Құрметті turksoy халықаралық Түркі Мәдениет ұйымының Бас хатшысы Дуйсен Қорабайұлы Қасеинов мырза!
жүктеу/скачать 0,89 Mb.
|
sciPaper105546
| «Құтты білік» дастанын тек қана әдеби мұра деп қарау біржақтылық болар еді. Оның жалпы түрік тілдес халықтар тарихындағы елтану, әдебиеттану, тілтану, мәдени – тарихи қатынастар саласындағы алатын орны, маңызы мен мәні ерекше. Бұл тұрғыда, қазақ халқының да рухани кәмелеттену жолының күретамыры Жүсіп Баласағұнның эстетикалық әлемінде жатыр. Еңбекте отбасы тәрбиесі, онда ата-ананың алатын ролі туралы, баланың мінез – құлқын, психологиялық ерекшеліктерін қалыптастыру, отбасында ата – ананың бала тәрбиесіндегі алатын орнына ерекше мән береді. Бұл орайда көзге көрініп тұрған тағы бір жай – ақынның тәлім – тәрбиелік, ақылдылық, адамшылық пікірлері қазіргі біздің заманымыздың жағдаятына сай келуі, онда «барша адамзат қауымының ұстанатын мұраттардың» болуы. Қай заманда болмасын адамзат атаулының алдында тұрған басты міндеттердің бірі – келешек өмірді жалғастыратын салауатты, саналы, өзінің ісін жетік білетін – тәрбиелі ұрпақ тәрбиелеу.
Ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам, халық қамын ойлау екені даусыз. Педагогика ғылымында тәрбие заңдылықтарын тәрбие үрдісінде берік қайталанатын және маңызды байланыстар деп түсінсек,ендеше оларды іс жүзінде қолдану, жүзеге асыру жеке тұлғаны дамытуда, қалыптастыруда нәтижелі қорытындыларға жетелейді. Түркі тілдес ойшылдардың шығармалары мен еңбектеріндегі тәлім – тәрбиелік пікірлер, ұсыныстар мен нақыл сөздер, озықтығы мен жаңашылдығына байланысты оқу-тәрбие саласында нағыз табан тірейтін негіздердің бірі бола алады. Оны ақынның ғақлия сөздерін оқығанда көзіміз жете түседі. «Қиянаттан алыс жүр», «Ақкөңілділік – адам ойның тазалығының белгісі», «Кісіліктің үлгісі - мейірбандық», «Кейін өзің қалмау үшін табаға, Жөнге салып ие болғын балаға.», «Жақсы мінез адамға азық та, киім де тауып береді», «Дос табу оңай – сақтау қиын, жауласу оңай – тоқтату қиын.» т.б.[6, Б 24] Кітабында талай жайды айтады ол, Бұл төрт ұлық сөздерінен байқалар. Бірі оның – шындық жолы Әділет, Екіншісі – құт пен ырыс, дәулет. Үшіншісі – Ақыл менен парасат, Төртіншісі – ұстамдылық, қанағат. [3, Б 247] Баласағұн шығармашылығына тән ерекшелік адам болмысының мәні және адамның әдебін ашатын ұғым ретінде ар-ұят алынады. Адамның адамгершілігін, оның тұлғасын ардақтайтын және көкке көтеретін – ар мен ұят. Адам бойындағы ар-ұят сезімі оның ибалылығын, қайырымдылығын, бақытын, әділетті ұстанымын, парасат-пайымын қанағатшыл құлқын асқақтатады. Ар-ұят – бұл адамның көркем мінезділігінің, тәрбиелігінің белгісі. Ар-ұят дегеніміз адам бойындағы кісілік пен кішіліктің, арлылық пен сыпайылылықтың негізі. Бек кісіге – керек ұят, ақыл, ар, Зұлмат күш жоқ, ақыл – арды жапырар. Ұяты бар адамдар пәк, момын да, Ұятты іске тигізбейді қолын да. Кімге тәңір берсе ұят, намысты, Оған қоса бергені құт, даңқты! [1, Б 54] «Құтты біліктің» әр сөзі, әр тарау, тынысы – адамгершілік, адалдық, қайырымдылық хақындағы өнегелі ойлары әр көкіректе күмбірлеп тұрғандай. «Құтты білік» - халықтың құты, ырысы болған ілім. Ұрпақтарға, адамға бақыт берген, құт әкелетін білім. Ғасырлар бойы көзі ашық, көкірегі ояу ұрпаққа адамдық, азаматтық қасиеттерін, әдеп, адалдық дәстүрін сіңірген кітап. Уақыт өтіп, дәуір озған сайын қадір-қасиеті артып, кемелдене түскендей. Әр жолына үңілген сайын туған елдің, өскен жердің рухани байлығының өшпес қайнар көздерін сезіне түсесіз. Кітап атын «Құтадғу білік» қойдым – Құтын тұтсын оқушым білікті ойдың! – дейді Жүсіп Баласағұн бабамыз аталмыш дастанның алғашқы тарауында. [1, Б 9] «Тірі – өлер, ақыры жер жастанар, Жақсы кісі өлсе, жақсы ат қалар», немесе «Өзің жақсы болсаң, атың мақталар, Жаман болсаң, ей ер, сөгіп, датталар»...деген жолдардағы ойлар жазу өнері, жазылған сөздің ғұмырлығы жоғалмайтындығы жөніндегі қазақтың «Жақсының аты, ғалымның хаты өлмейді» атты даналық сөзі санада салмақтанып, ірілене түскендей. Дүние жүзіне мәшһүр Жүсіп Хас Хажыб Баласағұнның әлем мәдениетінің алтын қорына қосқан еңбегінің әр сөзінің ой-толғамының, жиырма бірінші ғасырға беріге, болашаққа тамыр жіберіп, тілге емес санаға, жүрекке сүтпен сіңуінің өзі қасиеттілік. Халықтық тәлім – тәрбие дәстүрін он бірінші ғасыр шамасында түркі халықтарының қоғамдық, әлеуметтік, рухани, мәдени, әдеби өміріне енгізуші, гуманистік, адамгершілік, ағартушылық идеялар мұрасын жалғастырып уағыздаған Жүсіп Баласағұнның еңбектерімен жастарымызды таныстыру, бай мұрасынан нәр алдыру – бүгінгі ұрпақ алдындағы басты міндеттеріміздің бірі деп ойлаймын. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 Баласағұн Ж. Құтты білік / Аударған А. Егеубаев. – Астана, 2003. -614 бет/ 2 «Өзін-өзі тану» адамгершілік рухани білім беру бағдарламасының негізгі мазмұны. Педагогикалык колледждің студенттеріне арналған оқу құралы./ Мукажанова Р.А., Омарова Г.А. – Алматы,ҰҒПББСО «Бөбек», 2012. –129бет/ 3 Түркі халықтарының ежелгі әдеби жәдігерліктері. /Келімбетов Н. – Алматы: Раритет, 2011. -432 б./ 4 Шығыс ойшылдарының педагогикалық ой-пікірлері. Февраль 1, 2016. Дамир Тұрысбеков. KazOrta.org 5 Тарихи тұлғалар. /Құраст. Б.Тоғысбаев, А.Сужикова – Алматы. «Алматыкітап баспасы», 2011. – 376 б./ 6 Қазақ афоризмдері. /Құрастырушы-автор Е. Шаймерденұлы – Алматы, «Алматыкітап баспасы», 2008ж, 304 б./ жүктеу/скачать 0,89 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|