Oмapкулoвa М. E. – магистрант, мамандық «Есеп және аудит»
«Қаржы академиясы» АҚ, Астана қ.
Makpal.jan@mail.ru
Ғылыми жeтeкшici:Жұмaбeкoвa Г.Ж., э.ғ.к.,дoцeнт
ҚАРЖЫлЫҚ еСеПТІлІКТІ ДАЙЫНДАУ НегІЗДеРІ
Қазіргі кездегі бухгалтерлік есепке алу ақпараттық базаны білдіреді, оның негізінде
ұйым қаржылық есептілікті дайындайды. Бухгалтерлік есепте қалыптастырылатын ақпа-
рат басқарушылық, салықтық статистикалық есептілікті жасау үшін қолданылады, қажет
болған кезде осы ақпараттың негізінде есептіліктің басқа да түрлері жасалады. Бухгалтерлік
есепке алу жүйесі бір-бірімен өзара байланыста болатын, есепке алу элементтерінің белгілі
бір тұтастығы немесе көптілігі. Мұндай жүйе логикалық кешенді қамтиды, онда ұйымның,
мемлекеттің, сондай-ақ кез келген басқа да сыртқы, сол сияқты ішкі пайдаланушылардың
экономикалық мүдделерін қамтамасыз ету мақсатында қызметтің түпкі нәтижелерін дұрыс
өлшеуге бағытталған ақпарат қорытылады.
Қаржылық есептілікті қалыптастырудың орталық және неғұрлым күрделі мәселелерінің
бірі шешім қабылдау үдерісін толық және шынайы ақпаратпен қамтамасыз ету болып табы-
лады. Қаржылық есептіліктің шынайылығы қабылданатын шешімдердің сапасын, түптеп
келгенде, шаруашылық субъектілері қызметінің тиімділігін анықтайды.
Есептің қарастырылып отырған уақыт ішінде қалыптасқан ұлттық мектептерінің тұжы-
рымдамалық негіздеріне жүргізілген талдау арқылы, «қаржылық есептіліктің шынай-
ылығы» ұғымының дамуы осы ұғым туралы бір ізді басым теориялық түсініктердің сызба-
сы түрінде көрсетілуі мүмкін деп қорытуға болады.
Жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, қаржылық есептілікті компанияның қаржы-ша-
руашылық қызметіне және оның соңғы нәтижелеріне қатысты алғанда белгісіздіктерді азай-
татын ақпарат ретінде қорытынды жасап, сол себепті тиімді басқару шешімдерін қабылдау
үшін оған ақпаратты шынайы және пайдалы ететін сапалық және сандық сипаттамаларды
қолдануға болады.
Бухгалтерлік есептің ғылым мен тәжірибе тұрғысынан алғандағы ерекшелігі, осы ілімнің
дамуы оның қызмет ететін ортасымен анықталып негізделетіндігінде жатыр. Басқаша ай-
тқанда, бухгалтерлік есеп алдына қойған мақсаттарына және қоғамдағы әлеуметтік-эконо-
микалық жағдайларға тәуелді. Ал елдегі экономикалық ахуалды сипаттайтын күрделі және
алуан қырлы әлеуметтік-экономикалық құбылыстардың бірі – инфляция.
ХХ ғасырдың басынан көптеген ғалымдар мен тәжірибешілер инфляция жағдайында
бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілікті жетілдіру мәселесімен айналыса бастады.
285
Соған орай, осы мәселеге қатысты мол ұсыныстар жинақталып, ал көптеген мемлекеттерде
белгілі бір тәжірибе қалыптасты.
ҚЕХС 29 көшу қаржылық есептіліктің барлық баптарын (ақшалай көрсеткіштерді қоса)
есептік валютаның кезең соңындағы жағдайы бойынша жалпы сатып алушылық қабілетін
ескере отырып қайта есептеуді негіздейді. Аталмыш стандартты қолданудың баланстық
есептілікке тигізетін әсері инфляция деңгейіне, компания міндеттемелері талабының арақа-
тынасына тәуелді [1, 15б.].
ҚЕХС- на сәйкес қаржылық есептілікті даярлаудың екі негізгі әдісі бар: қаржылық
есептілікті трансформациялау; параллельді есеп (конверсия).
