Самашев Зейнолла Сұлтанов Қуаныш Тұяқбаев Қанат Шеңгелбаев Бақытжан «МӘдени мұРА» Ұлттық стратегиялық жобасын жүзеге асыру жөніндегі қОҒамдық кеңес 4

288

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Сағынып маған арнап келген болсаң,

Айтайын хал-жайымды Би-аға-еке.

Шолым:

—Бой түзеп бұл жерде де жүрдіңіз бе,

Ғазабын қабырының көрдіңіз бе?

Екі йар мүләйімі келгенінде,

Жауабын сұрағына бердіңіз бе?

Нәсира:

—Бой түзеп, шаш тарап, өргенім жоқ,

Ғазабын қабырының көргенім жоқ.

Екі йар мүләйіммен келгенінде,

Жауапта еш қиындық көргенім жоқ.

Шолым:

—Ашылғай қияметте сенің бағың,

Бір Алла тарапынан сынбай сағың.

Қайырлы мекеніңіз болған екен,

Айтшы көргеніңді тағын-тағын.

Нәсира:

—Ғылмандар жұмақтағы жарасып тұр,

Мұхаммед үмметіне қарасып тұр.

Жұмақта үйленуге үміт етіп,

Біздерге хор жігіттері таласып тұр.

Шолым:

—Төсеніп топырақты жаттыңыз ба?

Жалғыздың қиындығын тарттыңыз ба?

288

289

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Таласқан хор жігітке аламыз деп,

Бір нәрсе оған қарсы айттыңыз ба?

Нәсира:

—Тіл қаттым маһырбансып шошынар деп,

Сүйгенге сүйікті құл қосылар деп.

«Таласпа күн ілгері,—дедім жігітке,—

Фәниде уағда еткен досым бар»,—деп.

Басқа сөз бұдан былай айтылмады,

Арттырып өзге жауап қайтармады.

«Таласпа күн ілгері» дегеннен соң,

Ұялып жарықтықтар тайсалдады.

Шолым:

—Болды уақыт енді ауылға қайтарым-ай,

Сөйлесіп хал-жайыңды байқадым-ай!

Бірқатар іштің шерін тарқаттық қой,

Сәлемің бар ма елге айтарың-ай?!

Нәсира:

—Азырақ кідірсеңіз беріп мәулет,

Құдайым пәндесіне берсін дәулет.

Тілеймін бір Алладан әрдайым:

«Болғай,—деп,—Тәслимажан, сау-саламат».

Шолым:

—Кідірдім сіздің үшін беріп мәулет,

Бір Алла пәндесіне берсін сәулет.

Тәслима сау-саламат өсіп келеді,

Артыңда қалған сенен жалғыз әулет.

19-0184

290

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Көңілің басылар да аспаларда,

Қасыңда Бақайың жоқ жасқанарға.

Сұрадың жалғыз ғана Тәслиманы,

Сәлемің жоқ па айтарлық басқаларға.

Нәсира:

—Сәлем айт қара Бақай тумаңызға,

Келе ме жаңа келін сұлбаңызға?

Басқаның қайсы бірін [мен] айтайын,

Сәлем айт шешей мен молдаңызға.

Асығып енді ауылға қайтасыз ба?

Еске алып өткен күннің айқасында.

Алғаны Бақайыңның қандай адам,

Азырақ мәні-жайын айтасыз ба?

Шолым:

—Алғаны Бақайымның Ұлғаным ғой,

«Мөрі» жүз сом мен сегіз сиыр болғаны ғой.

Менсінбей бір байдан қайтып келіп,

Үш жылдай отырғасын сынғаны ғой.

Нәсира:

—Қозғадың іштің шерін өлең айтып,

Көтеріп көңілімді кеттің байытып.

Менсінбей байдан қайтып келген болса,

Би-аға-ау, бағаңа тұрар қайтып.

Шолым:

—Тұрмаса Бақайыма тең де бар ғой,

Кемітсе Бақайымды, ел де бар ғой.

290

291

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Жасымды үлкен ғой деп санамаса,

Сүйетін сұлу әйел менде бар ғой.

Нәсира:

—Кім еді келініңе теңдегенің,

Бар ма еді мен білмейтін ер дегенің.

Сертіңнен пәнидегі танғаның ба,

Батты ғой ашық айтып мен дегенің.

Сөзімді саған айтар ұялмаймын,

Ағылған көздің жасын тия алмаймын.

Мақшарда қауысармын деп уәде еткенмін, 

Басқаға сені, достым, қия алмаймын.

Шолым:

—Өлеңмен сыр алысып ауысармыз,

Көп мұңның қайсыбірін тауысармыз.

Күдерді мен де сенен үзгенім жоқ,

Жәннатта, болса нәсіп, қауысармыз.

2. АЖАЛ МЕН ЖАННЫҢ АЙТЫСЫ

Ми қазынасын сақтайтын кеуде сандық,

Қымбат сырды жинадық, сонда салдық.

Қиял бір шарықтаған кезбе-делбе,

Жан—күзетші, ой—теңіз, жүрек—балық.

Қамалған соң сандықта ыстық-суық,

Дұшпандық және онда достық жуық.

Сақталған бал менен у сол сандықта,

Жаратқан қандай шебер сандық [құрып].

292

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Сол заттың кейі өшпек, кейі өспек,

Бақ пен сор екі арықтың суын ішпек.

Үш заттан қақ бөлініп екі арыққа,

Қай арықтың тұрмыста жемі өспек.

Сол заттар тұрмысынан қуат алмақ,

Басады қандай жағы ауыр салмақ.

Бал ыстық, достық жеңсе кеуде кеңіп,

Өмірі майдай жұмсақ, жайлы болмақ.

Дұшпандық, у мен суық бөліп алса,

……………………….(1 жол қалып қойған)

Шыдамай заһарына қысылған соң,

Жүрек тулап, қан толқып, тілге барса.

Тілмаш тіл, сен бүгінше жанмен барып,

Сордан шыққан сұмдар тынышымды алып,

Шыдамнан шығып әбден бел байладым,

Келме, тіл, жаннан қорқып қайта айналып.

Тіл бәйге балмен жүр екі арасында,

Оңай ма екі достың арасында.

Қимайтын тәтті жаным, ардақты еркім,

Амалсыз сөзге құлақ саласың да.

Жүрек құр аналардан соққы жеген,

Заһарлы мұздай суық сұм өмірден.

Қатты азапқа шыдамай қайран жүрек,

Жанменен біржолата құтыл деген.

Жан сонда қандай ақыл бұған таппақ,

Мынау сауал, сауалың ауыр салмақ.

Темірдің екі беті бірдей ыстық,

Жан енді қиын жағын таңдай алмақ.

292

293

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Жалғанда ажал деген жақын дұшпан,

Дос қылып жан мен тәнді Құдай қосқан.

Емес пе зор қорлық жанға дағы,

«Алла» деп дұшпанына басын қосқан?

Сөйлеспек болды сонда жан ажалға,

Жалмауыз жеті басты бір тажалға.

Ажалды сұм өмірден дос көрсеткен,

Құдайдың тағдырына амал бар ма?

Ажалды көрсетпе деп жалынамыз,

Жан мен тән айрылмасқа қам қыламыз.

«Жан көрген сол жексұрын, жалмауыз» деп,

Шақырып кейде адамды-ақ сағынамыз.

Ажалдың келер жолын тұрды тосып,

Қырандай қиялменен қырға ұшып.

Алды-арты у-шу болып күңіренген

Мейірімсіз ажал келді қанды кешіп.

Ажалдың келбетіне жан шыдамас,

Көзі оттай, жүзі бұлттай, қап-қара тас. 

Аузынан айдаһардай зәр шашқан 

Мейірімсіз, бір меңіреу қанға тоймас.

Айқасқан азуы да алты қарыс,

Аязға қатып қалған дене талыс.

Тістері бізден өткір шұбатылған,

Болаттай тырнақтары шыққан шалыс.

Ауру бірнеше түрлі әсерінен,

Суықтың еркінде жүр, болмай қалыс.

Әлемде неше түрлі пәле болса,

Құдайым ықтиярмен берген әр іс.

294

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Алмадай албыраған жасты аямас,

Қауһары жарқыраған басты аямас.

Ай жүзді, алма мойын арулардан

Жібектей үлбіреген шашты аямас.

Нәресте жас балапан шуылдаған,

Тырнаққа қатар-қатар тізіп салған.

Мейірбан ата-анасы «құлыным» деп,

Артынан шулап келді неше мың жан.

Аз шыда... ... жан

Алмадай жаңа піскен неше асыл бас.

Қызын аз күн дүние қарыштатпай

Гүлденген ... (сөйлем қалып қойған)

Жас ару тұрды балқып асқан айдан,

Құлпырған гүлден сұлу, тәтті балдан.

Жұлдыздай аспандағы жетпейтін

Ажалдың аузында жүр қайран бағлан.

Шал-кемпірдің жалғызы сұрап алған,

Көлді айналып, бір жанын пида қылған.

Жайратып, жардан жығып, жалғызды алып,

Артында екі қу бас зарлап қалған.

Жан:

—Сырыңды жалғандағы түсіне алман,

Құмармын сөйлесуге сеніменен.

Әй, ажал, алды-артыңда сүйреткен жан,

Маңайың бұрқыраған қып-қызыл қан.

«Нәрестем, жалғызым» деп жан бақырған,

Соңыңда күңіренген жұрт, шуылдаған.

294

295

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Арудың ақ сұңқардай ерін алып,

Ағып тұр, бетін жыртып, алқызыл қан.

Нәресте балапандай жаңа көрген,

Әлпештеп, алдына алып, құшып сүйген.

Түсірмей қолдан-қолға «құлыным» деп,

Бәйек боп ата-анасы анау жүрген.

Жас жігіт сұңқар еді жаңа ұшқан,

Шал-кемпір жалғызы еді көзін ашқан.

Қан ағып екі көзден зарлап келеді,

«Бізді ал!» деп, жалғызы үшін жанын тосқан.

Жас ару жаңа шыққан гүл емес пе,

Дүниенің шам-шырағы күн емес пе?

Көргеннің көзі көріп, мейірі қанған,

Жалғанның қор қыздары сол емес пе?

Жеткізбей арманына неге айырдың,

Әр жерден-ақ сені іздеген бар емес пе?

Мен көрдім талай-талай адамдарды,

Зарлаған сен алғаннан көп жандарды.

Кей адам «мені ал!» деп қақсап жатыр,

Шіркін-ау, неге алмайсың шақырғанды!

«Алма!» деп жалынғанға сондай өшсің,

Тоймаған қарныңды [Құдай] тессін.

Зарлатпай тоқтасайшы, мейірім қылып.

Алсаң да шақырғанды аш болмассың.

Тырысып бір шал жатыр анау үйде,

Бит-бүрге тамақ қылған жатқан жерде.

Ерте, кеш «ажал бер де, мені ал!» дейді,

Келін, бала-шаға «соны ал!» дейді.

296

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Соны алсаң, көп сауапқа қалар ма едің,

Бейшара өмірінен соққы жейді.

Айырылған бір жігіт бар сүйген жардан,

Сұрайды күнде ажал бір Құдайдан.

Бар әйел жай жұлдыздай жымыңдаса,

Сүйгенін артық көруші еді туған айдан.

Оны алсаң, тыныш көрде жатпас па еді,

Бір-ақ күн ажал дәмін татпас па еді.

Түңіліп күнде жеген қайғы-зардан,

Бейшара батқан күндей батпас па еді?

Мен көрдім бір жас сұлу нұры күндей,

Ері үшін қасіретте дамыл көрмей,

Сарғайып нұрлы жүзі күлге айналып,

Өмірге қол сілтейді көңіл бермей.

Ол зар илеп күні-түні «ерім» дейді,

Жарына жалғыз жанды теңгермейді.

Ашық жұп, көрден тұрақ алуына,

Шақырып, «ал мені!» деп сені іздейді.

Айрылған жалғызынан кемпір мен шал,

Айрылған ақылынан бейшаралар.

Көргені күнде азап, өмір емес,

Күн-түні «жалғызым» деп жылайды зар.

Ажалға бейшаралар құмар еді,

Оны алсаң, тіпті жақсы болар еді.

Ол құтылып дүниеден қуанысып,

Жай тауып бір-бірінен тынар еді.

Табылмас қайрат біткен кемеңгерлер,

....................................(1 жол түсіп қалған)

296

297

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Сыртынан сау адам боп көрінсе де,

Қайғы-шер ішін кеулеп кеміргендер.

Шыдамай дүниенің ызасына,

Тұрмыстың неше алуан назасына,

Туысы туыстығын [ұмытқан соң]

Қансырап, қан азайған жарасына.

Өмірде қатты-тәтті бәрін көріп,

[Жалпы] жұрт алыс-жақын, бәрін көріп,

Уланған сорлы жүрек тыныш таппай,

[Тұрлаусыз] тірлігінен жүрген жеріп.

Ажалды сондай ерлер сағынады,

Шыдамнан асып жүрек жарылады.

Тағдырдың мазағына төзім қылмай,

Сол үшін ажал сені шақырады.

Алсаң да шақырғанды қоймайсың ба,

Шіркін-ау, зарлатуың тыймайсың ба?

Қашқанды-ай қаршығадай қағып түсіп,

Тосқанға жолға тұрса, бармайсың ба?—

деп жан айтып болған соң, ажалдың айтқаны төмендегі:

—Мен ажал еріктімін бұл жалғанда,

Еш адам қорықпайды ол жалғанда.

«Ал!» дегенге қанағат еткен болсам,

Болады о дүниеде кім арманда.

Ардақтыны алғаным қызық маған,

Өлімнің мәні бар ма шулатпаған.

Мен алсам құтыла алмай отырғанды,

Боламын дүние зарын тарттырмаған.

298

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Шал-кемпір сасып, бықсып жата тұрсын,

Ғашықтар қасірет зарын тарта тұрсын.

Тұрмыстан соққы жеген ерлеріңнің,

Күн сайын қайғы-шері арта тұрсын.

Жек көретін адамның мен дұшпаны

Жанды тәні қия ма, тәні жанды?!

Ышқынып ашу кернеп, шыдай алмай,

Қызық қой «мені ал!» деп шақырғаны.

Бастан талай кешіріп бақ пен сорын,

Күшті көріп өлімнен өмір жүгін.

Сауап сізге сасымасын не тұрса да,

Соқыр көрер бір есеп күні-түнін.

Мен білгендеймін ажал сұрады,

Енді ажал кімнің досы, кімнің қасы,

Дұшпанға өлім доста, өлім әділ шешер,

Оны жұмбақ тірлікте таппас кісі.

Өмірдің алдын-артын ойға жисақ,

Өзіңмен егіз туған сор менен бақ.

Басың жүр сор мен бақтың арасында,

Екеуін кезек қойып қылар мазақ.

Бұл мазақтан құтылар қандай адам,

Бақ пен сордың арасы бір-ақ қадам.

Құбылмалы тағдырдың сүйреуімен,

Кейде жақсы қылады, кейде жаман.

Қайтсең де ол жан өлер, бұл жан өтер,

Жақсылық-жаманшылық келер, кетер.

... жалғыз ғана татам ...................

Өзгенің бәрі алдаушы, бәрі бекер.

298

299

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Шырылдап туған бала анасынан,

Адамның зарлап түскен баласынан.

................................(1 жол түсіп қалған)

Тірлік, өлім айтысқан таласынан.

Тіленіп дүниеге келгеміз жоқ,

Және өсіп еркімізбен жүргеміз жоқ.

........................................................

............................... (2 жолы қалып қойған)

Зарлап тудың, зарлатпай тағы қоймас,

Бүгінгі аман, үнемі аман тұрмас.

Жерден шықтың, жерде өстің, жерге кірдің,

Жөнелтті қандай сыймен дүние жолдас?

Мал-жаныңнан берген сый сол болады,

Екі қары орайтын бөз болады.

Арамнан арба, күнәдан қодық мініп,

Ыстық үйге жүретін жол болады.

Келдің-кеттің, елеген жалған бар ма,

Қайдан шықтық, барамыз енді қайда?

Алдыңда жол, зор майдан екі талай,

Қандай жолда боламыз, қандай жайда?

Ең зор сауал осы ғой ойлағанға,

Дауа жоқ дүниеде тоймағанға.

Қуат қолда барында құл болып қал,

Өлмесе, дауам болмақ шыбын жанға.

Жалғыз ғана пана бар Алла тағала,

Қайрылма жалған айдап шақырғанға.

Ақ жолынан айрылмай әрмен өтсең,

Содан басқа еретін олжаң бар ма?

300

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Құр «Құдай» деп қақсаумен іс бітпейді,

«Күллі істі, әділдікті түзет!» дейді.

«Тигізбей кесіріңді ешбір жанға,

Тән мен мал құлшылығын күзет»,—дейді,

Сұмданба, сұқтанба да, өтірік айтпа,

Көпке жақ түзулікпен, арың сақта.

Көп разы болғанға Құдай разы,

Құдай сүйген нашарды сен де жақта.

Иең разы айтқанда құлы—көнсең,

Кімге кінә қоямыз қисық жүрсең?

Алыс жолға армансыз азық жинап,

Құдайдың тілін алып, жолында өлсең.

3. ТӨРТ ТҮЛІК МАЛ ТУРАЛЫ 

АЙТЫС

Түйеші:

—Қара жердің қайығы,

Түйе—қазақ байлығы.

Кіре тартса кіріс көп,

Қай жерде оның айыбы.

Шыдамды, әрі төзімді

Ыстық пенен суыққа.

Жалықпай жүк көтеред

Алысқа да, жуыққа.

Жылқышы:

—Жылқы жақсы білсеңдер,

Ер серігі мінсеңдер.

Талай ауыр жүк сүйер,

300

301

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Мойнына қамыт ілсеңдер,

Қалаған жерге апарад

Жылқы жүйрік, желгір ат.

Қастерлі суын қымызды

Қай мал бұдан аса алад?..

Сиыршы:

—Жылқы құнды, ол—рас,

Сиырдан бірақ аса алмас.

Сүті бұлақ, еті көп,

Мол қазына таусылмас.

Асырасаң құтты мал,

Әрі төлшіл өсімтал.

Бағымға сондай қолайлы,

Кәне, сонан асып ал.

Қойшы:

—Екінші тың біздің қой,

Қойда байлық, қойда той.

Қойдан асам дегенің—

Бекер әуре, құрғақ ой.

Терісін илеп киесің,

Жүні жібек білесің.

Қойды мақтан етемін

Байлыққа қосқан үлесін.

Ақын:

—Таласпаңдар, жараңдар,

Сөздеріңнің орны бар.

Елімізде бағалы—

Өрістегі қалың мал.

Кемесіндей даланың,

302

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Өсірейік түйені.

Жылқышы да бұл жерде

Тауып айтты жүйені.

Сиыр қымбат, даусыз ол,

Сарымай, ақ сүт, міне, сол.

Сөзі дұрыс қойшының,

Жарысқа түс соғып қол.

4. ТАЙ МЕН ЖІГІТ

Жігіт:

Мен өзім үйден шығып жаңа келдім,

Алдымда өліп жатқан тайды көрдім.

—Ей, тайым, үстің бүтін, қарның тоқ,

Төбеңнен Құдай ұрып, неден өлдің?!

Тай:

—Ауылы сіз байғұстың алыс па еді,

Аяғы біз байғұстың шалыс па еді?

Бүгін түгіл, кешегі өлген тайыңды,

Өткен күні бір көруге намыс па еді?

Жігіт:

—Ей, тайым, былшылдамай, отыр әрмен,

Сабырыңды терісімен сыдырармын.

Сен өлсең де мен, сірә, қам шекпеймін,

Қоң етіңді майға қосып қуырармын.

Тай:

—Ей, аға, сыдырарсың, сыдырарсың,

Қоң етіме май қосып қуырарсың.

302

303

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Үйіңде тайың түгіл, тайыншаң жоқ,

Болғанда қара қасқа тай сыпырарсың.

Жігіт:

—Ей, тайым, былшылдама, күйретермін,

Сыпырып теріңменен сүйретермін.

Сен өлсең де, қам жемеймін,

Үйіріңнен бір тай әкеп үйретермін.

Тай:

—Ей, аға, осы өлімге басың кетер,

Сорыңа ұстарамен шашың кетер.

Екі сөзің бірінде «жеймін» дейсің,

Жегенде малың түгіл, басың кетер.

Сонымен тай жеңеді.

5. ЖАС БҰЗАУ МЕН ҚАТЫН 

Бұзау:

—Жатырмыз бұзау сорлы құр байланып,

Жіберсең кетер едік көлді айналып.

Қолыңа ұршық алып қыдырғанша,

Малыңа қарасайшы бір ойланып.

Қарасақ өзге қатын қандай малсақ,

Далаға бұзаулар мен біз де барсақ.

Көйлегің материалдан болар еді,

Қотыр болып қысты күні өліп қалсақ.

Кетеді ием байғұс кіре тартып,

Әкелер қайтуында отын артып.

304

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Өсекті үйден-үйге құйылыстырып,

Ішесің қағаз шайды үйде жатып.

Ол өгізбен арбаны тартатұғын,

Көп жүкті шықырлатып артатұғын.

Апарғаны базарға пұл болып,

Иеміз аман-есен қайтатұғын.

Жеңеше, бұл айтқаным сізге пайда,

Көп құн бар емес пе сары майда?

Мал қылап бізді күтіп алмасаңыз,

Далада текке жатқан ақша қайда?

Бұл жерде бұзау мұны айтып салды,

Сұм қатын жан-жағына қарап алды.

«Жау шыққан айналамнан осы екен» деп,

Бұзауды қақ тұмсықтан салып қалды.

Бұл жерде бұзау жатыр ыңыранып,

Асығып қатын жатыр шамын жағып.

«Қатын-ау, бармысың?» деп байы ұрсып,

Үйінен қатын шықты ойбай салып.

Қатын:

Ал сонда қатын тұрып сөз сөйлеген,

Өзінің білгенінше жөн сөйлеген.

«Даладан келді дағы жатып алды,

Балалар ұрған шығар»,—деп сөйлеген.

Сүт қайда, қатық қайда, қаймақ қайда,

Суалып қара сиыр кетті жайға.

Жігіттер, қатын алсаң, осындай ал,

Жігітке мындай қатын табылмайды.

304

305

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Сонымен сорлы бұзау өліп қалды,

Күндері кемпір-шалдың солып қалды.

Жігіттер, қатын алсаң, осындай ал,

Жазылған хикая сөз болып қалды.

6. ЖЫЛАН МЕН АДАМНЫҢ АЙТЫСЫ

Жақсылар бұрынғы өткен ақыл еді,

Айтқаны ақылды ердің мақал еді.

Жақсылық жамандыққа қылған істен

 Хикая мына бір сөз нақыл еді.

Бір жылан бір күндерде өртте қалған,

Шыңғырып, күйіп-пісіп өртке жанған.

Бір мұсылман жолықты оны көріп,

Шығарып, атдорбаға салып алған.

Құтылып өрттен аман жылан шықты,

Себеппен ажалына мұнан шықты.

Шыққан соң өрттен, енді «түскін» десе,

Бірталай «түспеймін» деп азар қыпты.

—Саған мен жаным ашып қайрылғанмын,

Өткен соң құлағыма зар қылғаның.

Шығарып өрттен аман алып едім,

Сен маған бұл айтқан не қылғаның?

Сыртына тоңын алды зәрін шашып,

Екі басы екі жақтан аузын ашып.

Нәрсеге заты арам жақсы іс қылып,

Құтылмастай заман болды онан қашып.

Жүруге адам пақыр әзірленді,

Ол жылан жіберместен көрінеді.

20-0184

306

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

Екеуі сөйтіп тұрған уағында,

Бұларға бір түлкі келіп жолығады.

Сонда адам жыланға айтты:

—Көңіліңді сен аудардың алалыққа,

Құр жүрмей өстіп едім балалықта.

Жақсылыққа жамандық болады да,

Түлкіге біз сынатып қалалық та.

Жылан айтты:

—Бұл сізге айтқан нақыл еді,

Түлкіңіз анау тұрған жақын еді.

Қыр жерде бізге қылған қорлығың бар,

Сынатсақ, сынаталық, мақұл, енді.

Бұлар жүріп түлкіге келді дейді,

Бұлардан түлкі қашық тұрды дейді.

«Осындай арызым бар» деп айтты,

Сол жерде түлкі сұрап білді дейді.

Адам:

—Аяңдап үлкен жолмен келдім, дейді,

Жыланды өртте жанған көрдім, дейді.

Шығарып өрттен аман алдым, дейді,

Ішіне ат дорбамның салдым, дейді,

Шыққан соң өрттен аман жылан,

Пәлеге кіріптар боп қалдым,—дейді.

Жылан:

—Сен түлкі, күлме сөзге, нан,—деп айтты,

Сөзіме құлағыңды сал,—деп айтты.

306

307

МЫСАЛ АЙТЫСТАР

Қыр жерде адамзаттың бізге қылған,

Білесіз, дұшпандығы бар,—деп айтты.

Түлкі:

—Тіліңді, жылан, жүрген алмайынша,

Тұрамын қастарыңа бармайынша.

Сөзіңнің, адам, сенің бәрі өтірік,

Дорбаңа қайтып сыйды дардайынша?!

Қонады құзғын, қарға биік талға,

Адамның бір...

*

 көңлін аула.

Дорбасына сен дағы қайта түсіп,

Адамның жоқ па деген тілін алма!

Дорбаға түсіп жылан толғаныпты,

Жігіттер, жанға берме қолдағы істі.

Дорбаға жылан сыйып болғаннан соң

Түлкі тұрып адамға көзін қысты.

Түлкінің ишаратын ұқты дейді,

Дорбаның аузын бекем тұтты дейді.

Тепкілеп ол дорбаның аузын қысып,

Жыланды жерге жаншып сықты дейді.

Достыққа қастық қылған жылан залым,

Қиналып шыбын жаны шықты дейді.

Алашқа адам едім болған мәлім,

Сөйлеуге бұдан артық келмейді әлім.

Қыр жерде достық қылсаң, қас көреді,

Жыланның мысалындай болса залым.

Тегі дұшпан адамға достық қыла ма?

Жарандар, міне, сөздің білсең мәні.

∗

 Қолжазбада бір сөз өшіріліп қалған.

308

ӨТІРІК ЖӘНЕ МЫСАЛДАР

жүктеу/скачать 1,45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: