Сайын Назарбекҧлы
жүктеу/скачать 1,66 Mb. Pdf көрінісі
|
66. ҚАНАҒАТ ТУРАЛЫ – Балам, ӛмiрде қанағатшыл болсаң жеңiл ӛмiр сүресiң. Барға риза болған жақсы қасиет. – Ата, сонда қанағат деген не? – Қанағат туралы даналар кӛптеген әңгiмелер айтқан. Мысалы, Қорқыт атаң: ―Бас аман болсын, бӛрiк табылар‖, – десе, қазақтар ―Қанағат қарын тойғызады, қанағатсыз жалғыз атын сойдырады‖ – депті. 67. АЙТЫЛҒАННЫҢ БӘРI ҚАҒИДА ЕМЕС – Ата, сiз кейбiр ертеден айтылып келе жатырған мақалдарды сынайсыз. Олар туралы бұрынғы бабаларымыз не деген? – Бәрекелдi, балам! Мынауың дұрыс сұрақ болды. Бiздiң аталардансӛз қалған ба? Мысалы: ―Молданың айтқанының бәрi шариғат емес, бұрынғылар айтқанның бәрi қағида емес‖, ―Молданың айтқанын iстесең де, iстегенiн iстеме‖. Демек, олар бiздерге айтылғанның бәрi қағида емес, кез - келген сӛздi ой елегiнен ӛткiзiп барып қабылда деп тұр ғой. 234 68. ХАЛЫҚ ДОСТЫҒЫ – Ата, қазақты бауырмал халық деп мақтайды. Ал олар: ―Ағайынның аты озғанша, ауылдастың тай озсын‖ – дептi ғой. Ауылдастың, кӛршiнiң бәрi бауыр бола бермейдi емес пе? – Ай, балам - ай, сенiң санаң күн сайын ӛсiп келе жатыр - ау, осы. Бұл мақал ағайынды алыстату үшiн айтылмаған. Кӛршiмен тату болуды тек қана бiздiң аталарымыз емес, бүкiл мұсылман баласы кұптайды. Құран түсiнiгiнде: ―Аллатағаланың жақсы кӛретiн адамдары ата - анасын сыйлағандар мен кӛршiлерiн құрметтегендер‖ дейдi. Бiздiң ел кӛршi тек кӛршi үй емес, кӛршi ел тiлегiн де тiлеп отырған. ―Қырдағы қытай аман болсын, Ормандағы орыс аман болсын‖ деуi – сол пейiлден шыққан сӛз. ―Жақсыда жаттық жоқ‖ – деп бiздiң елiмiз, ешкiмдi жатсынбаған. 69. УАЙЫМ – Ата, ертең бақылау жұмысы едi, уайымдап отырмын. Жақсы баға алмасам ұят болады - ау? – Сен бiлесiң бе бiздiң даналардың уайым туралы не дегенiн? – Жоқ. – Онда тыңда ―Уайым – ердiң қорғаны‖. Сен уайымдаған екенсiң, демек дайындалдың. Сол уайым, сол дайындық сенi қорғайды. 70. ЕР ЖIГIТ БАҒАСЫ – Ата, ата! Мен бүгiн күнтiзбеден дәптерiме мақал жазып алдым. Бiрақ толық түсiнбедiм. – Қандай мақал? – ―Ер жiгiт бiр күнде бiр кiсiлiк, Бiр күнде мың кiсiлiк‖. – Бұл бiр үлкен мағыналы мақал ғой. Жай уақытта бәрiмiз де бiр кiсiмiз. Ал сын сағатта, бүкiл ел тосылып қалған шақта бiр мыңды бастар, сол ер елiн тұйықтан алып шығар болар. Мiне, сол кiсi күнi туған бiр сәтте мың кiсiлiк болып шыға келедi. 71. ТӘТТI СӚЗ БЕН АЩЫ СӚЗ – Ата, сенi жұрт ойлағанын бетке тура айтатын кiсi дейдi ғой. Ол не деген сӛз? – Бұл менiң бақытым да, бақытсыздығым да. Аталарымыз: ―Дос жылатып айтады, дұшпан күлдiрiп айтады‖, – дегенi бойынша менiң турашылдығым – бақытым. Ал аталар: ―Жылы - жылы сӛйлесең жылан шығар iнiнен, жаман - жаман сӛйлесең қанжар шығар қынынан‖ – дегенi 235 бойынша, бұл мiнез арқасында бiраз адам дос болса, осы мiнез бiраз достан, тумаластан айырды. Қайсысы дұрыс, менiң де ақылым жетпей жүр. 72. БОЛАР БАЛА, БОЛАР ҚҦЛЫН – Ата, мен ойыма келген сӛздi ӛзiмдi тежемей айта саламын да, ылғи сӛз естiп қаламын, кейде апайды да ренжiтiп аламын. – Қайдан бiлейiн, құлыным. Қазақта мақал бар едi. ―Болар бала бесiгiнде бұлқынар, болар құлын желiсiнде жұлқынар‖ – мүмкiн сен де солардың бiрi боларсың. Тек қана орнын тауып, алды - артын аңдап сӛйлегейсiң. ―Аңдамай сӛйлеген ауырмай ӛледi‖ – дептi ғой бiлетiндер. 73. САҚТЫҚ Адам баласына сақтық қажет, әсiресе, сәл нәрседен ұлғайып кететiн үш қауіптен аса сақтанған дұрыс: от, ӛлiм, дау. 74. ТОЙЫМСЫЗДЫҚ Бабаларымыз сегiз тойымсызды таңдап алыпты: ―бас – ақылға, кӛңiл – ойға, ер – еңбекке, әйел – сезiмге, от – ойынға, жер – адамға, кӛз – кӛруге, тiл – сӛзге‖. 75. ЖЕТI АТА – ЖЕТI ЖҦРТ Әр адамның ӛмiрге келуiне, ӛсiп, тәрбие алуына, үйленiп артына ұрпақ қалдырар межеге жеткенге дейiн қамқорлық жасайтын жетi жұрты бар. Сондықтан да бабаларымыз: ―Жетi атасын бiлген, жетi жұртының қамын жейдi‖ – деп мақалдаған. Алғашқы жұрт – ата жұрт, ӛз жұрты. Тектi жiгiт ата жұртын тек қана жетi атасына дейiн емес, Адам атасына дейiн тарата алар болар. Екiншiсi – нағашы жұрт. Бұл жұртты түсiндiрiп жатудың қажетi болмас. Дегенмен бабаларымыз: ―Жiгiт жақсылығы нағашыдан, ат жақсылығы – атасынан‖ деген. Нағашы жұртты әлi ӛмiрге келмеген ұрпағына ата жұрты таңдаған. Үшiншi ата – Кiндiк ата. Екi жас жұптасқан соң ӛмiрге сәби келген. Сәбидi алғаш қолына алған әйел – кiндiк шеше, сол әйел арқылы бiр тайпа ел жаңа туған елге кiндiк жұрт болып саналады. Тӛртiншi жұрт – Сүндет Ата. Бесiншi ата – Пiр ата. Жетiлiп келе жатқан жас ӛспiрiмге бiлiм қажет, ұстаздар iшiнен шәкiртке аса ұнағаны Пiр ата аталмақ. 236 Алтыншы ата – Ӛкiл ата. Елiмiз елде жарлы - жақыбай, жетiм - жесiр аз болсын деп, ондайларды қамқорлыққа алатын болған. Содан барып ӛкiл бала, ӛкiл Ата пайда болған. Жетiншiсi – Қайын ата, қайын жұрт. Мiне осылайша әлi ӛмiрге келемеген болашақ адам жетi Ата, жетi Жұрт арқасында ӛзi болашақ кiсiнi ӛмiрге келтiруге дайын болды. Жетi атасын білгеннің арқасында сол аталардың арғы жағында тұрған жетi жұртты жақын тұтатын болған. 76. ҚАСИЕТТI САНДАР Аллатағала кейбiр сандарға ерекше қасиет берген. Сол сандарды орынды пайдаланып, iс iстеген кiсiлердiң ойдағысы орындалып отырған. 77. ҚАСИЕТТI БIР САНЫ Бiр саны аса қасиеттi. Ол – барлық санның, барлық нәрсенiң басы. Алла – жалғыз. Жалғыздық тек қана Аллатағалаға жарасқан. 78. ҚАСИЕТТI ҤШ САНЫ Қазақ халқы үш санын аса қадiрлеген. Бүкiл ұрпағын да, (үш жүз) бүкiл әлемдi де үшке бӛлген. (Аспан, Жер, Жер асты). 79. ҤШ ЖҤЗ Ұлы Жүз – Жалайыр, Үйсiн, Сiргелi, Қаңлы, Шанышқылы. Орта Жүз – Арғын, Қыпшақ, Найман, Қонырат, Уақ, Керей. Кiшi Жүз – Үш Алшын, Алты ата Әлiм, Жетi ата Жетiру, он екi ата Байұлы. 80. ҤШ ҚУАТ Адамға аса қуат беретiн үш нәрсе бар – ақыл, жүрек және тiл. 81. ҤШ ҒАЙЫП Кiсiге, кiсi ошағында кездейсоқ кездесетiн үш нәрсе бар. Үш ғайып – ажал, қонақ, несiбе. 237 82. ҤШ АРСЫЗ Кез келген кiсiнi амалсыз ұятқа қалдырар үш нәрсе бар. Үш арсыз, ол: үйқы, тамақ, күлкi. 83. ҤШ ДАУСЫЗ Қанша тырысқанымен ӛзгерте алмас үш нәрсе бар. Олар: мiнез даусыз, кәрiлiк даусыз, ажал даусыз. 84. ҤШ ҚАДIРСIЗ Адам баласына соншалық жақын, бiрақ олардың ӛздерi қадiрiн бiлмейтiн үш нәрсенi бабаларымыз былайша таңдапты: Жастық шақ, денсаулық, жақсы әйел . 85. ҤШ ЖАМАНДЫҚ Нақақтан қан тӛгу, орынсыз зорлық iстеу, ата жұртын бұзу (үй, зират, құдық). 86. ҤШ ЖАҚЫН Бабаларымыз жанын қия жақын тұтқан үш нәрсенi тӛмендегiдей етiп таңдапты: Жан, мал, жар. Әрине, бұл жерде жан – елi, мал – жерi, жар – болашақ үрiм - бұтағы деп те үлкен мағына беруге болар. 87. ҤШ КӚЗ Үш кӛз деген сӛз бұл арада үш бастау деген мағынада алынған. Су анасы – бұлақ, жол анасы – тұяқ, сӛз анасы – құлақ . Ойлап қараңдаршы, бабаларымыз осы үш ауыз сӛзбен ӛздерiнiң қаншалықты ғұлама екенiн танытып - ақ тұрған жоқ па … 88. ҤШ ТОҚТАМ Ақыл – арқан, ой - ӛрiс, адам - қазық . Бұндай дана ойды түсiндiру де оңай емес. Адам тiрлiк қазығы, ал ӛрiстегi ой қаншама ұшқыр, қаншама шексiз болғанымен ақыл арқылы шектелiп, адам қазықтан алысқа кетпеуi қажет. 238 89. ҚАСИЕТТI ЖЕТI САНЫ Бабаларымыз үш саны сияқты жетi санын да аса қасиет тұтқан. Сол сияқты үш пен жетi бiрiгiп пайда болар сандар да аса қасиеттi. 3+7=10 10+3=13 10+7=17 3х7=21 21х3=63 3х10=30 тағысын тағылар. 90. ЖЕТI ҚАТ КӚК Жетi қат кӛк деп шығыс астрономдары жетi жұлдызды атаған. 1. Ай; 2. Меркурий; 3. Шолпан; 4. Күн; 5. Қызыл жұлдыз; 6. Юпитер - Мүштәри; 7. Сатурн. Қазiргi әдеби түсiнiкте ―Жетi қат кӛк‖ деп аспанды, космосты да атай бередi. 91. ЖЕТI ҒАЛАМ Бiздiң ата - бабаларымыз жетi ғаламға дүниенiң тӛрт бұрышын (оңтүстiк, солтүстiк, шығыс, батыс) және аспан (жоғарғы ғалам, жер (орта ғалам), тӛменгi (жер асты) ғалам жатқызады. 92. ЖЕТI ҚАЗЫНА Аллатағала Адамды жаратып, оның тiршiлiгiне жетi қазына берген дейдi. Олар: Аспан мен Жер, Жел мен Бұлт, Күн мен Ай және бiлiм. Алдыңғы алтауы қарын, тән қамын ӛтесе соңғысы (кейде бiлiм емес құран деп айтылады) адамның жан немесе рухани қажеттiгiн қамтамасыз етедi. 93. ЖЕТI ЖҦТ Құрғақшылық (егiн шықпауы, шӛп ӛспеуi). Жұт (мал қырылуы). Ӛрт . Оба. Соғыс. Топансу. Зiлзала (жер сiлкiнуi). 94. ЖЕТI ЖОҚ Жерде ӛлшеуiш жоқ. Таста тамыр жоқ. 239 Тасбақада талақ жоқ. Аспанда тiреу жоқ. Аллада бауыр жоқ. Жылқыда ӛт жоқ. Аққуда сүт жоқ. 95. ЖЕТI ЖЕТIМ Киюсiз қалған тон жетiм. Иесiз қалған жер жетiм. Тындаусыз қалған сӛз жетiм. Басшысы жоқ ел жетiм. Аққу - қазсыз кӛл жетiм. Елiнен айрылған ер жетiм. Заманы ӛтiп, қадiрi кеткен, құрдасы ӛлiп, қарiлiк жеткен – бәрiнен де сол жетім. 96. ЖЕТI ШӘРIП (ӘУЛИЕ) Мекке шәрiп Мәдина шәрiп Бұхан шәрiп Шам шәрiп Қатым шәрiп Құддыс (Мысыр) шәрiп Кәлләм (құран) шәрiп 97. ЖЕТI ЖАРҒЫ Әз Тәуке заманында қазақтардың бұрыннан қалыптасып қалған ескi заңдарын бiр жүйеге келтiрiп, қазақ халқы ―Жетi жарғыны‖ қабылдаған. Қылмыстыларға тӛменде айтылғандай жаза қолданған. Мемлекетiне қарсы кӛтерiлiс - ӛлiм. Түркi тұқымдас елдерге опасыздық - ӛлiм. Жазықсыз кiсi ӛлтiргенге - ӛлiм. Зинақорлық, неке бұзушылық – тыйым. Қорадан, не ӛрiстегi ӛрелi атты ұрлау - ӛлiм. Тӛбелесте мертiктiру – құн . Ұрлық – он есе айып. 98. ЖЕТI ЖҦМАҚ Ақирет заманынан кейiн адам пендесi тiрлiктегi iсi, мiнезi, сӛзi және басқа адамгершiлiк қасиеттерiне байланысты не пейiшке, не тамұққа орналастырылады – мыс. Пенделер үшiн жаратылған пейiштiң 240 де, тамұқтың да саны жетеу дейдi. Ал Аллатағаланың ӛзi орналасқан жұмақ – сегізінші жұмақ. Аллатағала ӛз қасына пайғамбарларын алады екен. 99. ЖЕТI МҤШЕ Аталарымыз жетi ғаламға ұқсатқан ба, адамды әлемдiк система моделiесебiне жаратқан ба – Жетi мүше: Бас, кеуде, бӛксе – үш мүше, аяқ – қолың – тӛрт мүше. 100. ЖЕТIЛЕР мен ҤШТЕР Ұл баланың жетiге келгендегi сүндет тойы. Марқұмның жетiсiн беру. Жетi нан садақа. Аптаның жетi күнi. Ата - бабамыз үшке дейiн үмiтiн үзбеген, ондай үмiттен жауын да айырмаған. Ер кезегi үш рет. Қапысына үш кезек . Үш қайнаса сорпасы қосылмайды. Үш рет үшкiртiп алу. Үш рет биссiмiлла айту. Үш рет кәлима қайтару. ―Талақ‖ деп үш рет қайталаса неке бұзылған. Үш жерiнен буынып… 101. ҚАСИЕТТI ТӚРТТЕР, БЕСТЕР, ТОҒЫЗДАР – Ата, Сiз ылғи үш пен жетi қасиеттi сан деп отырасыз. Тағы да қандай сандарға қасиет қонған. – Менiң Нұриламның да ақылы толып қалған екен ғой, мағыналы сұрақтар қойып, бiлуге құмарта бастапты. Кейбiр пәленше күн сәттi дейтiндерге менiң әкем Назарбек Сәрсенұлы: ―Құдайдың күнiнiң бәрi сәттi‖ – дейтiн. Санның бәрi қасиеттi болар, дегенмен тӛрт, бес, тоғыз сандарына да кӛңiл бӛле кетуге болар. – Дүниенiң тӛрт бұрышы – батыс, шығыс, оңтүстiк, солтүстiк. – Тӛрт кiтап, Таурат – Мұса кiтабы. Зәбур – Дәуiт кiтабы. Iнжiл – Иса кiтабы. Құран – Мұхамбет кiтабы. Тӛрт қылыш – Хамхам, Сәмсәм, Зұлқожа, Зұлпықар. Бес қару – садақ, мылтық, найза, қылыш, қалқан. Мұсылманның бес парызы: 1. Құдайдың бiрлiгi, құранның шындығы, Мұхамбет пайғамбардың жердегi құдай ӛкiлi екендiгiне сену. 241 2. Бес уақыт намаз оқу. 3. Рамазан айында ораза ұстау. 4. Дүние - малыңнан зекет беру. 5. Мүмкiншiлiгiң болса қажылыққа сапарға шығу. – Тоғызқұмалақ. – Тоғыз жолдың торабы – Тоқсан ауыз сӛздiң тобықтай түйiнi – Тоғыз қабат торқа. 102. ҚАЛАЙ БАҚЫТТЫ БОЛУҒА БОЛАДЫ? – Ата, адамдарға қалай бақытты болуға болады? – Күнделiктi кiшiгiрiм қуаныш болып жататын нәрсе ғой. Ал үлкен мағынада бақытты болу үшiн адамға екi нәрсе керек: Бiрiншi - – туған жер. Бiзде хандарға тiккен асыл шапандай қанша қарасаң да кӛк тоймас кен даламыз бар. Ол – туған жер. Екiншiсi – ана тiл. Бiздiң қанша естiсең де құлағыңның құрышын қанбас сиқырлы күйде сазды да, мағыналы тiлiмiз бар. Ол – Ана тiлiмiз. Осы екеуiне шын ғашық болған адам, егер Отаны бостандықта болса бақытсыз болуы мүмкiн емес. Бiз бәрiмiз де бақыттымыз. Оған тағы бiр себеп бiздiң Қазақстанда туған, бiздiң ен далада сайрандап, ана тiлiмiзде сӛйлеген барлық адамдардың ерекше кең пейiлдi, айрықша жылы мейiрлi болатыны дәлелденген ақиқат. Осындай жерде, осындай елде туғаным үшiн де мен ӛзiмдi бақытты сезiнемiн. Тәубе, тәубе!!! 103. ШҤКIРШIЛIК – Ата! Жаңа ғана шүкiр, шүкiр, шүкiр деп үш рет қайталадыңыз. О не деген сӛз? – Шүкiр деген сӛз – ол адамның ӛз тағдырына ризашылық сезiмiнiң сӛз түрiндегi бейнесi. – Сонда Сiз ӛз тағдырыңызға ризасыз ба? – Әрине , ризамын! Мен ӛте еңбекқор адаммын. Сол үшiн де тәубе етемiн. Маған Аллатағала азды - кӛптi ӛнер берiптi – Шүкiр! Мен қазақ даласын жанымдай сүйемiн, елiм, жерiм үшiн кез - келген уақытта жан қиюға даярмын – Шүкiр! Мен ана тiлiмде сӛйлеп, ана тiлiмде ойлаймын – Шүкiр! Мен барлық адамдарды жақсы кӛре аламын – Шүкiр! Мен егемен елдiң перзентiмiн – Шүкiр! Мен ұрпағымыздың ертеңiнесенемін, Отанымыздың болашағына сенемiн – Шүкiр, Шүкiр! 242 Мен қазақ болып ӛмiрге келiппiн, соны мақтан тұтамын. Шүкiр, Шүкiр! 243 Мҥңгҥрт пен мәңгҥрт (әңгіме) ...Бұл бір ерекше әңгіме... ...Кӛркем шығарма деуге де ауыз бармай отыр... ...Бар уақиға кӛзге кӛрінген, құлаққа естілген, түс болып елестеген күйінде баяндалмақ... ...Мен, демалысқа шыққан, уақытын ӛзі пайдаланатын, қалада тұратын кӛп зейнеткерлердің бірімін. Бірақ үлкендікті толық мойындай қоймаған қартпын. Әлі де болса әлемде болып жатқан уақиғаларға елең ете қалатын, әсем кӛріністерге сезім шығындай алатын кісімін . Осыларға қосымша мен табиғатты қызықтаудан, ұлы жаратылыс құдіретіне табынудан жалықпайтын адаммын. Содан болар, күн жаңа шығып келе жатқан кезде теңіз жағасында қыдыруды әдетке айналдырып алған әдетім бар... ...«Ерте тұрған жігіттің ырысы артық» дегендей, сол мезгіл аспанның да, жер бетінің де нағыз нұрлы, нағыз әсем шағы. Сезімді адамға сол сәтте табиғаттың сыйға тартар әсері мол. Аспан алашұбар бұлтты болса тіпті жолым болғаны. Па, шіркін, талай әдемі суреттер кӛз алдымнан ӛтті ғой! Жаңа рауандап келе жатқан күн сәулесі әуелі бұлтқа түсер еді. Сол кезде бұлттардың әр қабаты сан түрлі түске боялады да, кӛре алатын кӛзі барларды, ояна алатын сезімі барларды бір ерекше рахат сезімге бӛлей бастар еді. Бұлттар бірде айдаһардай иреңдеп асығып бара жатса, ендігі сәтте арыстандай азуын кӛрсетіп бір орында тұрып қалады. Енді бірде шудасы желкілдеген қара бураға айналса, келесі сәтте арындаған арғымақ боп бауырын жаза, ұшып бара жатады... Тек қана сол суреттердің тез алмасатыны қандай ӛкініш десеңізші. Бірақ сол аз уақыт ішінде біраз басыңды шайқатып, біраз таңдайыңды қақтырып та үлгереді... ...Бұлтттарды не түрлі құбыжықтарға айналдырар сәулесімен біршама еліктетіп алғаннан соң, жылтырап Күн жарықтықтың ӛзі де кӛріне бастайды. Құдды, кӛкжиектен тура саған қарай ағып келе жатқан сұйық алтын қарғыны ма дерсің. Бірақ құдіреттің аты – құдірет . Ұзақ қаратпайды . Сен сол сәттен бастап теңізге назар аудар. Енді күн сәулесімн құбылуға теңіз толқындарының кезегі келеді. Толқындар бұлттардан да тез құбылғыш. Сан түске боялып, әр толқын күн сәулесін ӛзінше түсінетіндей, ӛзінше қабылдайтындай бір - біріне ұқсамайтын түр тауып алып, адам жанын шаттыққа бӛлейді, сезімін ләззәт сәулесіне шомылдырады... Теңіздің беті баланың алғашқы салған суретіндей түсініксіз ӛрнектер мен түстер. Жыбыр - жыбыр... Сан құбылған түстер 244 мен ӛрнектер картасы... Балалардың күнге қаратқанда сан түске бӛленетін ойыншығындай... ...Мен бүгін де ӛз әдетімнен айныған жоқ едім. Бірақ сәл ертелеу ме, әлде тұман әсері ме, аяқ жолыңды анық аңғара алмайтын шамада шығыппын. Тұманның арғы жағында қалың бұлт та бар болар, әйтеуір әлі қараңғылау екен. Теңіз дыбысы естіліп жатыр. Ұсақ толқынның құмды жағадағы шылпылы, ірі толқынның жартасқа соққан күрсілі ӛзгермейтін құбылыс . Бүгін жел жоқ, теңізде тыныштық. Бірақ толқын атты ғажап құбылыс желдің бар жоғына қарамай, ӛз тіршілігін жалғастырып жатады. Ұсақ толқындардың «мен теңіздің ерке ұлымын», «мен міне аман - есен жағама жеттім» деп сүйінші сұрап жататын қуанышты шылпылын естіген кезде жаның жай табады. Әрегіректе, бір шақырымдай жердегі жартасқа соғылып, торыға күрсінер толқындар да теңіз тіршілігінен хабар беруде. О дыбыс ойын баласының шуылы емес, ол ұлы тіршілік дыбысы. Ол – теңіздің жүрек соғысы, алған демі... Қасіреті мен қуанышы... Ойы мен ӛкініші... ...Мені осы ойлардан оятып жібергісі келді ме, әлде қапыңды таптым деп қуана ма, бір ерке толқын аяғыма аялай сүйкене, шаттана шылп ете қалғаны. Таңғы салқында аяқты сулап алғанмен үйге барып киім ауыстыруға еріндім. Кептірініп алмақ болып теңіздің күрсіне ыңқылдап жатқан жақтағы үйреншікті тас орындығыма беттедім. Ол тас үстінде ӛзім әкеліп тӛсеген ешкі терісі жататын. «Е, әнеки!» деп кӛңілдене жақындап келемін. Кенет тоқтай қалыппын. Тағы да, аяғымды суға малып алғандай шошына тоқтадым. Менің меншік тасымның үстінде жарбиып біреу отыр. Мені кӛрмеген секілді, қасына келгенше қозғалмады. Ал мен болсам шошып қалғандықтан болар, сәлем жоқ, сауқат жоқ: – Ау, кімсің? – деппін. Ол маған сәл бұрылып қарады да: – Мәңгүртпін! – деді. – Мәңгүрті несі? – Мәңгүрт! Немене естімеген сӛзің бе? Кәдімгі мәңгүрт тағы! – Әкеңнің қойған аты ма? – Жоқ! Мен балықшы едім. Қылжақпас балықшыларға теңіз үстінде ермек керек, мен дегенде бір жыны бар. Солардың таңып жүргені ғой. – Содан басқа сӛз таппағаны ма? – Жоқ, олар тапқыш. Олар мені бұрын олай атамайтын. Маған бұл атақ мен «Мүңгүрт» деген балық етін жей бастағаннан бері таңылды. Балықшылар солай атай бастап еді, Құдайдың құдіреті, сол атақ маған желімдей жабысты да қалды. Осы күні кейбір келіндерім 245 сыртымнан «Мәңгүрт қайнаға» дейтін кӛрінеді. Қанша тырыссам да құтыла алмадым. Енді ӛзім де үйреніп кетіппін, тіпті байқамай «Мәңгүртпін» дейтінді шығарыппын. – Қызық екен. – Солай. Бұл қызық уақиға. Ал енді ӛзің кім боласың? – Мен ау салған атақты балықшы болмағанмен, қармақ салып балық ұстауға құмарлардың бірі едім. Содан зайыбым мені «Балықшы» деп атап кетті. Сен де солай атай беруіңе болады... ...Сәл үнсіздік орнап қалды... ...«Мүңгүрт» балық етін жей бастағаннан бері... ...Қызық уақиға дейді. Бір нәрсе есіне түсіп отыр. Шынымен қызық уақиға ма екен?.. ...Осы сәтте мүңгірт балыққа қатысты бір уақиға маған да елес беріп ӛтті... ...Бала кезіміз. Күні бойы теңізден балық аулаймыз. Ұстаған балықтарымызды шелектегі суға тастай береміз. Бір жолы әкем кілең уақ балықтар арасында жүзіп жүрген екі - үш мүңгірт балықты теңізге лақтырып жіберіп, бұл балықты ӛлтіруге де болмайды, жеуге де болмайды, бұл балық қасиетті балық деген болатын. Кейін үйіміз теңіз жағасынан алыстап кетті де мүңгірт балық естен шығып та үлгеріпті ... Мүңгүрт балықты жеуге болмайды деп естіп едім, оны неге жемейді? Балықшылар мүңгүрт балықты «арам балық» деп те атай береді. Арамы несі? Мына шексіз кӛк теңізде, мына шалқыған шалқарда жүріп те арам болатын нәрсе бола ма? Болатын болғаны ғой. Олар бір түрі келіссіздеу, ӛңсіз балықтар. Құдды, орыс қатындар жетектеп жүретін, бет - ауызы ыржиып кеткен ит секілді. Ұлы Жаратушы солай жаратқан. Теңіздегі барлық лас нәрсені сол балықтар ас етеді екен. Тіпті балықтардың нәжісін де сол балықтар қорек ететін кӛрінеді. Былайша айтқанда теңізді тазартып тұру үшін Ұлы Құдіреттің жаратқан тіршілік иесі. – Соны біле тұра сіз неге жейсіз? – Бұрын мен де жемейтінмін. Менің мүңгүрт балықты жеп кетуіме Хрущевтің кесірі тиді. – Кәдімгі Никита Сергеевичтің бе? Қалайша!? Сонда Сіз, Сіз Хрущевпен таныс болдыңыз ба? Бірнеше сұрақты бірден қойып, жауап алғанша асығып отырмын. – Дәлірек айтқанда ол емес оның күйеу баласы болатын... Атын ұмытып атасының атын айтып отырғаным ғой. – Аджубей ме? – Сол болса керек. – Сіз онымен де таныссыз ба? – Таныспын деуге де тұрмайды. Бір күнге жуық бірге болып едім. 246 – Қызық екен! Москвада кездестіңіз бе, әлде Киевте кездестіңіз бе? – Жоқ. Сол жігіт бір жылы, атасы СССР - ды басқарып тұрған кезде, біздің Ақтауға келіп кеткен болатын. Мен сол уақытта бір банкте шофыр, қазір жүргізуші деп атайтын болып жүр ғой, жүргізуші болып істеп жүр едім. – Ал... Сосын... ...Ол ойланып кеткендей еді. Есіне түсіріп отыр ма, әлде қай тұсынан бастағаным дұрыс деп ойлана ма, әйтеуір біраз отырыңқырап қалды да, әңгімесін қайта жалғастырып әкетті. Бұрын да кӛп айтқан, ӛзіне ұнайтын уақиға болса керек, менімен ісі болмай, ойлана отырып, ӛзімен - ӛзі қалғандай кейіпте сӛйлеп кетті... ...Бір кезде ӛзіне қалай «Мәңгүрт» атағы тағылғаны туралы естелік әңгімесін баяндап отыр... ...Москвадан атақты қонақ келеді деп, теңіз жағасына үш киіз үй тіктірді. Нағыз қазақ ауылы болды да қалды. Қазіргі он бесінші шағын аудан жобасы. Сол қонақты қарсы алып, құрмет кӛрсету біздің банкке, мен жүргізуші болып істейтін, банкке тапсырылыпты. Мен сол жаңа тігілген ауылдың қарауылы да, қызметшісі секілді болып үш күн жаттым. Үш күн бойы теңіз жағасында ӛзім қосшы, ӛзім қожа дегендей. «Бұндайлар балық аулауға құмар келеді. Балық аулаймын десе қасында боларсың» дегесін үйімдегі барлық балық аулайтын құралдарымды әкеліп қойдым . Бастықтар қапылып жүр. Әуелі әдемі киіз үй іздеді. Үлкен басшылар үш үй тігіңдер депті. Тәуір үй тігетіндерге бұйым салдық. Үйлер де табылды. Ол уақытта үйді жалға тікпейтін. «Бәленшенің үйі түгенше келгенде тігіліп еді» деген атаққа риза болатын. Үйлерді жабылып жүріп тігіп те алдық. Банкімізде қыз - келіншектің шеті жоқ. Бірақ үй тіге білетіндері аз екен. Үй тігіліп болғасын, құрметті қонаққа қазақы ақ қой іздеп, оны азар таптық. Маңғыстаудың атақты құнан қойлары құрып кетуге айналғанын сол жолы, сол орыстың арқасында түсіндім. Қайда барсаңда құйрығы салпылдаған кілең қаракӛл. Кӛз үйреніп кеткенсін оны да мал деп бақтық қой, әйтпесе түрі де, мінезі де ӛзгеше жануар болатын. Тапқан қойымыз құйрығы дирмендей әдемі мал екен. Жарықтықты ӛлімге қимай біраз отырдым. Ақыры білетінімді айтып, құбылаға қаратып бауыздап, ішек - қарнын әйелдерге тапсырып, бір шыбықпен ішін бүріп алып, асықпай үйітуге кірістім. Тап - таза боп әдемі үйітіліп еді. Бас терісі тұтас аппақ екен, бір қылтан қалдырмадым, бір жерін күйдірмедім. Қандай мәртебелі қонақ болса да ұялмай ұсынатындай бас болып шығып еді. «Қонағымыз келе жатыр, қазанға ас сала берсін» деген хабар жеткеннен соң тайқазанға қой етін түгел салып асып қойдық. 247 Бір кезде шаңын шұбалта шұбырған машиналар легі кӛрінді. Рет - ретімен тоқтап жатыр. Олардан түскен айғыр топ адамдар ілгері қозғалды. Біздер ортадағы киіз үй маңында бір топ адам болып күтіп тұрмыз. Үй иелерінің ішінде қазақша киінгендері де бар болатын. Үшінші күнге созылған қарбалас қимылдар мен нұсқаулар біздерді біршама тәртіпке келтіріп те тастаған болатын. Бірақ бәрі бос еңбек болыпты. Біздің қапылысымыз кәдімгі «дәм болсын» болып шықты. «Қай жағынан шығып қаламыз» деп уайымдай күткен қонағымыздың киіз үйлерде де, бізде де шаруасы болмады, бірден теңіз жағасына тартты. Біздің ортамыздағы жасамыс әйел, бір киіз үйдің егесі: «Аталарымыздың орыспысың дейтіні осы екен - ау, арнайы ӛзіне тігілген үйге әуелі бас сұқпас болар ма?» – деп, ренішін білдірді. Оның ӛкініш сӛзі біздерге де ауыса бастағандай. Бәрімізді кӛңілсіздік сезімі билеп алғандай болып еді. Бірақ әлгі орыс теңізді кӛріп кәдімгідей кӛңілденіп қалды. Мен де маңайында жүрмін. Бастықтар маған «дұрыс киініп келерсің» деп тапсырған. «Жұрт мені қонақ орыстың қасында жүрген ауыл атқамінерлерінің біреуі деп ойлайтын болар» деп ӛзімді - ӛзім масаттандырып қоямын. Жағада олар біраз жүрді. Не айтқандары есімде де қалмапты. Тек қана әлгі қонақтың «Қандай таза теңіз! Теңіз қандай таза еді!» деп қайта - қайта мақтағаны, таңданғаны есімде қалыпты . Мен сонда болсам әлгі орыстың аңқаулығына таң қалған едім... ...Теңіз таза болмағанда қайтеді... ...Алла тағала таза болсын деп шетсіз, шексіз етіп жаратып, шалқарын шалқытып қойса?... ... «Қасиеті атады, теңізге түкірме» деп ақсақалдар ақыл айтып жатса... ...Ұлы Жаратушы нәжістен тазартып тұр деп мүңгүрт балығын жаратса... Теңіз таза болмағанда қайтеді... ...Қонақ басқаны жүре тыңдап, кӛбіне ӛзі сӛйлейтін кісі екен. Кӛп сӛйледі... ...Бір уақытта мына ұлы теңіздің жағасында ӛтіп жатқан, Москва мен Маңғыстау жайсаңдарының кездесуіне менің де қажетім болып қалыпты. Кейін ойланып қарасам сол күні құрметті қонағымызға менен басқа ешкімнің де, ешнәрсенің де қажеті болмаған секілді... ...Қонақ сӛйлей - сӛйлей жалыққан кезде «бұ теңізде балық бар ма?» деп сұрапты. Сұрауы мұң екен біздің бастық мені шақырып алды. Орысша мектеп бітірген едім. Саулап тұрмын. Орысшаны әлгі орыстың ӛзінен артық сӛйлейтін секілдімін. Теңіздің, теңіздегі балықтардың жағдайын баяндап бердім. Қажет болып қалса деп балық аулау құралдарын дайындап қойғанымызды да естіртіп жатырмын. Ара - арасында кӛз қиығымды бастығыма салып қойып, Каспий теңізінің қызыл балықтары туралы, патша заманында оларды Мәсеу 248 мен Петербургке қалай жеткізіп тұрғаны туралы әңгімелеп тұрмын. Басын изеп, бастық маған риза екенін байқатып қояды. Мен бастығымның пайдасына асқаныма едәуір арқаланып, кӛңілдене сӛйлеп тұрмын... ...Бір кезде әңгіме де аяқталды. Әлгі орысты біз қабылдап жатырған секілді емеспіз, ол бізді, тіпті Маңғыстау ӛлкесін ӛзі қабылдап тұрғандай еді. Ақыры қабылдау уақыты аяқталғандай болды. Ол біздің атқамінерлеріміздің бәрін таратып жіберіп, қасында мені ғана қалдырды. Менің балық ұстайтын құралдарымды бір қарап шығып іске кірісті. Балық аулаудың жӛнін білетін болып шықты. Ет піскенше біраз мүңгірт балық ұстап та үлгерді. Қуанышында шек жоқ. Әр Мүңгүртті теңізден суырып алған сайын масаттана риза болып, шаттана қуанады . Мен ішімнен: «Біздің балықшылардың бір қайық толтырып бекіре шығарып жатқан сәтін кӛрсе, мынаның жаны шығып кетуі мүмкін - ау» деп ойлап қоямын. Түс мезгілінде ағаш үйдің маңында топталып жүрген бастықтар бізді етке шақырды. Қонақ ұстап отырған қармағын қимады ма, қайта - қайта қармаққа ілініп жатқан балық қызығынан айыға алмады ма, шақырғанға бармай отыра берді. Жалғыз ауыз тіл қатты. – Ӛздерің тамақтана беріңіздер... ...Ол ауық - ауық шелегіне қарап қояды. Санап отырған секілді боп кӛрінеді маған. Санын онға жеткізгісі келе ме? Мен де санамақ боламын. Бірақ олар араласып кетіп санатпайды. Он шақты Мүңгірт шелектегі су ішінде жүзіп жүр. Түскі тамақтың мезгілін әуелі қарынның сездіретін әдеті бар емес пе. Балық аулау қанша қызықты болғанмен, «жұтқын тамақ» бұйрығы одан ӛктемірек қой, қашанда. Бір кезде ол балық қуыратын таба сұрады. Қонақ қабылдауға дайындық кезінде бәрін ойлапты, бәрін ұйымдастырыпты. Бірақ Мүңгүрт қуыратын табаны ойламапты. Таба қыздыратын газ мәселесін шешпепті. Таба жоқ екенін естіген ол қонақ үйге барып ӛзі ұстаған балығын қуырып жемек болды. Біздің бастықтардың ӛтінішіне қолды бір сілтеді. Мені ала кетті. Балық қуырудың мәнісін біледі екен. «Ұн бар ма, тұз бар ма» деп қажет заттарын түгендеп алған болатын. Қатырып қуырды. Күйген майдың, қуырылған балық етінің иісі, қарынның сұрағына ӛз үлесін қосып жатыр. Солардың әсері де болған болар, әрі жемеуге орыстан да қаймығып мен де «Мүңгүрт» етіне тойып алдым. Әуелі аздап сескеніп, «арам балықты қалай жеймін» деп тітіркенген де болатынмын, бірақ қырлы стаканды толтыра бір - екі тартып жіберген соң, «Мүңгірт» еті, 249 «арам балық еті» ата тамағындай үйреншікі болып кетті. Ӛңештен ойланбастан ӛте бастады. Содан бастап оны жей беретін болдым... ...Осы жерден мен әңгімеге араластым. – Ол саған же деп те айтпапты, ӛзің жепсің. Сонда сенің алдыңда оның қандай жазығы бар деп ойлайсың? – Жазығы да жоқ болар, мен тек қана үйітілген ақ қойдың етінен ауыз тимей, оны құмар қылған Мүңгірттің дәмі қандай екен деп, әуелі дәм татып қарадым. Жұп - жұмсақ, тәп - тәтті балық екен. – Саған да обал болған екен. Ӛзің үйіткен ақ қойыңның адал етінен ауыз тие алмай, арам балықтың етіне тап болып... – Шошқа етін жегендей нәрсе ғой. Арамнан бір ауыз тисең, арғы жағы жалғасып кетеді екен. Арақ та сол, шошқа еті де солай. – Шыныменен солай ма екен? Сонда адам біраздан соң арамның арам екенін де ұмытатын болғаны ма? – Қайдан білейін? Бірақ осы кезде мен мүңгірт етін жемейтін болдым. – Арамсынасың ба? – Жоқ! Мүңгүрттерді шетінен май басып, еті дәмсізденіп кетті. – Семірсе дәмдірек болмай ма? – Жоқ, оның етінен мұнай исі шығатын болып жүр... – Ол қалай? – Бұ күнде олар, Мүңгірттер, теңізді ластап жатырған қоқыстар ішінде ең қауіптісі мұнай екенін сезетін секілді. Содан барып әуелі соларды құртпақ болып жанталасады - ау деп ойлаймын. – Сезеді деймісің? Ғажап - ай! – Құдай біледі, сезеді. Алла тағала оларды теңізді тазарту үшін жаратқан ғой. Содан барып олардың ӛз міндетін атқартатын түйсігі әуелі теңізге тамған мұнай қалдықтарын залалсыздандыруға жұмсайтын болар. – Ғажап екен... – Солай шырағым... – Бірақ мен ол балықты «Мүңгірт», Сізді «Мәңгүрт» атау орынсыз ба деген ойға қалып отырмын. – Оны ӛзің білесің. Маған тіпті осы атым ұнайды. Соңғы кезде мүңгүрт балықтарды ӛте жақсы кӛріп кеттім де, ӛз атымның соларға ұқсайтынын мақтаныш тұта бастадым. – Мүңгірттерді жақсы кӛріп кеттім дейсіз бе? Демек теңіз тағдыры сізді ойландыратын болғаны ғой? – Солай болар. – Түн ортасында бұ жерде неғып отырсыз? – Теңіздің күрсінгенін тыңдаймын... Маған теңіз түнімен жылап шығатындай боп кӛрінеді... Кӛмектескім келеді. Жұбатқым келеді... Бірақ алып теңізге асықтай балықшының не пайдасы тимек?.. 250 ...Маған бұрын да теңіз тереңінен күрсіне шығар дыбысы ғажап әсер ететін. Ол бір ұлы ойдан туар, шешуін ақыры адам пенделері ойлап табар, содан барып бір ғажап жаңалық ашар құбылыс секілді кӛрінетін. Мәңгүрт ақсақалдың Мүңгүрт балық туралы әңгімесін естігеннен кейін мен бұл құбылысқа басқаша мән бере бастағандаймын. Теңіз дыбысы бұрындар мен ойлағандай ойлы жанның ойдан туған күрсінісі емес, ол енді жетім баланың жылау алдындағы тұншығысы секілді әсер ететін болып алды... ...Осы ой басымнан кетер емес. Қартайған шағымда аса ауыр жүк болып алды... ...Сол дыбыс ішінен Мәңгүрт ағайдың даусын да ажыратып алатын болдым... ...Сол дыбыс ішінде Мүңгүрт балықтың да жан айқайын сезіп отырғандай боламын... Мәңгүрт ағай секілді мен де шарасыздық күй кеше бастадым... ...Енді күнде ерте тұрып ӛзімнің тас орындығымнан Мәңгүрт ағаны іздейтін болып алыппын. Кездестіре алмай жүрмін. Кездесе қалсам оған осы орындықта отырып қалғып кеткен сәтте кӛрген бір түсімді айтып бергім келеді. Аурып қалмады ма екен?.. ...Қайда жүрсе де аман болғай да, ағайын... ...Сол түсімді енді сіздерге әңгімелеп бермекке бекіндім... ...Ешкі терісін тӛсеген ӛзімнің тас орындығымның үстінде отырып қалғып кеткен екенмін деймін... ...Ойыма Мәңгүрт ағаймен арада болған әңгіме түсіпті... ...Мәңгүрт ағай теңізді мұнай майынан тазартамын деп Мүңгірт балықтар тез семіріп барады деп еді - ау! Сорлы балықтардың ден саулықтарына мұнай қалдықтарының зияны тимесе жарар еді... ...Осы ойдың басқа келуі мұң екен, теңізді шолп еткізе шоршып шықты да, құйрық қанаттарын аяқ етіп, қақшаң - қақшаң, қаздаң - қаздаң ете бой жазып, бір Мүңгірт балықтың алдыма келіп тұра қалғаны. Адамша сӛйлейді... Тапсынып сӛйлейді... – Әй, Мәңгүрт! Амансың ба? – дегені. – Менің атым Мәңгүрт емес, Балықшы. Мен Мәңгүрт емеспін. – Жоқ Мәңгүртсің! Біз үшін барлық адам Мәңгүрт! Сіздер де біздің әр қайсымызға ат тағып жатпайсыңдар ғой. Сіздер үшін біздердің бәріміз де Мүңгүртпіз. Сол секілді Сіздер де біздер үшін шеттеріңнен Мәңгүртсіңдер. 251 – Қой олай деме! Мәңгүрт деген жаман сӛз. Мәңгүрт деп ошақ қамын ойламайтын, туған жеріне деген сағынышы жоқ, анасын ардақтамайтын, ұрпағын қамқорламайтын адамдарды айтады. – Міне дұрыс, онда адам біткеннің бәрі Мәңгүрт екені рас болып шықты. Біздер адамдардың әлгі ӛзің айтқандай қасиеттерін байқаған емеспіз. Жер Ана, Теңіз Ана деп атайсыңдар. Басқаны былай қойғанда сол Жер Аналарыңа, Теңіз Аналарыңа не құрмет кӛрсетіп жатырсыңдар?.. ...Мүңгірт қызынып алған... ...Ыржиған аузы да жып - жинақы болып кеткен. Жып - жып етеді. Кәдімгі трибунаға шығып сӛйлеп үйренген шешен шенуіктен бір айырмасы жоқ... ...Бұлтты атқыласа... ...Теңізді жаңбырдай айырса... ...Бұлақты құрғатса... ...Жер ылғалын тӛменге түсіріп жіберсе... ...Ӛзен арнасын бұрса... ...Кӛлді кептірсе.. ...Әлемді қоқыспен толтырса... ...Маймен былғаса... ...Балықтың тірілей жатырын жарса... ...Ұрпағын қырса... ...Бомба жарып есалаң қылса... ...Уылдырық шашуға ӛзенге жібермесе... ...Мен естімеген сұмдықтарды Мүңгүрт білетін болып шықты. Апандай аузы жып - жып етіп сӛйлеп тұр. Қанатынан қол жасап алыпты, шошаң - шошаң етеді. Саусақтарын басып санап жатыр, санап жатыр... ...Құдайға шүкір санап шығуға қауырсын қанатының саусақтары жеткілікті екен, әйтпесе адам пендесінің саусақтары жетпей қапаланар еді... ...Ойланып кетіп тағы не санағанын естімей қалыппын, бір кезде: – Каспий ластанбағанда қайтушы еді, а? – шаңқ ете қалғаны... ...Мен де адам баласымын. Адам ісі үшін арланамын. Мүңгірттің адамдарға таққан кінәларына шамдана бастаған секілдімін. Оған есе жібергім келмейтіндей. Олардан мен де жалма - жан кемшілік іздей бастаппын. – Сіздердің де ӛз міндеттеріңді ойдағыдай атқарып жүргендерің шамалы. – Жала жаппа. Оны қайдан байқадың? – Сендер, Мүңгүрттер, соңғы кезде теңізді тазартуды қойдыңдар ... 252 ...Мен де мүңгірт балыққа шындап ұрса бастаппын. Ӛзінің маған істегенін ӛз алдына келтірмекпін... ...Теңіз түсі ӛзгеріп барады... ...Күннен - күнге кӛкшіл теңіз сарғыш теңізге айналып барады... ...Лайлана бастады... ...Жағадағы құмға дейін шіріп, кӛгеріп бастады... ...Жағада ӛздеріңнен басқа балық қалмады, таза су іздеп тереңге кетіп жатыр... ...Сенің қырсығыңнан басқа балықтар қырылып жатыр... ...Сен болсаң жатып ішер болып алғансың.. ...Бір тұтам кішкентай балық едің, енді бір қарыстан асып барасың. Осылай жалғаса берсе бара - бара бір құлаш балыққа да айналарсың... ...Жұмыс жасамайсың... ...Әбден семіріп алғансың... ...Жатып ішерсің... ...Теңізді тазартпайсың... ...Бір мезгілде әлгі балықтың әжептарқы қатты дыбыс шығарғаны. Дыбыс болғанда мен ешқашан естімеген дыбыс. Соншалық қорқынышты дыбыстан шошып, аң - таң болып қарап қалыппын. Сӛзден де, ойдан да айрылып қалыппын... ...Ол билікті ӛз қолына алып алды. Енді ол маған қайтадан жекіп бастады... ...Ей кілең Мәңгүрт! Мені кінәлауға қалай дәттерің барады!.. ...Теңізді ластап жатырған мен емес, сендер емессіңдер ме?.. ...Сіздердің теңізге тастаған қоқыстарыңды жеймін деп, теңізге ағызған мұнайларыңды ішемін деп, мен Жаратқан бұйырған ӛз міндетімді атқаруға қолым тимейтін болды!.. ...Тұла бойым толы тұз бен мұнай!.. ...Міне қараңдаршы! Мен енді кімге ұқсаймын!.. ...Осыған Мәңгүрт сен жауаптысың!... ...Мойында Мәңгүрт екеніңді!.. ...Ол мені жауапқа тартып тұрған тергеушіге айналған секілді... ...Ал мен болсам оның алдында күнәлі жандай мүсәпір халге түсіппін... ...Шындық мойындатпай қоя ма, мен Мүңгірттің айтқанына түсіне бастағандаймын, мойындай бастағандаймын... «Кілең Мәңгүрт» деген сӛзіне шамданбайтын да болып қалыппын... 253 ...Мүңгірт тақылдап сӛйлеп тұр. Мен тілден айрылғандай, үнсізбін ... ...Мүңгүрт мені масқаралауын тоқтатар емес. Бірте - бірте үдетіп барады. Ал мен болсам ақталар ештеңе таба алмай, адамдық болмыстан айрылып, ӛзімді - ӛзім қорғарлық халім қалғанмаған секілді. Ұят пен ӛкініштен ӛртеніп барамын. Тынысым тарыла бастады... ...Енді сәл уақыт ӛтсе шыдай алмай «Жетер! Мен Мәңгүртпін! Мен Мәңгүрт екенімді мойындадым!» деп айқайлап жіберуге шақ қалып тұрмын... ...Осы масқара сәтте мені қасымнан ұшып ӛткен шағаланың шаңқ ете қалған ащы даусы оятып жібермегенде менің одан арғы тағдырым не болары белгісіз еді... Ақтау. Ақпан 2010. жүктеу/скачать 1,66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|