Алғашқы әдіс – ең қарапайым әдіс, алайда, одан 50%-ға дейін қателік айқындалуы мүм-
кін. Трансформациялау үдерісі (алдыңғы есеп кезеңдерінде түзету әдісі) – бухгалтерлік
есептің қазақстандық жүйемен қалыптастырылған ақпаратын ҚЕХС сәйкес келтіру үшін
дүркін-дүркін талдайтын және түзететін тәсіл.
Қаржылық есептілікті трансформациялау үдерісі қажет болған жағдайда ғана жүргізіледі
және қосарлы жазуды құрумен және жүргізумен байланысы тұрақты үстеме шығыстарды
талап етпейді. Сондықтан бұл әдіс компаниялар үшін арзанға түседі.
Бүгінгі таңда көптеген қазақстандық компаниялар үшін (әсіресе шетел инвестициялары
барлар үшін) анағұрлым келешегі бар тәсіл – параллель есеп (конверсия) жүргізу болып
табылады. Қаржылық есептілікті халықаралық стандарттарға сәйкес құру мақсатында опе-
рациялардың параллель есебін жүргізу көп пайдалы басқару ақпаратын береді. Есептің бұл
әдісі анағұрлым күрделі, бірақ дәл тәсіл болып табылады.
Компания мен басқа тарап арасындағы келісімге сәйкес түзету жасауға жататын монетар-
лық активтер мен міндеттемелер (депозиттер, облигациялар және т.б.) баланста келісімде
қарастырылған сомада көрсетіледі. Басқа монетарлық баптар көрсеткішері түзетілмейді.
Бастапқы құн немесе қалдық құны бойынша көрсетілген монетарлық емес баптар көрсет-
кіштері сәйкесінше актив, міндеттеме және меншікті капиталды тану күніне түзетіледі. Мо-
нетарлық емес активтердің түзетілген құны осы активтерді болашақта қолданудан күтілетін
орнына толтыру сомасына дейін, егер ол мұндай сомадан артылса, азайтылады (қорларды
сатудың таза құны, инвестицияның нарықтық құны және т.б.).
Пайда мен залал туралы есеп берудің барлық көрсеткіштері (сатылған өнім, жұмыс, қы-
змет және тауарлардың өзіндік құндарынан басқа) баланс күніне табыстар мен залалдар-
ды тану күніне сәйкес баптарға енгізілген тұтыну бағалары индексіне қатынасы ретінде
анықталатын түзету коэффициентін қолданумен түзетіледі.
Сатылған өнімнің (жұмыс, қызмет) түзетілген өзіндік құны есеп беру кезеңінің басы-
на және соңына дайын өнім (жұмыс, қызмет) қорларын, есеп беру кезеңінде дайындалған
өнімнің (жұмыс, қызмет) өзіндік құнын және сатып алынған тауарлардың өзіндік құнын
түзеткеннен кейін анықталынады[2, 82б.].
Дайындалған өнімнің (жұмыс, қызмет) түзетілген өзіндік құны жыл басындағы аяқтал-
маған өндіріс қалдығының түзетілген құнын бір жыл ішінде өндіріске кеткен шығындардың
түзетілген сомасына қосып және жыл соңындағы аяқталмаған өндіріс қалдығының түзетіл-
ген құнын алып тастау жолымен анықталынады.
Ақша қаражаттары қызметтің келесі бағыттары бойынша жіктелінеді: операциялық;
инвестициялық; қаржылық. Ағындарды категориялар бойынша жіктеу пайдаланушыларға
компанияның қаржылық жағдайы мен ақша қаражаттары сомасына және олардың экви-
валенттеріне қызметтің әрбір түрінің әсерін бағалауға көмектесетін ақпаратты ұсынуды
қамтамасыз етеді.
Инвестициялық және қаржылық қызмет нәтижесінен алынған ақша қаражаттары қозға-
лысын көрсететін көрсеткіштер осындай ақша қаражаттарымен байланысты әрбір операция
күніне баға индексін қолданумен түзетіледі [3, 126б.].
Меншікті капиталдың өзгерісі туралы есеп берудің түзету енгізген көрсеткіштері түзе-
ту енгізілген есептіліктің сәйкесінше көрсеткіштерін есепке ала отырып бухгалтерлік есеп
Ережесіне сәйкес анықталынады. Түзету енгізілген есептіліктен (активтерді қайта бағалау,
286
резервтік капиталға аударымдар) тікелей алуға болмайтын көрсеткіштер балансқа енгізіл-
ген түзетуге ұқсас тәртіпте түзетіледі.
ҚЕХС көшу кезінде қаржылық есептілікті тікелей қалыптастыруды және бухгалтерлік
есепті жүргізу мәселелерін Халықаралық стандарттарға сәйкес бөлу керек. Осы уақытқа
дейін қазақстан мамандарының ішінде реформалау объектісінің не болуы керек екені ту-
ралы ортақ пікір жоқ. Көпшілік қаржылық есептілік, ал жеке мамандар толығымен бухгал-
терлік есеп деп санайды. Біздің ойымызша, ҚР қаржы Министрлігі әзірлеген нүсқаулық нақ
есепті жүргізудің мәселелерін шешуге бағытталған. Қаржылық есептіліктің халықаралық
стандарты бірінші кезекте, дәстүрлі қазақстандық түсініктегі есеп, шоттар жоспары және
т.б. ережелерді орнатпай-ақ, қаржылық есептілікті қалыптастыру сұрақтарына арналған.
Сонымен қатар, бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп беруді жүргізу бөлігінде ақпа-
раттық жүйені автоматтандырудың көкейкестілігін атап өтпеуге болмайды. Бүгінгі таңда ке-
шендік автоматтандыру жүйесі, яғни ұйым қызметінің түрлі салалары үшін бірыңғай ақпа-
раттық жүйелері бизнестегі маңызды аспаптардың біріне айналды. Тәжірибеде көрсеткендей,
ақпараттық жүйелер кең қолданылатын ХҚЕС-қа көшкен ұйымдарда оң өзгерістерге қол жет-
кізу әлдеқайта жеңіл. Сондықтан да ХҚЕС-ты ойдағыдай енгізу бухгалтерлер жұмыстары-
ның жеделдігін арттыруға және уақтылы әрі тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік беретін
бухгалтерлік есепке алуды жан-жақты автоматтандырусыз жүзеге асырылмайды.
Әдебиеттер тізімі:
1.Қазақстан Республикасының №234-ІІІ 28.02.2007 жылғы «Қаржылық және бухгалтер-
лік есеп беру туралы» заңы (толықтырулармен және өзгетулермен).
2.Қаржылық есеп берудiң халықаралық стандарттары Москва: Аспери, 2006ж
3. Р.С.Әбдішүкіров., Б.С.Мырзалиев Бухгалтерлік есеп. Оқу құралы. 1-2 томдар. Алматы,
Нұр-Пресс, 2009.
Рамазанова А. Р. – магистрант, специальность «Учет и аудит»
АО «Финансовая академия», г.Астана
akmaral-ramazanova@mail.ru
Научный руководитель: к.э.н. Акимова Б.Ж.
МеЖДУНАРОДНЫе СТАНДАРТЫ АУДИТА И ИХ ПРИМеНеНИе
Внедрение международных стандартов аудита в настоящее время является необходи-
мым условием активного вхождения Казахстана в число 50 наиболее конкурентоспособных
стран мира. Одной из наиболее значимых тенденций развития рынка аудиторских услуг в
Казахстане является их сочетание с процессом консультирования. Аудиторы в аудиторский
отчет помимо выявленных ошибок и неточностей стали включать заключения о рациональ-
ности действующей учетной политики, используемых методов организации бухгалтерского
учета и применяемых программных продуктах, а также рекомендации по их изменению и
совершенствованию.
В условиях переходного периода к рыночной экономике при отсутствии национальных
стандартов, учитывающих отечественные особенности, ряд авторов рекомендует использо-
вать международные стандарты, а при отсутствии последних – действовать в соответствии
со своим профессиональным опытом и интуицией. Следует иметь в виду, что отечественные
аудиторы не накопили еще значительного профессионального опыта, а интуиция вообще не
может быть объективно оценена. Поэтому возникает острая потребность в максимальном
использовании в практической аудиторской деятельности международных стандартов, но
при этом должна быть ускорена разработка отечественных аудиторских стандартов.
Современное развитие экономических отношений сопровождается возрастанием роли
контроля и анализа в сферах управления за деятельностью предприятий. Необходимость
перехода на Международные стандарты аудита определяется общей политикой государства
287
и стратегией реформ, ориентированных на построение рыночной экономики в Казахстане.
Следовательно, интегрирование Казахстана в мировую экономику требует включения норм
или отдельных документов международных общественных организаций в казахстанское
право и придания им статуса нормативных правовых актов Республики Казахстан [1].
Аудиторские стандарты формулируют единые основополагающие предписания, опреде-
ляющие нормативные требования к качеству и надежности аудита и обеспечивающие га-
рантии результатов аудиторской проверки при их соблюдении.
Существует варианты использования международных стандартов: международные стандарты
используют в качестве базы для разработки собственного документа, международные стандарты
могут восприниматься в качестве национальных стандартов, международные стандарты, в
развитых странах, профессиональными организациями могут приниматься просто к сведе-
нию. Обычно национальные аудиторские стандарты экономически развитых стран предусматри-
вают ту или иную форму развернутого отчета содержащего перечень недостатков, рекомендации
по их устранению, усовершенствованию системы бухгалтерского учета и внутреннего контроля, а
также анализ устранения замечаний по результатам аудита прошлого года [2].
Следует отметить, что нормативным документом, служащим основанием для проведения
аудита в соответствии с международными нормами служат – Международные стандарты ау-
дита, утвержденные Международной федерацией бухгалтеров (IFAC), и вступившие в силу
с 15 декабря 2009 года. В Казахстане в соответствии с Законом Республики Казахстан «Об
аудиторской деятельности» стандарты аудита разрабатываются на основе международной
практики и принимаются на конференции Республиканской палаты аудиторов с последую-
щим утверждением уполномоченным государственным органом [1].
С развитием рынка и интеграционных процессов в экономике разных стран и превраще-
нием отдельных аудиторских организаций в крупные международные группы появилась
необходимость унификации аудита в международном масштабе.
В условиях рынка предприятия кредитные учреждения, другие хозяйствующие объекты
вступают в договорные отношения по использованию имущества, денежных средств, прове-
дению коммерческих операций и инвестиций. Доверительность этих отношений должна под-
крепляться возможностью для всех участников сделок получать и использовать финансовую
информацию. Достоверность информации подтверждается независимым аудитором. Настоя-
щий Закон регулирует отношения, возникающие между физическими и юридическими лицами,
аудиторами, аудиторскими организациями и профессиональными аудиторскими организациями
в процессе осуществления аудиторской деятельности в Республике Казахстан [3, с. 256].
Переход на международные стандарты финансовой отчетности качественно повышает
необходимый уровень эффективности аудита и требует наличия высокой профессиональной
подготовки аудиторов, позволяющей соответствовать требованиям аудиторских стандартов.
Но во многих случаях проведение аудита превращается исключительно в проверку правиль-
ности исчисления налогов. В результате возникает реальное условие для отступления от
требований аудиторского законодательства о проведении аудита финансовой отчетности. В
целом при налоговой направленности аудиторских проверок остаются невостребованными
знания аудиторов по бухгалтерскому учету и финансовой отчетности.
Международные стандарты аудита содержат общие требования, предъявляемые к про-
ведению аудита и аудиторам. Они включают: цель аудита (подтверждение достоверности
данных); требования к аудиторам (независимость, честность, объективность, профессио-
нальная компетентность, конфиденциальность, профессиональное поведение и выполнение
стандартов); требования по планированию аудита, в том числе по изучению систем бухгал-
терского учета и внутреннего контроля клиента; требования по сбору аудиторских дока-
зательств и выполнению аудиторских процедур; требования по документированию аудита
(подготовка аудиторских файлов или досье по результатам работы с данным клиентом); ос-
новные характеристики видов аудиторских выборок; порядок контроля качества работы в
аудиторских фирмах; основные положения по распределению ответственности.
288
Для формирования своего мнения о достоверности аудитор осуществляет сбор достаточ-
ных и уместных доказательств. Аудиторское мнение повышает степень доверия к финансо-
вой отчетности. Несмотря на высокий уровень уверенности, она далеко не всегда должна
восприниматься как абсолютная уверенность.
Абсолютная уверенность невозможна по причине, например, ограничений, присущих
любой системе бухгалтерского учета и внутреннего контроля. Как отмечают MCA, на не-
достижимость абсолютной уверенности влияют применение тестирования (проверочных
процедур), исследовании различных доказательств, являющихся в большинстве случаев
убедительными, нежели окончательными и другие факторы.
Таким образом, международная стандартизация аудита является элементом совершен-
ствования всего механизма обеспечения прозрачности и достоверности отчетности в инте-
ресах ее пользователей.
Список литературы:
1. Закон Республики Казахстан от 20 ноября 1998 года № 304-1 Об аудиторской деятель-
ности (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.03.2014 г.)
2. Каренова Г. С. Аудит. Учебное пособие – Караганда: Изд-во КарГУ, 2007.
3. Нурсеитов Э.О., Нурсеитов Д.Е. Международные стандарты финансовой отчетности:
теория и практика. Алматы: ТОО «Издательство LEM», 2007. 568 с.
Рашитова А. Н. – магистрант, специальность «Учет и аудит»
АО «Финансовая академия», г.Астана
s.serikbayeva@mail.ru
Научный руководитель: к.э.н. Аманова Г. Д.
ОСОБеННОСТИ УЧеТА В ТОРгОВле
Развитие рыночных отношений связано с движением товаров от производителя до конеч-
ных потребителей, обусловленным объективным и непрерывным процессом углубления об-
щественного разделения труда. Сфера товарного обращения в условиях развитого рынка не
только охватывает торговлю, но и распространяется на все общественное производство. В
связи с этим формирующаяся в бухгалтерском учете информация о движении товаров при-
обретает первостепенное значение для управления всем комплексом товарных обращений.
Учет при этом обеспечивает сохранность товаров, информацию о движении цен и себесто-
имости, оценку эффективности производства и реализации товаров.
Операции по купле-продаже товаров представляет собой основное содержание обосо-
бленной формы хозяйственной деятельности – торговли.
Торговля – одна из жизненно важных отраслей экономики страны, которая повседневно и
самым тесным образом связана с массами населения, с удовлетворением их насущных мате-
риальных и культурных потребностей в разнообразных качественных товарах народного по-
требления. Поэтому она играет большую роль в осуществлении социально-экономической
политики государства по процветанию, безопасности и улучшению благосостояния всех
казахстанцев [1, c.65]. Эта роль проявляется в выполнении торговлей ее основных главных
функций по доведению товаров народного потребления от производства до потребителей.
Роль бухгалтерского учета, как одного из средств управления торговыми организациями
и предприятиями, определяется прежде всего тем, что он является основным источником
экономической информации об объемных и качественных показателях их торгово-финансо-
вой деятельности, необходимой для принятия управленческих решений. С помощью этой
информации осуществляются следующие основные цели бухгалтерского учета товарных
операций в оптовой и розничной торговле: обеспечение руководства торговой организации
и предприятия информацией о фактическом объеме оптового и розничного товарооборота
и резервах дальнейшего их роста; контроль за своевременным и полным оприходованием
289
товаров материально ответственными лицами; контроль за состоянием и сохранностью то-
варно-материальных запасов.
В отличие от учета товарооборота и товарно-материальных запасов в оптовых предприяти-
ях, где движение и наличие товаров учитываются в натурально-стоимостном выражении, на
предприятиях розничной торговли применяется только стоимостной учет товаров (в денеж-
ном выражении). Это обусловлено большим объемом массовых операций по продаже товаров
покупателям за наличный расчет и оформление их кассовыми чеками, где указывается толь-
ко стоимость проданного товара. Выписка на каждый акт розничной продажи специального
расходного документа с перечислением в нем точного наименования товаров, их количества,
цены и суммы (как это делается в оптовой торговле) отняла бы много времени как у продав-
ца, так и у покупателя и привела бы к задержке отпуска товаров покупателям и чрезвычайно
осложнила бы торговое обслуживание населения. Поэтому учет розничного товарооборота
ведется в стоимостном (суммовом) выражении раздельно по отдельным торговым органи-
зациям и предприятиям, а в крупных магазинах – по структурным подразделениям – отделу,
секции, палатке (т.е. по каждому материально ответственному лицу или бригаде).
Следует отметить, что натурально-стоимостной учет в розничной торговле ведется в
порядке исключения лишь в ювелирных магазинах по изделиям из золота и драгоценных
камней; бытовому серебру (чайные и столовые ложки и т.п.), продаваемому на вес; анти-
кварным вещам, а также в комиссионной и консигнационной торговле, где материально
ответственное лицо должно отчитаться за каждую товарную единицу.
В условиях современной рыночной экономики эффективное управление предприятием
торговли возможно только на базе достоверной информации. Недостоверная отчетность
может привести к неэффективному принятию управленческих решений; к претензиям со
стороны государственных органов с последующим административным взысканием и к уго-
ловной ответственности. Помочь торговым организациям выявить и предотвратить ошиб-
ки, и упущения их деятельности призван аудит, с помощью которого предприятия могут
исправить, проконтролировать и подтвердить свою отчётность [2].
Главным объектом учета в торговых организациях являются запасы, что обусловливает
пристальное внимание как к изучению особенностей их учета, так и поиск возможностей
совершенствования данного участка учета.
Запасы являются одним их наиболее значительных активов и одним из основных источ-
ников выручки компании. Учет и оценка запасов в большей степени влияют на бухгалтер-
ский баланс и отчет о доходах и расходах. Одним из путей совершенствования является
применение международной практики учета запасов.
Учет запасов является одним из важных разделов бухгалтерского учета. В современных
условиях он регулируется Международным стандартом финансовой отчетности 2 «Запа-
сы», интерпретацией международных стандартов финансовой отчетности ПКИ-1 «После-
довательность – различные формулы расчета себестоимости для запасов».
В бухгалтерском понимании, выделяя объектами наблюдения процессы, можно получать
информацию о затратах по закупке, хранению и реализации. Имея учетные данные о стои-
мости процессов, управленцы могут принимать решения о структуре и величине товарных
запасов, продвижение которых вызывает появление затрат.
Проведенное исследование действующего порядка учета расходов на продажу показало,
что он не в полной мере удовлетворяет современным требованиям эффективного управле-
ния торговым предприятием, в частности:
– не формируется информация по процессам товародвижения, в результате чего невоз-
можно управление по процессам;
– информация о затратах, собранная по статьям, не привязана в учете к конкретным ви-
дам товаров, продвижение которых вызвало появление этих затрат, что снижает точность
определения эффекта от продаж;
– не формируется оперативная информация о полной себестоимости реализуемых това-
ров, что не позволяет определять эффективность продаж по видам товаров.
290
На основе результатов исследования сделан вывод о необходимости совершенствования
учета затрат, объектов учета и используемых методов калькулирования себестоимости реа-
лизуемых товаров.
Информация о затратах, формируемая в таких разрезах, позволит внедрять на предприя-
тии прикладные количественные методики и методы моделирования, к которым относятся:
модель экономного (оптимального) размера запаса, точка возобновления запаса, опреде-
ление резерва запаса. Эти методики и методы широко известны в теории экономического
анализа и позволяют минимизировать затраты на приобретение и содержание товарных за-
пасов, но для активного их использования на практике должен быть предложен механизм
сбора и предоставления соответствующей учетной информации, которая на сегодняшний
день не может быть получена из данных бухгалтерского учета [3, c.10].
Список литературы:
1. Концептуальная основа для подготовки и представления финансовой отчетности от 29
октября 2005 года № 542// Бюллетень Бухгалтера; № 45 ноябрь 2005г.
2. Курманбеков О. Учет продажи продукции//Бухгалтерский учет и аудит, 2012, №3, с. 32-39
3. Медведева О.В. Бухгалтерский учет в торговле.// Алматы 2013 г.
Достарыңызбен бөлісу: |