Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4

224

225

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Тоқтының жарты етіне анық тойды,

Жартысын ертеңіне алып қойды.

Жүруге әлі келмей іші сыздап,

Жатуға ыңғайланды жазып бойды.

Бір түлкі қой етінің иісін сезді,

Қасына қасекеңнің жетіп келді.

Құйрығын бұлғаңдатып, күлімсіреп,

Ауысқан еттің барын көріп білді.

—Қасеке, таныс едім сыртыңыздан,

Ерлік іс келеді дейтін қолыңыздан.

Көзіммен көріп тұрмын қайратыңды,

Қайтпаңыз осы түскен жолыңыздан.

Жақтырмай қасқыр тұрды түлкі сөзін,

Алартып бір қарады ақты көзін.

—Кет, қазір өлмей тұрып жаның барда,

Көмілмей тұрғаныңда келген ізің.

—«Ақыл—дос, ашу—дұшпан» сенсең, тақсыр,

Ежелден ел білетін атың қасқыр.

Қасыңа жолдас етіп мені де ал,

Көріп кел, барып келді маған тапсыр.

Осындай тату тұрып хас болайық,

Өлгенше айрылмастай дос болайық.

Әзілқой, күлдіргі сөз менде болса,

Қаһарлы батырлық іс сізге лайық.

Ойланып қасқыр тұрды аз кідіріп,

Көнуге ыңғайланды сыр білдіріп.

Түлкінің екі көзі етте болып, 

Құйрығын бұлғаңдатып тұр телміріп.

15-0184

226

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Түлкінің алдауына қасқыр ерді,

Сақтаулы еттен аздап жұлып берді.

—Қалғанын жесең, түлкі, өлесің,—деп,

Көрсетті көметұғын қазып жерді.

—Келгенше сен боласың осы жерде,

Мен кетем жолаушылай сонау елге.

Қайталап тағы айтам, тыңда, түлкі,

Өлсең де мына еттен алып жеме!

Сүйтті де қасқыр кетті ұзақ жолға,

Қуанып түлкі қалды «түс» деп торға.

Артынан қарап тұрған түлкі «досты»,

Жалма-жан қалған етті алды қолға.

Жеп жатыр олжа етті іштей күліп,

Тойғаннан іші-сырты болды тұлып. 

«Іздеген шопан болса, есітсін» деп,

Қояды бар дауыспен кейде ұлып.

Есітіп түлкі даусын шопан келді,

Көмулі қойдың етін бұ да көрді.

Қасқырдың қолға түсер жолын байқап,

Білдіртпей көрді қазып, қақпан құрды.

Сұм түлкі қақпанды да көріп жатыр,

Қасқырдың түсетінін біліп жатыр.

Қасқырды шопан соғып ала қойса,

«Барлық ет менікі» деп, сеніп жатыр.

Сандалып бір күндері келді көкжал,

Бұл жолы табылмады өрістен мал.

Ашыққан қасқыр көзі етте болып,

Түлкіден сұрап жатыр ел-ақуал.

226

227

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

—Етіңіз сол күйінде, ашқаным жоқ,

Ұрлар деп өткіншілер жатқаны жоқ.

Осындай жасқа келіп жалған сөзді,

Қасеке, нансаң маған, айтқаным жоқ.

Ашыққан қасқыр тұрды етке қарап,

Түлкі де тұрды ішінен: «А, Құдайлап».

Жақындап етке ауыз қойған кезде,

Қақпанға түсті аяққа қойған кезде.

Сол кезде жетті шопан тап қасына,

Түлкі де шығып тұрды дөң басына.

Алысып қақпаныменен жатқан кезде,

Ашулы шопан ұрды қақ басына.

4. ҚАРА ҚОҢЫЗ

Жер жүзін қоңыз қаптайды жаз,

Бір боққа қырық елуден қонбайды аз.

Кетеді бірінікін-бірі алып,

Еркелеп енелеске еткендей наз.

Біреуі қуып барып алысады,

Тым тату өзге жерде, мұнда араз.

Таласып тап Уалидың сарқытындай,

Етеді өте құрмет, көп ағызаз.

Итеріп бірін-бірі, тыраңдатып,

Қылады бір мереке өзіне саз.

Бәрін де жеңгеннен соң, жөнеледі,

Бір мықты домалатып алып сарбаз!

Бір жерге көміп оны, жайластырып,

Қуанып, қожырайып болады мәз.

228

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Бұлайша мың дағы бір боқ жияды,

«Қыс болса, боламын ба,—деп,—мұқтаж?»

Мың боғын бұрын көмген таба алмайды,

Көп қарап, шаршап-жүдеп шабандайды.

Қыс болса, жалғыз боқтың жартысын жеп,

Ендігі жаз болғанша амалдайды.

Мысалы, сол секілді бұл күнгілер,

Дүние үшін бірін-бірі ата, аңдайды.

Әлдісі әлсізінен тартып алып,

Ақ малын оныменен арамдайды.

Қыс қатты болған жылы қырып алып,

Сып-сидам басын сипап алаңдайды.

Он шақты ешкі менен қойды бағып,

Тон киіп, тамақ ішпей жалаңдайды.

Ақыры ат, атанның бәрін құртып,

Аяғы, өгіз мініп, салаңдайды.

Жинаған өліп-талып мал-мүліктің,

Ешбірін іздеп-тауып ала алмайды.

Адамға, кәне, жолдас болғаны мал,

Бұл қалай ара тұрар, келсе ажал?

Қоңыз да осы өзіміз айтып жатқан

Және де осылайша бар бір мысал:

Дарияның Мәһит атты ар жағында

Жазира, Бағыбақ деген бар еді арал.

«Жайылып жазы-қысы жүретұғын

Бір бөлек ат бар онда»,—деді ошал хал.

«Иісі тезегінің ол аттардың,

Жұпардың иісіндей,—деп айтады,—дәл».

Есітіп қоңыз біткен бұл жақтағы,

«Кел, соған барайық!» деп ұшады, ал!

228

229

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Арада ай мен апта өткеннен соң,

Бойлары божырайды болып дел-сал.

Қарны ашып, күш пен қуат құрыған соң

Бәрі де бұлайынша ойлар қиял.

«Бағыбақты барғанменен табамыз ба?

Иә, таппай, құр далада қаламыз ба?

Кешегі кең далада тастап кеткен,

Тиюші еді таудай тезек дарамызға.

Әр жерден аяқ аузы үңгір қазып,

Тасып ек күн-түн толып шарамызға.

Бір боқ та бұл арада көрінбейді,

Осынша олжа етерлік қарамызға.

Қанағат қолдағыға қылмаған соң

Мініки, кірді аштық арамызға.

Қадірін қара қидың білмеген соң,

Жатқаны жер күңіреніп наламызға.

«Қонысқа қайтайық» деп қарар жасар,

Қатын мен зорлық етпей баламызға.

Аянбай әуелгіден парлап ұшар,

«Боғы көп, барайық,—деп,—саламызға». 

Жете алмай, жолда шаршап бәрі де өлер,

Өлмеске қоңыз қайтіп тапсын өнер?!

Сопысын сол сияқты бір паралар, 

Кемді күн дін жолына көңілін бөлер.

Жөнінен ақыреттің айтса үгіт,

Жас ағып көздерінен, дөңгеленер. 

Шарттарын шариғаттың сұрамаққа,

Қысы-жаз жатпай-тұрмай жортып, желер.

230

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Молда ұстап, мешіт салып, намаз оқып,

Қаріпке қорыққанынан қайыр берер.

Бұзылып өз-өзінен тұзсыз еттей,

Істерін істеп жүрген зиян көрер.

Ібілістің еріп анық алдауына,

Дүниенің қайтауылдап соңына ерер.

Әуресі екі дүниенің болып бірдей,

Қоңыздың осы айтқан кері келер.

5. ТӨРТ ДОС 

Болады бақ, ықпалдың бірлік кілті,

Болмайды бір болғанның жаннан үміті. 

Мысалды мұндайынша еттім өлең,

«Халықтың қолданар,—деп,—қайбір ұлты.

Ертеңің өтіп кеткен заманында,

«Дұшпанның қалмайық,—деп,—табаныңда».

Тасбақа, түлкі, қарға, киік—төрті

Дос болады бастарының аманында.

Сыйласып шын көңілмен бірін-бірі,

Болмады ойларының татау, кірі.

Бір күні киік ауға кез кеп қалып,

Шырмалып шыға алмайтын болды түрі.

Қарқылдап көре сала қарға ұшты,

Келді де түлкіге айтты осы істі.

—Япырай, енді қалай қыламыз,—деп, 

Түлкі де түйіп қабақ, бұзды түсті.

Түлкі айтты:—Мен қашайын болып ақсақ,

Соңымнан сен дағы ұш жорта қақсап.

230

231

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Ау құрған адам мені көре қойса,

Қуалар қызыққан соң оны тастап.

Ертіп кел тасбақаны, қисын ауды,

Кетейік алдап ертіп адам жауды.

Жатқанда киік ондай ауға оралып,

Жарамас жүруіміз кезіп бауды.

Деді де, ақсай басып қашты түлкі,

Түлкінің тұтынарлық тәсіл-мүлкі.

Киікті қойды да аңшы мұны қуды,

«Ұрып ап етейін,—деп,—көпке күлкі».

Кідірмей тасбақаға қарға келді,

—Аңшының ауын барып қи,—деді,—енді.

Ес кетіп есіткеннен, тарбаяқтап,

Ала алмай сасқанынан қалды демді.

Тышқаннан тасбақаның бар еді досы,

Жоқ еді іні бірақ маңайда осы.

Соны «алып келейін» деп тұра ұмтылды,

Тарбаңдап тас пен құмға тиіп төсі.

Қарға айтты:—Ебедейсіз, үлкен ішің,

Жетуге жеделдетіп келмес күшің.

Тышқанды өзім барып әкелейін,

Қия бер ауды барып, өтсе тісің.

Тарбаңдап тасбақа да келіп жетті,

Қарға да бара сала тышқанды ертті.

Екеулеп, әрлі-берлі ауды қиып,

Берген соң босанды да киік кетті.

Өлімнен киік кетті болып бостан,

Солардай жәрдем, көмек тиіп достан.

232

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Береке болмай қалмас қай күнде де,

Бірлікпен осылайша басты қосқан.

6. ҚОЙ МЕН ҚАСҚЫР

Сөйлесең, таба алмайсын сөздің ізін,

Шықпайды дегеніңдей шыңғыр мен ызың.

Бұл күнде әдебиеттің жолын білген,

Советтік білімді көп ұл мен қызым.

Жыр етем бір мысалды шама келсе,

Ой, шіркін, оңдырамай оны білсе.

Кестесі келіспесе, кемеңгерлер,

Ақынға анық бір сын—біреу күлсе.

Қой менен қорқау қасқыр дос болыпты,

Бірігіп екеуі бір қос болыпты.

«Ешкімге сені досым, тигізбеспін»

Дегенмен, қойдың көңілі қош болыпты.

Достығы екеуінің болды мұндай,

Талайды жейді қасқыр түнде сондай.

Қасқырдың бұл қылмысын айтпауға

Қой уәде берді еткен ісін ондай.

Жегізген жиырма тауық, біреу келді,

Қойыңнан қасқыр жайын сұрап білді.

«Бас баққан мен бір қойың,—деді,—жуас,

Қасқырды көрмедім»,—деп қойың күлді.

—Кім біледі мені дағы жеп кете ме,

Кездессе қассыз қасқыр, тек кете ме?

Сөзіне қойдың қанып қайтты адам,

«Япырмай, қасқырға,—деп,—кек кете ме?!» 

232

233

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Қасқыр да жатыр еді інде бұғып,

Кеткен соң адам, қасқыр іннен шығып.

Аш өзі, арсалаңдап жөнеп берді,

Жорыққа жортып қасқыр жүнін жығып.

Сол түнгі жорығында дым таппады,

Келер күн тыныштанып ол жатпады.

Сүйкеніп соға берді әр бұтаға,

Қайтсін ол бір күн, бір түн нәр татпады.

Дым қоймай бар құйрығын алды жұлып,

«Достығың қайда?» деді қойың тұрып.

—Достықты бір тоюға сатасың ба?

Жағдайсыз жаман екен қолды ұрып.

Достығым менің еткен қайда кетті,

Жемекке мені дереу қойдың бетті.

Біреуге сынатуға барасың ба?

Ақ едің ерлігі бар, бұздың кетті.

—Көп сөздің керегі не,—деді қасқыр,—

Қолыңнан келсе, мені сен де састыр.

Құйрығын жеп болған соң басқа жағын,

Жеңіне зейін қойды қара басқыр.

Достықты тойтарып тік кетті бұзып,

Болған соң бұзбай нетсін өте бұзық.

Қасекең қорқаулықпен тыңламады,

Жеп қойды қалдырмастан ләпсі қызып.

Іс етпеді қаперімде досқа лайық,

Демеді достың көңлін қош қылайық.

Дос болған қойын жеді тамағы үшін,

Мұндайдан айлақ ерлер бос тұрайық.

234

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Ізімен қой иесі келді жетіп,

Қасқырың інге кіріп алған бекіп.

Қасқырды қақпан құрып, ұстап алды,

Қой иесі іс етеді енді кетіп.

Терісін тірідей тез алды сойып,

Қасқырды қой етіне алған тойып.

Жалаңаш етіп салып, өртеп отқа,

Күйгені сонша, көзін алды ойып.

Босаңдап қойдай жуас қор болмаспыз,

Мысалы, қасқырдай боп зор болмаспыз.

«Тек жүрген—тоқ жүреді» деген анық,

Тек жүрсек, ешкімге де қол болмаспыз.

Қасқырдай қара кеуіл атанбайық,

Достықтың апатына шатылмайық.

Бір жейтін тамақ үшін бұзып достық,

Қақпанға, абайлаңдар, матылмайық.

Ерлерім, етпеңдер іс ләпсің үшін,

Досыңа дұрыс болсын еткен ісің.

Қасқырдай көз ойғызып һәм сойғызып,

Кетпесін түсіп отқа күйіп күшің.

7. ҚАМАУДАҒЫ ЖОЛБАРЫС 

ПЕН ШОШҚА

Жолбарыс шошқаменен болды тұтқын,

Ызамен мүлде бұзған мінез құлқын.

Талқандап темір торды быт-шыт қылып,

Жолбарыс бұзып шықты ақыр бір күн.

234

235

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Жолбарыс шошқаға айтты:—Шықпаймысың,

Күшің бар, темір торды сықпаймысың!

Тамағың тоқ болғанымен, бостандық жоқ,

Дүниеге емін-еркін шықпаймысың.

—Бостандық не, сен маған айтып тұрған,

Ішер тамақ үй емес жатып тұрған.

Орным жайлы, тамақ тоқ, уайым жоқ,

Сөзіңнің керегі жоқ шатып тұрған.

Шаттық, тоқтық, денсаулық, бас бостандық,

Бұлар болса бәле емес аштық, жоқтық.

Бостандыққа өзгеше баға бермес,

Шошқадай құры ойлаған қарын тоқтық.

Жақсы адам сөз сөйлесе, идіреді,

Өсиет, үлгілі сөз білдіреді.

Қарғадай харам затқа көзін салмас,

Көлдегі көк мойынды ілдіреді.

Ағында жел қайықтай қалқытады,

Жұпардай иісі шығып, аңқытады.

Жетелеп көз, көңілді ықтиярсыз,

Денеңді май жегендей балқытады.

Өзін-өзі көтеріп күмпиеді,

Үрген қарын сықылды дүмпиеді.

Бар мақтаны—ішінде толған боғы,

Боғы кетсе, бүгелеп сүмпиеді.

Түлкі ойлар: «Түнде жүрем, ешкім көрмес,

Жүнімнің қызылдығын ешкім білмес».

Айлалы болғанменен, ақылы жоқ,

Із бенен қақпан барын ойлап білмес.

236

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Түрлі түс көңіліңді құбылтады,

Бірін сүйіп, бірінен суытады.

Түрі басқа болғанымен, іші бірдей,

Сыртқы бояу адамды ұрынтады.

Ақымақ адам қарайды бояуына,

Бойы оңса, жолығар қаяуына.

Алас ұрған қу нәпіс қаратпайды,

Удан ащы бәленің таяуына.

Келеді ойлап айтсаң, сөздің көркі,

Ойсыз сөз құлағыңа тиер дүрпі.

Ойлап айт, ойнап айтсаң да деген рас,

Ойлаумен табылады сөздің кілті. 

8. ҚАСҚЫР МЕН ТЫРНА

Бір қасқыр сапар шекті елден жырақ,

Ас таппай неше күндей қалды жарап.

Жемтіктің бір тоғайдан исін сезіп,

Бір күні келе жатыр соған қарап.

Қасқырдың кім білмейді қомағайын,

Кеулінен жемтік көріп кетті уайым.

Келді де бір сүйекті салды ауызға

Шетінде бөлегірек жатқан дайын.

Шайнамай сол сүйекті жұтып қалды,

Тамақтан сүйек жүрмей тұрып қалды.

Алақтап дем ала алмай қысылған соң,

Қасекең жан-жағына көзін салды.

Қақалды сүйек жүрмей тамағына,

Болмады әртүрлі еткен амалына.

236

237

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Жанынан күдер үзіп тұрғанында

Көрінді көз ұшында жалғыз тырна.

Тырнаны шақырады ишаратпен,

Мәнісін баяндауға тиышы кеткен,

Ойлайды: «Бұл тұрғанда тіл алмас,—деп,—

Кеуілін жұмсатайын алдап еппен».

Бұрынғы қателікті былай қойып,

Тырнаға жалынып тұр кішілікпен.

—Тырнажан, дүнияда ұмытпаймын,

Құтқарсаң мені қазір осы дерттен,

Білуші ем арғы атаңды, тырна, сенің,

Дүнияда кім бар еді онан өткен?!

Ежелден олқылық жоқ нәсіліңде,

Көз салып байқап тұрсам арғы түптен.

Баласы атайының сіз бір асыл, 

Сыртыңнан жүрміз әзір зор үмітпен.

Біле алмай не етерін сандалақтап,

Алдыңа ағаң келді сүйек кеткен.

Тырнажан, не қылсаң да енді өзің біл,

Айдынның шалқары едің көпке жеткен.

Өзіңе Құдай оңлап жолықсам деп,

Жүруші ем тілектес боп мен де көптен.

Есітіп мына сөзді тырна тасты,

Қасқырдың тамағына тықты басты.

Суырып сүйекті алып тастағанда,

«Уһ» деп, сонда қасқыр көзін ашты.

Құтқарған зор бәледен тырнасына

Қасекең көрсетпей тұр ықыласты.

238

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

«Еңбегін бер!» деп тырна сұрап еді,

Қасекең сау күндегі әнге басты.

—Қой, тырна, ойын ба осы, шын ба,

Қажауға мәжүн жоқ қой сені мұнда.

Ақы алып көрінгеннен дәндеп қапсын,

Ақымақ ойнаймын деп әуре қылма.

Мен саған олжа болғандай ерің бе едім?

Құтқардың сөзім сыйлап, ерінбедің.

Салғанда тамағыма таз басыңды, 

Мен шайнап, басыңызды кемірмедім.

Көрінбей шапшаң жоғал көзіме енді,

Түсініп айтқан достық сөзіме енді.

Аш қасқыр неше күндей дәм татпаған,

Ұялмас тап беруге өзіңе енді.

Есітіп мына сөзді тырна сезді,

Етпес деп қасқыр ондай ойламас-ты.

«Садақа бастан құлақ» деген сөз бар,

Бейшара қалбалаңдап тұра қашты.

Қиссасы қасқыр, тырна болды тамам,

Мінездес қасқыр менен кейбір адам.

Басына жұмыс түсіп қысылғанда,

Жалынып-жалпаяды келіп саған.

Құтқарып ол бәледен жіберген соң

Болмайды оған кісі сенен жаман.

Мысалы отқа өртенген мүлкіңдей-ақ,

Қайырып зия кетеді оған қылған.

Қайырды қарап істе адамына,

Қаралас өзің менен шамалыға.

238

239

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Қасқырдай қара жүрек залымдардың

Кетпеңіз түсіп кетіп тамағына.

9. БҰЛБҰЛ МЕН ЕСЕК

Бір күні бұлбұл құсты есек көрді,

Қасына сөз айтпаққа жақын келді.

—Сыртыңнан «сайрағыш» деп 

   халық 

мақтайды,

Тыңлайын біраз, достым, сайра!—деді.

Кім білсін мұнан былай көрерімді,

«Сайра!» деп тағы саған келерімді.

Мен тұрмын өзім естін сынамаққа,

Мақтаудай бар ма екен деп өнеріңді.

Есектің сөзін бұлбұл қабыл алды.

Құлағын салып есек тұра қалды.

Дауысын әлде неше жүз құбылтып,

Бұлбұл құс не әдемі әнге салды.

Бұлбұл тұр түрлі-түрлі әнге салып,

Сайрайды бірде нәзік, бірде анық.

Даусындай сыбызғының алыстағы,

Құлаққа кейбір даусы келді талып.

Біресе шыңылдаған ащы дауыс,

Шекеден өте жаздайды құлақ жарып.

Сан мақұлық, қыбырлаған құрт-құмырсқа,

Тыңлады орны-орнында тұра қалып.

Сайрады бірде ақырын, бірде қатты,

Кейде ысқырып, кей кезде таңдай қақты.

240

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Жел тынып, құстар қойып шулағанын,

Қойлар да күйісін тиып, тыңлап жатты.

Көрсетіп бар өнерін болды бұлбұл,

Есекке жақынырақ келді бұлбұл,

Есек тұр екі көзін айырмастан.

«Есегім, ұнай ма?» деп тұрды бұлбұл.

Сонда есек жауап айтты бұлбұл құсқа:

—Өнерлі бар ғой әнпаз әрбір тұста.

Солардың барлығы да әдемі әнге,

Тауықтың қоразындай болмайды ұста.

Айтайын мен бір сөзді, бұлбұл шырақ,

Тыңдаңыз ылтипатпен салып құлақ.

Тауықтың қоразынан ән үйренсең,

Сайрар ең мұнан көрі артығырақ.

Бұл сөзге жәбірленді бұлбұл қатты.

Көп тыңлап онан ары тұра алмапты.

Құдайым сынатпасын есекке деп,

Пыр етіп ұшыпты да кетіп қапты.

Ал енді мұнда қандай ыбырат бар,

Есектей іс істейтін надандар бар.

Асылды жасықпенен айырмайтын,

Дүниеде бар емес пе не жамандар.

 

10. ОРМАННАН ҚАСҚЫР КЕЛДІ 

ЕЛГЕ ҚАШЫП...

Орманнан қасқыр келді елге қашып,

Алақтап не қыларын білмей сасып.

240

241

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

Артынан бір топ адам итін қосып,

Айқайлап келе жатыр шапқыласып.

Жалынып қасқыр сонда мышыққа айтты,

Жерінде бір ауылдың душарласып.

—Мышықжан, бұл жердегі жұрттан қандай,

Жау қуып келе жатыр арттан қалмай.

Айта гөр, қайырымды бір ер болса,

Тасалап мені жаудан құтқарғандай.

—Бара ғой,—мысық айтты,—қоян көзге,

Жігіт кем ер кеуілді онан өзге.

Адамды анау-мынау сол тоқтатар,

Аузының еті бар ед сөйлер сөзге.

Мышықжан барғанменен ол жасырмас,

Жеп едім бір ту қойын өткен күзде.

Иесі анау үйдің Көпберген бай,

Жақсылық жамандықты көп көрген бай.

Кей пейіл қонаққа бір жайлы кісі,

Жатсаң да ауырламас бірнеше ай.

Мысықжан, барғанменен ол жасырмайды,

Оның да ту сиырын жеп ем талай.

Бара ғой олай болса Қорамысқа,

Жігіт кем ер кеуілді онан ұста.

Адамды анау-мынау сол тоқтатар,

Жалғыз-ақ тоны келте, қолы қысқа.

Мысықжан, барғанменен ол жасырмас,

Жеп едім ту биесін былтыр қыста.

Білмедім сілтерімді енді қайда,

Барып көр қисық басқа анау сайда.

16-0184

242

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Болғанмен басы қисық, өнері көп,

Әртүрлі табылады онан айла.

Мысықжан, барғанменен ол жасырмас,

Жеп едім бір түйесін өткен айда.

—Мен қайран,—мысық айтты,—істеріңе,

Залалдан басқа нәрсе істедіңіз бе?

Байдың семіз, кедейдің арығы да,

Тиіпті байқап тұрсам тістеріңе.

Залалгер жұртқа тегіс болып әбден,

Енді не іздеп жүрсің үстеріңе.

«Нені ексең, соны орасың» деген сөз бар,

Ор енді егініңді піскенінде.

11. ҚАНШЫР МЕН БӨДЕНЕ

Бір қаншырға айтыпты бөдене кеп:

—Сен үшін қатты уайым қыламын,—деп.—

Солаңдаған байқұстың ұшуға олақ,

Бір күні кетеді ғой тұрымтай жеп.

Қаншыр айтты:—Қаупім жоқ тұрымтайдан,

Шықпаймын қалың қамыс, қопа-сайдан.

Мен сендей жалтаң жерге оттамаймын,

Тығылған соң мені алып жейді қайдан?

Бөдене айтты:—Қамасын тыныс емес,

Босқа арықтап жүргенің дұрыс емес.

Айламен-ақ алғызбай кетіп жүрміз,

Тұрымтайың біздерге жұмыс емес.

Жүз құбылып қуланып, жылпалақтап,

Таңырқатты қаншырды өзін мақтап.

242

243

МЫСАЛ ӨЛЕҢДЕР

—Тілімді алсаң, екеуміз дос болайық,

Маған ерсең, жүрейін жаудан сақтап.

Аңқау сорлы бір қудан алды сабақ,

Бөденемен дос қылды құлқын, тамақ.

Жау міндеті мойныңда бөдененің,

Екеуі емін-еркін қырда оттамақ.

Қыраңға шығып алып оттап жүрді,

Беттегелі мырғайға әбден кірді.

Тегінде, бөдененің айтқаны рас,

Тарлауға жайылған соң шын семірді.

Бір қырға шығып еді оттай-оттай,

Сырқырап келе жатыр бір тұрымтай.

Бөдене көре салып бұға қойып,

Қаншырға хабар қылды бұқ деп ойбай.

Жалма-жан бұға қалды қаншыр батыр,

Жер еді панасыздай шөпсіз тақыр.

Екеуі тыпыр етпей жатса дағы,

Тұрымтай тұп-тура келе жатыр.

Бөдене әр айланы көп ойлады,

Бір түрлі сол арада еп ойлады.

«Тұрымтай соны көріп алып кетсін,

Қаншырды ұшырайын» деп ойлады.

—Қойыпты бұл тұрымтай бізді көріп,

Мен қашсам, кетер едім бір бұлт беріп.

Сен ертерек қашпасаң, құтылмайсың,

Бұл сені алып жейді тура келіп.

Мендей тарғыл емессің, бараңдаусың,

Қыбырлап, тыныш жатпай алаңдайсың.

244

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Ерте ұшып бір қамысқа тығылып бақ,

Бұл жерде жатып аман қала алмайсын.

Аңдамай алдауға еріп қаншыр ұшты,

Тұрымтай оны көріп тым құнысты.

Қанатының қаққаны көзге ілінбей,

Адым жерге жібермей қағып түсті.

Бөдене ұшып жыпылдап кетті алысқа,

Дос болыңыз осындай алдамышқа,

Қасындағы қаншырды қанға бояп,

Өзі барып тығылды бір қамысқа.

Қамыста жатып алды қылмай қауып,

Құтылды досын беріп, айла тауып.

Қонғаның бөдененің көрген біреу,

Жүгіртіп сол араға келді шауып.

Бөдене жатыр еді қыбыр етпей,

Қарап жүр шыр айналып көзі жетпей.

Ат басып бөденені жаншып кетті,

Жазасын о да тартты аман кетпей.

Жігіттер, осы сөзге құлағың сал,

Басыңда миын болса, мұны ұғып қал.

Алды-артын ойламаған аңқауменен,

Алдампаз, арам достан ғибрат ал.

жүктеу/скачать 1,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: