Н.А.Аристовтың ойынша, "жүздерге бірігу жоңғар шапқыншылығы кезінде шыққан".
Василий Владимирович Бартольд: "Қазақ жүздерінің пайда болуына географиялық фактор әсер етті, табиғи-географиялық жағдайға икемделу және аумақтық оқшаулану жүздердің мәдени-шаруашылық ерекшеліктерін қалыптастырды", — деп есептейді.
Михаил Порфирьевич Вяткин: "Жүздердің құрылуына табиғи-географиялық себептермен қатар саяси оқиғалар әсер етті, жекелеген ордалар ерекше саяси одақтар ретінде XVI ғасырдың аяғында қалыптасты", — дейді.
С. Аманжолов: "Қазақ елі, жері үш жүзге моңғолдарға дейінгі кезеңде — X—XII ғасырларда бөлінді", — деп есептейді.
Шығыстанушы Тұрсын Икрамұлы Сұлтанов жүздердің құрылуы жөнінде нақты деректердің тапшылығын айта келіп: "XVI ғасырдың екінші жартысында ұлыс жүйесі біртіндеп жүздерге ауысқан", — деген болжам айтады.
Махмүд бен Уәлидің 1634—1641 жылдарда жазылған еңбегінде: "Шайбани хан өлгеннен кейін оның ұлы Баһадүр осы ел мен ұлысқа басшылық ете бастады... ол қыстауы мен жайлауы үшін Ақ Орданы таңдап алды, ол әрі Йүз-Орда ретінде де белгілі", — дейді. Осы деректе кездесетін йүз (жүз) сөзін кейбір зерттеушілер қазақтың жүзімен теңестіреді.
М. С. Мұқановтың пайымдауынша, қазақтың жүздері этноәлеуметтік ағзаның жоғары санаттарының бірі. "Этноәлеуметтік организм" деп этностық, әлеуметтік, шаруашылық, саяси бірлестіктерді түсінеміз.
деген сұрақ қойып, оқушылардан неліктен осы сөзді таңдағанын нақты дәлел келтіру арқылы өз ойын негіздейді.
Сұрақ: «Генетикалық код» деген не?
«Мәдени-генетикалық код» -дегенді қалай түсінеміз?
Мәтінмен жұмыс
Мәтіннен негізгі идеяны анықтайды
Критерийлері: Тақырып аясында ру-тайпа ұғымын ашу;
Ру-тайпалық бірлестікке бөліну ерекшеліктерін түсіндіру;
Ру-тайпалық бірлестіктің қоғамдағы рөлін сипаттау;
Жүз ұғымының мәні де толық ашылған жоқ. Біраз зерттеушілер қазақтың "жүз" деген сөзін арабтың "джуз" — бір нәрсенің "басты бөлігі", "тармақ" деген сөзімен сәйкестендіреді.
«Жүз», қазақ жүздерінің мәні, олардың құрылуы туралы пікірлеріңіз қандай? деген сұрақ төңірегінде сыныптық талқылау ұйымдастыру. «Қазақ рулары неліктен жүзге бірікті?»,«Қазақ жүздерінің қандай ішкі белгілері бар?»деген сұрақтар төңірегінде өзіндік ой қорытынды шығарады.
ҚБ Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады
«Ең үздік жауап»
«Алақан-жұдырық»
«Жұлдызшалар»
Мұғалім оқушылар жауабын мұқият тыңдап кері байланыс беріп отырады
К.А.Акышев. Древные с средневековые государства на территории Казахстана. Алматы, 2013 г.
Н.Э.Масанов, Ж.Б.Абылхожин,
И.В. Ерофеева, А.Н.Алексеенко, Г.С.Баратова. История Казахстана. Народы и культуры. Алматы, 2001 г.
«Жүз» ұғымы туралы Ш. Уәлиханов, С.Аманжолов, Н. Аристов, М. Мұқанов, В.В.Бартольд, Ю.А Зуев, Ж.О.Артықбаев т.б. ғалымдардың пікірлерін ұсыну.
Бекіту
Сабақты қорытындылау Жүздік жүйенің қазақ қоғамындағы орны мен рөлі қандай?
Үйге тапсырма«Дәстүр мен мәдениет – ұлттың генетикалық коды» немесе«Мәдени-генетикалық код - ұлттың негізі» тақырыптарының бірінемақала жазу»150-200 сөз.
