Сабақтың басталғанына бақандай екі апта. Алайда, балалардың бəрі бірдей мектепке барып жүр ме? Сабаққа əлі
жүктеу/скачать 29,12 Mb. Pdf көрінісі
|
Бір сөйлеммен ЖƏНДІКТЕ ЖЇРЕК ЖОЌ ДЕП ЖƏНДІКТЕ ЖЇРЕК ЖОЌ ДЕП КІМ АЙТТЫ? КІМ АЙТТЫ? қызметін атқарады екен. Қауіп- қатерді, басқа да жайттарды алдымен осы «ми» арқылы сезіп, сосын бұлшықетке белгі беретін көрінеді. Ал бұлшықет жағынан бұлар адамнан да «мықты». Мəселен, адамда шамамен 800 бұлшықет болады екен. Ал инеліктің бұлшықет саны – 900! Яғни, кіп-кішкентай болғанымен, олар өзінше күшті болады. Айтпақшы, жəндіктердің қанының түсі адамдікіндей қызыл бол- майды.
Егер жанармай болмаса, жағдайымыз бір-ақ сəтте мүшкіл болары сөзсіз. Ал жанармай қайдан алынады? Əрине, мұнайдан! Ал мұнайдың қайдан шыққанын білесіңдер ме? Ғалымдардың айтуына қарағанда, мұнай ежелдегі тірі ағзалардың қалдықтарынан пайда болған екен. Миллиондаған жылдар бұрын біз өмір сүріп отырған құрлықтың су астында болғаны белгілі. Міне, сол кезде теңіз жануарлары мен өсімдіктері күн көзімен қоректенген. Олар өлгеннен кейін су түбіне кеткен. Біртіндеп олардың бетін лай қабаты жапқан. Жануарлар мен өсімдіктердің қалдықтары құм мен МЎНАЙ ЌАЛАЙ ПАЙДА БОЛЄАН? лайдың астында қалғаннан кейін түрлі химиялық қосылыстар жүріп, соның əсерінен қара май пайда болған. Біздің бүгінгі мұнай деп жүргеніміз де сол.
Гректер мұнайды «нафта» деп атайды. Грек тілінен аударғанда, «жарып шығатын қасиеті бар» деген мағынаны білдіреді екен. Расында да, жер астынан жарып шығып жатқан мұнай мен газдың біз білмейтін құпиясы көп-ақ. біздің еліміз əлемде 12- орында. Деректерге сүйенсек, Қазақстандағы мұнайдың қоры шамамен 20-25 миллиард тоннаға жуық. Елімізде мұнай-газ өндіретін 200-ден астам кеніш бар. «Тіл білетін» ақылды иттер жөнінде естіген боларсыңдар. Алайда, зерттеулерге қарағанда, иттің «ақылы» екі жастағы баланың ақылындай ғана болады екен. Американың психологтар қауымдастығы 2009 жылы иттерге қатысты арнайы зерттеу жүргізіпті. «Ақылды» иттердің көшін ИТ ИТТІГІН ІСТЕЙДІ
колли бастапты. Мұндай тұқымды иттер 200 сөзге дейін түсінетін көрінеді. Одан кейінгі орындар пудель, неміс овчаркасы, ретривер жəне доберманға тиесілі екен. Ит – адамның досы. Үйін, мүлкін күзетеді. Қажет кезінде серігі де бола- ды. Тіпті, қожайынының қатерлі дертке шалдыққанын да сезетін көрінеді. Бірақ, соған қарамастан, ит иттігін істейтіні тағы бар. Мəселен, иттен сальмонелла бактериясын немесе ас- кариданы жұқтырып алу қаупі жоғары. Сондықтан, итті ұстағаннан кейін, тіпті ол ауру ит болмаса да, қолды жақсылап тұрып сабындап жуған дұрыс. АЛЫП ДИНОЗАВР АЛЫП ДИНОЗАВР ТАБЫЛДЫ
ТАБЫЛДЫ №37, 16 қыркүйек 2014 жыл №37, 16 қыркүйек 2014 жыл 15
спорт клубы ×ÅÌÏÈÎÍÄÀÐ ×ÅÌÏÈÎÍÄÀÐ ҚÀÉÄÀ ÒӘÐÁÈÅËÅÍÅÄІ? ҚÀÉÄÀ ÒӘÐÁÈÅËÅÍÅÄІ?
Бұл оқу орны спорт мектебі мен колледжінен тұрады. «Қазіргі күні 478 шəкірт тəрбиелеп жатырмыз. Оның 240-ы мектеп оқушылары болса, 238-і колледж студенттері», – дейді колледж директорының орынбасары Нұрсейіт Жақсылықов. Спорт мектебіне қабылдау 7-сыныпта басталады екен. Емтихан оңай емес. Үміткер баланың міндетті түрде 1-разряды болуы керек. Ол разряд аудандық, облыстық жарыстарда жүлде алғандарға беріледі. Содан соң, 2-3 жылдай жергілікті өңірлердегі спорт мектебінде жаттығуы тиіс. Осы талаптарға сай бала мұндағы сынақ барысында министрлік тарапынан белгіленген нормативтерді орындағанда ғана спорт мектебіне қабылданады. 5 жыл бойы үздік оқып, жақсы нəтиже көрсеткендері 11-сыныпты бітірген соң, спорт колледжіне автоматты түрде түседі. Ал колледжге сырттан құжат тапсырушы талапкерлер міндетті түрде спорт шеберлігіне үміткер болуы қажет.
«Бүгінде 6 таэквондошы мен 2 жеңіл атлетіміз алда өтетін Азия біріншілігіне дайындалып жатыр. Оларға үлкен сенім артамыз. Өзге де жетістіктеріміз жоқ емес. Былтыр ғана дарынды спортшымыз Дархан Қалкенов еркін күрестен əлем чемпионы атанса, Тимур Жолдасов атты мықтымыз Азия чемпионатынан күміс жүлде əкелді», – деді Нұрсейіт ағай бір сөзінде. Іле-шала қос балуанды тауып алып, əңгімеге тарттық.
1997 жылы Бурабай өңірінде өмірге келген Дархан Қалкенов спортпен 11 жасында достасыпты. Еркін күреске деген ынта-талабын алғаш байқап, бағыт берген бапкері Ерік Бекімұлына алғысы зор. «Еркін күреспен айналыса бастаған соң, 2-3 жылда алғашқы нəтижелерді көрсете бастадым. 8-9 сыныптарда Қызылордада өткен Қазақстан біріншілігінде 2-орын алдым. Шымкент пен Тараздағы ел чемпионатында қола жүлдені қанжығама байладым. Одан кейін жеңіске деген құштарлығым шыңдалғандай болды», – дейді Дархан ағынан жарылып. Дархан 46 келі салмақ дəрежесі бойынша белдеседі. – Қандай жетістіктерің бар? – Өткен жыл өте сəтті болды мен үшін. Қазақстан біріншілігінде жеңімпаз атандым. Еуразия ойындарында 2-орын иелендім. Сербияда өткен Əлем чемпионатында алтын медаль олжаладым. Осылайша, 17 жасымда чемпион болдым. Оңайлықпен келген жоқ, əрине. Əсіресе, соңғы сын қиынға түсті.
– Өңшең азулы қарсыластармен белдестім. Əзірбайжандық Фазил Гасановпен, үндіс Ринку Ринкумен болған белдесулерде біраз терледім. Еркін күресте есеп кез келген сəтте өзгеріп кетуі мүмкін ғой. Мұнда əр секунд маңызды. Сон- дықтан барынша мұқият əрі епті қимылдауың керек. Соның арқасында ғана жеңіске жеттім.
– Дұрыс айтасыз. Биылғы Қазақ- стан біріншілігінде 2-орын алып қалып, жеңіс тұғырынан көріне алма- дым. Бақ шаппады ма, бəлкім, бабым дұрыс болмаған шығар. Негізі, екеуі де қатар шабуы керек қой... Қатты өкіндім. Есесіне, ендігі жарыстарға жақсылап дайындаламын.
Келесі жігіттің есімі – Тимур Жолдасов. 1996 жылы Маңғыстау облысының Жаңаөзен қаласында туған. Бүгінде еркін күрестен 100 келі салмақ дəрежесінде сынға түсіп жүр. Былтырғы Қазақстан біріншілігінде чемпион, Азия біріншілігінде қола жүлдегер атанған.
– Спортқа 7 жасымда келдім. Əкем марқұм бапкер болатын. Мені күреске баулыған да, жеңіске деген жігерімді жанып, демеу болған да – сол кісі.
– Ең əуелі ерік-жігер мықты болу керек. Түрлі қиындықтар кездеседі. Жарысқа барар алдында салмақ қуу қажет болып қалады кейде. Ондайда күндіз-түні спорт залда жаттығып, терлеп, барынша аз тамақтануға тура келеді. Бірде, тіпті, 4 күн ішінде 8 келі салмақ тастаған кезім болды. 2 күн бойы нəр татпадым. Суды өте аз іш- тім. Өйткені, су салмақты көбейтеді. Дұрыс тамақтанбаған соң, əрине, əлсі- рейсің. Ал жарысқа барғанда мұның бірін де көрсетпей, өзіңді сергек ұстауың тиіс.
– Ондай кездер болып тұрады. Мысалы, кейбіреулер күнібұрын саған келіп, «маған жеңісті сатшы» деп айтуы мүмкін. Яғни, сен жеңілесің де, сол үшін саған ол ақша төлейді. Бұл – психологиялық шабуылдың бір түрі. Өйткені, əлгі қарсылас саған солай айтқан соң, іштей ойланасың. Демек, ол менен қорқа ма, мен одан мықтырақ болғаным ғой деген секілді түрлі ойлар басыңа келеді. Тұп-тура жарыс басталған сəтте сондай ойлар алаңда- тады да, жеңіске деген қабілетің, моральдық дайындығың əлсірейді.
жергілікті өңірлердегі бінде жаттығуы тиіс. рға сай бала мұндағы ында министрлік елгіленген ді орындағанда ектебіне ы. 5 жыл қып, жақсы еткендері бітірген олледжіне үрде
олледжге жат
уы
бастаған соң, 2-3 нəтижелерді көр 8-9 сыныптарда өткен Қазақста 2-орын алдым Тараздағы ел қола жүлде байладым. кейін жең құштарл
шыңдал – дейді
жарыл келі с
бойы – жет өт ме н жоқ, əрине. н қиынға түсті. лдестім. азил
Ринку п
Азиада 420 ÑÏÎÐÒØÛÌÛÇ ÈÍ×ÕÎÍҒÀ ÀÒÒÀÍÀÄÛ Қыркүйектің 19-ында Оңтүстік Кореяның Инчхон қаласында жазғы Азия ойындары басталады. Бұл жарысқа Қазақстан атынан 420 спортшы қатысады. Сайыпқырандарымыз спорттың 39 түрі бойынша сынға түспекші. Азиаданың ашылу салтанатында біздің туды Лондон олимпиадасының күміс жүлдегері Əділбек Ниязымбетов ұстап шығады. 2010 жылы Қытайдың Гуанжоу қаласында өткен Азия ойындарында Қазақстан 18 алтын, 23 күміс, 38 қоламен жалпы есепте Қытай, Жапония, Корея, Ираннан кейінгі бесінші орынды алған. Шеберлік сыныбы ÍÀÄÀËÜ ÀÑÒÀÍÀҒÀ ÊÅËÌÅÊØІ Астанада 25 қыркүйек күні Ұлттық Теннис орталығын- да əйгілі теннисші Рафаэль Надальдың көрнекі матчы болады. Надальдің қарсыласы – əлем теннисшілерінің үздік ондығына кіретін атақты Жо-Вильфрид Цонга. Одан кейін Надаль мен Цонга «Team Kazakhstan» академиясының талантты тəрбиеленушілеріне шеберлік сыныбын өткізеді. Сондай-ақ, Назарбаев университетінің студенттерімен жəне халық- аралық «Хей- либэри»
мектебінің оқушыларымен кездеседі. Мен кикбоксинг, таэквондо, каратэ, джиу-джитсу, самбо, дзюдо, айкидо сияқты көптеген мықты сөздерді білемін.
№37, 16 қыркүйек 2014 жыл №37, 16 қыркүйек 2014 жыл 16
ТЕЛ. 8(727) 394-42-80, 394-42-50 ФАКС: 8(727) 394-38-69 Жарияланған мақала авторларының пікірлері редакция көзқарасын білдірмейді. Жарияланған суреттердің сапасына редакция жауап береді. Редакцияға түскен қолжазба авторға қайтарылмайды. «Ұланда» жарияланған мақала көшіріліп басылса, сілтеме жасалуы міндетті. Құрылтайшы –
Бас директор Жүсіпбек ҚОРҒАСБЕК Бас директордың шығармашылық жөніндегі орынбасары-бас редактор Жұлдыз ӘБДІЛДА Мекен-жайымыз: 050009, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 143-үй, 414-416-бөлмелер. Газет Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және спорт министрлігінде 15.03.2006ж. тіркеліп, №7026-Г куәлігі берілді. Газет аптасына бір рет шығады. Тапсырыс №94. Көлемі 2 баспа табақ. Индексі – 65355
баспаханасында басылды. 050096, Алматы қаласы, С.Мұқанов көшесі, 223 б, тел: 378-42-00
Нөмірдің кезекшісі Ботакөз ИКРАМОВА
Оразақын АСҚАР Алма ҮМБЕТТЕГІ Гүлфарида ЗЕЙНУЛЛИНА Ботакөз ИКРАМОВА
Сәуле ҮКЕНОВА КӨРКЕМДЕУШІ-ДИЗАЙНЕР Дария ТАЛАПОВА ТЕРІМШІ Сәуле ТЕЛЕМГЕНОВА E-mail: npulan@mail.ru ВЕБ-РЕДАКТОР Серікбол ХАСАН БАС РЕДАКТОРДЫҢ ОРЫНБАСАРЫ ЖАУАПТЫ ХАТШЫ Қарлығаш ДОСАНОВА Қарлыға ИБРАГИМОВА Алты-жетідегі ойын баласымын. Əкем Қаратас аудандық комсомолдың бірінші хатшысы қызметіне тағайындалған кезі. Жайма- шуақ жаз мезгілі. Бір топ бейтаныс адамдар үйге сау ете түсті. Сол кездегі комсомол- жастар ұйымының жетекшісі, жазушы Қалаубек Тұрсынқұлов пен əкеммен қызметтес Кəрім Дүйсеновтен басқасын танымадым, бұрын көрмеген кісілерім. Бұл топқа ауылдың
«АУЗЫНА МҰХТАР ШАХАНОВ «АУЗЫНА МҰХТАР ШАХАНОВ ТҮКІРГЕН БАЛА» АТАНҒАМ ТҮКІРГЕН БАЛА» АТАНҒАМ сері жігіттері Ғұлам көкем мен Ебей ағай келіп қосылды. Үйге қонақ келсе, кісілерді жағалап əдеттегідей жа- нынан шықпай- мын. Алғашқы күні олар қонақ- асы жеп, уылдап- шуылдап, əнде- тіп-күйлетіп түн ауғанша отырды. Мен төрде мандолды келістіре тартатын кісінің қасында ұйып тыңдап отырып, ұйықтап кетіппін. Ертеңіне елең-алаңда мені анам оятты. «Ағаң тауға шығамын деп отыр. Бірге барып кел», – деді. Жуынып-шайынып алған соң, түндегі екпіндетіп өлең оқыған ағамен бірге тауға тарттық. Таудың ең биік нүкте- сіне көтерілдік. Сол жерде ол жан-жағына қарап, қызықтап біраз тұрды. Кенет ауыл алақан- дағыдай көрінер тұстағы қара тастың үстіне отыра кетті де, қалтасынан қағаз-қаламын алып əлденелерді тез-тез шимайлай бастады. Қиялы алыста. Тіпті, менің бар-жоғымды да ұмытып кеткен тəрізді. Ол кісі екеуміз таудан түске таман түстік. Ол өз жөнімен, мен өз жөніммен кеттім. Бір кезде анамның дауыстап шақырғанын естідім. Жүгіріп жетсем, қонақтар дастарқан басына жайғасып, кеспе көжені сораптап ішіп отыр екен. Мен келгенде манағы аға басын бұрып: – Тауға жол көрсеткен осы бала, – деді. – Байқайсыздар ма, баланың көзінде бір от бар. Бірдеңе білсем, бұл баладан түбі үлкен азамат шығады. Аяқ астынан мақтау естіп, əжептəуір семіріп қалғаным есімде. Сол сəтте анам əлгі ағаның ұзатқан кесесінің түбінде қалған көжені маған ұсынып: – Дуалы ауыз, көпке сыйлы ағаңның жолын саған да берсін. Мынау ағаңның сарқытын түбіне дейін тауысып қой! – деді.
Ол кезде сарқыт дегеннің не екенін қайдан білейін, анам ұсынғасын көжені түбіне дейін түк қалдырмай төңкеріп салдым. Отырғандар у-шу болып: – Əп, бəрекелді! – Міне, жігіт! – Ақынның сарқытын ішкен бала түбі азамат болады! – деп жамырап қоя берді. Кейін білдім ғой, түнде тізе- сіне жатқызып ұйықтатқан кісі əйгілі композитор Шəмші Қалдаяқов екен, ал, тауға бірге барған, кейін сарқытын ішкізген кісі арқалы ақын Мұхтар Шаханов болып шықты. Мұқаң- ның «Лениншіл жас» газетінің (қазіргі «Жас Алаш») Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша меншікті тілшісі қызметін атқарып жүрген кезі болса керек. Осы оқиғадан кейін ауылда «Аузына Мұхтар Шаханов түкірген бала» атанып кеттім. Кім білсін, қолыма қалам алып, ақын, əдебиетші болуыма осы жайттардың да əсері болған шығар...
Æұìáàқòàð Темір аяқты, Ағаш таяқты.
Тілден ұшып, Құлаққа қонады.
Ойдың аяқталуын күтпейді, Оны қойсаң, сөйлем бітпейді.
*** Сырғалы құлақ бір, Үн-түнсіз сұрап тұр. *** Қадалды бір ине Нүктедей түймеге.
Қауаққа да ұқсаған, Алмұртқа да ұқсаған, Аузы бар, тілі бар, Білер көріп, ұстаған. (Циркуль мен қарындаш) (Сөз) (Үтір) (Сұрақ белгі) (Леп белгісі) (Қоңырау) *** Торы тай, Табанында төрт ай.
Қауын, қарбыз дей алмайсың, Піскенмен, жей алмайсың. Жарғаныңмен, қап-қатты, Ал асқанда, тəп-тəтті. *** Бір жыланды таяққа іліп алдым, Ерге қона, пайдасын біліп алдым. (Таға) (Асқабақ) (Қамшы) жүктеу/скачать 29,12 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|