияр – ырық – билік
ІІ Ерік – қақы – құқы – право
ІІІ Ерік – жігер – сезім – қайрат
ІҮ Ерік – кеңшілік – мұрсатана
213
Еріксіз: 1) амалсыз; 2) ықтиярсыз; 3) басыбайлы; 4) ерік-күші жоқ.
І Еріксіз – амалсыз – шарасыз
ІІ Еріксіз – ықтиярсыз – зорлап – қыстап
ІІІ Еріксіз – басыбайлы – басында еркі жоқ
ІҮ Еріксіз – ерік-күші жоқ – жігерсіз – ынжық
Жабысу: 1) беттесіп бірігу; 2) бас салып айрылмау; 3) қиылып
сұрау; 4) душар болу.
І Жабысу – беттесіп бірігу – бір-бірінен айрылмау – ажырамау
ІІ Жабысу – бас салып айрылмау – жібермей жармасу
ІІІ Жабысу – қиылып сұрау – өтіну – жалыну – құр соңынан
қалмау
ІҮ Жабысу – душар болу – тап бол – бәле-жалаға кезігу
Жағдай: 1) хал-ахуал; 2) кездейсоқ оқиға; 3) белгілі бір сәт; 4)
қолайлы мүмкіндік.
І Жағдай – хал-ахуал – тұрмыс-жай – жай-күй – нақтылы қалып
ІІ Жағдай – кездейсоқ оқиға – іс
ІІІ Жағдай – белгілі бір сәт – кез
ІҮ Жағдай – қолайлы мүмкіндік – ыңғайлы жай-күй
Жандану: 1) жан біту; 2) қыза түсу; 3) жайнау; 4) ісі алға басу.
І Жандану – жан біту – қан жүгіру – тірілу
ІІ Жандану – қыза түсу – дуылдау
ІІІ Жандану – жайнау – құлпыру
ІҮ Жандану – ісі алға басу – жақсару – жөнделу
Жансыз: 1) өлі; 2) жанары тайған; 3) құлазыған; 4) мықты.
І Жансыз – өлі – жаны кеткен – қозғалыссыз
ІІ Жансыз – жанары тайған – нұрсыз
ІІІ Жансыз – құлазыған – меңіреу – мылқау
ІҮ Жансыз – мықты – төзімді
Жарамды: 1) күш-қуаты бар; 2) іске татырлық; 3) пайдалы; 4)
қолайлы.
І Жарамды – күш-қуаты бар – жұмысқа жарайтын
ІІ Жарамды – іске татырлық – бағалы – іліп аларлық
ІІІ Жарамды – пайдалы – тиімді – қажетті – қолынан іс келетін –
қарасатын
214
ІҮ Жарамды – қолайлы – ыңғайлы
Жарқыра: 1) жап-жарық болу; 2) жарқ-жұрқ ету; 3) жайраңда; 4)
айқын.
І Жарқыра – жап-жарық болу – сәуле; нұр шашу
ІІ Жарқыра – жарқ-жұрқ ету – жалт-жұлт ету – жалтылдау –
жалтырау
ІІІ Жарқыра – жайраңда – көңілден
ІҮ Жарқыра – айқын – анық – көріну
Жау: 1) шапқыншы; 2) зиянын тигізетін; 3) өш; 4) аш көз.
І Жау – шапқыншы – шабуылшы
ІІ Жау – зиянын тигізетін – кесірін келтіретін
ІІІ Жау – өш – қас – дұшпан
ІҮ Жау – аш көз – обыр – тойымсыз
Жеке: 1) дербес; 2) өзіндік; 3) оңаша; 4) дара.
І Жеке – дербес – өз алдына – бөлек
ІІ Жеке – өзіндік
ІІІ Жеке – оңаша
ІҮ Жеке – дара – жалғыз
Жеңіл: 1) салмақсыз; 2) оңай; 3) жеңіл-желпі; 4) жеңілтек.
І Жеңіл – салмақсыз – салмағы аз
ІІ Жеңіл – оңай – қиындықсыз – жылдам – тез
ІІІ Жеңіл – жеңіл-желпі – ат үсті – үстірт
ІҮ Жеңіл – жеңілтек – ұшқалақ
Жиыр: 1) бір нәрсені бұру; 2) қатпарландыру; 3) жию; 4) түру.
І Жиыр – бір нәрсені бұру – жымыру – қатпарлау
ІІ Жиыр – қабағын, мұрнын тыржиту – қатпарландыру
ІІІ Жиыр – жию – баурына бүгу
ІҮ Жиыр – бір нәрсені сырғыту – түрту
Жоғарылау: 1) өрлеу; 2) төрге шығу; 3) арту; 4) лауазымы өсу.
І Жоғарылау – өрлеу – биіктеу
ІІ Жоғарылау – төрге шығу – төрлету
ІІІ Жоғарылау – арту – көтерілу
ІҮ Жоғарылау – лауазымы өсу
215
Жөн-жоба: 1) әдет-ғұрып; 2) үлгі-өнеге; 3) жоспар; 4) бағыт-бағдар.
І Жөн-жоба – әдет-ғұрып – жол-жора – жөн-жосық
–
мән-жай
ІІ Жөн-жоба – үлгі-өнеге – тәлім-тәрбие – ақыл-кеңес
ІІІ Жөн-жоба – жоспар – жоба – үлгі
ІҮ Жөн-жоба – бағыт-бағдар – рет – ыңғай
Жуан: 1) енді; 2) мықты; 3) үстем тап өкілдері; 4) толық.
І Жуан – енді – көлемді – үлкен
ІІ Жуан – мықты – зор – күжілдеген
ІІІ Жуан – үстем тап өкілдері: бай – би – төре
ІҮ Жуан – толық – етті – ет жеңді – семіз
Жығылу: 1) қисаю; 2) жеңілу; 3) билігін сұрау; 4) төсек тарту.
І Жығылу – қисаю – жантаю – тату – омақасу – құлау
ІІ Жығылу – жеңілу – беріле салу – бағыну
ІІІ Жығылу – билігін сұрау – жүгіну
ІҮ Жығылу – төсек тарту – жатып қалу – ауыру
Керемет: 1) құдіретті күш; 2) таңғаларлық; 3) өте жақсы; 4)
соншалық.
І Керемет – құдіретті күш – таңғажайып сыр
ІІ Керемет – таңғаларлық – ғажап
ІІІ Керемет – өте жақсы – тамаша
ІҮ Керемет – соншалық – тіптен – өте
Көкірек: 1) омырау; 2) көңіл; 3) ақыл; 4) менмен.
І Көкірек – омырау – кеуде төс
ІІ Көкірек – көңіл – көкей – сыр
ІІІ Көкірек – ақыл – сана-сезім
ІҮ Көкірек – менмен – өзімшіл – өр кеуде
Көлеңке: 1) пана; 2) уақытша тұратын баспана; 3) кемшілік; 4)
қайғы.
І Көлеңке – пана – сая
ІІ Көлеңке – уақытша тұратын баспана – үй
ІІІ Көлеңке – кемшілік – олқылық
ІҮ Көлеңке – қайғы – уайым – қасірет
216
Күрт: 1) бірден; 2) шұғыл; 3) ерекше; 4) морт.
І Күрт – бірден – тез – кенет
ІІ Күрт – шұғыл – жедел – біржола
ІІІ Күрт – ерекше – төтенше – оқыс
ІҮ Күрт – морт – оғаш – тоң
Кіршіксіз: 1) кірлемеген; 2) аппақ; 3) шайдай ашық; 4) адал.
І Кіршіксіз – кірлемеген – кір жұқпаған – қылаусыз – таза
ІІ Кіршіксіз – аппақ – мұнтаздай – мүлтіксіз
ІІІ Кіршіксіз – шайдай ашық – мөлдір – былғанбаған
ІҮ Кіршіксіз – адал – ешбір күдіксіз – қалтқысыз – бүкпесіз
Кішкентай: 1) титімдей; 2) азғантай; 3) тіптен; 4) аласа.
І Кішкентай – титімдей – титтей – шүйкімдей – тинақтай – құрттай
ІІ Кішкентай – азғантай – шығын – шамалы
ІІІ Кішкентай – тіптен – жас – бүлдіршіндей – қаршадай – кішкене
ІҮ Кішкентай – аласа – мықыр – шағын
Қайту: 1) орнына оралу; 2) таю; 3) бәсеңдеу; 4) дүние салу.
І Қайту – орнына оралу – қайра келу
ІІ Қайту – әуелгі пікірінен өзгеру – таю
ІІІ Қайту – бұрынғы қалыптан төмендеу – бәсеңдеу
ІҮ Қайту – дүние салу – өлу
Қалың: 1) қабат; 2) көп; 3) қою; 4) ну.
І Қалың – қабат-қабат
ІІ Қалың – көп – мол
ІІІ Қалың – қою – жиі – тығыз
ІҮ Қалың – ну – жайқалған – бітік
Қамау: 1) қаумалау; 2) абақтыға жабу; 3) ұстау; 4) қаптау.
І Қамау – жан-жақтан қоршау – қаумалау
ІІ Қамау – абақтыға жабу – түрмеге отырғызу – тығу
ІІІ Қамау – ұстау – тұту – бөгеу – қармау
ІҮ Қамау – қаптау – басып кету
Қапысыз: 1) мүлтіксіз; 2) қалтқысыз; 3) тиянақтап; 4) алаңсыз.
І Қапысыз – мүлтіксіз – қалт жібермей
ІІ Қапысыз – қалтқысыз – риасыз – адал – шынымен
217
ІІІ Қапысыз – тиянақтап – мұқияттап – байыпты – өкінбестей –
армансыз
ІҮ Қапысыз – алаңсыз – қамсыз – бейқам – қаннен қаперсіз
Қатпар: 1) қабат; 2) бүктесін; 3) әжім; 4) қалтарыс.
І Қатпар – қабат – қыртыз
ІІ Қатпар – киімнің қабатталған жері – бүктесін
ІІІ Қатпар – әжім – шалбарлану – қалталану
ІҮ Қатпар – қалтарыс – бұлтарыс
Қирау: 1) быт-шыты шығу; 2) күл-талқан болу; 3) құру; 4)
қырылу.
І Қирау – быт-шыты шығу – сыну – қаусау – күл-паршасы шығу
ІІ Қирау – күл-талқан болу – бұзылу – бүліну – талқандалу
ІІІ Қирау – құру – жойылу – күйреу
ІҮ Қирау – қырылу – өлу
Қобалжу: 1) көңілі бұзылу; 2) алаң болу; 3) қорқу; 4) біресе олай,
біресе бұлай толқу.
І Қобалжу – көңілі бұзылу – қатты толқу – іші әлем болу
ІІ Қобалжу – алаң болу – дегбірі, тынышы қашу – көңілі жай
таппау – лоблу
ІІІ Қобалжу – қорқу – зәресі қалмау – үрейлену
ІҮ Қобалжу – біресе олай, біресе бұлай толқу – құбылу – айну
Қобырау: 1) үрпию; 2) қалай болса солай; 3) қоқырсу; 4) өре
көтерілу.
І Қобырау – үрпию – ербиіп-сербию – көпсу – көтерілу
ІІ Қобырау – қалай болса солай – ретсіз жату – қопырау
ІІІ Қобырау – қоқырсу – қоқсу – шашылу – былығу
ІҮ Қобырау – өре көтерілу – дүрлігу – даурығу
Құбылмалы: 1) құлпырып тұратын; 2) өзгергіш; 3) айнымалы; 4)
құйқылжыған.
І Құбылмалы – құлпырып тұратын – тұрлаусыз
ІІ Құбылмалы – өзгергіш – тұрақсыз
ІІІ Құбылмалы – айнымалы – толқымалы – қылт етпе – тиянақсыз
ІҮ Құбылмалы – құйқылжыған
218
Құнсыз: 1) іздеусіз; 2) қадір-қасиеті жоқ; 3) мәнсіз; 4) теңдесі жоқ
І Құнсыз – іздеусіз – сұраусыз – жоқтаусыз
ІІ Құнсыз – қадір-қасиеті жоқ
ІІІ Құнсыз – мәнсіз – мағынасыз
ІҮ Құнсыз – теңдесі жоқ – қымбат
Оңалу: 1) түзелу; 2) қатарға қосылу; 3) етейіп қоңдану; 4) айығу.
І Оңалу – түзелу – жөніне келу
ІІ Оңалу – қатарға қосылу – жетіліп кету
ІІІ Оңалу – етейіп қондану – семіру
ІҮ Оңалу – айығу – жазылу
Өзінше: 1) өз шамалауынша; 2) өз әлінше; 3) өз бетімен; 4) жеке.
І Өзінше – өз шамалауынша – өз байымдауынша – өз білгенінше
ІІ Өзінше – өз шама-шарқынша – өз әлі келгенше
ІІІ Өзінше – өз бетімен – өз еркімен
ІҮ Өзінше – жеке – дара – дербес
Өңдеу: 1) өң беру; 2) түзеу; 3) сапасын арттыру; 4) жерді тыңайту.
І Өңдеу – өң беру – әдемілеу – әсемдеу
ІІ Өңдеу – түзеу – жөндеу – дұрыстау
ІІІ Өңдеу – сапасын арттыру – құрамын жақсарту
ІҮ Өңдеу – жерді тыңайту – дайындау
Өсу: 1) тамыр тарту; 2) үлкею; 3) арту; 4) лауазымы жоғарылау.
І Өсу – тамыр тарту – жапырақ жаю – өніп өсу – шығу
ІІ Өсу – үлкею – ер жету – бой жету
ІІІ Өсу – арту – молаю
ІҮ Өсу – лауазымы жоғарылау – алға басу – даму – өркендеу –
ілгерілеу
Парық: 1) айырмашылық; 2) қадір-қасиеті; 3) байыбы; 4) баға.
І Парық – айырмашылық – ерекшелік
ІІ Парық – қадір-қасиеті – мән-жайы
ІІІ Парық – байыбы – пайымы
ІҮ Парық – парық – баға – құн
Сұйылу: 1) сұйықтану; 2) селдіреу; 3) тарай бастау; 4) сапасы
нашарлау.
219
І Сұйылу – сұйқылдану – сұйықтану – сұйық бола бастау
ІІ Сұйылу – селдіреу – сиреу
ІІІ Сұйылу – тарай бастау – ыдырау
ІҮ Сұйылу – сапасы нашарлау – қожырау
Сіресу: 1) қату; 2) икемге келмеу; 3) тығыздалу; 4) айтқанға көнбеу.
І Сіресу – қату – тоңазу
ІІ Сіресу – икемге келмеу – иілмеу
ІІІ Сіресу – тығыздалу – тұтасу – топтасу
ІҮ Сіресу – айтқанға көнбеу – қасарысу – ерегесу
Таласу: 1) пікір тартысы; 2) берекелес; 3) тайталас; 4) анық-танығы
белгісіз.
І Таласу – пікір тартысы – айтысу – дауласу – керісу
ІІ Таласу – берекелесу – үміткер болу – дәмелі болу
ІІІ Таласу – тайталасу – қатарма-қатар – теңбе-тең
ІҮ Талас – даулы, шешілмеген – анық-танығы белгісіз
Тарау: 1) бытырау; 2) етек алу; 3) сіңу; 4) басылу.
І Тарау – бытырау – жан-жаққа бет-бетімен кету – тарқау
ІІ Тарау – етек алу – жайылу
ІІІ Тарау – сіңу – ену
ІҮ Тарау – басылу – айығу – сейілу
Тежеу: 1) тарту; 2) өзін-өзі тоқтату; 3) біреуді (бір нәрсені) басу; 4)
бөгеу.
І Тежеу – тарту – қарқынын бәсеңдету – жүрісін ақырындату – ірку –
ауыздықтау
ІІ Тежеу – өзін-өзі тоқтату – ұстау – сабырлық сақтау
ІІІ Тежеу – біреуді басу – тыйып тастау – тізгінін ұстау
ІҮ Тежеу – бөгеу – кедергі жасау – кешеуілдету
Тексеру: 1) анық-қанығына жету; 2) ұқыптап қадағалау; 3) мән-
жайын зерттеу; 4) тергеу.
І Тексеру – анық-қанығына жету – анығын білу – айқындау
ІІ Тексеру – ұқыптап қадағалау – бақылау – байқау
ІІІ Тексеру –мән-жайды зерттеу – іздену
ІҮ Тексеру – тергеу – жауап алу – себебін ашу
220
Ұстау: 1) тұту; 2) қолда болу; 3) қажетке жарату; 4) қолға түсіру.
І Ұстау – тұту – қармау – жібермеу
ІІ Ұстау – қолда болу – кәсіп ету
ІІІ Ұстау – қажетке жарату – кәдеге асыру – пайдалану
ІҮ Ұстау – қолға түсіру
Ти: 1) тірелу; 2) алу; 3) біреуге тиісу; 4) күйеуге шығу.
І Ти – тірелу – соқтығысу
ІІ Ти – алу – иелену
ІІІ Ти – біреуге тиісу – соқтығысу – ұрыну – шаптығу – қақтығу
ІҮ Ти – күйеуге шық – тұрмыс құр
Тоқтау: 1) тыйылу; 2) орын алу; 3) шешімге келу; 4) мүдіру.
І Тоқтау – тыйылу – кідіру – тұрып қалу – аялдау
ІІ Тоқтау – орын алу – жайғасу – түсу
ІІІ Тоқтау – бір шешімге келу – солай істеуді ұйғару
ІҮ Тоқтау – мүдіру – бөгелу
Торлау: 1) тоқу; 2) кереге көздену; 3) тор көздену; 4) қаптау.
І Торлау – тоқу – тігу
ІІ Торлау – кереге көздену – шытынау
ІІІ Торлау – тор көздену – сетка жасау
ІҮ Торлау – қаптау – басып кету – қоршау
Шіру: 1) бүліну; 2) бұзылу; 3) құру; 4) тозығы жету.
І Шіру – бүліну – түкке жарамау
ІІ Шіру – бұзылу – істен шығу
ІІІ Шіру – құру – жойылу – жоқ болу
ІҮ Шіру – тозығы жету – күйреу
Достарыңызбен бөлісу: |