Садыћов Т. С., т б. Дљниежљзi тарихы
Социализмнiѓ Шыѕыс Еуропалыћ жљйесiндегi даѕдарыс. Анти-
жүктеу/скачать 14,18 Mb. Pdf көрінісі
|
дүниежүзі тарихы 11
| Социализмнiѓ Шыѕыс Еуропалыћ жљйесiндегi даѕдарыс. Анти-
коммунистiк «революциялар». Шыѕыс Еуропа мемлекеттерiнiѓ басшылыѕы тереѓ экономикалыћ, саяси реформалардыѓ ћажеттiгiн с)з жљзiнде мойындап, ал iс жљзiнде бџрынѕы саясаттыѓ мќнiн )згертпейтiн болмашы )згерiстер ѕана жасап жатты. 80-жылдардыѓ екiншi жартысында Орталыћ жќне Оѓтљстiк-Шыѕыс Еуропаныѓ елдерi тереѓ ќлеуметтiк-экономикалыћ жќне саяси даѕдарыс жаѕдайына џшырады. ;кiмет басында болѕан саясаткерлердiѓ батылсыздыѕы ћоѕамдаѕы олардыѓ саяси ћарсыластарын жандандырды, ол ћарсыластар «социализмдi жаѓарту» ћозѕалысына ћосылып, кейiн ол бџрынѕы жљйенi жою ќрекеттерiне џласты. Ќлдећайда тереѓ даѕдарысты басынан кешiрген Польшада бiрiккен жџмысшы партиясы экономикалыћ жќне саяси реформалар жасау, )кiмет билiгiн бiр )зi жљргiзуден бас тарту арћылы жаѕдайдан шыѕу жолдарын табуѕа тырысты. В.Ярузельский саяси жаѕдайды реттеп алѕаннан кейiн оппозициямен келiсс)з жљргiзудi жолѕа ћоюдыѓ тќсiлдерiн ептеп iздестiре бастады. Католиктiк шiркеумен байланыс орнатылды. 1985 жылы В.Ярузельский президент болып сайланды. Ал 1986 жылѕы ћыркљйекте елде саяси кешiрiм жарияланды. Мџныѓ )зi «Солидарность» кќсiподаѕыныѓ ћызметiн ћайта бастауына мљмкiндiк бердi. Оппозициялыћ кљштер парламенттiк сайлауларда )з кандидаттарын џсынуѕа мљмкiндiк алды. 1989 жылѕы маусымда к)ппартиялыћ негiзде сеймнiѓ сайлауы )ткiзiлдi. «Солидарность» коммунистiк емес партиялармен бiрiктi, с)йтiп, компартия 40 жыл iшiнде бiрiншi рет азшылыћта болып ћалды. Коммунистiк емес љкiмет ћџрылды. Оныѓ басшылыѕына католиктiк зиялы ћауымныѓ )кiлi Тадеуш Мазовецкий келдi, сейм мен сенаттыѓ бiрлескен мќжiлiсiнде Польша бiрiккен жџмысшы партиясыныѓ жетекшiсi В.Ярузельский президент болып сайланды. ;кiмет билiгiне Мазовецкий љкiметiнiѓ келуi жќне Польша бiрiккен жџмысшы партиясыныѓ бџрынѕы монополиялыћ позициялардан айырылуы жаѓа саяси жќне эко- номикалыћ ћџрылымдардыѓ ћџрылу љдерiсiн жеделдеттi. Мемлекеттiѓ атыныѓ )зi )згертiлдi. Саяси картада Поляк Халыћ Республикасы дегеннiѓ орнына Посполит Польска с'зi (Польша республикасы) пайда болды. 165 Мазовецкийдiѓ љкiметi Ћаржы министрi Л.