Сборник материалов VIІІ международной научной конференции студентов и молодых ученых «Наука и образование 2013»

582 

ӛн

дір

іс 

қ

алд

ығ

ы

 

 

 

2 

 

 

2 

 

 

2 

 

 

3.5 

 

 

25 

 

 

200 

 

 

0.3 

 

 

1000 

 

 

2 

 

 

25 

 

 

 

ШҚЗҚ  –  ның  және  зауыт  маңайындағы  топырақтың  қҧрамында  20  макро  және  микро 

элеметтер анықталған.  

3 –кестеде кӛрсетілгендей, топырақ қҧрамындағы элементтердің ШШК-сы: Na – 1.01 есе, Mg – 

1.81 есе, Pb – 103.5 есе, S – 12.1 есе, K – 1.13 есе, Ca – 10.5 есе ауытқығанын байқауға болады. 

Ӛндіріс  қалдығының  қҧрамындағы  элеметтердің  ШШК-сы:  Na  –  1.48  есе,  Mg  –  3.1  есе,  Pb  – 

132.4 есе, S – 23.75 есе, Ca – 7.86 есе, Cu – 1.16 есе ауытқыған.  

 

 

Кесте 3. Топырақ және ӛндіріс қалдығының құрамындағы макро элементтердің мӛлшері,(%) 

№ 

ши

кі

за

т 

 

O 

 

Na 

 

Mg 

 

Al 

 

Pb 

 

Si 

 

S 

 

K 

 

Ca 

 

Fe 

 

Mn 

 

Zn 

 

Ba 

1 

топ

ыра

қ 

 

55,27

 

0,61

 

1,09

 

3,71

 

20,61

 

- 

0,97

 

1,48

 

13,69

 

2,33

 

- 

- 

- 

2 

ӛн

дір

іс 

қа

лдығы

 

36,23

 

1,49

 

1,86

 

2,82

 

26,48

 

11,17

 

1,90

 

0,84

 

10,22

 

- 

0,50

 

3,22

 

2,11

 

 

ШШК,% 

(ПДК) 

49

 

0,6

 

0,6

 

7,1

 

0,2

 

33

 

0,08

 

1,3

 

1,3

 

3,7

 

0,5

 

5,0

 

3,0

 

 

Кесте 4. ШҚЗ  –  ның  маңайындағы ӛсімдіктердің құрамындағы микро  элементтердің 

мӛлшері,(%) 

шикізат 

элементтер 

 

 

 

Ti 

 

Cr 

 

Bi 

 

Cd 

 

P 

 

Mo 

 

Sn 

 

V 

 

Cu 

 

Sr 

 

Ag 

 

10

-2 

 

10

-3 

 

10

-4 

 

10

-3 

 

10

-3 

 

10

-4 

 

10

-4 

 

10

-3 

 

10

-3 

 

10

-2 

 

10

-4 

 

сиырқҧйрық  

 

1,5 

 

2 

 

100 

 

30 

 

100 

 

3 

 

5 

 

0,5 

 

70 

 

2,5 

 

3 

 

сарыандыз 

 

3 

 

2 

 

50 

 

45 

 

50 

 

20 

 

20 

 

0,5 

 

100 

 

5 

 

- 

 

Кесте  5.  ШҚЗ  –  ның  маңайындағы  ӛсімдіктердің  құрамындағы  макро  элеметтердің 

мӛлшері,(%) 

№ 

 

зерттеуге 

алынған 

заттар 

Қҧрамындағы элеметтер, % 

 

O 

 

Na 

 

Mg 

 

Al 

 

Si 

 

S 

 

Cl 

 

K 

 

Ca 

 

Fe 

 

Zn 

 

Pb 

583 

1 

сиырқҧйр

ық 

 

39,65 

 

0,80 

 

1,88 

 

0,64 

 

2,63 

 

10,69 

 

2,92 

 

16,99 

 

16,06 

 

2,26 

 

0,76 

 

3,85 

2 

сарыанды

з 

 

40,47 

 

0,50 

 

2,06 

 

1,23 

 

1,08 

 

4,06 

 

5,65 

 

20,05 

 

22,12 

 

4,32 

 

1,25 

 

2,09 

 

4-5  кестелерде  кӛрсетілгендей,  сиырқҧйрық  ӛсімдігінің  қҧрамындағы  элементтердің 

ШШК-сы: Na – 1.33 есе, Mg – 3.13 есе, Pb – 128.3 есе, S – 5.75 есе, Ca – 17.05 есе, Fe – 1.16 есе, 

Р – 6 есе ауытқыған.  

Екі ӛсімдіктің қҧрамында да қорғасын, кальций, кҥкірт элементтері кӛптеп жинақталған. 

ШҚЗ  –ның  маңайындағы  ағынды  судың  қҧрамын  ҚР  Алматы  қаласы  әкімдігінің 

«Алматы Су Холдингі» МКК «Тоспа Су» ЕМКК Алматы Аэрация станциясының химиялық  – 

бактериологиялық  зертханасында  анықталды.  Судың  қҧрамындағы  кальций,  сульфаттар, 

хлоридтер,  кҥкіртті  сутек,  жалпы  кермектілігі  мен  жалпы  сілтілігі  титриметриялық  әдіспен 

анықталған.  Мҧнай  ӛнімдері  ИК  спектрометр  «Невод»  қҧралында  «ЯВША  414213.000Д1» 

әдісімен анықталды.  

 

Кесте 6. ШҚЗ –ның маңайындағы ағынды судың құрамының нәтижесі.  

№ 

кӛрсеткіштер 

ӛлшем 

бірлігі 

нақты мән 

әдістеме 

әдіс, қҧрал – 

жабдықтар 

1 

Аммонилы 

(NH

4

+

)азот 

Мг/л 

0,5 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

2 

Нитриттегі (NO

2

-

) 

азот 

Мг/л 

0,8 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

3 

Нитраттағы (NO

3

-

)азот 

Мг/л 

2,51 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

4 

рН 

 

7,5 

 

рН –метр (ионамер) 

5 

Ӛлшенетін зат 

(қалдық) 

Мг/л 

17,2(қҧм) 

ГОСТ26449.1-85 

Гравиметрия 

6 

Темір 

Мг/л 

0,75 

М-049-В/09 

Рентген флуроцентті 

анализатор 

«Спектроскан» 

7 

Мыс 

Мг/л 

0,015 

М-049-В/09 

Рентген флуроцентті 

анализатор 

«Спектроскан» 

8 

Марганец 

Мг/л 

0,015 

М-049-В/09 

Рентген флуроцентті 

анализатор 

«Спектроскан» 

9 

Мҧнай ӛнімдері 

Мг/л 

0,003 

ЯВШФ414213.000Д1 

ИК спектрометр 

«Невод» 

10 

Кальций 

Мг/л 

38,88 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

11 

Сульфаттар 

Мг/л 

146,4 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

12 

Хлоридтер 

Мг/л 

21,7 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

13 

ХПК 

Мг/л 

12,4 

KZ0700.0043.9-2005 

Титриметрия 

14 

Жалпы кермектік 

Мг- экв/л 

5,44 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

15 

Жалпы сілтілігі 

Мг-экв/л 

4,0 

ГОСТ26449.1-85 

Титриметрия 

16 

Кҥкіртті сутек 

Мг/л 

0,73 

ГОСТ26449.3-85 

Титриметрия 

17 

Кадмий 

Мг/л 

0,0006 

№05-08.97 

Полярограф ABC-1 

18 

Қорғасын 

Мг/л 

0,0003 

№05-08.97 

Полярограф ABC-1 

19 

Мӛлдірлігі 

См 

19,0 

Цилиндрде анықтау 

Снеллена 

 

 

 

 

 

 

584 

20 

Фосфаттар 

Мг/л 

0,2 

ГОСТ26449.1-85 

Фотоколориметр 

КФК – 3 

21 

Хром (VI) 

Мг/л 

0,022 

СТ РК 1511-2006 

Фотоколориметр 

КФК -3 

22 

Фторидтер 

Мг/л 

0,4 

КазМеханобра №6-7 

Потонциометр 

23 

Магний 

Мг/л 

42,56 

Есептеу 

 

24 

Ʃ KNa 

Мг/л 

55,5 

Есептеу 

 

25 

Гидрокарбонаттар 

Мг/л 

244,08 

Есептеу 

 

26 

Минералдану 

Мг/л 

549,12 

Есептеу 

 

27 

Еріген оттегі 

Мг/л 

7,02 

Есептеу 

 

28 

Қҧрғақ қалдық 

Мг/л 

484,0 

Есептеу 

 

Қорыта  келгенде,  ШҚЗҚ-ның  қҧрамындағы  қорғасын  мӛлшері  анықталды.  Зерттеу 

нәтижесінде ӛндіріс қалдығының қҧрамнда қорғасын мӛлшері 26,48%-ды кӛрсеткен. 

ШҚЗ-ның  маңайындағы  топырақтың  қҧрамында  қорғасынмен  бірге  басқа  да  ауыр 

металдар  бар  екені  анықталған.  Атап  айтқанда:  темір,  аз  мӛлшерде  титан,  ванадий,  мырыш, 

молибден және кҥміс бар екендігі анықталды. 

ШҚЗ-ның жанындағы ӛсімдіктердің қҧрамдары зерттеліп, ауыр металдардың ӛз бойына 

қанша  мӛлшерде  жинақтайтындығы  анықталды.  Екі  ӛсімдік  те  ӛз  бойына  қорғасын,  темір, 

мырыш, мыс, кадмий, висмут т.б. ауыр металдарды жинақтайтындығы анықталды. 

ШҚЗ-ның  жанынан  ағып  жатқан  ағын  судың  қҧрамы  анықталды.  Судың  қҧрамында 

қорғасын,  мыс,  хром  (VI),  кадмий,  темір,  кальций,  магний,  марганец  элементтерімен  қатар, 

сульфаттар, фосфаттар, фторидтер, хлоридтер және мҧнай ӛнімдері бар екендігі анықталды. 

 

Қолданған әдебиеттер тізімі 

 

1.

 

Қоршаған  ортаның  қорғасынмен  ластануы  және  оның  тҧрғындардың  денсаулығына 

әсері. М. РЭФИА, 1997. 97б 

2.

 

Абдимомынова  М.М.  Қорғасынды  суды  тазарту  ҥрдісінде  ӛндіріс  қалдығын  ӛзгерту 

әдістері   // ОҚМУ ғылыми журналы, Шымкент, 2008, №1-2. -145-151б. 

3.

 

Умаров  М.М.,  Азиева  Е.  Некоторые  биохимические  показатели  загразнения  почв 

тяжелымми металлами. Сб. Тяжелые металлы в окружающей среде. М., 1980. с. 54-61. 

4.

 

Оңтҥстік Қазақстан. №3(6). 2011. 6б 

5.

 

Кабате-Пендиас А. Микроэлементы в почвах и растениях. –Москва: Наука, 1989. -204 с. 

6.

 

Алексеев Ю.В. Тяжелые металлы в почвах и растениях. –Ленинград, 1999. с.204 

7.

 

Кауричева И.С. Практикум по почвоведению. М: Изд. «Колос», 1980г. С.119-122, с.120-

122  

8.

 

Электронды ресурс. 

www.google.kz

 

 

 

УДК 602.7:58 

ӚСІМДІКТЕР ГЕНОФОНДЫН САҚТАУДА КЛОНАЛЬДІ МИКРОКӚБЕЙТУ 

ӘДІСІНІҢ ТИІМДІЛІГІ 

 

Жумагулова М.Б., makpal2901@mail.ru 

Л.Н. Гумилев ат.Еуразия ҧлттық университеті, Астана 

Ғылыми жетекші – И.С. Саматова 

 

Табиғатта шаруашылықта қҧнды саналатын кӛптеген ӛсімдіктердің қалыпты ресурстары 

шектеулі  екені  барлығына  белгілі.  Ӛсімдіктердің  ӛздігінен  кӛбеюі  биологиялық 

ерекшеліктеріне байланысты кҥрделі болуы, ал егістік алқаптарда ӛндірістік кӛлемде дақылдау 

кӛптеген  мәселелер  туындатуы  бҧл  жағдайды  одан  ары  ушықтырады.  Кӛптеген  ӛсімдіктер 

585 

тҥрлерінің  ӛсу  орнынан  тасымалдау,  интродукциялау  ӛз  кезегінде  тағы  да  олардың 

биологиялық  ерекшеліктеріне  (тҧқымдардың  ӛну  қабілетінің  тӛмендігіне,  жағымсыз 

климаттық  жағдайлардың  әсерінен  ӛскіндердің  қырылуына)  байланысты  мҥмкін  емес. 

Жоғарыда  келтірілген  факторлар  дәрілік  тҥрлерді,  қҧнды  декоративті,  сирек  кездестін 

ӛсімдіктердің мәдени және далалық флорадағы ӛкілдерін ӛсіру процесін қиындатады. Мәселені 

шешуде биотехнологиялық әдістерді қолдану кӛмек кӛрсете алады.  

Қазіргі  заманда  мәдениетті  тҥрлермен  қатар  қҧнды  селекциялық  материал  болып 

табылатын жабайы ӛсетін ӛсімдік тҥрлерінің генофондын сақтау мәселесінің ӛзектілігі жоғары. 

Генофондты  сақтаудың  ӛзімізге  мәлім  дәстҥрлі  жолдары,  біріншіден,  әртҥрлі  коллекциялары 

мен  тҧқымдар  қорын  жасау  (ex  situ  сақтау),  екіншіден,  қорықтар  мен  қорықшаларды  (in  situ) 

ҧйымдастыруға негізделеді. 

Генофондты сақтау мәселесін шешудегі альтернативті жолдардың бірі ретінде ӛсімдіктер 

биотехнологиясының  әдістерін  қолдану  мҥмкіндігі  жоғары.  Алайда  бҧл  әдістер  in  vitro 

жағдайында  регенерациялану  мен  микрокӛбейтудің  әдістемесі  жасалған  тҥрлер  ҥшін  ғана 

қолданылуға  бейім.  Регенерат-ӛсімдікті  алу  мҥмкіндігі  жоқ  in  vitro  жҥйелер  генетикалық 

сақтау ҥшін қызығушылық тудырмайды [1]. 

Генофондты  сақтау  ҥшін  биотехнологиялық  әдістерді  қолдану  дәстҥрлі  әдістерге 

қарағанда  кӛп  артықшылықтарға  ие.  Айталық,  отырғызылатын  ӛсімдіктерге  қажетті  кӛп 

аумақты қамтитын егістік аудандарға, кӛшеттерге ҥздіксіз кҥтім жасаудың қажеттігі болмайды 

және  ӛсімдіктердің  ауру  тудырушы  микроағзалармен  зақымдалу  ықтималдығы  жоғалады. 

Қазіргі кезде белгілі методикалық әдістерді екі топқа бӛліп қарастыруға болады. Әдістердің бір 

тобы  ӛсімдіктің  ӛсу  процесіне  кіріспеуге  негізделеді,  бҧл  топ  ӛсімдіктерді  in  vitro  жолымен 

кӛбейту әдісінің барлық артықшылықтарына ие. Басқа әдістер ӛсуді толығымен тоқтату немесе 

оны бәсеңдетуге байланысты негізделіп жҥргізіледі. 

Соңғы  онжылдықтарда  ӛсімдіктер  генофондын  сақтау  мәселесін  шешуде  негізінен 

ӛсімдік  жасушасының  әмбебап  тотипатенттілігіне,  яғни  ӛсімдіктің  сомалық  жасушасының 

вегетативтік  регенерацияға  қабілеттілігіне,  негізделген  микроклональді  кӛбейту  және 

ӛсімдіктер биотехнологиясының басқа да in vitro әдістері сәтті қолданылуда. 

Іn  vitro  жағдайында  кӛбейту  әдісін  қолдану  кӛптеген  тҥрлерді  ботаникалық  бақтарда 

сақтап қалуға қосымша мҥмкіндік береді. Себебі микрокӛбейту кезінде асептикалық жағдайлар 

қамтамасыз  етіледі,  ӛсімдік  материалдарын  халықаралық  алмастыру  мәселелері  айтарлықтай 

жеңілдейді және кӛптеген елдер in vitro ӛсімдіктерін әдетте ex vitro жағдайындағы ӛсімдіктер 

ҥшін  талап  етілетін  ҧзақ  мерзімді  карантинсіз,  фитосанитарлық  сертификат  кӛмегімен 

қабылдай береді. 

Ҧлпаларды  егу  әдістерін  қолдану  in  situ  және  ex  situ  кӛбейту  қиынға  соғатын 

ӛсімдіктерді  ӛсірумен  қатар,  ботаникалық  бақ  коллекцияларындағы  ӛсімдіктерді  жаппай 

кӛбейту  кезінде  туындайтын  мәселелерді  шешудің  оптималды  шешімі  болып  табылады. 

Микроклондық  кӛбейту  ӛсімдіктерді  кӛбейтудің  дәстҥрлі  әдістеріне  қарағанда  кӛптеген 

артықшылықтарға ие, атап кӛрсеткенде: вегетативті немесе тҧқым кӛмегімен кӛбеюі қиындық 

туғызатын,  жекелеген  ӛкілдері  қалған  ӛсімдікті  кӛбейту  мҥмкіндігі;  кӛбеюдің  жоғары 

коэффиценті  (бір  ӛсімдіктен  жылына  105-106  дара  алынады);  ӛсімдікті  жыл  бойы  дақылдау 

мҥмкіндігі [2]. 

Жануарлар жасушаларымен салыстырғанда ӛсімдіктің кез келген жасушасы белгілі бір 

жағдайларда,  сәйкес  қоректік  ортада  біртҧтас  ӛсімдікті  регенерациялауға  қабілетті  (ӛсімдік 

жасушасының  тотипатенттілік  қабілеті).  Дифференциацияланбаған  in  vitro  ҧлпалардан 

мҥшелердің  (тамыры  немесе  бҥршіктері)  екінші  ретті  қалыптасуында  шешуіші  қызметті 

фитогормондар  (ауксиндер  мен  цитокининдер)  қатынасы  мен  олардың  қоректік  ортадағы 

концентрациясы атқарады. 

Жеке  жасушадан  ӛркен  ҧшына  дейін  ҧйымдасудың  барлық  сатыларында 

эксперементальді  морфогенез  процесін  зерттеу  ӛсімдіктердің  клондық  микрокӛбейту 

технологиясының  жасалуына  әкелді.  Бҧл  технологиялар  кӛптеген  елдерде  коммерциялық 

сатыға кӛтерілді. Микроклондық кӛбейту әдісі жемісті, жидекті, тҥйнекті, декоративті, дәрілік 

586 

ӛсімдіктер  тҥрлерін  жылдамдатып  клондауда  маңызды  орынға  ие.  Алғашқы  рет  бҧл  әдісті 

француз  зерттеушісі  Ж.Морель  1960  жылы  орхидеяларды  кӛбейтуде  қолданған  болатын. 

Зерттеуші  бастапқы  экспланттан  бір  жыл  ішінде  вирустық  инфекциядан  залалсыз  тӛрт 

миллионға жуық жаңа ӛсімдік шығаруға қол жеткізді.  

Дәстҥрлі әдіспен салыстырғанда берілген әдістің артықшылықтары: 

1.  Кӛбеюдің  аса  жоғары  коэфиценттері  (жылына  100.000-1.000.000  мериклондай, 

қарапайым кӛбейту кезінде дәл сол мерзім аралығында 5-100 дара ғана); 

2. Аналық және кӛбейтіліп жатқан ӛсімдіктер алып жатқан аудандар экономиясы, яғни 

процестің миниатюризациясы; 

3.  Ӛсімдіктерді  саңырауқҧлақ  және  бактерия  тудыратын  патогендерден,  вирус, 

микоплазмалар, вироидтар мен нематодалық инфекциялардан сауықтыру; 

4. Кӛбеюі дәстҥрлі әдіс кезінде қиындайтын ӛсімдіктерді кӛбейту мҥмкіндігі. 

Ӛсімдіктерді  микроклондық  кӛбейту  әдісі  біраз  кҥрделі,  әрі  қымбат  саналса  да,  кей 

жағдайларда  бҧл  әдіс  негізінде  экономикалық  жағынан  тиімді  технологияларды  дамыту 

мҥмкіндігі туындап отыр. 

Клондық микроқалемшелеу процесін тӛрт кезеңге бӛлуге болады: 

1.  Донор-ӛсімдікті  таңдау,  экспланттарды  оқшаулау  және  жақсы  ӛсетін,  патогенді 

аурулардан таза дақылды алу. 

2. Максималды мӛлшерде меристематикалық клондар алынатын микрокӛбейту процесі. 

3.  Кӛбейтілген  қалемшелердің  тамырлануы  және  топырақтың  қалыпты  жағдайларына 

бейімделуі, кей кезде тӛменгі температурада (+2

о

С, +10

о

С) регенерат-ӛсімдіктерді депонирлеу. 

4. Ӛсімдіктерді жылыжайда ӛсіру және егістікке отырғызуға дайындау.  

Әрбір  кезеңде  ҧлпаларды  дақылдау  ҥшін  қоректік  ортаның  белгілі  бір  қҧрамы  қажет. 

Жалпы  процестің  қорытынды  кезеңінде  микроқалемшелердің  тамырлануы  екі  тҥрлі  әдіспен 

жҥргізіледі: 

1.  микроқалемшелерді  залалсыздандырылған  жоғары  концентрациялы  ауксин 

ерітіндісінде  (20-50  мг/л)  бірнеше  сағат  бойы  ҧстау  (2-24  сағ),  артынан  гормонсыз  агарлы 

ортаға немесе сәйкесінше топырақ субстратына (импульсті ӛңдеу) отырғызу; 

2.  3-4  апта  бойы  қҧрамында  тӛмен  концентрациялы  ауксин  бар  (зерттелетін  объектіге 

байланысты  1-5  мг/л  аралығында)  қоректік  ортаға  микроқалемшелерді  тікелей  отырғызу. 

Соңғы  уақытта  пробиркалы  ӛсімдіктерді  гидропоника  жағдайында  тамырландыру  әдісі 

ҧсынылуда.  Бҧл  әдіс  тамырлану  кезеңін  барынша  жеңілдетеді  және  табиғи  жағдайларға 

бейімделген  ӛсімдіктерді  алуға  мҥмкіндік  береді.  Картоптың  мини-тҥйнектерін  алу  ҥшін 

субстратсыз  гидропониканың  қолданылуы  мҥмкін.  Ӛсімдік  отырғызылған  ыдыстың  тӛменгі 

жағын  қара  матамен  кӛлеңкелеу  немесе  қоректік  ортаға  белсендіндірілген  кӛмір  қосу 

микроӛркендердің шығуын тездетеді [3]. 

Клондық  микрокӛбейтудің  сәттілігі  меристемалық  экспаланттың  кӛлеміне  байланысты 

екендігі  белгілі.  Яғни  сабақ  ҧлпалары  мен  жапырақ  бастамаларының  саны  кӛп  болған  сайын 

морфогенез  процесі  де  жеңілдеу  жҥреді  де,  процесс  тҧтас,  қалыпты  пробиркалы  ӛсімдіктің 

пайда болуымен аяқталады. 

Іn  vitro  жағдайында  ӛсірілген  ӛсімдікді  далалық  жағдайға  отырғызған  кезде 

жапырақтарының  жылдам  қҧрғап  қалуының  алдын  алудың  қарапайым  әдісін  ҥнді 

зерттеушілері ҧсынған болатын. Әдіс жапырақтарды акклиматицациялық кезең кезінде су мен 

глицериннің  немесе  парафиннің  50%-дық  ертіндісін  немесе  майдың  диэтильді  эфир 

қосындысын (1:1) сеуіп отыруға негізделеді [4]. 

Бҧл  әдісті  қолдану  пробиркалық  ӛсімдіктердің  кӛп  уақыт  алатын,  әрі  кҥрделі  болып 

табылатын  шынықтыру  процесін  жеңілдетуге  кӛмектеседі  және  олардың  100%-дық 

бейімделуін қамтамасыз етеді [5]. 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі 

 

1.

 

Кириллов В.Ю. Учебная практика по биотехнологии. – Кокшетау, 2011. – 106 с. 

587 

2.

 

Бабикова  А.В.,  Горпенченко  Т.Ю.,  Журавлев  Ю.Н.  Растение  как  объект 

биотехнологии 

3.

 

Семенкова И.Г., Соколова И.Г Фитопатология. – Москва, «Академия», 2003. – 480 с. 

4.

 

Г.Ж.Валиханова. Биотехнология растений. - Алматы, "Қонжық", 1996. - 272 с. 

5.

 

Г.Ж.Валиханова, И.Р.Рахимбаев. Культура клеток и биотехнология растений. Алматы 

 

 

УДК 502                        

жүктеу/скачать 15,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: