Сборник материалов международной научно-практической

313 
 
смертями  в  столкновения  с  полицией.  Полицейские  открыли  огонь  для 
разгона демонстрантов в пятницу в городе нефтяников Жанаозене. Страна 
,  являющаяся  стратегически  важной  для  Соединенных  Штатов  своими 
огромными  запасами  нефти  ,  была  рассмотрена  как  стабильная,  хотя 
репрессивное государство.  
Правительство  признало,  что  10  человек  умерли,  хотя  журналисты, 
описывали  совсем  иную  картину,  что  были    десятки  погибших,  как 
полиция  выстрелила  в  толпу.  Власти  не  представили  отчет  о 
столкновении.» 
Асхат Даулбаев, генеральный прокурор Казахстана, заявил в пятницу 
в  телевизионном  выступлении,  что  "  был  грубо  нарушен  общественный 
порядок,  протестующие  напали  на  полицейских,  свергли  новогоднюю 
елку, уничтожили юрты помещенные туда из-за праздника, а также сцену, 
и  сожгли  полицейский  автобус,  используя  огнестрельное  и  холодное 
оружие ". 
Жанна  А.  Байтелова,  репортер  Республики,  независимой  газеты  в 
Алматы  ,  коммерческой  столице,  сказала:  "  Полиция  применила  сначала 
газ,  затем  выстрелили  в  воздух,  а  затем  всех  охватила  паники.  Они 
пытаются  сделать хулиганов  из протестующих,  заявив,  что они нападают 
на детей ". Эхо московской радиостанции сообщили, что к вечеру пятницы 
бронетранспортеры патрулировали город. 
Вести,  русский  телеканал,  показывали  видео  о  тлеющих  останков 
сгоревших машин на улицах.» 
Рубрика встречи глав государств: 
9-02-2012    Канцлер  Германии  Ангела  Меркель  и  президент 
Казахстана Нурсултан Назарбаев договорились в среду к стратегическому 
партнерству,  которое  гарантирует  немецким  компаниям  право  искать  и 
добывать  сырье  в  Казахстане,  в  обмен  на  технологические  и  других 
инвестиций. 
Соглашение, подписанное главами двух стран в промышленности и 
технологии,  включает  в  себя  около  50  отдельных  договоренностей  с 
участием в общей сложности 3 млрд. €, или около 4 миллиардов долларов . 
Среди  них  предложения,  направленные  на  обеспечение  доступа  в 
будущем  для  немецких  компаний  к  17  элементом,  которые  жизненно 
важны для производства технологии, начиная от смартфонов до солнечных 
батарей и батарей, используемых в гибридных автомобилях. 
Но  соглашение  было  обстреляно  со  стороны  правозащитных 
организаций,  которые  предупредили,  что  экономические  сделки  должны 
пройти  только  в  комплекте  с  требованием  уважать  права  человека  и 
свободы прессы правительство Назарбаева. 

314 
 
Причиной  стало  недавний  случай,  вспыхнувший  в  стране  в  день 
независимости  в  декабре  между  нефтяниками  и  полицией  Казахстана. 
Четырнадцать человек погибли в результате столкновений. Г-н Назарбаев 
заявил журналистам в среду, что полиция действовала из самообороны, и 
он обещал провести независимое расследование. 
"  Страна,  которая  нарушает  основные  права  человека  это  не  очень 
хорошая  среда  для  инвестиций  в  экономику  ",  сказал  Хью  Уильямсон, 
директор по Европе и Центральной Азии Хьюман Райтс Вотч . 
Хотя  торговый  баланс  Германии  с  Казахстаном  увеличился  на  20 
процентов в прошлом году это примерно 6,3 млрд. €.  
Представители немецкого бизнеса приветствовали соглашение. 
"Компании  в  Казахстане  имеют  большой  интерес  к  немецкой 
технологии, и немецкие производители стремятся расти в сотрудничестве 
в  области  сырья  ",  сказал  Ульрих  Грилло,  который  возглавляет  комитет 
федерации природных ресурсов. 
Германия  подписала  аналогичное  соглашение  в  октябре  с 
Монголией,  которая,  как    и  Казахстан  владеет  огромными  нетронутыми 
запасами ресурсов. 
Г-жа  Меркель  посетила  Казахстан  дважды  во  время  ее  пребывания 
на  посту  канцлера,  в  том  числе  одну  поездку  во  время  председательства 
Казахстана  в  Организации  по  безопасности  и  сотрудничеству  в  Европе  в 
декабре  2010  года.  Даже  в  то  время,  эта  бывшая  советская  республика 
была  под  огонь  критики  за  неспособность  соблюдать  стандарты 
организации по свободе прессы и право на протест. 
Тем  не  менее,  наблюдатели  говорят,  что  ситуация  в  Казахстане 
только  ухудшилась  с  тех  пор.  "Конечно,  когда  мы  говорим  об 
экономических  интересов,  мы  также  направлены  на  соблюдение  прав 
человека и необходимость придерживаться демократических принципов ", 
сказал г-жа Меркель. 
8-09-2013  председатель КНР Си Цзиньпин, заявил в субботу, что он 
хотел  создать  современный  вариант  старого  Шелкового  пути,  что  бы 
связывать  вместе  Китай  и  его  центральноазиатских  соседи,  который 
проходил древние равнины Казахстана на пути из Китая в Европу. 
В  Санкт-Петербурге  прошла  встреча  на  высшем  уровне,  г-н  Си 
называет  Казахстан  поставщиком  энергии  для  Китая  и  якорь  для  своей 
новой политики. 
Китай  остается  зависимой  от  Ближнего  Востока  говорят  эксперты. 
Энергия  из  Центральной  Азии  идет  через  наземных  трубопроводов, 
которые  считаются  безопаснее.  Г-н  Си  находится  с  визитом  в  четырех 
странах  Центральной  Азии  на  своем  нынешнем  разгаре  через  регионы: 
Туркменистан,  где  он  остановился  на  прошлой  неделе;  Узбекистан; 

315 
 
Кыргызстан, где он примет участие в заседании Шанхайской организации, 
а также Казахстан . В каждой стране , нефть и газ. Президент Нурсултан 
Абишевич  и  г-н  Си  вместе  нажали  кнопку  во  Дворце  Независимости  в 
Астане, чтобы символически открыть 700- мильный трубопровод, который 
будет  принимать  газ  из  Каспия  на  юг.  Трубопровод,  построенный 
совместно  китайцами  и  казахами,  затем  подключиться  к  обширной 
Средней Азии. 
Лидеры двух стран подписали соглашение на сумму $ 30 млрд. 
"Китай  высоко  ценит  дружбу  с  этими  странами  и  принимает  их  в 
качестве  приоритета  внешней  политики  ",  сказал  г-н  Си  в  своей  речи    в 
Назарбаев  Университет,  основанный  президентом.  Он  пообещал 
поддержку  "в  общих  интересах"  и  главы  государств  говорили  о  « 
стратегическом партнерстве со странами Центральной Азии. " 
Старый Шелковый путь, который принес китайский шелк , фарфор и 
нефрит в Европу, начался в его родной провинции, Шэньси, в центральной 
части  Китая,  сказал  г-н  Си  .  "  Я  почти  слышу  кольцо  верблюжьих 
колокольчиков и струйки дыма в пустыне ", сказал он. 
Рубрика экономика: 
12-02-2014  Казахстан  присоединился  к  растущему  списку  стран  с 
развивающейся  экономикой  под  давлением,  поскольку  его  центральный 
банк  начал  девальвировать  валюту  страны  во  вторник.    Подводя  итоги 
резкого  снижения  валют  на других  рынках,  таких  как  Турция  и Украина, 
Национальный  банк  Казахстана  решил  действовать  проективно, 
обесценивая тенге примерно на 20 процентов по отношению к доллару. Но 
объявление  удивил финансовые рынки,  которые были  озадачены  тяжести 
девальвации.      "  Они  решили  двигаться  вместе  с  другими  валютами  
развивающихся  стран,  чтобы  не  противостоять  давлению во  всем  мире,  " 
сказал  Владимир  Тихомиров,  главный  экономист  ФК(финансовой 
корпорации)  ОТКРЫТИЕ.  Экономика  Казахстана  сталкивается  со 
встречными  ветрами,  обычная история  в  развивающихся рынков  сегодня. 
Как  и  другие  крупные  производители  нефти  и  газа,  страна  выглядит  все 
более уязвимыми, поскольку цены на сырьевые товары стабилизировались 
или  даже  снизились  в  последние  годы,  в  то  же  время,  импорт  растет 
внутреннее  потребление  продолжает  расти.    Иван  Чакаров,  аналитик 
Citigroup  в  Москве,  написал  в  аналитической  записке  про  курсы  валют  в 
Алматы  во  вторник:  экономика,  которая  расширила  6  процентов  в 
прошлом  году,  "  была  на  полную  мощность".  Защищая  тенге  также 
сливают резервы центрального банка, которые снизились с  $ 11 млрд до $ 
25  млрд  в  течение  последних  двух  лет.  Власти  также  держали  в  ежовых 
рукавицах  местную  валюту,  что  позволяет  спекулятивное  давление. 
Казахстан  является  одним  из  главных  историй  роста  нефтяной 

316 
 
промышленности.  Но  рост  добычи  нефти  резко  замедлился  с  2009  года. 
Хотя девальвация приведет к росту инфляции, которая в настоящее время 
работает около 6 процентов в год, большинство экономистов считают, что 
страна  находится  в  лучшей  форме,  чем  многие  другие,  чтобы 
противостоять  давлению  на  развивающихся  рынках.  В  дополнение  к 
здоровому  экономическому  росту.  Казахстан  имеет  один  заметный 
недостаток:  высокий  уровень  долга  и  банковских  кредитов,  которые 
находятся  в  или  вблизи  умолчанию,  наследство  финансового  кризиса  в 
2008-2009.  Рейтинговое  агентство  Fitch  говорит,  что  41  процентов 
банковских  кредитов  были  в  иностранной  валюте  по  состоянию  на 
сентябрь, и девальвация может добавить давление на финансовую систему. 
Заключение: По нашим исследованиям мы пришли к такому выводу 
что, Казахстан в западных СМИ больше освещен как сырьевой придаток. 
Даже тогда когда наше государство было в составе СССР, как таковой на 
нашей  территории  не  было  больших  перерабатывающих  предприятии  .  В 
тот  момент  мы  для  России  были  сырьевой  базой.  В  последствии,  когда 
наша страна произгласила независимость ситуация не изменилась, только 
теперь  на  нас  смотрит  как  на  сырьевой  придаток  не  только  Россия  но  и 
страны  запада.  Если  обратить  внимание  на  любую  статью  про  Казахстан 
именно в этой газете, то мы увидим что в каждой статье пусть она будет 
про  внутреннею  политику,  экономику  или  же  встречи  глав  государств 
задевается тема Нефти и Газа. 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1.  Газета  “The  New  York  Times”  [электронный  ресурс]  /газета  “The 
New York Times”// [Режим доступа]:  http://international.nytimes.com  
2.  О  внутренней  политике  Казахстан  “The  New  York  Times”  
[электронный  ресурс]  /газета  “The  New  York  Times”//  [Режим  доступа]:  
http://www.nytimes.com/2011/12/17/world/asia/deaths-in-rare-violence-in-
kazakhstan.html?_r=0  
3.  О  встречи  глав  государств  “The  New  York  Times”    [электронный 
ресурс] 
/газета 
“The 
New 
York 
Times”// 
[Режим 
доступа]: 
http://www.nytimes.com/2012/02/09/business/global/germany-and-kazakhstan-
sign-rare-earths-agreement.html,    http://www.nytimes.com/2012/06/01/world/ 
asia/kazakhstan-13-die-at-a-border-post.html 
4. О девальвации в Казахстане“The New York Times”  [электронный 
ресурс] 
/газета 
“The 
New 
York 
Times”// 
[Режим 
доступа]:   
http://www.nytimes.com/2014/02/12/business/international/kazakhstan-enters-
ranks-of-besieged-economies.html 
 
 

317 
 
УДК 343.137.2 
Тулепенов Ж.  
Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева 
г.Астана, Республика Казахстан 
 
СООТНОШЕНИЕ ИНСТИТУТА МЕДИАЦИИ  
С ИНСТИТУТОМ ОСВОБОЖДЕНИЯ ОТ УГОЛОВНОЙ 
ОТВЕТСТВЕННОСТИ 
 
Медиация-  это  метод  посредничества  в  разрешении  спора,  цель 
которого  состоит  в  содействии  сторонам  в  самостоятельном 
урегулировании  спора  к  взаимному  удовлетворению  и  к  обоюдной 
пользе[1,2] . Медиация является наиболее мягкой формой альтернативного 
разрешения  споров.  Медиатор  не  занимает  предпочтительной  позиции  в 
отношении  какой-либо  из  сторон,он  должен  сохранять  нейтральную 
позицию  и  побуждать  стороны  к  высказыванию  своего  мнения  на 
протяжении всего процесса медиации,обеспечивая им равные возможности 
для  высказывания  своей  точки  зрения,позиции,интересов,мотивов  и 
пожеланий. 
Предметом 
медиации 
могут 
служить 
споры 
(конфликты),возникающие  из  гражданских,трудовых,семейных  и  иных 
правоотношений с участием физических и (или) юридических лиц,а также 
рассматриваемые  в  ходе  уголовного  судопроизводства  по  делам  о 
преступлениях  небольшой  и  средней  тяжести,если  иное  не  установлено 
законами  Республики  Казахстан.  Рассматривая  вопрос  о  соотношении 
медиациии и судов, следует исходить из того, что медиация представляет 
собой  не  суд,а  форму  посредничества  в  спорах.  Как  свидетельствуют 
международная  практика,позитивным  результатом  восстановительного 
правосудия,  в  том  числе  медиации,являются  снижение  нагрузки  судов, 
количества  судимых,уменьшение  конфликтности  в  обществе  и,как 
утверждают  зарубежные  источники,  Обеспечивается  воспитательное 
воздействие на обвиняемого.  
В  рамках  постоянно  проводимой  в  государстве  работы  по 
совершенствованию 
законодательства, 
Улучшению 
эффективности 
деятельности  уполномоченных  государственных  органов,внедрение 
института  медиации  органично  «вписывается»  в  общую  правовую 
политику  как  эффективный  альтернативный  способ  разрешения 
гражданско-правовых  споров  и  уголовно-правовых  конфликтов.  Вместе  с 
тем  Законом  установлен  запрет  на  применение  медиации  по  уголовным 
делам  о  коррупционных  преступлениях  и  иных  преступлениях  против 
интересов  государственной  службы  и  государственного  управления.  В 
концепции правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 по 

318 
 
2020  годы  (  далее  –  Концепция)  отмечается,  что  важнейшим  звеном 
правовой политики государства является уголовная политика [2,7].  
В  уголовном  законодательстве  нашего  государства  реализованы 
основные 
положения 
уголовно-правовой 
политики 
государства, 
закрепленные  в  Основном  законе,  утвердившем  нашу  Республику 
демократическим  ,светским,  правовым  и  социальным  государством, 
высшими  ценностями  которого  являются  человек,  его  жизнь,  права  и 
свободы [3,7] . 
   В  статье  38  Уголовного  кодекса  Республики  Казахстан  дано 
следующее 
определение:»Наказание 
есть 
мера 
государственного 
принуждения,  назначаемая  по  приговору  суда.  Наказание  применяется  к 
лицу, признанному виновным в совершении преступления, и заключается 
в предусмотренном настоящим кодексом лишении или ограничении прав и 
свобод этого лица». ( [4,27] .  
Наказание  применяется  не  только  в  целях  восстановления 
социальной  справедливости,  но  и  для  исправления  осужденного. 
Освобождение  от  уголовной  ответственности-  это  отказ  государственных 
органов,осуществляющих  уголовное  преследование,от  дальнейшего 
производства  по  уголовному  делу,если  факт  совершения  преступления 
данным  лицом  доказан.  Уголовное  дело  пр  этом  прекращается  без 
применения  к  лицу  каких-либо  уголовно-правовых  мер.  Казахстанское 
уголовное  законодательство,как  и  ряд  других  демократических 
государств,предусматривает данный институт уголовного права. В чем же 
значение данного института уголовного права?  
Во-  первых.институт  освобождения  от  уголовной  ответственности 
призван  служить  реализации  принципу  гуманизма.  Преступнику  дается 
шанс  встать  на  путь  исправления  без  применения  к  нему  репрессивных 
мер.  Во-вторых,этот  институт  является  проявлением  гибкости  уголовной 
политики.  Посредством  освобождения  преступника  от  уголовной 
ответственности 
государство 
стимулирует 
любую 
форму 
его 
сотрудничества в борьбе с преступностью [5,2].   
Необходимо 
учитывать,что 
освобождение 
от 
уголовной 
отвественности  не  реабилитирует  лицо,признанное  виновным  в 
совершении  преступления.  В  заключение необходимо  отметить,что  Закон 
«О  медиации»  вступил  в  силу  5  августа  2011года.Однако,сегодня  он 
применяется,но  не  в  полной  мере.Причин  тому  несколько:  недостаточная 
информированность  населения  об  институте  медиации,недоверие  к 
нововведению,сложившийся  годами  стереотип  разрешения  споров  только 
в  суде.Тем  не  менее,количество  проводимых  процедур  медиации 
увеличивается из года в год,и популярность этого альтернативного способа 
разрешения споров и конфликтов растет.  
                       
 

319 
 
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ 
 
1. Закон Республики Казахстан « О медиации» от 28.01.2011г.  
2.  Указ  №  858  Президента  Республики  Казахстан  от  24.08.2009г. 
«Концепция правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 
2020 года»  
3.  Конституция  Республики  Казахстан  от  30.08.1995г.  (с 
изменениями и дополнениями по состоянию на 2013 год).  
4.  Уголовный  кодекс  Республики  Казахстан  от  16.07.1997г.  (с  
изменениями и дополнениями по состоянию на 2013г).  
5.  Фемида  (  Республиканский  юридический  научно-практический 
журнал) № 5 2013г. 
 
 
ӘОЖ 930.85 (574) 
Тұмақбаева Д.Қ.,  Казбекова А. Т   
С.Аманжолов атындағы Шығыс  Қазақстан мемлекеттік университеті 
Өскемен қ., Қазақстан Республикасы 
 
СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ЖЫЛДАРЫ  
ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ӨҢІРІНДЕГІ МӘДЕНИ ҮРДІСТЕР 
 
Қоғам  дамуына  білім  беру  негізгі  рөл  атқарады.  Осы  кезеңде  білім 
беру саласының дамуы бірқатар дами түсті, себебі, орта жəне жоғарғы оқу 
орындарының  саны  өсті,  Қазақстан  халқының  білім  беру  деңгейі  үнемі 
шарықтап тұрды. 1949-1950 оқу жылдарында жалпыға бірдей міндетті жеті 
жылдық  білім  алу  қабылданды.  1950  жылдары  жұмысшы  жастар  үшін 
түнгі      (ауыспалы)  жалпыға  бірдей  білім  беру  мектептері  көптеп  ашыла 
бастады. Қазақстанда 1960 жылдары 1633509 оқушы оқитын 10292 жалпы 
білім  беру  мектептері жұмыс істеді.  1960 жылдары  техникумдармен  тағы 
басқа  арнайы  оқу  ғимараттарында  76  мың  адам  білім  алды.  174 
училищалармен  мектептердегі  еңбек  резертерінде    75  мың  жас 
жұмысшылар дайындала бастады. 1958 жылғы түлектердің 29 мың адамы 
құраса,  соның  ішінде  17  мың  ауыл-шаруашылығындағы  механизаторлар. 
Шығыс  Қазақстан өңіріде  мектеп  ғимараттарының  дамуы  біршама  жақсы 
жетістіктерге ие болды. Шығыс Қазақстан облысында жалпы мектептердің 
саны 1950 - 1951 оқу жылдарда 779 – дан 1959-1960 оқу жылдары 687 – ға 
дейін  қысқарды.  Сол  кезеңдерде  бастауыш  жеті  жылдық  мектептердің  де 
саны қысқарып қалды. Бірақ та ортамектептердің саны 52 –ден 97 – дейін 
өсті. Сонымен қатар, осы уақытта оқушылармен мұғалімдердің саны үнемі 
өсіп отырды. Орта мектепте оқитындардың саны осы кезеңде 33131  – ден 
591115 – ке дейін жетті. 

320 
 
Соғыс  халыққа  білім  беру  жүйесіне  жəне  мəдени  –  ағарту 
мекемелерінің  материалдық-техникалық  жағдайына  ауыр  тиді.  Олардың 
кадрлық  əуелеті  өте  қатты  əлсіреді.  Мектеп,  техникум,  жоғарғы  оқу 
орындары,  клуб  жəне  кітапхана  ғимараттары  бірқатар  жылдар  бойы 
жөнделмеді  жəне  олардағы  құрал-жабдықтар  тозып  бітті,  əскери  жəне 
шаруашылық 
органдар 
өздері 
отырған 
оқу 
ғимараттарын,  
жатақханаларды,  мəдени  мекемелер  үйлерін  босатуға  асықпады.  50-
жылдардың  қарсаңында  республикадағы  оқу  үйлерінің  үштен  бірінің  өз 
ғимараттары  болмай,  түрлі  кеңселердің  дəліздеріне,  тұрғын  үйлерге 
жайғасты.  Қызыл  бұрыштардың  үстел  жəне  шкафтармен  жабдықталынуы 
тиісті мөлшердің тек 15 % болды, патефондар мен музыкалық құралдармен 
– 31 %, көлікпен – 27 %, ғимараттармен 16 % ғана жабдықталды. Шығыс 
Қазақстан  облысы  мектептерінің  80  %  лайықталмаған  ғимараттарға 
орналасты,  олардың  көпшілігі  сабақ  өткізуге  жарамсыз  болатын. 
Республикадағы мəдени-ағарту қызметкерлерінің 70 %  - дан астамы жəне 
мұғалімдердің 30  %  толық  емес  орта білімді  ғана  еді.  Балалардың  орасан 
көп бөлігі мектептен білім алуға қамтылмады. Мысалы, 1948 жылы 7 – 15 
жастаға 200 мыңнан астам бала киімі жоқтық, мектептің алыс елді мекенде 
орналасуы,  отбасында  жалғыз  ғана  асыраушы  болуы,  мектеп  жасындағы 
қыздардың ерте күйеуге шығуы сияқты түрлі себептермен оқудан қол үзіп 
кетті.  
Семей облысындағы жағдайы Шығыс Қазақстан өңірінің жағдайына 
ұқсас болды. Жалпы мектептердің саны қысқарды жəне орта мектептердің 
жəне  осы  аумақтағы  оқитын  оқушылармен  қызмет  ететін  мұғалімдердің 
саны өсті. Бірақта Семей облысында мектептердің сан жағынан біршама аз 
болды. 1946 жылы Семей қаласының өзінде 25 мектеп болды, олардың 7 – 
бастауыш,  8  –  жеті  жылдық,  8  –  орта  мектепті  құрады,  ал  барлық 
мектептердегі  оқушылар  жалпы  саны  –  12290  адамды  құрады.  Сонымен 
қатар  ресми  отчеттар  бойынша  313  мектеп  жасындағы  балалар  əртүрлі 
себептерге  байланысты  мектепке  бармаған.  Қала  мектептері  кітаптармен 
дəптер жетіспеушілігін бастан кешті. Осы кезеңде білім алу жағдайы ауыр 
халде болды, көптеген мектептерде жылумен қамтамасыз етілмегендіктен 
оқушылар  сабақта  сырт  киімін  киіп  білім  алды.  Соның  нəтижесінде 
көптеген  ауырулар  орын  алып,  оқу  үлгерімі  төмендеді.  Мұғалімдердің 
жартысынан  көбі  орта  жəне  аяқталмаған  орта  білімге  ие  болған.  387 
педагогтардың  ішінен  жоғарғы  білімді  мұғалімдер  –  85,  мұғалімдік 
институттардан – 49, аяқталмаған жоғарғы білімді – 31, орта білімді – 157 
жəне  аяқталмаған  орта  білімді  –  65  адамды  құрады.  Сонымен  қатар 
қаладағы жалпы саны 1/7 мұғалімнің ішінен 57 мұғалім қазақ болды. Осы 
жағдай  1950  жылдары  1946  жылмен  қарағанда  көп  өзгеріске  ұшыраған 
жоқ. 1946 жылы Семей облысында 466 барлық деңгейлі мектептер болды, 
соның  ішінде  бастауыш  –  336  (205  қазақ),  87 жеті  жылдық  (27  қазақ),  46 

321 
 
орта  (15қазақ).  1949  жылдары  Шығыс  Қазақстан  өңірінде  қазақ 
мектептерінің жалпы саны одан əрі қысқартылды. 717 мектептің 44 – орта 
мектеп (6 қазақ), 172 – жеті жылдық (34қазақ) жəне 501 – бастауыш (134 
қазақ).  Келтірілген  сандар  бойынша  Шығыс  Қазақстан  өңірінде  қазақ 
мектептерінің  қысқартылуы  жалғастырылды  жəне  олардың  қысқартылуы 
темпі  одан  сайын  өсіп  отырды.  Соның  нəтижесінде  көптеген  қазақ  
отбасылары  өз  тілдерінде  білім  алуды  жалғастыра  алмады.    Осы  аймақта 
көптеген қазақтар саны орыс тілді халыққа айнала бастады. 
Соғыстан  кейінгі  жылдары  кезеңінде  Шығыс  Қазақстан  өңірінде 
жəне  бүкіл  облыс  мектептері  педагогикалық  жəне  материалдық  – 
техникалық базасы ауыр жағдайда болды. Мысалға, Катон – Қарағай орта 
мектебінің  есеп  беруінде  мектепте  сабақтар  жылу  берілмеген  орындарда 
оқытылды,  мектеп  ғимараты  сонымен  қатар  мектеп  жеке  мүліктері 
қолдануға  жарамсыз  халде  болды.  Мектеп  кітапханасында  “кіші  жастағы 
оқушылар  үшін  отыз  кітап  шамасында    жəне  жиырма  шақты  орта  жəне 
жоғарғы  оқушыларға  арналды...”.  Сонымен  қатар  педагог  кадрлардың 
саныда  нашар  болды,  21  мұғалімнің  ішінен  1  мұғалім  жоғары  білімді,  6 
адам  мұғалімдік  курстарды  оқыса  5  –  орта  білімді  болды.  1949  жылы 
Шығыс  Қазақстан  өңірінде  мектептерде  білім  беретін  мұғалімдердің 
жалпы  саны  –  4627  мұғалім,  соның  ішінде  851  –  қазақтар  құрады.  2028 
адам  немесе  44  %  –  ы  не  орта,  не  жоғары  білімді  болмады.  Мысалға, 
Жоғарғы Үлбі ауданында 16 матиматика мұғалімнің тек біреуі ғана жоғары 
білімді  болды.  Марқакол  ауданында  Бобровкаорта  мектебінде  бірде  –  бір 
жоғары  білімді  мұғалім  жо  болған.  Мұғалімдердің  жетіспеушілігінен 
облыстың  кейбір  мектептерінде  жиі  математика,  əдебиет,  қазақ  тілі  мен 
шетел  тілі  пəндері  өткізілмеген.  Өңірдің  қалаларында  мектептердің 
жартысынан көбі оқушылардың білім алу жағдайы төмен деңгейде болды. 
1955 жылы Семейде 26 мектептің ішінен 12 мектеп білім алуға мүлде сай 
келмеді.  Мысалы,  бірқатар  мектептерде  оқушылар  мектеп  мүлкінің 
жетіспеушілігінен бір партада үш оқушыдан отырып білім алды. 1946-1955 
жылдары қалада тек бір оқу ғимараты салынды. Сондықтан 1956 жылы 4 
орта жəне 2 жеті жылдық мектеп салыну жоспарланды. 
Зеттелген  кезең  аралығында  Шығыс  Қазақстан  өңірінде  жоғарғы 
жəне орта оқу ғимараттарының инфраструктурасының дамуы сан əрі сапа 
жағынан өзгерістерге ұшырады.  Соғыстан кейінгі жылдары Семейде мал 
дəрігерлік  –  зоотехникалық    жəне  мединициналық  институты  ашылды, 
Өскеменде педагогикалық  жəне жол  –  құрылыс институты  ашылды.  1952 
жылы Шығыс Қазақстан өңірінде алғаш рет жоғарғы оқу орыны - Шығыс 
Қазақстан  педагогикалық  институты,  ал  1958  жылы  жол  –  құрылыс 
институты ашылды.  
1950-1951  оқу  жылдары    Шығыс  Қазақстан  өңірінде  бірде  бір 
жоғарғы  оқу  орыны  болмаған,  Семейде  –  2.  Ал  1959  –  1960  жылдары 

322 
 
өңірде 7 жоғарғы оқу орыны жұмыс істеп, 15 мың студент білім алды. Осы 
уақыт  аралығында  Шығыс  Қазақстан  өңірінде  білім  алатын  студенттер  6 
есе өсті. Сонымен қатар өңірдің жоғарғы оқу орындары жоғары дəрежелі 
мамандарды  даярлады.    Мысалға,  Семей  педагогикалық  институтында 
1958  –  1959  оқу  жылында  физика  –  математикалық,  тарихи  – 
филологикалық  факультеттер  қызмет  атқарды,  ал  бастауыш  сынып 
бөлімімен  өзін  –  өзі  тану  факультетінде  1172  студент  білім  алды. 
Институттың 11 кафедрасында 110 оқытушы жұмыс істеді, оның ішінде 21 
кандитат  атағы  бар  болса,  1  ғылым  докторы.  Қазақ  мұғалімдерінің  саны 
бар  жоғы  27  оқытушыны  құраса,  оның  тек  3  ғана  ғылым  кандидаттары. 
Осы кезеңде институттың материалдық – техникалық базасы нашар болған 
жок.  Институтта  техникалық  жəне  қоғамдық  ғылымдар  кабинеті, 
физикалық,  химиялық,  ботаникалық,  зоологиялық  лабораториялар, 
кітапаналар,  оқу  залы,  оқу  ұсталығы,  жылыжай  учаскелері,  ауыл 
шаруашылық машиналар паркі жұмыс істеп тұрды.  
 КСРО Кеңес министрлерінің бұйрығы бойынша 1958 жылы Өскемен 
қаласында  жол  –  құрылыс  институты  ашылды.  Институт  құрамында  2 
құрылыс  жəне  автомеханикалық  факультет  ашылды,  сонымен  қатар 
сырттай  жəне  түнгі  бөлімдер  қызмет  етті.  Институт  қабырғасында 
мынадай  мамандықтар  тізімінен  білім  алуға  болды,  олар:  өндірістік  жəне 
отандық  құрылыс,  бетон  жəне  темірбетон  өнімдерін  өндірумен  қатар 
құрастыру,  автожолдар,  автоманина  жүрісінің  эксплуатациясы,  жол  – 
құрылыс  машиналар,  қара  жəне  түрлі  түсті  металлургия  зауыттарының 
құрылымы.  
Шығыс  Қазақстан  өңірінде  орта  арнайы  оқу  мекемелер  жүйесі 
дамыған  болды  жəне  өңірде  жоғары  сұранысқа  ие  болды.  Шығыс 
Қазақстан  өңірінде  1950  –  1951  оқу  жылдарында  24  орта  арнайы  оқу 
мекемелері болды, ал 1959 – 1960 жылдары олардың саны өзгермеді. 1950 
–  1951  жылдары  Семей  облысында  15  жоғарғы  оқу  орындары  орналасса, 
Шығыс Қазақстан облысында олардың саны тек 6 – ды құрады. Ал 1959 – 
1960  жылдары  біріншісінің  саны  біреуге  қысқартылса,  керісінше 
екіншісінде  оның  саны  төртке  дейін  көбейді.  Өйткені,  осы  жылдары 
Шығыс  Қазақстан  өңірінде  өндірістік  орындар  жедел  түрде  дами  түсті, 
осының  салдарынан  өңірде  жоғары  кваликациялы  кардрлардың  санының 
өсуі орын алды. 
Шығыс  Қазақстан  облысындағы  өндіріс  орындарына  мамандарды 
даярлауда Лениногор тау – металлургиялық техникумы үлкен рөл атқарды. 
Техникумның  түлектері  облыстың  жəне  өңірдің  барлық  өндіріс 
орындарында  жұмыс  істеді.  1958  –  1959  жылдары  күндізгі  бөлімде  –  22 
топ, кешкібөлімде – 8 жəне сырттай бөлімде – 3 тобында 573 студент білім 
алды.  Тек  1957  –  1958  жылдары  аралығында  түсті  металл  рудаларының 

323 
 
байыту,  геология  жəне  пайдалы  қазбалар  бар  жерлерді  барлау  жəне  тағы 
басқа мамандықтар бойынша 234 студент білім алып шықты. 
Осы кезең аралығында Қазақстанның білім беру жүйесінде бірқатар 
өзгерістер  орын  алды.  Білім  беру  жүйесінің  белгілі  жетістіктерімен 
дамуымен  қатар,  осы  кезеңде  білім  алу  мекемелерінің  материалдық  – 
техникалық  базасы  біршама  артта  қалып  отырды.  Бірақта  осы  кезеңде 
жалпы  айтқанда  республика  халқының  білім    деңгейі  біршама  көтерілді 
деуге  болады.  1939  жылдан  1959  жылды  салыстырғанда,  жоғары  білімді 
халық  саны  4,5  есе  көбейді,  ал  орта  білімді  халық  саны  6  есеге  дейін 
көбейді. Сонымен қатар 1939 жылы жоғары білімді ерлердің саны 20850 – 
ді,  жоғары  білімді  айелдердің  саны  6604  –  ті  құрады.  Ал  керісінше  1959 
жылы  ерлер  64689  болса,  айелдер  49269  –  ды  құрады.  Орта  білімді 
ерлердің саны 5 есеге дейін, ал орта білімді айелдердің саны 9 есеге дейін 
ұлғайды.  Осы  кезеңнің  соңына  қарай  Қазақстан  бойынша  орта  жəне 
жоғары  білімді  ерлермен  айелдердің  саны  біршама  теңелді.  Керісінше, 
қала  халқының  білім  деңгейі  жоғары  темппен  өсті.  1959  жылы  қаладағы 
орта  білімді  айелдердің  саны  ер  адамдардан  біршама  көп  болды,  ал 
керісінше  жоғары  білімді  ерлермен  айелдердің  саны  теңелді.  Ауылды 
жерлерде  айелдердің  білім  деңгейі  біршама  көтерілді,  бірақта  ерлердің 
білім  деңгейінен  артта  қалып  отырды.  Әсіресе  бұл  жағдай  ерлермен  айел 
адамдардың  жоғары  білім  деңгейінде  анық  көрініп  тұрды.  Шығыс 
Қазақстан  облысында  білім  деңгей  темпінің  өсуі  жалпы  Қазақстан 
бойынша жоғары нəтижеде болды.  
Шығыс  Қазақстан  облысының  1939  жылға  қарағанда  1959  жылы 
халық  санының  білім  деңгейі  көрсеткіші  5,  ерлер  арасында  3,8,  айелдер 
арасында  7,  ал  жұмысшылар  арасында  6,  қызмет  етушілер  арасында  2, 
колхозшылар арасында 12 есеге дейін өскенін байкауға болады.  Яғни, осы 
кезеңде  колхозшылардың  білім  деңгейінің  басқаларға  қарағанда  жоғары 
болды.    Семей  облысы  Шығыс  Қазақстан  облысының  білім  деңгейінің 
көрсеткішіне  қарағанда  деңгейі  төменірек  болды.  1939  жылы  халқының 
білім  деңгейі  екіншіге  қарағанда  біріншісі  жоғары  болды.  Сонымен 
халықтың  білім  деңгейі  1000  адамға  шаққанда  1939  жылы  Шығыс 
Қазақстан облысы бойынша – 87, Семей облысында – 107, ал айелдермен 
еркектер  арасында сəйкесінше 100 жəне  112, 62  жəне 94  –  ті  құрады.  Екі 
облыстағы  білім  деңгейінің  алшақтығы  тарихи  факттермен  жəне  сапалы 
айырмашылықпен  əрі  олардың  мəдени  –  білімділігімен  даму  құрылымен 
түсіндіріледі.  Бұл  айырмашылық  əсіресе,  қалалық  жерлерде  халықтарға 
байқалған. 1939 жылы Шығыс Қазақстан облысының қала халқының білім 
деңгейі  1000  адамға  шаққанда  154  –  ті  құраса,  Семейде  –  177,  Қазақстан 
бойынша  194  –  ті  құрады.  1939  жылғы  екі  облыстыңда  білім  деңгейінің 
көрсеткіші  жалпы  республикалық  деңгейге  қарағанда  төмен  болды. 
Әсіресе  төменгі  көрсеткіштерге  ие  болған  Шығыс  Қазақстан  облысы. 

324 
 
Шығыс  Қазақстан  облысында  ерлер  арасында    -  157  жəне  əйелдер 
арасында  -150,  ал  Семейде  177  жəне  160  сол  уақыттарда  толығымен 
Қазақстанда  184  жəне  219.  1959  жылы  білімділік  көрсеткіші  ремпублика 
бойынша  толығымен  дерлік  теңестірілді  жəне  республикада  539  оған 
қарсы  491-515  құрады.  Гендерлік  дамуда  ерлер  көрсеткіші  Шығыс 
Қазақстан облысы бойынша білімділік деңгейі 443, ал əйелдер арасында – 
562, Семей облысы бойынша бұл көрсеткіш 470 жəне 574. 
Сол себепті Шығыс Қазақстан облыс халқының білім деңгейінің өсуі 
үлкен  өзгерістерге  əкеп  соқтырды.  Білім  ордалары  соның  ішінде: 
мектептер,  орта  арнайы  жəне  жоғарғы  оқу  орын  мекемелерінің 
инфраструктуралары  біршама  дамыды.  Осы  кезең  аралығында  екі  облыс 
бойынша орта мектептердің саны 707 – ге өсті, ал кітаптар саны – 3192,8 
мың  данаға  дейін  жетті.  1951  жылға  қарағанда  Қазақстан  бойынша 
кітапханалардың  да  жалпы  саны  біршама  өсу  деңгейіне  жетті.  Сонымен 
қатар  1955  –  19556  жылдары  республика  жəне  Шығыс  Қазақстан  облысы 
бойынша кітапханалар саны жүйесі қысқартылды. Бұл қысқартылу арқылы 
кіші  кітапханаларды  қосу  арқылы  кейбір  кітапханаларды  ұлғайту 
мақсатында  қолданды.  Жалпы  барлық  кітапханалардың  саны  осы  кезде 
6005  –  ті  құраса,    Шығыс  Қазақстан  облысында  707  кітапхана  орналасты. 
Осы 
көрсеткіш 
арқылы 
Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
оташа 
республикалардың  көрсеткішімен  салыстырғанда  біршама  жоғары  болып 
тұрды.  Мəдениет  министрлігінің  кітапханалар  жүйесі  бойынша  Шығыс 
Қазақстан облысында 1955 жылы – 170 кітапханасы тіркелді, оның ішінде 
1  облыстық,  4  қалалық,  14  аудандық,  8  промцентрлер,  15  балабақшалық 
жəне  108  ауылшаруашылық  болды.  1946  жылы  Семей  облысында 
мəдениет министрлігінің кітапханалар жүйесі бойынша 77 ведомстілі жəне 
5  кітапхана  тіркелінді.  Қаладағы  кітапханалардың  қызметінің  дамуына 
негізгі  кедергі  болған  ол,  кітап  қорларының  аз  болуы.  Кітапханалардың 
ішінде  тек  Гоголь  атындағы  кітапхана  кітап  қорына  мол  болды,  оның 
кітаптар қоры 94361 – ді құрады.   
1955 жылы Семей облысы мəдениет министрлігінің клуб мекемелер 
жүйесі бойынша 13 аудандық мəдениет үйлері, 55 ауылдық клуб, 27 қызыл 
киіз  үй,  96  изб  –  оқырмандар  үшін,  2  мылқау  жəне  сақаудардың  қызыл 
бұрышы  болды.  Сəйкесінше,  халықты  мəдени  қамтамасыз  етудің  жаңа 
өзгеше  түрі  –  концерттер,  демалыс  кештері,  тақырыптық  кештер,  пікір 
алмасу,  лекциялар  болды.  Ауылды  жерлердегі  халықтар  үшін  мəдениет 
үйінде сурет үйірмелері болды жəне үнемі мəдени үгіт  – насихат бригада 
тағы басқа жұмыс істеді.  
Республикалардың  мəдени  мекемелерінің  жүйесі  50  жылдардың 
соңында  жаңа  сапалы  деңгейге  көтерілді.  1957  жылы  алғаш  рет  ауылды 
мəдениет  үйімен  клубтарда  халық  театрлары,  университеттері,  би 
бірлестіктері,  халық  аспаптар  оркестр,  симфониялық  оркестр  шыға 

325 
 
бастады.  Республикалардың  мəдени  мекемелерінің  жүйесі  50  жылдардың 
соңында  жаңа  сапалы  деңгейге  көтерілді.  1957  жылы  алғаш  рет  ауылды 
мəдениет  үйімен  клубтарда  халық  театрлары,  университеттері,  би 
бірлестіктері,  халық  аспаптар  оркестр,  симфониялық  оркестр  шыға 
бастады. Өз кезінде клубтық мекемелер мəдени қызмет көрсетуде маңызды 
рөл атқарды. Олардың рөлі əсіресе, ауылдық жерде жоғары болды, шалғай 
ауылдардағы  халықтардың  ақпарат  жəне  мəдениеттің  жалғыз  көзі  болып 
табылды. 
Шығыс  Қазақстанды  театрлармен  мұражайлармды  қамтамасыз  ету 
зерттеліп отырған кезеңде жағдайлары оңай Шығыс Қазақстан жəне Семей 
облыстарында кəсіби театрлар болған жоқ. Театр ерекше қызмет түрі бола 
отырып,  аудандағы  бүкіл  мəдени  өмірді  біріктіруші  орталық  ретінде 
қызмет атқарады.  Кеңес Одағы кезінде қалыптасқан мəдени жоспарлауды 
дамыту  бойынша,  театрдың  облыстық  көлеміндегі  қалаларда  құру 
міндеттелді.  1939  жылы  Өскемен  аудан  көлеміндегі  кішігірім  қала 
болғандықтан  жəне  облыстың  басқа  қалалары  оданда  кіші  еді.  Сол 
себептен  театр  салу  жоспары  кейінге  шегеріліп  отырды.  Өскемен  облыс 
орталығы  дəрежесін  алған  соң  кəсіби  театр  құрылды.  Бірақта,  оның  өзі 
орыс  драма  театры  болып  құрылды.  Өйткені,  облыстың  орыс  тілді  қала 
халқының саны  көп болуы себеп болды. Ал Семей XIX ғасырдың өзінде 
ауданда  мəдени  жəне  əдеби  орталық  болып  саналды.  Шығыс  Қазақстан 
облысынан  қалаларынан  қарағанда  Семей  облысында  мəдени  өмір 
интенсивті жəне əртүрлі болды.  
1934 жылы жартылай кəсіптік драматургиялық үйірме негізінде Абай 
атындағы 
Семей 
облыстық 
қазақ 
театры 
құрылды. 
Театрда 
Г.Төребаеваның орындауында І.Жансүгіровтың “Кек” атты қойылымымен 
ашылды.  Соғыстан  кейінгі  жылдары  театр  аса  үлкен  шығармашылық 
жетістіктерге жетті. Н.Хикметтің “Махаббат туралы аңыз”, Б.Рахмановтың 
“Жүрек  сыры”,  Тажібаеваның  “Майра”  қойылымдары  театрдың  маңызды 
шығармашылық  сəті  болды.  Кейіннен  орыс  тобы  құрылып,  нəтижесінде 
театр  облыстықа  бірлесе  қызмет  атқарды.  Тек  1959  жылдың  өзінде,  олар 
587 қойылыммен қатар160 мың көрерменге қызмет көрсетті. Орыс ұжымы 
“ 
Иван да Марья”, “Блудный сын”, “Звезда падучая”, “Абай”, “Любовь 
Яровая”  жəне  тағы  басқа  қойылымдарды  жүзеге  асырды.    Шығыс 
Қазақстан  облысының  мəдени  өмірінің  бөлігі  болған  “Абай”  қойылымы, 
əсіресе,  көрермендермен  сыншылар  көңілінен  шықты.  Қазақ  ұжымы  “Екі 
құдай  құлы”,  “Бір  ағаш  орман  емес”,  “Түнгі  сарын”  жəне  “Қарагоз” 
қойылымын  жүзеге  асырды.  Дегенмен,  театр  ұзақ  уақыт  бойы 
жабдықталған  ғимаратта  жұмыс  істеп,  орыс  жəне  қазақ  топтары  бірге 
орналасты.  Залдың  сиымдылығы  100 орынды  құралғандықтан,  яғни  орын 
тапшылығына  байланысты  жергілікті  театр  көрермендерінің  қойылымға 
кіруі қиынға соқты. 1956 жылы 1000 орынды театр салу жоспарланды. 60 

326 
 
жылдардың  басында  Шығыс  Қазақстан  облысы  бойынша  4  мұражай 
қызмет  ақарды,  1962  жылы  келушілердің  саны  80  –  нен  арта  адамды 
құрады.  Бірақта,  айта  кетерлік  жайт  көптеген  мұражайлар  өлкетану 
бағытында  болды.  Олардың  бірқалыпты  əрі  стандартты  болуы 
мұражайларға  келушілердің  қызығушылығын  төмендетті.  Жалпы 
республика  жəне  Шығыс  Қазақстан  облысы,  Семей  облыстары  бойынша 
мұражайлар  саны  ұлғаймады.  1950  жылы  Семейде  2  мұражай  қызмет 
атқарды,  1959  жылы  олардың  саны  өзгермеді.  Абай  атындағы  əдеби  – 
мемориалды мұражай Семейдегі мəдени өмірінде негізгі рөл атқарды. Оны 
айрықша  етіп  тұратыны  атақты  ақын  жəне  ұлы  ойшылдың  қалдырып 
кеткен мұралары. 1959 жылы Абай атындағы мұражайды 9842 адам келді, 
106  экскурсия  жəне  2  көрме  ұйымдастырылды,  2  лекция  оқытылды. 
Мұражайдың  коллекциясы  Абай  өмірінің  құжаттарымен  толықтырылып, 
“Некролог Абай”, “Абайдың ұрпақтары жəне туыстары”, “Абай шежіресі” 
экспозициялары ашылды. 
Зерттеліп  отырған  уақытта  Шығыс  Қазақстан  облысы  жəне  Семей 
облыстарында көп халық орналасқан кейбір жерлерінде радиофикация мен 
телефоникация  орналасты.  Мысалы,  1950  жылы  Семейде  2  телефон 
станциясы  1825  абоненттеге  қызмет  етті.  1959  жылы  орталық  Семей 
телефон  станциясы  500  номерлерге  кеңейтілді.  Затонский  жəне 
Сростенский  қала  бөліктері  үшін  360  номерге  арналған    қосымша 
станциялар  салынды.  Сонымен  қатар  Шығыс  Қазақстан  облысындағы 
ауылдар  үшін  радиофикация,  телефоникациялар  жəне    “Мирный” 
“Комсомольский”  ауылдарында  радиофикация  орналасты.  1956  жылмен 
бастай  отырып  жыл  сайын  радио  жүйесінің  абоненттер  санын  көбейту 
жоспарланды, бірақта радиофикация жұмысы өте жақсы болған жоқ. 1960 
жылы  Шығыс  Қазақстан  облысының  радио  жүйелері  құрал  – 
жабдықтармен қамтамасыз етілді. 1961 жылы Өскеменде радио жүйесінің 
құру аяқталды. 1959 жылы Қазақстанда 5 теле орталықтар жұмыс атқарды, 
олардың  ішінде  Шығыс  Қазақстан  облысы  да  бар  болды.  Сонымен  қатар 
Лениногорда,  Бұхтырма  жəне  Серебрянка  ауылдарында  телевизиондық 
станциялар қызмет атқарды. 50 жылдары Өскеменде ірі құрылыс кешені – 
Спорт сарайы салынды.  
Кеңес  саясаткерлерінің  халыққа  қызмет  етумен  тəрбиелеудің  басты 
бағытының  бірі  –  кинофикация.  1946  жылы  Шығыс  Қазақстан  облысы  5 
қалалық  кинотеатр,  15  ауылдық  стационарлар,  29  дыбыстық 
қозғалмалылар  жəне  16  дыбыссыз  қозғалмалар  қызмет  атқарды.  Қызмет 
еткен  жүйе  халық  көңілінен  шықпаған  соң,  келесі  жылдары  жаңа 
кинотеатрлар  салумен  ауылды  жерлерде  қозғалмалы  киноның  кеңейтілу 
алға  қойылды.1952  жылы  Өскеменде  300  орынды,  Шемонайхада  200 
орынды  кинотеатрлар  салынды  жəне  Зырян,  Аягөз,  Шарскте  аяқталып 
бітті. Қозғалмалы кино жүйесінің кеңейтілуі біршама жетістіктерге жетті. 

327 
 
Зерттеліп отырған уақыт кино əлеміне қызушылықтың артқан кезеңі болып 
табылады. Жыл сайын Қазақстан жəне Шығыс Қазақстан облысы бойынша 
киносеанстарға  келушілер  саны  арта  түсті.  Сол  себепті,  1956  –  1959 
жылдар  кезеңін  Қазақстандағы  мəдени  мекемелердің  жаппай  даму  кезеңі 
деуге  болады.  Сонымен  қатар,  бұл  кезеңде  барлық  мəдениет  үйлерінде 
əртүрлі  үйірмелерге  халықтың  жаппай  қатысуы  ерекшелендіреді.  Бұл 
кезеңде  халықтың  шығармашылық  жағдайы  жаңа  əрі  сапалы  деңгейде 
дамыды.   
Қорытындылай келе, соғыстың қалдырған зардаптарына қарамастан 
соғыстан кейінгі жылдары кезеңінде Шығыс Қазақстан өңірінде жəне бүкіл 
облыс  мектептері педагогикалық  жəне  материалдық  –  техникалық  базасы 
ауыр жағдайда болды. 
Республикалардың  мəдени  мекемелерінің  жүйесі  50  жылдардың 
соңында  жаңа  сапалы  деңгейге  көтерілді.  Өз  кезінде  клубтық  мекемелер 
мəдени  қызмет  көрсетуде  маңызды  рөл  атқарды.  Олардың  рөлі  əсіресе, 
ауылдық жерде жоғары болды, шалғай ауылдардағы халықтардың ақпарат 
жəне мəдениеттің жалғыз көзі болып табылды. 
Осындай  жағдайда  мектепте  білім  беру,  мектеп  ісін  дамыту  жəне 
тұрғындарға 
мəдени 
– 
ағарту 
қызметін 
көрсету 
шараларын 
ұйымдастыруды  жақсартуды  республика  басшылығы  қолға  алды. 
Мектептер жанынан интернаттар ашылды, ұжымшар жəне кеңшарлардың, 
шалғайдағы  мал  шаруашылықтарындағы  жұмысшылар  мен  колхозшылар 
балаларының  есебін  алу  жүйелі  жүргізілілді,  селолық  жəне  орта 
мектептерге қазақ қыздарын тартуға бақылау жасау күшейді. 1948  – 1951 
жылдары  республика  бойынша  мұғалімдерді  үймен  қамтамасыз  ету 
жөніндегі  үкіметтің  үш  жылдық  жоспарын  орындау  науқаны  өтті. 
Мамандығы 
мұғалім, 
алайда 
əр 
түрлі 
себептермен 
халық 
шаруашылығының  басқа  салаларында  жұмыс  істеп  жүрген  кадрлар  
педагогтық  жұмыстарға  қайта  шақырылды.  Мəдени  –  ағарту  мекемелері 
жүйесін  қалпына  келтіру,  оларды  жарамсыз  ғимараттардан  жабдықталған 
жайларға  орналастыру  басталды.  Шығыс  Қазақстан  облысында  жалпы 
мектептердің  саны  1950  -  1951  оқу  жылдарда  779  –  дан  1959-1960  оқу 
жылдары 687 – ға дейін қысқарды. 
Шығыс  Қазақстан  облысында  білім  деңгей  темпінің  өсуі  жалпы 
Қазақстан бойынша жоғары нəтижеде болды. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
 
1. Назарбаева Г., Әбжанов Х. Н 17  Қазақстан: тарих тұлға теория. – 
Алматы: - 2004 – 344 бет. 
2.  Ескендиров  М.Г.  ВОСТОК  КАЗАХСТАНА:  на  стыке  столетий  [ 
вторая половина XIX – начало XXI вв.] – Семипалатинск,  2005. - 312с. 

328 
 
УДК811.111'373:378.09 
Тусупжанова А., Калелова И.  
Восточно-Казахстанский государсвенный университет им. С.Аманжолова 
г. Усть-Каменогорск, Республика Казахстан 
 
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ  ИНТЕРАКТИВНОГО ОБОРУДОВАНИЯ  
НА СОВРЕМЕННОМ ЭТАПЕ ОБУЧЕНИЯ 
 
В  настоящее  время  информационно-коммуникационные  технологии 
являются  неотъемлемой  частью  процесса  обучения  иностранному  языку, 
поскольку  становится  очевидным,  что    их  применение  оптимизирует 
процесс  обучения  и  способствует  повышению  мотивации  учащихся  к 
изучению 
иностранного 
языка. 
Использование 
информационно-
коммуникационных технологий на уроках позволяет оперировать большим 
объёмом  учебного  материала,  увеличивает  долю  самостоятельной  работы 
каждого  студента,  обеспечивает  индивидуализацию  и  дифференциацию 
обучения.  
К  наиболее  популярным  техническим  средствам  в  обучении 
иностранному языку относятся мультимедийные презентации, обучающие 
программы, фильмы, специализированные Интернет сайты.  
Мультимедийные  презентации  имеют  широкий  спектр  применения 
на занятиях иностранного языка. Они могут использоваться для введения 
нового  языкового  материала,  для  отработки  изученных  лексических  и 
грамматических  явлений,  для  контроля  знаний  студентов.  Эффективны 
презентации  и  для  создания  языковой  и  внеязыковой  наглядности. 
Проектная  деятельность,  в  которой  учащиеся  принимают  участие  по 
завершении 
раздела 
учебника, 
также 
зачастую 
сопряжена 
с 
мультимедийными 
презентациями 
[1]. 
Помимо 
совместных 
телекоммуникационных  проектов  во  внеурочной  деятельности  учащиеся 
могут  самостоятельно  работать  над  совершенcтвованием  своих  знаний  в 
области  ИЯ.  Для  этого  в  сетях  существует  великое  множество 
разнообразных  курсов  для  разных  категорий  учащихся,  предназначенных 
для  самообразования  или  обучения  под  руководством  преподавателя 
(дистанционные курсы).  
Участие обучающихся в телеконференциях, в том числе онлайновых 
(в  режим  реального  времени),  чатах,  в  которых  принимают  участие 
студенты  из  разных  стран  мира  (соответственно  обычно  такие  беседы 
ведутся  на  ИЯ),  -  дополнительная  очень  интересная  и  полезная 
возможность новых контактов и реальной речевой практики. В ходе таких 
дискуссий,  бесед,  «свободной  болтовни»  идет  не  только  обмен 
информацией  по  той  или  иной  проблеме,  но  и  знакомство  с  какими-то 
элементами другой культуры.  

329 
 
С  помощью  информационных  материалов  сети  Интернет  можно 
восполнить 
недостающие 
проблемы. 
Использование 
Интернет 
способствует  формированию  мировоззрения  студента,  его  ценностных 
ориентаций,  расширяет  образовательные  горизонты,  соединяет  с 
окружающим миром, ибо в процессе воспитания и образования средствами 
предмета  осуществляется  ещё  одна  важная  функция  личностно-
ориентированного воспитания – социализация [2].   
В  настоящее  время  существует  большое  количество  программ  по 
обучению английскому языку. Как правило, они содержат много игровых 
элементов, что вызывает у обучающихся положительные эмоции, которые, 
в  свою  очередь,  способствуют  лучшему  усвоению  и  практическому 
закреплению изученного материала. Следует заметить, что работа с такими 
мультимедийными  учебниками  как  «Bridge  to  English»,  «Reward»,  и 
другими обучающими программами требуют систематических занятий для 
достижения желаемого результата. Однако у нас отсутствует возможность 
систематической  работы  с  данными  мультимедийными  учебниками.  В 
связи  с  этим  представляется  необходимым  рекомендовать  учащимся 
мультимедийные  учебники  для  занятий  дома,  раскрыв  на  уроке 
обучающие способности программ и показав алгоритм работы с каждой из 
них.  
На  занятиях,  проходящих  в  компьютерном  классе,  мы  также 
используем  возможности  интерактивной  доски  (Smart  Board),  создавая 
флипчарты  в  программе  ACTIVstudio.  Работа  с  флипчартами 
осуществляется,  как  правило,  для  введения  грамматического  материала, 
для  активизации  лексических  навыков  и  для  контроля  знаний  по 
определённой  теме.  Использование  разнообразных  интерактивных 
инструментов  (выделение  цветом,  подчёркивание  ключевой  информации, 
возможность перемещения слов, фраз, добавление объектов и др.) делают 
объяснение  нового  грамматического  материала  более  наглядным  и 
доступным  для  понимания.  Семантизация  и  активизация  лексики 
осуществляются 
путём 
выполнения 
подстановочных 
и 
трансформационных  упражнений,  вынесенных  во  флипчарт.  Проверка 
правильности  выполнения  таких  упражнений  происходит  чрезвычайно 
быстро  -  при  помощи  интерактивного  инструмента  “шторка”  (ответы 
появляются  на  экране  после  прикосновения  к  доске  электронным 
карандашом ACTIVpen).  
Интерактивные  доски  могут  изменить  преподавание  и  обучение  в 
различных направлениях. Например: 
1. Презентации, демонстрации и создание моделей 
2. Активное вовлечение учащихся 
3. Улучшение темпа и течения занятия 
Простота  использования  этих  устройств  и  разнообразие  ресурсов 
увлекает учащихся больше, чем традиционные занятия. Для примера,  мы 

330 
 
рассмотрим  некоторые  инструменты  интерактивной  доски  и  их 
воздействие на процесс обучения: 

жүктеу/скачать 2,48 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: