Сабақтың мақсаты: жаратылыстану ғылымдарының арасындағы химияның рөлін анықтау және пәнаралық байланысты қалыптастыра білу
Ішкі және сыртқы ортаның құрамы мен тірі организмдерге әсері
жүктеу/скачать 3,67 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2. Судың организмдер үшін маңызы мен рөлі.
| 1. Ішкі және сыртқы ортаның құрамы мен тірі организмдерге әсері.
Кез – келген тірі организм – қарапайымнан күрделіге дейін-бір уақытта сыртқы ортамен тығыз байланысты және одан күрт оқшауланған жүйе. Әр ағзаның сыртқы ортадан айтарлықтай ерекшеленетін өзіндік ішкі ортасы бар. Адам ағзасының ішкі ортасы-қан, лимфа және тіндік сұйықтық. Дененің ішкі ортасына тән қасиет-оның салыстырмалы тұрақтылығы. Сыртқы жағдайлардың кез-келген өзгеруімен дененің ішкі ортасы тұрақты болып қалады. Бұл организмнің өмірлік белсенділігінің қажетті шарты. Алғаш рет әйгілі француз физиологы Клод Бернар организмнің ішкі ортасының тұрақтылығының оның өмір сүруінің маңызды шарты ретінде маңыздылығын атап өтті. Біздің ғасырдың басында Кеннон бұл құбылысты гомеостаз деп атады. Гомеостаз-организмнің сыртқы немесе ішкі ортасының әртүрлі факторларының әсерін жоюға немесе барынша шектеуге бағытталған күрделі бейімделу реакцияларының кешені. Гомеостаздың көрсеткіштері-бұл ішкі ортаның және бүкіл ағзаның қалыпты жағдайын сипаттайтын тұрақты сандық көрсеткіштер. Олардың ішіндегі ең көп тарағандары-дене температурасы, қанның осмос қысымы, қандағы қант концентрациясы, ақуыздар және т.б. Гомеостаздың бұзылуы, тіпті кішкентай болса да, дене ауруларын тудырады. Гомеостазды динамикалық процестер кешені қолдайды. Гомеостазды сақтауда реттеуші жүйелер - жүйке және эндокриндік маңызды рөл атқарады. Ішкі ортаның тұрақтылығын сақтау тыныс алу жүйесінің, жүрек-тамыр жүйесінің, ас қорыту жүйесінің және секрецияның жұмыс істеуімен ғана мүмкін болады. 2. Судың организмдер үшін маңызы мен рөлі. Су және ондағы еріген заттар, соның ішінде минералды тұздар дененің ішкі ортасын құрайды, олардың қасиеттері тұрақты болып қалады немесе мүшелер мен жасушалардың функционалды күйі өзгерген кезде табиғи түрде өзгереді. Денедегі су бірқатар өмірлік функцияларды орындайды. H 2 O реагент ретінде гидролиз, гидратация, дегидратация, тіндік тыныс алу кезінде судың пайда болуы; өсімдіктерде судың фотототығуы кезінде қызмет етеді. Адам ағзасы салмағы бойынша 50-86% судан тұрады (жаңа туған нәрестеде 86% және қарт адамдарда 50% дейін). ДДСҰ мәліметтері бойынша, әлемдегі барлық аурулардың 85% - ы сумен беріледі. Адам күніне 1,5 - 2 литр су жоғалтады. Сонымен, оған сол мөлшерде су ішу керек. 1. Азық ретінде кіретін минералды және органикалық заттардың және метаболизм өнімдерінің әмбебап еріткіші. 2. Су- мүшелер, тіндер мен жасушаларды құрастыратын пластикалық материал. 3. Судың молекулалары дипольдер секілді өзара сутекті байланыстар арқылы байланысқан. Бұл байланыстардың бұзылуына айтарлықтай энергия жұмсалады, бұл суға жоғары жылу сыйымдылығын береді. Осының арқасында су организмдердің терморегуляция процестерінде маңызды рөл атқарады. Артық жылу энергиясының шамамен 25% - ы терінің бетінен судың булануы нәтижесінде ағзадан шығарылады. 4. Су молекулалары ақуыз молекулаларының екінші және үшінші құрылымын құруға қатысады. Азықтың барлық қоректік заттары судың қатысуымен (гидролиз реакциясы) тамақ арнасында сіңіріледі. Су өте төмен тұтқырлықпен сипатталады, бұл су ерітінділеріне жақсы сұйықтық пен ағзадағы сұйықтықтардың жылдам қозғалысын береді. 5. Су-заттарды жасуша ішінде де, жасуша айналасында да, мүшелер арасында тасымалдау құралы ретінде қызмет етеді. Су мен оның ерітінділері үйкелетін беттерді ылғалдандырады, олардың сырғуын жақсартады. Денемізді сумен қанықтыру үшін үнемі су ішу керек. Медициналық тәжірибелерге сәйкес, адам денесіндегі су мөлшері 1-2% (0,5 - 1,0 л) төмендеген кезде шөлдей бастайды. Егер аштық кезінде ол таза су ішсе, адам тамақсыз шамамен 50 күн өмір сүре алады. Сусыз ол бір апта да өмір сүрмейді - өлім 5 күннен кейін келеді. Сусызданудың белгілері: құрғақ тері (қышумен бірге жүруі мүмкін), шаршау, нашар концентрация, бас ауруы, қысымның жоғарылауы, бүйректің нашар жұмысы, құрғақ жөтел, арқа мен буынның ауырсынуы. 1 кг салмаққа 30 мл норма. Шай, кофе, жасанды сусындар, сыра - ағзаның табиғи суға деген қажеттілігін қанағаттандыра алмайды. жүктеу/скачать 3,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|