Роман Алматы «Раритет»

пар 
c e n i K i
болатын. Содан кейш Есеней 
6 i p
кун тесектен 
тура алды ма? Тура алган жок! Enai сен сол Есенейдщ каты- 
ны У лпанга эм ецгер болып, Есенейдщ тесе п н е ж аткы н 
келетш керш едь Ж асы н алпыстан асты. Е сщ болса, еши 
Есенейдщ тесепне е ш к ш жакыгщамасын деп, аганны ц ар- 
уагын коргай ж урер едщ-ау! Оны ойлауды н орны на, ©3iH 
ж аткы н келштЕ Э м ен герлж тщ 6ip 
T y p i
емес пе? У ялсан- 
шы! Есенейдщ жалгыз мурагер) менмш деп дауласкалы отыр 
екенсщ . Озще 
K e p e r i
мал ма? К днш а керек озщ е? 
K y H i
ертец уш баланды ертш кел де, канш а мал керек болса, 
сонш асы н айдап журе бер. М аган мал 
K e p e r i
жогын нагып 
т у с т б е й ж урсщ ? Биы л Есенейге мен ас б е р е м т депсщ . 
Bepin керии, 6ip Сибан катынасар ма екен! Сонда кандай 
маскарага уш ы райты ны нды бш емю щ сен! Есенейдщ асьш 
биыл ез уш бердк келер ж ы лы сен бер. Ашпа аузынды, 
ж ы кты р уй1нд1! К еш жайлауга!
— Сонда С ибанны н кай ж ак ш етш е конды расы н? — 
деп калды А йтолкы н.
— Оттамай, отыр! — дeдi Еменалы.
— К,алаган ж ерщ е кон! — дед! У лпан. — Ш акы р бала- 
ларды , к аз
1
р кеш есщ .
Ем еналы б1ржола ж асы п, тап алы п калды . Ы заланы п 
келген У лпан ор сез1мен токп актай с о к к ы л ап ж анш ы п 
тастады. Е м еналы далада журген балалары н ш акырды :
— Ж ы гы ндар уйдН К еш еш з.
А кы л сы з э к е н щ д олы м ш езш ен м ез
1
болган жастар 
куан ы п кетш , уйлерд1 талкандап ж ы га бастады.
IV
Адам алдындагы карыздарын калай аткаратындарын KiM 
бглсш , б о л ы с -б и л е р К,улай алды н дагы к ар ы зы м ы зд ай
керерм1з деген уэделерш уш жыл бойы оры ндай алмай 
келедЕ Бес болы с Керейде бес мынга ж акы н уй бар, бес 
м ы нга ж акы н Б!ж ж енм ен тустас еркек бала да бар едо, 
соны н 
6 i p
де 
6 i p i H i n
басы бос болм ай ш ы кты . К д лы н мал 
тел еу Keperi ж ок. Барасы н да, б ай л ы кк а ие бола кетесщ ! 
К,ыз кандай! Ш еш е кандай! Осындай жагдайда Б!жж енге 
ку й еу табы лм ай койды ...
Э р когам н ы н корж ы н аумас тен бе-тен кал ы п та туруга 
T n i c r i
iniKi-сы рткы куры лы сы н буздырмайты н ез заны бар. 
Б о л ы с-би лер сол занды кузетедг
-
2 2 6
-

Эуел! У л п ан н ы н уйш е 
6 i p
баласын беруге болы с- 
б и л ер д щ 6opi к ы зы к т ы , 
6 o p i
ж анталасты . Ол орайы 
келмейтш эн п м е болып шыкты. У лпаннын байлыгыи тал 
тусте тутасынан 
6 i p e y i n e
бере салу оны 
eK i 
есе байыту 
болады екен. Ею есе байыган, eKi есе куш ейген адам тем- 
бе-тендж калыпты бузбай отыра алар ма? Б у п н п досын- 
ды ертенп жауым деп санау керек. Заманыннын кулкы
солай. Сонымен болыс билер У лпаннын байлыгыи 
6 i p i n e
6 i p i
кимай, табан 
T i p e c i n
отыра бердп Ен кызыгы Емена- 
лыны мурагер erin шыгарып, Есенейдщ м ал-м улю н шым- 
ш ытырык белю ке 
T y c i p y
едп ол энпм е 
e u i i n
калды.
У лпанны н уйше 
6 i p
кедейдщ баласын 
K i p m i n
беру де 
ауызга алынды. Ол 
T inT i 
орайсыз эн п м е екен. Кедейдщ 
баласы У лпанны н колы на тускен сон, ею жылда жас Есе­
ней болып шыга келедп Болысын KiM болады, бищ юм 
болады — 
6 o p i
сол уйде шeшiлeдi. Улпаннын аузына карап 
отырган Сибаннын бег алысы б е л гш гой. Бул дэстур сак- 
таудан калы п бара жаткан ел.
Керейдщ болыс-билер1 осындай дагдарыска ушырады да, 
Кудай алдьщдагы карызымыздай керермгз деген уэделерш 
орындай алмай, 
6 ipiH 6 ip i 
андып бугып калысты. Алдагы жылы 
болыс-билердщ кайта сайланар кезещ де келе жатыр едп Сай- 
лау карсанында шырык бузатын энпменщ кереп не.
Осы туста, марггын орта кезгнде ететш сайлауга ай жа- 
рым калганда, Керейдщ бoлыc-билepi шеше алмай койгач 
энпмеге бутан дейш шеттеп калган Шэйгоз — Уак кел л
араласты. Кдщрмешп билepi, ауылнай, аксакалдары баспа- 
ган жиырма шакты адам кеш тетт келш, Улпаннын конак 
уйше тустп
Ертещне Улпанга сэлемдесе келш отырып, арнаулы 
эцпм елерш бастап 
K e r r i .
Сезд1 
K o p i 
би Отемю бастады:
— Сибаннын ел анасы болып отырган Улпан бэйбшхе, 
c i3
бiлмeйтiн сыр ж ок шыгар, 
6 i3
калы н Kepeйдiн шеттетш 
устап келген ел1м1з. Кож ы кты н туб1 Уак деп, Керей 
б\зд\
Сибан жорыгына да ш акырган жок. Tan 03ini3 араласпа- 
ган да, Б ай далы мен Т о к ай бiздiн Ш ой гез — У акты
Есекенн1н асына да ш акы рм акш ы емес екен. Аз елдщ
каш ангы KyHi осы гой. Б1з аз гана елм1з. 
>K epiM i3 6 ip
ш еп 
а з д щ аз гана Курлеугг отырган Карш ыгалыга шектес, 
6 ip
m e T i 
Стап жер1мен юрандас, алакандай гана... 
E ip
ауы л- 
найга эрен толатын аз гана Сибан Ыздщ арканызда кеудесш
-
2 2 7
-

бастырмайтын ел болды. Сондай коз кырынызды аз гана 
ел Ш эйгоз — У акка да сала журездз бе деп умгг 
exiri 
к е л т
отырмыз. Байдалы мен Токайдай ата тепнен келе жаткан 
шынжырбалак, шубартос шонжар б1зде болган емес. Ойы- 
мызды баптап айтуга тш м1з де жете бермейдь Айтайык 
деп келген ойымыз бойымызга лайы к па, ж ок па, оны да 
шамалай алдык лей алмаймыз. Жаяу 
K e c i n
кы лы п, орыс- 
пен аралас отырган елм1з. Ойга олак, л л ге ораш олак, соз 
бакпаган, мал баккан шаруамыз. Осыдан терт жыл бурын 
ез аузыныздан ш ы ккан 
6 i p
тш ек болган екен: Есенейдщ 
шаиырагына Керей — Уактан кызыцызга тен 
6 i p
ул сурап- 
сыз. Керауыз Керей ол1 келюе алмай жур. Баланызга тен 
улды 
6 i3
э к е л т отырмыз. Озниз обден бш етш 
жтт,
отыз 
жыл осы уймен домдес болган Т ш е м к т ц баласы Торсан...
— Торсан коз1м1з уйренген ж т т , — дед1 Улпан, бей1м 
коцш быд1ргендей аз гана кул1мареп.
— К езв д з уйренсе, балама тен емес деп айта алмассыз 
деп ойлаймыз. Айткан сон, тугел айтайык. — Торсан Ш эй- 
гоз — Уактан К,ызылжарга niprayap апарып, оз алдымыз- 
га онаш а болыс болып отыруга луксат алып келдь Сол 
баланы н езш болыс сайлаймыз деп отырмыз.
— Мен болыстыкка — билиске кызыгатьш адам еместн, — 
д
ещ
Улпан. — Аз гана Сибан бил1кт1Н такс1рет1н тарткан ел. 
К,алын Керей Есенейд1н шаиырагына 6ip улын кия алмага- 
нына екпем де жок емес. Осындай к уйде отырганда, Керейдщ 
уятын бет1не баскандай болып кел1п отырган аз гана Уакка 
KiM риза болмас. Bipep кун сыйлы конагым б о л ь т жа
та
туры- 
ныздар... Bip байламын 
e c T i n
кайтарсыздар...
К,азак дeнeлi, кавказ кезд1 жас жiгiт Торсан Улпан ушне 
кептен 
6 e p i
дэмдес болып келе жаткан. Э к е а Т1лемю кай- 
тыс болгалы У лпанны н алые базарларга жумсап отыра- 
тыны осы Торсан едь Стап каласында орысша бастауыш 
мектеп б т р г е н , озге замандастарынан 
o p e c i
бш к, б1лпр 
де утымды, ойын-сауыкта жумысы ж ок, 
ic K e p
ж1пт. 
I p 6 ix , 
Тобыл, К,ызылжар базарларына барганда ылги 
6 i p T y c i -
ту п кeлiciмдi буйымдар экеледь 
0 K e c i
^лем1сте «алдап 
сокты м, алданып калдым» дейт1н одеттер болуш ы едк 
Торсанда ол жок. Алдамайтын, алданбайтын, адалдыгына 
Kip 
жуктырмайтын адам болатын сиякты. Болыс болгысы 
кeл y iн д e У лп ан га ун ам айты н
6 i p
сек ем ал кы лан дап
коятындай ceзiлeдi. К алы ц Керейден каш аннан 
6 e p i 3 o 6 i p -
-
228
-

жала Kepin келген Уак елшщ белек болыс болгысы келген 
кезшде онысын азаматтыкдеуге де болады гой. У акта н баска 
Улпанга бала 6epin отырган да еш им жок. Улпан ойы Тор- 
санга токтап ка;щы. Уагы не, Кереш не? 
«Оз\
болган жптгтщ 
ата-тепн сурама» деген накыл дурыс болар. БЬкженге уна- 
май журмесе, ещё мен айналактамауым керек.
Б1ж1кен он беске ш ыккан, бойшан болып ecin келе 
жаткан бала едг Узын кейлек, у к ш кундыз 
6 e p iK
киген- 
де шешес1нен 6niripeK те кершш кетедг Шеше кезшде 6ip 
сыр барын кун бойы сезш ш жур. К,ызыныц ce3iHin 
жургенш шеше де сезшедБ Эйел сыры сыбырласып айту- 
ды тшейш. Сонда гана жанга жан, журекке журек тшдесетш 
сиякты. Улпан сол сагатты кутп.
БЬкжен шешесше бщшрмей аяй журедг Улпандай отыз 
бес пен кырыктын арасындагы эйелдерде ец кем1 бес-алты 
бала бар. Эл1 де баладан калмаган. Улпанга берген жал­
гыз баланы К,удай кыз жаратыпты... Ол баласын 6ipey айт- 
тырып алып кетсе, Улпан жапа-жалгыз калады. Шешесшщ 
сондай куйге ушырар куш кез алдына келсе, БЬкженнщ 
тула бойы ттркен1п кетедь
Б]ж1кен шешешмен eKeyi 6ip белмеде жататын ед]. 
Шамды сенд1рд1 де:
— Апа, мен тонып калдым, — дедг Бул онын кундеп 
эдетп К,оркамын деШи, тондым дей
д\,
oiiTeyip, 6ip сылтау 
тауып, шешесшщ касына 6ipa3 еркелеп жатып кетедг
— Келе гой, ботам, — дед1 Улпан.
БЬкпсен келген бойы бет-аузын шешесшщ кеудесше 
кем1п ж1берш, аймалай бердг К,ынкылдап б1рдемеш сура- 
гысы келгендей едь
— Б1ж1кен, — дед1 шешесг
— Oho, — дед1 кызы мурнымен гана кумыккан ун катып.
— Б1жкен, сен дурыстап кулак салшы. Улкен 6ip эцпме бар...
— Ehe...
— MeHiu сенен баска ойлайтын KiMiM бар...
— Oho...
— Сен Торсанды жаксы бшемющ?
— Ehe...
— Жаксы ж ш т пе?
— Ehe...
— Элде жаман ж т т шыгар?
Б1ж1кен аркасын 6ip кикан етюзш койды.
-
229
-

— Ж аксы болса, сол ж т т осы уйге бала болгысы келедь
Б1жжен шеше бауырына Kipe rycTi.
— Бала болганда, калай болары н тусш емкпн?
— Ehe...
— Куйеу болады. Саган куйеу, маган куйеу бала болады.
— Ehe...
— Ризасын гой?
Б1жпсен бул жолы ун катпай, ш еш есш катты куш ак- 
тап, бет-аузынан суймеген жер калды рган жок.
— Токтай турш ы, 

жүктеу/скачать 8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: