С. Ə. Тортаев орта ғасырлардағы азия жəне африка тарихы алматы 2009
жүктеу/скачать 7,49 Mb. Pdf көрінісі
|
учебник Азия и Африка
| Албукерки Афонсуд (1453—16.12.1515) — 1509—1515 ж.ж. Португалияның Үнді-
стандағы вице-королі — 1503 ж. Кочин қаласындағы Португалия флотилиясының қолбасшысы бола тұрып, форт тұрғызды. 1507 ж. Парсы шығанағындағы Ормуз- ды басып алды. Бірақ оны көп ұстап тұра алмады. 1510 ж. Гоаны басып алып, оны португал басқыншыларының Шығыстағы тірегіне айналдырды. 1515 ж. Ормузды екінші рет басып алды. Хандеш, Виджаянагар (1336—1565) болды. Олар мұсылмандардың билігінде еді. Екі сарай төңкерісінен кейін Кришна Рай (1509—1529) империяның бытырап кеткен облыстарын қайта жинап алып, бір мемлекетке біріктірді. Ол армияны, қаражатты тəртіпке келтірді, жерді, одан түсетін салықты реттеді. Малабарды басып алып, солтүстікке бірнеше жорықтар жасады. Кришна Райдың əскери та- быстары Виджаянагар империясының құлдырауын тоқтата алма- ды. Империя шағын князьдықтарға бөлініп кетіп отырды. Жаңа раджаларды мемлекет палайякарлар (қорғаушылар) ретінде тағайындап, бірнеше деревнядан тұратын палайямадан (иеліктен) шағын салық жинап алуға рұқсат етті. Бұл үшін раджа өкімет салығын жинап беруге, өз аумағындағы тəртіпті бақылауға қажетті əскер ұстауға міндетті болды. Кейбір қуатты палайякарлар вассал- ды князьдарға айналып отырды. Майсур, Келади т.б. князьдықтар осылай құрылды. Кришна Райдың інісі Айсьюта Рай (1529—1541) шығыстағы бірсыпыра облыстарынан айрылып, Райчурды ғана ұстап қалды. Ал іс жүзіндегі билік Аравид деген феодал əулетінің өкілі Рама Раджаның қолына көшті. 1510 жылы португалдықтар Гоаны басып алып, Виджаянагармен келісімге келу жолын қарастырған болатын. 1547 жылғы келісім бойынша португалдықтар Иран мен араб елдерінен жылқы, қару, қытай жібегі мен мыс, сынап тағы басқа тауарлар əкелетін бол- ды. Ал Виджаянагар португалдықтарға селитра мен үнді матасын беретін болды. Португалдықтар қолдауына сүйене отырып, əрі ішкі ала ауыздықтарды шебер пайдаланып, Рама Раджа өз иелігінің шеңберін солтүстікке қарай кеңейте түсті. Виджаянгар тарапынан төнген қауіп алдында Ахмеднагар Биджапур, Бидар жəне Голконда басшылары ала ауыздықтарын ұмытып, бірлесе түсуге мəжбүр болды. Олардың біріккен қарулы күштері 1565 жылы шайқастарда Виджаянагар əскеріне қатты соққылар берді. Рама Раджа қаза тапты. Оның ағайындары астана- ны тастап қашты. Астана (Виджаянагар қаласы) талқандалды. Кейін қайтып оралып, махараджа болған Тирумала оны қайта қалпына келтіруге тырыспай, Пенуконда қаласын астанаға айналдырды. І-Венката (1586—1614) империяны бұрынғы қалпына қайта келтірді. Бірақ І-Венката өлісімен өзара қырқысулар қайта басталып, импе- рияны əлсіретті. Империядан бірінен соң бірі: Майсур, Мадура, Иккери, Танджур князьдықтары бөлініп кетті. Үнді жағалауының қалалары көптен бері таяу жəне қиыр шығыс елдерімен теңіз саудасын кеңінен жүргізіп келе жатты. Сол себепті 320 321 оңтүстік қалалары өз дамуында солтүстіктегі қалалардан əлдеқайда озып кетті. Көпестер бұл қалалардың құрметті сословиесі болды. Сыртқы сауданың, əсіресе күшті дамыған ауданы Малабар бол- ды. Оның халқы кокос, келімдəрі, т.б. тағамға қажетті көкөністер, жемістер өсірумен шұғылданды. Бұл тауарлар тек шет елдерде ғана емес, елдің ішінде де үлкен сұранысқа ие болды. Мұнда астыққа қажеттілік сұраныс зор болды. Малабардың өз астығы болмады. Индияның барлық жеріндегідей, оңтүстіктегі үндістер де қауымға бірігіп тұрды. Бірақ мұндағы қауым ХІV—ХV ғасырларда біртіндеп ыдырай бастады. Азия мен Африкадағы үнді матасына де- ген зор сұраныс шаруалардың көпшілігін мата тоқуман айналысуға итермеледі. Тоқымашылар поселкесі пайда болып жатты. Қауымнан бірте-бірте ұсталар, қыш бұйымдарының шеберлері, түптеушілер сияқты қолөнершілер де бөлініп шыға бастады. Барлық қалалар мен көптеген селоларда əр апта сайын базар өткізіліп тұрды. Тауарды бүкіл елге таратып тұратын кезбе касталар (коматтар, ламбадалар) сауданың дамуында айтарлықтай рөл атқарды. Рынокқа еңбек ететін қолөнершілер біртіндеп қауым ықпалынан босай бастады. Олар үстемеші — саудагерлерден қарыз ақша алып, өтеуге шамасы келмегенде қауымдағы жерін бере салатын. Қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуы қауымның онан əрі ыдырауына түрткі болды. Қауым мүшелерінің үлестерінің теңдігі — өткен заманның белгісі ғана болып қалды, яғни жойылды. Қауым басшылығында шаруалардың неғұрлым бай топтары тұрды. Олардың кейбіреулері өз көршілерін қанайтын феодалдарға айнала бастады. Шаруалардың көпшілігі өз үлестерінен айрылып, тақыр ке- дейлерге айналды. Қауым басшылары мен индус храмдарының жерлерінде жалгерліктің «сыбағаластық» деген түрі қалыптасып, дами түсті. Бұл процестер Оңтүстік Индияда, əсіресе Виджаянагар (1336—1365) империясының соңғы жылдарында өте тез қарқынмен дамыды. Малабар жағалауында қаумның ыдырағандығы сонша, онда қауымдық үкімет те, қолөнершілер де қалмады. Шаруалар үлкен отбасыларымен өзіне тəн ерекшелігі бар хуторларда тұрып, еңбек етті. Жақындауға болмайтын (неприкасаемые) каста мүшелерінің жалдамалы еңбегін пайдаланды. Қауымдық құлдар мен басыбайлы шаруалар жеке меншіктікке айналған Малабардан басқа Оңтүстік Индияда араласуға болмайтын касталық басыбайлы шаруалар бү- кіл қауымға ортақ болып қала берді. Бұл жағдай қауымды ұжым- дық қанаушы ретінде топтастыра, біріктіре түсті. Қауымдардың жүктеу/скачать 7,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|