Бальцерович жасаѕан экономиканы рефор- малау жќне тљбегейлi ћайта ћџру баѕдар- ламасын жљзеге асыра бастады. Ол баѕдарлама «Есеѓгiрету терапиясы» деп аталды. Бальце- ровичтiѓ жоспары бџрынѕы жоспарлы орта- лыћтандырылѕан экономикадан нарыћтыћ экономикаѕа тез к)шудi к)здейтiн. Баѕаны баћылау толыћ жойылды жќне онымен бiрге жалаћы )сiрiлмейтiн болды. Мџныѓ )зi нарыћ- ты тџраћты ћалыпћа келтiрiп, тапшылыћты жоюѕа жќне ћџнсыздануды ћысћартуѕа жет- кiздi. Бiраћ жљргiзiлген экономикалыћ саясат баѕаныѓ кљрт ћымбаттауына, тџтынудыѓ ћыс- ћартылуына, халыћтыѓ тџрмыс деѓгейiнiѓ т)мендеп, жџмыссыздыћтыѓ к)беюiне алып келдi. Мазовецкийдiѓ љкiметi беделiнен айырылып, 1990 жылы ћызметiнен кетуге мќжбљр болды. 1990 жылѕы ћаѓтарда ПБЖП )зiн социал-демократиялыћ партия етiп ћайта ћџратынын хабарлады. 1990 жылдыѓ соѓына ћарай тiкелей президент сайлауы белгiлендi. «Солидарность» џйымыныѓ жетекшiсi Л.Валенса ел президентi болып сайланды. Жаѓа љкiмет реформалар жљргiзудi тездетуге деген батыл шешiмiн мќлiмдедi. Венгрияда елдiѓ басшылыѕы тљбегейлi )згерiстер жасауѕа 80-жыл- дардыѓ соѓына дейiн шешiлiп кiрiсе алмады. 1988 жылы ВСЖП (Венгр социалистiк жџмысшы партиясы) конференциясында елдiѓ басшылыѕы ауысты. Я.Кадар ВСЖП Орталыћ Комитетi бас хатшы- сыныѓ ћызметiн жас жетекшi Карой Гросћа табыс еттi. Конференция экономиканы тџраћты ћалыпћа келтiру жќне сыртћы борыштарды ћысћарту баѕдарламасын жариялады. Шетел фирмаларымен бiрлескен кќсiпорындар ћџру к)зделдi. Экономикалыћ реформаларды, саяси реформаларды толыћтыру ћажеттiгi мойындалды. 1989 жылы аћ- панда елде к)ппартиялылыћ мќселесi ћаралды. ВСЖП, оппозициялыћ партиялар жќне ћоѕамдыћ џйымдар арасында Венгрияныѓ парламент- тiк демократияѕа к)шуi туралы љш жаћты келiсс)здер басталды. Елде президенттiк ћызмет таѕайындалды. 1989 жылѕы ћазанда ВСЖП съезi болып, онда нарыћтыћ рефор- маларды жаћтаушылар жеѓiске жеттi. Съезд партияны Венгр социалистiк партиясы «ВСП» деп басћаша атау туралы шешiм ћабылдады. Бџл партия )зiн пролетариат диктатурасы мен демокра- тиялыћ централизмдi ћолданбайтын «жаѓа социалистiк партия» деп хабарлады. ВСП социалистiк нарыћтыћ экономиканы жќне меншiк формаларыныѓ алуан тљрлiлiгiн жаћтаѕан пiкiр бiлдiрдi. 1990 жылы Венгрияда )ткiзiлген Мемлекеттiк жиналыстыѓ сайлауында љш жыл бџрын ћџрылѕан Венгр Демократиялыћ форумы жеѓiп шыћты. Ол нарыћтыћ ћатынастарѕа к)шудi жаћтады. Љкiметтi оныѓ жетекшiсi Йожеф Анталл басћарды. Екi жетекшi парламенттiк фракция — Венгр Демократиялыћ форумы мен оппозицияѕа енген жүктеу/скачать 14,18 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|