Құрметті turksoy халықаралық Түркі Мәдениет ұйымының Бас хатшысы Дуйсен Қорабайұлы Қасеинов мырза!
жүктеу/скачать 0,89 Mb.
|
sciPaper105546
- Бұл бет үшін навигация:
- ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ РУХАНИ – АДАМГЕРШІЛІК ӨЗЕКТІЛІГІ Мырқасымова Н. Қ., оқытушы
- Жұмажанқызы С., студент
| Пайдаланылған әдебиеттер::
Жүсіп Баласағұн «Құтты білік» (Көне түркі тілінен аударған) А. Егеубаев. – Алматы: Жазушы, 1986. – 616 б. Философия / құрастырған Ғ. Ғабитов. – Алматы: Раритет, 2005. 400 б. Колесов В.В. Язык и ментальность. – М.: Наука, 2004. – 185 с. 4 Байымбетова Р.К. Түркілер дүниетанымының тілдік репрезентациясы. Астана 2010. 5 Колесов В.В. Концепт культуры: образ – понятие – символ // Вестник С. Петербургского университета Серия 2. Литература и язык. – 1992. Вып. 3. – С. 68-73. 6 Лихачев Д.С. Концептосфера русского яз-ка // Изв. РАН. Сер. Лит. и язык. – 1993. – №1. – С. 96-122. 7 Бұралқыұлы М. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы: Мектеп, 2007. ЖҮСІП БАЛАСАҒҰН ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ РУХАНИ – АДАМГЕРШІЛІК ӨЗЕКТІЛІГІ Мырқасымова Н. Қ., оқытушы, «Бөбек» Ұлттық ғылыми-практикалық, білім беру және сауықтыру орталығы«Өзін-өзі тану» Адамның үйлесімді дамуы гуманитарлық колледжіАлматы қ. Жұмажанқызы С., студент, «Бөбек» Ұлттық ғылыми-практикалық, білім беру және сауықтыру орталығы«Өзін-өзі тану» Адамның үйлесімді дамуы гуманитарлық колледжіАлматы қ. РезюмеВ этой статье говорится о нравственно-духовных началах в произведениях великого ученого-философа Юсуфа Баласагуни.Summary In this article talked about the morally-spiritual beginning in works of great scientist-philosopher Yusuf Balasaguni. Осыдан он ғасыр бұрынғы бабалар сөзі тілге үйірілгенде, көне дәуір ғұламаларының ой-толғамдары ұшқын атып санаңа сіңгенде Адам баласының қарапайым, ғажайып даналығына, құдіретті мәңгілік қымбат қасиеттеріне үнсіз мойынсұнасың. Өмірдің өзіндей мәңгілік даналық... Мың жылдық бабалар қолымен жазылған кітапты парақтағанда, беттерінен жалтылдап төгілген ой маржандарын көргенде халық даналығына табыну да, таңдану да аздық ететіндей. Сол даналықтың үлгісі болатындай, зерттеуші ғалымдар арасында «Бақыт кітабы» (С.Е.Малов), «Бақытты болу өнері» (В.Томсон), «Құтты білім» (С.Иванов) деген атауларға ие болған, ислам дәуірі әдебиетінің ең көрнекті туындысы – Жүсіп Баласағұн бабамыздың «Құтадғу білік» («Құтты білік») дастаны. Шығыстың қайта өрлеу дәуіріндегі кемеңгер ойшылы Жүсіп Баласағұни адамның шынайы бақыты туралы ізденісі тақырыбын атақты «Құдатғу білік» кітабында жан-жақты көрсеткен. Қарапайым адамға Сократтың, Платонның, Аристотельдің, Конфуцийдің, Сенеканың, әл-Фарабиді идеяларын поэтикалық тілмен анық, түсінікті түрде жеткізе білген. Адамның бақыты байлықта немесе атақта емес: «Байлық тұзды су сияқты: біз ішеміз, бірақ шөліміз қанбайды» немесе «сені байлық жан-жағыңнан өрмекші сияқты өрмегімен құрсаулап, саған қарай білім жол таба алмайтындай күрмеп алады, оған өрмек арасынан өту жоқ». Ал сонда бақыт не болды? Оған жауап ретінде аталған кітаптағы тәлімдер жауап болады. Бәрінен бұрын адамға адам табиғатының рухани-адамгершілік туралы білімі қажет: «Біздің жаратушымыз адамға күллі жер бетінің ұшар биігі болсын деп сөз берді. Бізге білім алсын деп, қайырымды істер жасасын деп білім берді. Құдай бізге ар берді, ұят берді...» немесе, Біліксіздің тілін тиған жөн болар Білімдінің сөзін жиған жөн болар Білімдінің нұрлы сөзі сарқылмас Бастауы – кең бұлақ көзі тартылмас! – дейді Х ғасырда Жетісу өңірінде жасаған ғұлама – Жүсіп Баласағұн бабамыз. [1, Б 5] Қара бастың қарақшысы – қызыл тіл, Қанша басты жұтты, үзіп ұзын тіл! Басты ойласаң, тыйып ұста тіліңді, Басың жұтар тізгінсіз тіл түбінде! Бұл ұшқыр, ілгерішіл ойларды біздің Жүсіп Баласағұн бабамыз осыдан он ғасыр бұрын 1069-1070 жылдары он сегіз айдың ішінде жазылған «Құтадғу білік» еңбегінде жариаласа да, бүгінгі күнге дейін әлі өзектілігін жойған жоқ деп айтуға болады. [1,Б 6] Адамға рухани-адамгершілік білім жағымсыз ойлар мен сезімдерді шығармауға мүмкіндік береді. Оған мысал, Ж.Баласағұн бабамыздың жақсылық пен жамандық жайында айтқан мына бір ойы: «Егер ол мейірімділер күшті, ал қатігездер әлсіз болса, біз ауыр ойлардан тұнжырмас едік. Егер әлемде әділдік заң болса, тағдырымыздың қатігездігіне наразы болмас едік»,- дейді. [5, Б 91] «Ешкімге жаман нәрсе айтпа, жау болмасаң өзіңнің бақытың. Бұл өмірде артыңа жақсы ісіңмен, мейірімді сөзіңмен естелік қалдырасың. Сенің өзің өліп, рухқа айналасың, ол сөздерің ел аузында қалады»,- деп дана бабамыз айтқандай шынайы бақытын іздеуші адам, аумалы-төкпелі әлемге қанағаттанушылыққа байланып қалмау керек. «Сапырылысқан әлемде, өткінші сапарлас, сен не іздейсің? Біз екуміз бұл өмірге қонақпыз, ал жер-ана біз үшін керуен-сарай. Өмір тез өтеді, осыны сезінетін саналы адам қайырымды іс жасауға асығуы керек. Өмір – бұл өлшеммен берілген құндылық, қайырымды іс жасасақ, қайырымдылық көресің. Тұр, күшің барда қайырымды іс жаса, ұмытпа, біздің бәрімізге қабірде жату бұйырған», - деп барлық адамзатты қайырымдылыққа, мейірімділікке шақырады. [2, Б 23,24] Баласағұнның «Құдатғу білік» шығармасында көрсетілген мейірімділік білімі көктен шабыттандырылған сезім арқылы қабылданған және жеке өмірлік тәжірибеде байқаудан өткен. «Құтты білік» дастанының басты идеясы төрт ұстанымға негізделіп жазылған: Біріншісі – мемлекетті дұрыс басқару үшін қара қылды қақ жаратындай әділ заңның болуы. Автор әділдіктің бейнесі ретінде Күнтуды патшаны көрсетеді. Екіншісі – бақ-дәулет, яғни елге құт қонсын деген тілек. Бақ-дәулет мәселесі дастанда патшаның уәзірі Айтолды бейнесі арқылы жырға қосылған. Үшіншісі – ақыл-парасат. Ақыл парасаттың қоғамдық рөлі уәзірдің баласы Өгдүлміш бейнесінде жырланады. Төртіншісі – қанағат-ынсап мәселесі. Бұл мәселе дастанда уәзірдің туысы, дәруіш Одғұрмыш бейнесі арқылы әңгіме болады. [3, Б 247] Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанында елді басқарған әкімнің басты міндеті халыққа құт-бақыт, дәулет әкелу, «кедей халықты бай ету» екендігі ерекше атап көрсетіледі. [3, Б 250] Өз дәуірінің «этикалық-моральдық, адамгершілік нормаларының заңды кодексі болып табылатын» «Құтты білік» дастанында елдің қамын ойлаған игілікті істерін мадақтап көрсету дәстүрі жалғаса түсті: Халық байып, елдің дәулеті арта түсті, Жұрттың бәрі Елікті (әміршіні) мадақтады. Дастанда, әсіресе мал бағумен айналысатын ру-тайпалардың күнделікті тұрмыс тірішілігіне қатысты афоризмдер, бейнелі сөздер, теңеулер, бейнелер көп ұшырасады. [3, Б 253] Халық еркіндік алғанда – қайғы-қасірет қашады, Ол жерде қой мен қасқыр бірге өмір сүре береді. Қоғамның барлық мүшелері заң алдында бәрі бірдей дәрежеде жауапты болуы тиіс деген ойды ақын өз шығармасында нақтылай түседі. Әділдіктің кеспей жаза, тоқтамын, Құл ма, бек пе, еш айырма жоқ маған. Заң алдында, бәрі бірдей мен үшін, Кесем әділ, болмайды ешбір келісім. Біл, әділ заң – басшылықтың тұғыры, Заң бар жерде – берік елдің жұлыны. Бектік берік – әділ заңның жөнімен, Бұра тартсаң абыройың төгілер. Бек заң жолын төрелікте ұстаса, Бар тілекке жетер қолы, қысқасы. Шынында да, «Құтты білік» дастаны ислам дәуірінің моральдық-этикалық нормасын бейнелейтін заң іспеттес болды. Ал бұл заңның орындалуын Жүсіп Баласағұн патшадан да, қарапайым диқаннан да, бек пен әскер басынан да бірдей талап етті. [3, Б 254] Дастан – саяси және ғибрат, өсиет, ақыл ретінде имандылыққа үндейтін, тәлім-тәрбие берерлік дидактикалық тағылымдық және идеясы жағынан ізгілік рухында, ғибраттық нақыл сөздер түрінде жазылған педагогикалық және психологиялық, философиялық тұрғыдағы көркем туынды. жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|