Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Ќлеуметтiк-экономикалыћ даму
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| Ќлеуметтiк-экономикалыћ даму. Жапонияѕа егемендiгiнiѓ ћайта-
рылѕаны оныѓ дамуындаѕы жаѓа кезеѓдi бастап бердi. Кореяда басталѕан соѕыс Жапонияныѓ џлттыћ экономикасын ћалпына келтiру љдерiсiн жеделдеттi. АЋШ-тыѓ Жапонияда орналасћан ќскерлерiнiѓ тапсырыстары американ валютасыныѓ осы елге аѕылуын џлѕайтты. Ескi жабдыћты жаѓартуѕа кiрiсуге, басћа елдерден шикiзат ќкелудi арттыруѕа мљмкiндiк туды. здерiнiѓ џжымдыћ ћџрылымын жаѓар- тып, жетiлдiре тљскен Мицуи мен Мицубиси сияћты ћаржылыћ- =неркќсiп топтары ћайтадан жанданды. неркќсiп =ндiрiсi ћарћындап =се бастады. 1951 жылы =неркќсiп =ндiрiсiнiѓ соѕыстан бџрынѕы деѓгейiне ћол жеттi. 50-жылдардыѓ екiншi жартысынан бастап елде Жапонияныѓ «экономикалыћ ѕажабы» деген атаћ алѕан экономикалыћ =рлеу басталды. Экономиканыѓ =рге басу себептерiнiѓ бiрi — негiзгi капиталдыѓ жаппай жаѓартылуы едi. Мамандыѕы жоѕары жџмысшы кљштерiнiѓ болуы, еѓбек =нiмдiлiгiнiѓ т=мен болуы жаѕдайында, жалаћы дќрежесiнiѓ де т=мендiгi де осы ћџбылыстыѓ себептерi ћатарына жататын. Сондай-аћ аграрлыћ реформаныѓ нќтижесiнде iшкi рыноктыѓ џлѕайтылѕаны жќне ћала халћы табыстарыныѓ =суi =неркќсiп =ндiрiсiнiѓ =суiне к=мектестi. Мџнымен бiрге Жапонияныѓ ќскери шыѕындарыныѓ аздыѕы да экономиканыѓ дамуында маѓызды р=л атћарды. Шетелдiк ѕылыми-техникалыћ жетiстiктердi =ндiрiске кiргiзу елдiѓ экономикасы дамуына тќн сипат болды. Жапония шетелдерден еѓ жаѓа техниканы алып отырды жќне ѕылыми-техникалыћ зерттеулерге жџмсалатын ћаржыны љнемдеу арћылы патенттер мен лицензиялар сатып алуѕа к=штi. Мемлекет =з тарапынан бюджеттiк, салыћ, несие- 95 аћша саясаты жолымен экономиканыѓ мќшине жасау, кеме жасау, химия жќне энергетика сияћты љздiк салалары љшiн ћолайлы жаѕдайлар туѕызу арћылы экономиканы дамытуѕа к=мек к=рсетiп отырды. Осы факторлардыѓ бќрi, тљптеп келгенде, экономикалыћ дамудыѓ жоѕары жќне тџраћты ћарћынын ћамтамасыз еттi. Жапонияда =неркќсiп =ндiрiсi 1951—1970 жылдарда жылына орта есеппен 15,2 %-ѕа =сiп отырды. Ал АЋШ-та — 4% жќне Џлыбритания- даѕы =сiм 3 %-ды ћџрады. Жапония 70-жылдарѕа ћарай =неркќсiп =ндiрiсiнiѓ к=лемi жаѕынан капиталистiк дљниеде АЋШ-тан кейiнгi екiншi орынѕа шыћты. Жапон экономикасыныѓ отын-шикiзат ресурстарымен ћамтамасыз етiлмегендiгi салдарынан осал дамуы, 70-жылдардыѓ ортасы — 80-жылдардаѕы дљниежљзiлiк экономикалыћ даѕдарыстар кезiнде айћын к=рiнiп, оныѓ ћџрылымын ћайта ћџру ћажеттiгiн к=рсеттi. 80-жылдарда =неркќсiптiѓ ѕылымды к=п пайдаланатын салалары- ныѓ — электрониканыѓ, компьютерлер шыѕару, телекоммуника- циялыћ жќне баћылау-=лшеу жабдыћтары, автоматтандыру ћџрал- дары, жаѓа материалдар, биотехнология салаларыныѓ дамуы алдыѓѕы шепке шыћты. Ѕылыми-техникалыћ зерттеулердi ћаржыландырумен салыстырѕанда патенттер мен лицензиялар сатып алу кейiнгi шепке ысырылды. 1991 жылы Жапония еѓбек =нiмдiлiгiнiѓ деѓгейi жаѕынан Батыс Еуропа елдерiн басып озып, АЋШ деѓгейiнiѓ 90 %-на дейiн жеттi. Алайда 90-жылдардыѓ басында экономиканыѓ даму ћарћыны баяулады. неркќсiп =нiмдерiн =ндiру бџрынѕы деѓгейiнде ћалды. Экспорт ћысћарды, еѓбек =нiмдiлiгi ћџлдырады, жџмыссыздыћ к=бейдi. Мџндай жаѕдайда Жапония љкiметi ќлеуметтiк-экономикалыћ дамудыѓ жалпы мемлекеттiк жоспарыныѓ маћсаттары мен мiндеттерiн ћайта ћарауѕа мќжбљр болды. 1995 жылдан бастап экономикада жандану белгiлерi байћалды. Экономиканы тоћырау жаѕдайынан шыѕарып, оны жаѓа жаѕдай- ларѕа бейiмдеу љшiн елдiѓ басшылары экономиканы ырыћтандыру ж=нiнде реформалар =ткiзуге кiрiстi. Экономиканы реттеуде мемле- кеттiѓ атћаратын р=лi шектеле бастады. 2004 жылы «жекеменшiк кќсiпкерлiк љшiн мљмкiндiктердi реттеу жќне ашу реформасын» жљргi- зудiѓ љшжылдыћ жоспары ћабылданды. Еѓбек ћатынастары саласын- даѕы реформа жџмыс кљшiн шарт негiзiнде бљкiл =мiрлiк етiп сатып алатын дќстљрлi американ жљйесi орнына ћолданылатын болды. Жапон =ѓдеушi =неркќсiбiнiѓ =ндiрiстiк ћуаттарын шетелдерге аудару жљзеге асырылды. Шетелдерде бiрлескен кќсiпорындар ћџрылды жќне де жапон компаниялары =здерiнiѓ =ндiрiстiк ћуаттарын сыйымды iшкi рыноктары бар жќне салыстырмалы тљрде алѕанда арзан жџмысшы кљшi бар Азия елдерiне орналастыруды ќлдећайда дџрыс деп санаса да, =здерiнiѓ ѕылыми орталыћтарын, негiзiнен, дамыѕан елдерде орналастырып, олардыѓ ѕылыми-техникалыћ ћуаттарын пайдалануѕа тырысты. Жапонияѕа шетелдiк ћаржыныѓ ћџйылуы артты. 96 Реформалар жапон экономикасын керi кеткен жаѕдайдан алып шыћты. Жалпы iшкi =нiм =се бастады. Бiраћ бiрћатар мќселелер жекешiлдiк жќне меншiктi саралаушылыћ проблемаларын туѕызды. Бiр кездердегi бiртектi жќне топтасћан жапон ћоѕамында бџл тiптi ойѕа да келмейтiн нќрсе едi. Алайда реформалар жљргiзуден бас тарту салдарынан Жапония азиялыћ экономикадаѕы жетекшi позиция- ларынан айырылып ћалуы мљмкiн едi. Соѓѕы онжылдыћта Жапония- ныѓ экономикасы =су ћарћыны жаѕынан =зiнiѓ к=ршiлерi Ћытайдан, Оѓтљстiк Кореядан жќне Тайваньнан едќуiр артта ћалып отыр. 2008 — 2009 жылдардаѕы дљниежљзiлiк экономикалыћ даѕдарыс Жапония экономикасыныѓ экспорттыћ баѕытына елеулi соћћы болып тидi. Тек љкiметтiѓ сан миллиартаѕан аћша ћџюы нќтижесiнде ѕана экономиканы ћайтадан =су жолына тљсiру мљмкiн болды. Жапония АЋШ-тан кейiнгi дљниежљзiнiѓ екiншi экономикалыћ мемлекет дќрежесiн саћтап келедi. Дљниежљзiлiк рынокта ол — бџрын- ѕысынша еѓбек к=п жџмсалатын кљрделi =неркќсiп салаларыныѓ =нiмдерiн жќне осы кљнгi ћџрастыру материалдарын беретiн негiзгi елдердiѓ бiрi. Жапония сыртћы сауданыѓ к=лемi жаѕынан 4-орында жќне ол Дљниежљзiлiк сауда џйымы (ДСЏ), Халыћаралыћ валюта ћоры (ХВЋ), Дљниежљзiлiк банкi сияћты неѕџрлым ыћпалды халыћаралыћ џйымдардыѓ аса iрi кредиторы жќне мљшесi болып табылады. жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|