Ќлеуметтiк-экономикалыћ даму

95
аћша саясаты жолымен экономиканыѓ мќшине жасау, кеме жасау,
химия жќне энергетика сияћты љздiк салалары љшiн ћолайлы
жаѕдайлар туѕызу арћылы экономиканы дамытуѕа к=мек к=рсетiп
отырды. Осы факторлардыѓ бќрi, тљптеп келгенде, экономикалыћ
дамудыѓ жоѕары жќне тџраћты ћарћынын ћамтамасыз еттi.
Жапонияда =неркќсiп =ндiрiсi 1951—1970 жылдарда жылына орта
есеппен 15,2
%-ѕа =сiп отырды. Ал АЋШ-та — 4% жќне Џлыбритания-
даѕы =сiм 3
%-ды ћџрады. Жапония 70-жылдарѕа ћарай =неркќсiп
=ндiрiсiнiѓ к=лемi жаѕынан капиталистiк дљниеде АЋШ-тан кейiнгi
екiншi орынѕа шыћты.
Жапон экономикасыныѓ отын-шикiзат ресурстарымен ћамтамасыз
етiлмегендiгi салдарынан осал дамуы, 70-жылдардыѓ ортасы —
80-жылдардаѕы дљниежљзiлiк экономикалыћ   даѕдарыстар  кезiнде
айћын к=рiнiп, оныѓ ћџрылымын ћайта ћџру ћажеттiгiн к=рсеттi.
80-жылдарда =неркќсiптiѓ ѕылымды к=п пайдаланатын салалары-
ныѓ — электрониканыѓ, компьютерлер шыѕару, телекоммуника-
циялыћ жќне баћылау-=лшеу жабдыћтары, автоматтандыру ћџрал-
дары, жаѓа материалдар, биотехнология салаларыныѓ дамуы алдыѓѕы
шепке шыћты. Ѕылыми-техникалыћ зерттеулердi ћаржыландырумен
салыстырѕанда патенттер мен лицензиялар сатып алу кейiнгi шепке
ысырылды. 1991 жылы Жапония еѓбек =нiмдiлiгiнiѓ деѓгейi жаѕынан
Батыс Еуропа елдерiн басып озып, АЋШ деѓгейiнiѓ 90
%-на дейiн
жеттi.
Алайда 90-жылдардыѓ басында экономиканыѓ даму ћарћыны
баяулады. неркќсiп =нiмдерiн =ндiру бџрынѕы деѓгейiнде ћалды.
Экспорт ћысћарды, еѓбек =нiмдiлiгi ћџлдырады, жџмыссыздыћ к=бейдi.
Мџндай жаѕдайда Жапония љкiметi ќлеуметтiк-экономикалыћ
дамудыѓ жалпы мемлекеттiк жоспарыныѓ маћсаттары мен мiндеттерiн
ћайта ћарауѕа мќжбљр болды. 1995 жылдан бастап экономикада
жандану белгiлерi байћалды.
Экономиканы тоћырау жаѕдайынан шыѕарып, оны жаѓа жаѕдай-
ларѕа бейiмдеу љшiн елдiѓ басшылары экономиканы ырыћтандыру
ж=нiнде реформалар =ткiзуге кiрiстi. Экономиканы реттеуде мемле-
кеттiѓ атћаратын р=лi шектеле бастады. 2004 жылы «жекеменшiк
кќсiпкерлiк љшiн мљмкiндiктердi реттеу жќне ашу реформасын» жљргi-
зудiѓ љшжылдыћ жоспары ћабылданды. Еѓбек ћатынастары саласын-
даѕы реформа жџмыс кљшiн шарт негiзiнде бљкiл =мiрлiк етiп сатып
алатын дќстљрлi американ жљйесi орнына ћолданылатын болды.
Жапон =ѓдеушi =неркќсiбiнiѓ =ндiрiстiк ћуаттарын шетелдерге аудару
жљзеге асырылды. Шетелдерде бiрлескен кќсiпорындар ћџрылды жќне
де жапон компаниялары =здерiнiѓ =ндiрiстiк ћуаттарын сыйымды iшкi
рыноктары бар жќне салыстырмалы тљрде алѕанда арзан жџмысшы
кљшi бар Азия елдерiне орналастыруды ќлдећайда дџрыс деп санаса
да, =здерiнiѓ ѕылыми орталыћтарын, негiзiнен, дамыѕан елдерде
орналастырып, олардыѓ ѕылыми-техникалыћ ћуаттарын пайдалануѕа
тырысты. Жапонияѕа шетелдiк ћаржыныѓ ћџйылуы артты.

96
Реформалар жапон экономикасын керi кеткен жаѕдайдан алып
шыћты. Жалпы iшкi =нiм  =се бастады. Бiраћ бiрћатар мќселелер
жекешiлдiк жќне меншiктi саралаушылыћ проблемаларын туѕызды.
Бiр кездердегi бiртектi жќне топтасћан жапон ћоѕамында бџл тiптi
ойѕа да келмейтiн нќрсе едi. Алайда реформалар жљргiзуден бас тарту
салдарынан Жапония азиялыћ экономикадаѕы жетекшi позиция-
ларынан айырылып ћалуы мљмкiн едi. Соѓѕы онжылдыћта Жапония-
ныѓ экономикасы =су ћарћыны жаѕынан =зiнiѓ к=ршiлерi Ћытайдан,
Оѓтљстiк Кореядан жќне Тайваньнан едќуiр артта ћалып отыр.
2008 — 2009 жылдардаѕы дљниежљзiлiк экономикалыћ даѕдарыс
Жапония экономикасыныѓ экспорттыћ баѕытына елеулi соћћы болып
тидi. Тек љкiметтiѓ сан миллиартаѕан аћша ћџюы нќтижесiнде ѕана
экономиканы ћайтадан =су жолына тљсiру мљмкiн болды.
Жапония АЋШ-тан кейiнгi дљниежљзiнiѓ екiншi экономикалыћ
мемлекет дќрежесiн саћтап келедi. Дљниежљзiлiк рынокта ол — бџрын-
ѕысынша еѓбек к=п жџмсалатын кљрделi =неркќсiп салаларыныѓ
=нiмдерiн жќне осы кљнгi ћџрастыру материалдарын беретiн негiзгi
елдердiѓ бiрi. Жапония сыртћы сауданыѓ к=лемi жаѕынан 4-орында
жќне ол Дљниежљзiлiк сауда џйымы (ДСЏ), Халыћаралыћ валюта ћоры
(ХВЋ), Дљниежљзiлiк банкi сияћты неѕџрлым ыћпалды халыћаралыћ
џйымдардыѓ аса iрi кредиторы жќне мљшесi болып табылады.

жүктеу/скачать 14,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: