СеКцИя – ӘлеМДІК ҚАРЖЫ ДАҒДАРЫСЫ ЖАҒДАЙЫНДА ҚАЗАҚСТАН-

117

всех предусмотренных по бюджету доходов и профинансировать все запланированные бюд-

жетом расходы [3].

Для обеспечения деятельности органов местного самоуправления по финансированию 

расходных обязательств большое значение имеет процесс формирования бюджета. В насто-

ящее время выделены следующие проблемы формирования бюджета:

Низкая доля неналоговых поступлений в доходной части местного бюджета;

Нехватка собственных финансовых ресурсов местного бюджета;

Есть определенный список полномочий, а также установленные нормативы и сроки, со-

гласно которым местные органы власти должны выполнить стоящие перед ними задачи. 

Помимо этого, органы местного самоуправления в процессе подготовки проекта бюджета 

должны оценить потребности региона в услугах, работах и товарах, а также необходимость 

затрат на развитие данного региона.

Вместе с тем выполнение органами местного самоуправления своих полномочий также 

зависит от того, насколько эффективно они будут использовать имеющиеся в их распоряже-

нии ресурсы. 

Для эффективного выполнения приоритетных задач и направлений социально-экономи-

ческого развития региона необходимо формирование и исполнение соответствующих пла-

нов и программ. Они являются основой для распределения расходов из местных бюджетов 

и осуществления экономической деятельности местных органов власти.

Формирование доходной части бюджета представлено на примере города Костанай (см. 

таблицу 1) [4].

По данным таблицы видно, что доходы бюджета города Костаная в 2015 году составили 

35101 млн. тенге. По сравнению с 2013 г. доходы увеличились на 32 %. Наиболее значимы-

ми поступлениями в бюджет г. Костанай являются налоговые поступления – 57,6% и транс-

ферты из вышестоящего бюджета 36,6%. В 2013 году налоговые поступления составляли 

14803 млн.тенге (62,3 %), в 2014г. – 55,4%, в 2015г. – 57,6% от общего объема поступлений. 

Тем не менее, анализируя структуру доходов бюджета за период с 2013 по 2015 года, по 

данным поступлениям наблюдается снижение удельного веса на 4,7%.

Налоговые поступления представляют собой виды налогов, являющиеся обязательными 

платежами для зачисления в бюджет, которые осуществляются на безвозмездной основе и в 

размерах, установленных Налоговым и Таможенным кодексами РК.

В настоящее время основную долю налоговых поступлений составляет подоходный на-

лог, взимаемый с физических лиц. Но даже все в совокупности налоговые и неналоговые 

доходы  местных  бюджетов  не  могут  полностью  обеспечить  формирование  достаточной 

собственной доходной базы местных бюджетов. 

Таблица 1 – Доходная часть бюджета г.Костаная

Наименование

2013г.

2014г.

2015г.

2015/2013 

млн.тенге

%

млн.тенге

%

млн.тенге

%

%

Поступления – всего

23743

100

30206

100

35101

100

1,5

В том числе:

Налоговые 

поступления

14803

62,3

16723

55,4

20222

57,6

0,9

Неналоговые 

поступления

57

0,2

81

0,3

49

0,1

0,25

Поступления от 

продажи основного 

капитала

1610

6,8

1245

4,1

1130

3,2

0,5

118

Поступления 

трансфертов

5784

24,4

10774

35,7

12855

36,6

1,5

Поступления займов

700

3

888

3

845

2,4

0,8

Свободные остатки 

бюджетных средств

384

1,6

495

1,6

535

1,5

0,9

Возрастают поступления за счет целевых трансфертов из вышестоящего бюджета, они со-

ставляют ¼ часть бюджета в 2013г. и имеют тенденцию к увеличению к 2015г. до 37% [5]. Зна-

чительная доля финансовой помощи из вышестоящих бюджетов в доходах местного бюджета 

приводит к негативным последствиям, а в частности, снижается ответственность органа мест-

ного самоуправления в процессе решения вопросов местного значения. Также это приводит 

к снижению заинтересованности органов местной власти к поиску внутренних источников 

доходов, появляется желание увеличивать объем расходов и дефицит местных бюджетов.

Неналоговые поступления составляют очень маленькую долю в бюджете города от 0,1 

до 0,3%. Данный вид поступлений на сегодняшний день незначителен и не представляет 

огромной доли в объемах поступлений в бюджет. Самым крупным видом неналоговых по-

ступлений являются доходы от государственной собственности. 

В целях повышения эффективности управления государственной собственностью перед 

местными органами власти должны ставиться такие цели, как увеличение доходов местного 

бюджета за счет лучшего управления государственной собственностью, а также совершен-

ствование данного управления, использование государственных активов в качестве инстру-

мента для привлечения инвестиций в реальный сектор экономики. 

Для реализации данных целей необходима детальная правовая регламентация процессов 

управления государственной собственностью и обеспечение контроля над использованием и 

сохранностью государственного имущества на местном уровне, а также контроля над деятель-

ностью лиц, привлекаемых в качестве управляющих. Результатом  выполнения задач должно 

стать создание прозрачной и ясной системы управления государственной собственностью.

Также необходимо развивать базу собственных доходов местных бюджетов как основу 

финансовой самостоятельности региона и экономического развития.

Для решения данной проблемы предлагаются следующие пути: 

Использование  единых,  стабильных  на  протяжении  определенного  периода  времени 

нормативов отчислений регулирующих налогов, т.е. развитие системы межбюджетной под-

держки регионов РК. Данное направление поможет понять степень развитости региона и 

представляет  собой  наиболее  оптимальное  и  эффективное,  с  точки  зрения  стабильности 

формирования доходов бюджетов местного уровня, и повышения заинтересованности мест-

ных государственных органов в расширении налогооблагаемой базы.

Предоставление местным бюджетам расширенных прав заимствования средств на вну-

треннем и внешнем рынках. Необходимость пользования заимствованием местных органов 

власти аргументируется, прежде всего:

Экономическим стимулированием в регионе, снижением оттока финансовых средств из 

территории и объединением свободных ресурсов юридических и физических лиц на финан-

сирование приоритетных проектов;

Активизацией рынка ценных бумаг в регионах;

Создание быстрого и эффективного доступа местных органов к финансовым ресурсам, 

сглаживанием неравномерности поступления налоговых платежей.

Расширение базы собственных доходов состоит также в комплексном пересмотре состава 

доходов местных бюджетов, как повышение эффективности существующих доходных источ-

ников, так и в расширении доходной базы за счет введения новых видов налогов и сборов.

119

С 2014 года в нашем государстве начались преобразования в области бюджета, имеющие 

цель переориентации на результативность и эффективность местных расходов. Смысл но-

вых подходов к бюджетному процессу состоит в соотношении исполнения бюджета не со 

степенью освоения средств бюджета, а с достижением конкретных социально значимых ре-

зультатов проводимой государством бюджетно – налоговой политики. Это предусматривает 

полный отказ от финансирования бюджета, происходящее на сметной основе и реализации 

деятельности, которое соответствовало бы стратегическим направлениям и целям государ-

ственных органов. На основе достижения прямых результатов за предыдущий год происхо-

дило бы эффективное формирование доходов и расходов местного бюджета на следующий 

финансовый год. Что в свою очередь способствовало бы рациональному распределению и 

использованию выделенных из бюджета средств. 

В современных условиях необходимость совершенствования формирования и функцио-

нирования местных бюджетов является одной из первоочередных задач государственного 

строительства. Будучи максимально приближенными к населению, бюджеты на местном 

уровне  составляют  первичный  уровень  организации  публичной  власти,  который  обеспе-

чивает, в итоге, устойчивость и демократический характер всей системы государственных 

институтов. Поэтому сбои и проблемы в работе местных бюджетов негативным образом 

сказываются, прежде всего, на состоянии всего общества. Для этого исполнительные орга-

ны власти должны обеспечить комплексное развитие основных отраслей хозяйства, пред-

принимательского сектора, а также социальной сферы региона. Необходимо создавать усло-

вия, которые стимулировали бы органы местного самоуправления к развитию собственной 

доходной базы и, в первую очередь, к росту налогового потенциала своего региона. 

Список литературы:

1. Бюджетный кодекс Республики Казахстан от 4 декабря 2008 года № 95-IV (с изменени-

ями и дополнениями по состоянию на 01.01.2016 г.)

2. 100 конкретных шагов по реализации пяти институциональных реформ Главы государ-

ства Н.А.Назарбаева , 2015 г.

3. Приказ Министра финансов Республики Казахстан « Об утверждении Правил разра-

ботки проектов местных бюджетов» от 31 октября 2014 года № 470. 

4. Гражданский бюджет города Костаная на 2014-2016 от 27 декабря 2013 года № 194

5. Отчет об исполнении бюджета города Костаная за 2013 год

Ахметжанова А. А. – «Қаржы» мамандығы, ФКС-23 тобының студенті

«Қаржы Академиясы» АҚ, Астана қ 

naimanka_a@bk.ru

Ғылыми жетекшісі: э.ғ.к. Тлеужанова Д.А.

ҚАЗАҚСТАН РеСПУБлИКАСЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫ

Қазақстан  Республикасының  сақтандыру  нарығы  қазіргі  таңда  эканомикада  және  ха-

лықтың өмірінде әлі де болса, маңызды рөлге ие болған жоқ. Әлі де болса бастапқы даму са-

тысында тұр. Елімізде сақтандыруды дамытудың негізгі мақсаты – мемлекеттің, азаматтар-

дың және шаруашылық жүргізуші субъектілердІң мүддесін қорғаудың нақты құралы бола 

алатын толықтыруды орнықты жұмыс істейтін ұлттық сақтандыру нарығын қалыптастыру. 

Отандық сақтандыру компанияларының ірі шығынының орнын жабу жөніндегі қаржылық 

мүмкіндіктері де қанағаттанарсыз, бұл сақтандыру ұйымдарын капиталдандыруды арттыру 

мен оларды ірілендіру туралы мәселені шешуді талап етеді. Қазақстан Республикасының 

сақтандыру нарығының құрылымын келесі кестеден көруге болады: 

120

Кесте 1 – Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығының құрылымы

Сақтандыру секторының институционалдық құрылымы

01.01.2015

01.01.2016

Сақтандыру ұйымдарының саны

34

33

оның ішінде өмірді сақтандыру бойынша

7

7

Сақтандыру брокерлерінің саны

15

15

Актуарийлердің саны

71

61

«Сақтандыру төлемдеріне кепілдік беру қоры» АҚ-

ның қатысушысы болып табылатын сақтандыру (қайта 

сақтандыру) ұйымдарының саны

30

30

ҚР резиденті емес сақтандыру ұйымдары өкілдерінің саны

3

3

Ескерту – ҚР Ұлттық Банкінің мәліметтері

Бұл кестеде сақтандыру ұйымдарының саны былтырғы жылмен салыстырғанда біреу-

ге қысқарған. Ал актуарийлердің саны жетпіс бірден алпыс бірге дейін азайғанын көруге 

болады.  Көбеюдің  орнына  керісінше  азайып  отыр.  Әрине  бұндай  жағдайлар  сақтандыру 

нарығына әсерін тигізбей қоймайды. Қазақстан Республикасында қазіргі таңда барлығы Қа-

зақстан Республикасында қазіргі таңда барлығы 33 сақтандыру компаниясы жұмыс істейді, 

оның ішінде жетеуі өмірді сақтандырумен айналысады. 

Өмірді сақтандыру дегеніміз-жеке басты сақтандырудың (өзіндік сақтандырудың) кіші 

саласы.  2016  жылдың  1  қаңтарына  өмірді  сақтандырумен  айналысатын  сақтандыру  ұй-

ымдарының құрылымы 2 кестеде келтірілген.

Кесте 2 – Өмірді сақтандырушы компаниялардың активтері

№

Сақтандыру ұйымдарының атауы

Активтер

Үлесі %

1

Қазақстан Халық Банкінің ЕК өмірді сақтандыру жөніндегі 

Халык-Life АҚ

5 895 450

24,73

2

НОМАД LIFE ӨСК АҚ

1 271 468

5,33

3

 “Grandes” өмірді ӨСК” АҚ (бұрынғы атауы -”Alliance -Өмірді 

Сақтандыру Сақтандыру компаниясы» АҚ)

825 870

3,46

4

“Азия Life Өмірді сақтандыру компаниясы” АҚ

7 560

0,03

5

ӨСК Мемлекеттік аннуитеттік компания АҚ

469

0,00

6

Қазкоммерц -Life ӨСК АҚ ( Қазкоммерцбанк АҚ ЕҰ )

1 070 500

4,49

7

Өмірді Сақтандыру Компаниясы “Еуропалық Сақтандыру 

Компаниясы Акционерлік Қоғамы” (бұрынғы атауы – Өмірді 

Сақтандыру Компаниясы “PPF Insurance” Акционерлік қоғамы) 

14 770 314

61,95

Барлығы  

23 841 631

100,00

 Ескерту – ҚР Ұлттық Банкінің мәліметтері негізінде құрыстырылған

Өмірді сақтандырумен айналысатын сақтандыру ұйымдарына активтердің жиын үлесі бой-

ынша талдау жасайтын болсақ, активтерінің сомасы ең көп сақтандыру ұйымы Өмірді Сақтан-

дыру  Компаниясы  «Еуропалық  Сақтандыру  Компаниясы  Акционерлік  Қоғамы»  (бұрынғы 

атауы – Өмірді Сақтандыру Компаниясы «PPF Insurance» Акционерлік қоғамы) 61,95 пайы-

зды құрайды. Екінші орындаҚазақстан Халық Банкінің ЕК өмірді сақтандыру жөніндегі Ха-

лык-Life АҚ 24,73 пайыз, үшінші орында НОМАД LIFE ӨСК АҚ 5,33 пайызды құрайды [1]. 

121

Қазіргі кезге дейін көбіне мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алуға бағдарланған сақтан-

дырудағы  халық  белсенділігінің  төмен  болу  проблемасы  бар  және  сақтандыруға  тиісті 

қызығушылық тудырмай отыр. Мемлекеттік бюджет есебін және сақтандыру арқылы ха-

лықты әлеуметтік қорғау түрлерінің қолдану алсын шектеу осы проблеманы шешуге ық-

шам етуі тиіс. Халықты мемлекеттік емес әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету саласындағы 

ең маңызды әлеуметтік құрал бола отырып, азаматттардың өмірі мен еңбек қабілеттілігін 

сақтау жөніндегі индустрия әлі күнге дейін тиісті түрде дамымай келеді. Өмірді сақтан-

дыру  бойынша  дамыған  индустрия  болмай,  республикада  жүзеге  асырылып  жатқан  зей-

нетақымен қамтамасыз ету реформасынан толық пайда келуі мүмкін емес. Істің қалыпта-

сқан жағдай сонымен қатар сақтандырушы жеке тұлғаларға және олардың жеке сақтандыру 

жөніндегі жұмыс берушілеріне қазіргі салық салу тұрғысынан да әсер етеді. Атап айтқанда, 

сақтандыру шартында көзделген салыған төлеудің мерзімін ұзарту тетігі пайдаланылмай-

ды. Жеке жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша сақтандыру резервтерін көбейтуге 

бағытталған  сақтандыру  ұйымдарының  инвеститциялық  кірістерінің  жинақтаушы  зейне-

тақы қорларынан айырмашылығы жиынтық жылдың кірісіне енгізіледі және табыс салығы 

ұсталатын болады. Сақтандыру және қайта сақтандыру ұйымдарының актитер, сақтандыру 

резервтері, меншікті капитал үлесін келесі 3 кестеден көруге болады: 

Кесте 3 – Сақтандыру компанияларының жағдайын талдау

№

Сақтандыру (қайта 

сақтандыру) 

ұйымының атауы

Активтері

Жиын 

үлесі (%)

Сақтандыру 

резервтері

Жиын 

үлесі (%)

Меншікті 

капиталы

Жиын 

үлесі 

(%)

1

2

3

 

4

 

5

 

1 «Еуразия» СК АҚ

175 375 792

21,24

74 373 243

20

96 761 641

24

2 «Виктория» СК АҚ

87 073 113

10,55

5 453 584

1

81 355 695

20

3

«Қазкоммерц –

Life» ӨСК АҚ 

( Қазкоммерцбанк 

АҚ ЕҰ )

57 631 128

6,98

40 448 366

11

14 321 534

4

4 НОМАД LIFE ӨСК 

АҚ

55 289 344

6,70

47 529 847

13

5 737 347

1

5

Қазақстан 

Халық банкінің 

ЕСК Халық – 

Қазақшетсақ АҚ

50 665 988

6,14

17 940 431

5

25 898 322

6

6 «Kaspi 

Сақтандыру» АҚ

49 394 250

5,98

15 495 836

4

32 407 569

8

7

Қазкоммерц-

Полис СК АҚ 

(Қазкоммерцбанк 

АҚ ЕҰ)

47 487 380

5,75

10 482 061

3

30 161 529

7

8

Басқалары (26 

сақтандыру 

компаниясы)

264 380 111

36,66

139 365 621

43

110 725 422

30

 

СҰ бойынша 

жиынтығы

825 683 010

100

376 987 714

100

406 358 302

100

Ескерту – ҚР Ұлттық Банкінің мәліметтері негізінде құрастырылған

122

Бұл кестеден сақтандыру және қайта сақтандыру компанияларының активтер, сақтан-

дыру резервтері, меншікті капиталдың үлесі көрсетілген. Берілген көрсеткіштерді пайда-

лана  отырып,  әрбір  компанияның  үлесін  анықтадым.  Нәтижесінде  активтер  бойынша  ең 

көп үлес «Еуразия» СК АҚ тиесілі. Активтері-21,24%, сақтандыру резервтері-20%, меншік-

ті капилы-24%. Активтер бойынша ары қарай талдау жасасақ екінші орында «Виктория» 

СК АҚ-10,55%, үшінші орында «Қазкоммерц –Life» ӨСК АҚ ( Қазкоммерцбанк АҚ ЕҰ ) 

-6,98%. Сақтандыру резервтеріне келетін болсақ алдынғы орында «Еуразия» СК АҚ-20%, 

екінші орында НОМАД LIFE ӨСК АҚ -13%, үшінші орында «Қазкоммерц –Life» ӨСК АҚ( 

Қазкоммерцбанк АҚ ЕҰ ) -11%. Меншікті капиталдың үлесі бойынша бірінші орында «Еу-

разия» СК АҚ-24%, екінші орында «Виктория» СК АҚ-20% және үшінші орында «Kaspi 

Сақтандыру» АҚ-8%-ды құрайды. Кестеде басқада үлесі жағынан көбірек сақтандыру және 

қайта сақтандыр ұйымдары көрсетілген: Қазақстан Халық банкінің ЕСК Халық – Қазақ-

шетсақ АҚ, Қазкоммерц-Полис СК АҚ (Қазкоммерцбанк АҚ ЕҰ). Барлық 33 сақтандыру 

ұйымының 26 сақтандыру ұйымы үлестері өте аз болғандықтан оларды біріктіріп қарасты-

рдым. 26 сақтандыру ұйымының активтер үлесі -36,66%, сақтандыру резервтері-43%, мен-

шікті капилы-30%. Сақтандыру ұйымдарының жалпы жиынтығы активтер-825 683 010 тг, 

сақтандыру резервтері -376 987 714 тг, меншікті капиталы -406 358 302тг құрайды [1]. 

Қазіргі жұмыс істеудің сақтандыру ұйымдарының елеулі бөлігінде білікті мамандардың 

саны жеткіліксіз. Республиканың сақтандыру нарығындағы кәсіби сақтандыру делдалда-

рының  рөлі  елеусіз.  Қазақстанда  қазір  бар  болғаны  15  брокерді  сақтандыру  компаниясы 

жұмыс істейді. Сақтандыру бойынша мамандарды оқытуды қазіргі заманғы жүйесін құру, 

сақтандыру нарығының кәсіби қатысушыларының қоғамдық біртестіктерін оны іске бел-

сенді түрде қатыстыру қажет. Азаматтық заңдардың жекелеген ережелері өмірді сақтанды-

ру, жинақтаушы түрлері мен аннуитенттер жүйесін дамытуды ескере отырып, өзгерістер 

мен толықтырулар енгізуді талап етеді. Сақтандыру компанияларының қаржы тұрақтылығы 

транс қайта сақтандырусыз бола алмайды [2]. Транс сақтандырудың көлемінің төмендеу 

тенденциясы қалыптасып келеді. Мемлекет жасаған жағдайлар, сақтандырушыларға өз ак-

тивтерін өсіруде, бірақта олар сақтандырушылармен қолданылмайды. Осы тенденцияны өз-

герту үшін, сақтандыру компаниялырына нарықтық әдістермен әсер еткен жоқ. Шетелдерде 

қабылданатын қайта сақтандырудың көлемін кеңейту, себебі шетелдерде қайта сақтандыру 

компанияларына берілетін және қайта сақтандырудан қабылданатын сыйақыларының ара-

сындағы балансты сақтау керек. Сондықтан Қазақстандық сақтандыру компанияларының 

халықаралық сақтандыру нарығына белсенді араласуын ынталандыру керек.

Қазақстан Республикасында сақтандыруды дамытуға бағытталған ұсыныстар: 

– сақтандыру нарығының қазіргі заманғы инфрақұрылымын қалыптастыру және оның 

қатысшыларының – сақтық ұйымы, сақтандыру брокері, сақтық агент, сақтанушы, сақтан-

дырушы, пайда алушы, актуарий, уәкілетті аудиторлық ұйым, өзара сақтандыру қоғамы, 

сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де заңды және жеке 

тұлғалардың қызметін ұйымдастыру үшін жағдай жасау;

– сақтандыру саласында кадрлар даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жүй-

есін арттыру.

– жоғарыда аталған ұсақ 26 компанияны іріктеп, тиімділікті артыру мақсатында біріктіру;

– қарапайым халыққа сақтандыру туралы ақпараттар беру, яғни сақтандыру мәдениетін 

арттыру;

– халықаралық сақтандыруды ескере отырып, сақтық қадағалауының жүйесін ұйымдастыру; 

– осы заманға сақтандыру технологиясын енгізуге жәрдемдесу.

Қорытындылай келе, жоғарыда айтылған сын – міндерді түзеу арқылы ғана сақтанды-

ру нарығы дамиды деп айтуға болады. Сақтандыру нарығы экономиканы тұрақтандырушы 

рөлін атқара отырып, қарапайым халыққа да жағымды әсерін тигізеді. Сондықтан да на-

рықтың бұл түрін дамыту өте қажет.

123

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. ҚР Ұлттық Банк ресми сайты http://www.nationalbank.kz/?docid=932&switch=kazakh

2. «Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 18.12. 2000 ж. № 126-ІІ 

Заңы (29.03.2016 ж. өзгерістер мен толықтырулармен)

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: