ФАУНА И ЛАНДШАФТНО-БИОТОПИЧЕСКОЕ РАСПРЕДЕЛЕНИЕ

424 

Ибраев Д.О., 

dau-bori@mail.ru

 

Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева, Астана 

Научный руководитель – К. Аубакирова  

 

Мышевидные грызуны и мелкие насекомоядные широко распространены и представлены во 

всех  биотопах.  Несмотря  на  мелкие  размеры  и  несовершенную  терморегуляцию,  они  легко 

адаптируются  к  любым  климатическим  и  ландшафтным  условиям,  а  благодаря  высоким 

темпам  репродукции  легко  восстанавливают  свою  численность  после  любых  перепадов.  Эти 

зверьки играют огромную экологическую роль как важнейшее звено в трофической пирамиде 

и  имеют  огромное  медико-ветеринарное  и  хозяйственное  значение  (чаще  -  негативное).  Но 

несмотря  на  важную  роль  в  хозяйственной  деятельности  человека,  микромаммалии  в  ряде 

регионов  Казахстана  мало  исследованы  в  отношении  экологическом  и  зоогеографическом 

аспекте. 

Материалы и методы 

Отловы  и  учеты  относительной  численности  мелких  млекопитающих  проводили  в  течение 

2005-2007гг.,  в  весенне-осенний  период  (с  мая  по  октябрь)  во  всех  ландшафтных  зонах  и 

подзонах Павлодарской области. Отловы зверьков проводились по стандартным методикам [1] 

на ловушко-линиях с использование ловушек Геро. Учетные работы выполнены в объеме 2600 

л/с. Всего было отловлено 195 экз. грызунов 12видов из них 11 экз. насекомоядных (бурозубки 

р.Sorex, до вида не определены).  

Краткая характеристика Павлодарской области и основных мест работы 

Павлодарская  область  расположена  в  северо-восточной  части  Казахстана  и  занимает 

площадь  124,7  тыс.  км

2

.  В  физико-географическом  отношении  северная  и  центральная  части 

области (около 75% территории) относятся к Западно-Сибирской стране, южная часть области 

-  к  Центрально-Казахстанской  стране.  Область  включает  несколько  ландшафтных  подзон 

различных  по  почвенным  условиям,  рельефу  местности  и  растительному  покрову.  Климат 

области  резко  континентальный,  с  жарким  летом  и  холодной  зимой,  со  средней  амплитудой 

температур в 80ºС [2].  

Основные точки работы в пределах данной территории: 

I. Западно-Сибирская страна: 

Прииртышская  сухостепная  равнинная  провинция.  В  ландшафтном  отношении 

относится к сухостепной зоне, подзоне сухой степи на темно-каштановых почвах (типчаково-

ковыльная  степь):  Аксуский  район  (окр.  озера  Кудайколь);  Иртышский  район  (окр.  озера 

Силетитениз).  

Барабинская колочно-степная низменно-равнинная провинция  

Железинский район:  

А)  окрестности  села  Пятерыжск.  В  ландшафтном  отношении  это  степная  зона,  подзона 

засушливых степей на южных черноземах (песчано-разнотравно-ковыльная степь). 

Б)  окрестности  села  Михайловка.  В  ландшафтном  отношении  это  южная  лесостепь  на 

южных  черноземах  в  сочетании  с  солодями  (богато-разнотравно-красноковыльные  степи  в 

сочетании с березовыми, осиново-березовыми лесами и колками). 

Кулундинская  сухостепная  плоскоравнинная  провинция.  В  ландшафтном  отношении 

сухостепная  зона,  подзона  сухой  степи  на  темно-каштановых  почвах.  Сосновые  остепненые 

леса  на  песчаных  почвах,  чередующиеся  с  участками  типчаково-ковыльной  степи: 

Щербактинский район (Шалдайский сосновый бор). 

Пойма  среднего  течения  р.  Иртыш.  Злаковые,  разнотравные,  разнотравно-злаковые 

луга (окр. г. Павлодар). 

II. Центрально-Казахстанская страна.  

Ерементау-Баянаульская  сухостепная  горно-сопочная  провинция.  Сухостепная  зона, 

подзона сухой степи. 

425 

1. Экибастузский район, р. Щидерты. Типчаково-ковыльная степь на темно-каштановых 

почвах.  Низкогорные  и  мелкосопочные  ландшафты  в  сочетании  с  холмисто-увалистыми  на 

скальном цоколе и щебнисто-глинистых и глинистых почвах. 

2. Баянаульский район: 

1)  Баянаул.  Северо-восточная  часть  Казахского  мелкосопочника;  чередование  участков 

типчаково-ковыльных степей на темно-каштановых почвах с низкогорными мелкосопочными 

и  холмисто-увалистыми  ландшафтами  на  каменисто-щебенчатых  и  щебенчато-глинистых 

почвах;  включения  элементов  лесного  ландшафта:  сосновых,  сосново-березово-осиновых 

лесов и колков на дерново-подзолистых почвах;  

2)  Кызылтау.  Дерновинно-злаковые,  типчаково-ковыльно-овсецовые  степи  с  участием 

караганы и таволги на темно-каштановых почвах [2]. 

Результаты и обсуждение 

По  литературным  данным  [3],  в  Павлодарской  области  зарегистрировано  35  видов 

мелких  млекопитающих,  в  том  числе  26  видов  грызунов  и  9  видов  насекомоядных.  Из 

грызунов  для  области  отмечены  белка  обыкновенная,  суслик  краснощекий,  сурок  степной, 

тушканчики (большой, прыгун, мохноногий), мышовка степная, крыса серая, мыши - домовая, 

полевая,  лесная  (по  современным  представлениям  –  малая  лесная  мышь),  мышь-малютка; 

хомяк  обыкновенный,  хомячки  (Эверсманна,  барабинский,  серый  и  джунгарский),  ондатра, 

слепушонка,  полевки  (красная,  обыкновенная,  узкочерепная,  плоскочерепная,  экономка  и 

водяная),  степная  пеструшка.  Насекомоядные  млекопитаюшие  представлены  двумя  видами 

ежей  (обыкновенный  и  ушастый),  6  видами  бурозубок  (обыкновенная,  тундряная,  средняя,  

малая и крошечная, кутора обыкновенная) одним видом белозубок (белозубка малая) [3]. 

В  наших  отловах  мышевидные  грызуны  были  представлены  12  видами,  что  в 

значительной мере связано с используемыми орудиями лова и методикой проведения учетов, 

ориентированной,  прежде  всего,  на  мелких  мышевидных  грызунов  и  бурозубок.  Количество 

видов  Micromammalia  по  Павлодарской  области  распределено  неравномерно:  население 

Западно-Сибирской страны составило 9 видов зверьков, а Центрально-Казахстанской страны - 

7 видов. 

I. Западно-Сибирская страна. 

По  данным  проведенных  нами  учетов,  население  мелких  млекопитающих  северных  и 

центральных  районов  Павлодарской  области  в  пределах  Западно-Сибирской  страны 

представлено  9  видами  мышевидных  грызунов.  Среди  них:  степная  мышевка 

(SicistasubtilisPall.), 

мыши 

- 

полевая 

(ApodemusagrariusPall.) 

и 

малая 

лесная 

(ApodemusuralensisPall.),  хомячки  -  джунгарский  (PhodopussungorusPall.),  Эверсманна 

(AllocricetuluseversmanniBrandt.)  и  барабинский  (CricetulusbarabensisPall.),  полевки:  красная 

(ClethrionomysrutilusPall.) 

и 

экономка 

(MicrotusoeconomusPall.),  степная 

пеструшка 

(LaguruslagurusPall.).  В  отловах  также  присутствовали  бурозубки  р.Sorex  (до  вида  не 

определены). Суммарная относительная численность зверьков составила 9,5 экз. на 100 л/с. 

В  отловах  мелких  млекопитающих  доминировала  красная  полевка,  на  долю  которой  в 

общих отловах приходилось 48,2±4,2%, на втором месте по обилию были степная пеструшка 

(13,3±2,8%)  и  малая  лесная  мышь  (11,9±2,7%),  на  третьем  –  степная  мышовка  (7,7±2,2%). 

Остальные виды были отмечены единично и доля их в отловах не превышала 5%.  

Характер  распределения  и  структура  населения  грызунов  в  условиях  различных 

ландшафтных зон отличается.  

В  разных  типах  сухостепи  доминировали  либо  L.  lagurus  (73,1



8,9%)  и  Sic.  subtilis 

(23,1



8,4%; Прииртышская сухостепная равнинная провинция), либо  Sic. subtilis (71,4



18,4%; 

Кулундинская  сухостепная  плоскоравнинная  провинция).  При  этом  в  Прииртышской 

сухостепи  в  отловах  отмечено  незначительное  количество  All.  eversmanni  (3,8



3,8%),  в 

Кулундинской - Cr. barabensis (28,6



18,4%).  

В  Барабинской  степи  доминировал  Cr.  barabensis  (45,5



15,7%),  в  качестве  его 

субдоминантов  выступали  Ap.  uralensis  (27,2



14,1%)  и  Ph.  sungorus  (18,2



12,2%),  единично 

отмечена Cl. rutilus. 

426 

В  южной  лесостепи  абсолютным  доминантом  выступает  Cl.  rutilus  (82



5,4%),  реже 

встречается Ap. uralensis (16,0



5,2%), в незначительном количестве - Ap. agrarius. 

В  пойме  р.  Иртыш  доминировала  Cl.  rutilus  (55,1



7,1%),  субдоминант  -  M.  oeconomus 

(16,3



5,3%), реже встречается Ap. uralensis (12,2



4,7%)(табл. 2). 

Отловы водяной полевки (Arvicolaterrestris) не проводились, но по берегу р. Иртыш мы 

регулярно  с  2004  г.  отмечали  различные  следы  ее  жизнедеятельности  (тропы,  кормовые 

столики, погрызы, "туалеты"). 

II. Центрально-Казахстанская страна. 

В  отловах  зарегистрированы  зверьки  7  видов:  степная  мышовка,  малая  лесная  мышь, 

джунгарский  хомячок,  полевки  –  красная,  узкочерепная,  темная  (MicrotusagrestisL.)  и 

обыкновенная  (MicrotusarvalisPall.);  незначительно  присутствовали  бурозубки  р.Sorex  –  их 

суммарная доля не превышала 5,8% (табл. 3). Относительная численность зверьков составила 

3,9 экз. на 100 л/с. 

По  суммарным  данным  отловов  в  населении  мелких  млекопитающих  доминировала  M. 

arvalis, ее содоминантом выступала Ap. uralensis, на втором месте по обилию были M. gregalis 

и Cl. rutilus, доля других видов не превышала 4 % (табл. 3). 

Отличался характер биотопического распределения видов грызунов. 

В смешанных колках Баянаула доминировала M. arvalis, субдоминантом ее выступала Cl. 

rutilus, в незначительном количестве в отловах встречалась M. gregalis. 

В колках Кызылтау встречаются Cl. rutilus и M. arvalis. 

Впервые для этой территории  нами отмечена темная полевка. По данным литературы M. 

agrestis  на  территории  Казахстана  ранее  отмечалась  только  в  Южном  и  Калбинском  Алтае 

Восточно-Казахстанской области [4, 5].  Один экземпляр темной полевки был пойман нами в 

окр. горы Аулие в июне 2006 г. на участке типчаково-ковыльной степи. 

В  типчаково-ковыльной  степи  (Щидерты)  доминировала  M.  gregalis  и  Ap.  uralensis, 

совместно  встречаются  Ph.  sungorus  и  Si.  subtilis;  в  пойменных  участках  р.  Щидерты  -  Ap. 

uralensis,  совместно  встречаются  M.  arvalis  иM.  gregalis,  из  бурозубок  –  тундряная 

(Sorextundrensis) и малая (S. minutus) (табл. 3). 

Выводы: 

Видовой состав грызунов в отловах представлен 12 видами. 

Количество видов по распределено неравномерно: население Западно-Сибирской страны 

составило 9 видов зверьков, а Центрально-Казахстанской страны - 7 видов. 

Таким  образом,  в  населении  мелких  млекопитающих  Павлодарской  области,  по 

суммарным  данным  абсолютным  доминантом  выступает  красная  полевка  –  на  ее  долю 

приходится  40,0 



  3,5%  в  общих  отловах.  На  территории  Западно-Сибирской  страны  в 

пределах Павлодарской области она встречается преимущественно в колках южной лесостепи 

и  в  пойме  р.  Иртыш  (48,2 



  4,2%).  В  Центрально-Казахстанской  стране  этот  вид  отмечен  в 

смешанных колках Баянаула и незначительно  - в березовых колках Кызылтау (17,0 



 5,2%). 

Субдоминантом красной полевки в большинстве типов местообитаний выступает малая 

лесная мышь, на долю которой в населении мелких млекопитаюших приходилось 14,9 



 2,6% . 

В Западно-Сибирской стране она встречалась в тех же биотопах, что и красная полевка, но в 

гораздо меньшем количестве (11,9 



 2,7%). На территории Центрально-Казахстанской страны 

она отмечена нами лишь в ивовых зарослях по пойме р. Щидерты – здесь доля ее в населении 

Micromammalia составила 41,4



9,3%. 

В  отловах  проведенных  в  пределах  Западно-Сибирской  страны,  нами  не 

зарегистрированы  полевки  р.Microtus.  Из  серых  полевок  присутствовала  только  экономка.  В 

Центрально-Казахстанской  стране  нами  неотмечены  полевая  мышь,  степная  пеструшка, 

полевка экономка, хомячки Эверсманна и барабинский. 

 

Список использованных источников 

427 

1.

 

Кучерук В.В. Количественный учет важнейших видов вредных грызунов и землероек // 

Методы учета численности и географического распределения наземных позвоночных. М., 

1952. С. 9-46. 

2.

 

Атлас 

северного 

Казахстана: 

Кокчетавская, 

Кустанайская, 

Павлодарская, 

Североказахстанская, Целиноградская области. М: ГУ Геодезии и картографии. 1970. С. 208. 

3.

 

Соломатин А.О. Рыбы и наземные позвоночные Павлодарского Прииртышья. Полевой 

определитель-справочник. Павлодар: ПГПИ, 2007. 198 с. 

4.

 

Афанасьев А.В. и др. Звери Казахстана. Алма-Ата: АН КазССР, 1953. 536 с. 

5.

 

Слудский  А.А.  и  др.  Млекопитающие  Казахстана.  Т.  1.  Ч.  3.  Грызуны  (песчанки, 

полевки, алтайский цокор). Алма-Ата: Наука, АН КазССР. 1978. 492 с. 

 

ОӘЖ: 574.581.01 

АСҚАБАҚ ӚСІМДІГІНІҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ АНАТОМИЯЛЫҚ ҚҦРЫЛЫСЫ 

ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 

 

Именова З.А., zami.93@mail.ru 

Казақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, Алматы 

Ғылыми жетекші - б.ғ.д  М.С. Қурманбаева 

 

 

Асқабақтар  тҧқымдасы (Cucurbіtaceae)  –  қос  жарнақты  бір  және  кӛп  жылдық  шӛптесін 

ӛсімдіктер тҧқымдасының ғылыми атауы. Кейде бҧта не кішігірім ағаш тҥрінде ӛседі.Асқабақтар 

тҧқымдасының  Қазақстанда  9  туысы,  оның  ішінде  қауын,  қарбыз, асқабақ  қияр,  сәнқабақ, 

қабақ қолдан  егілсе,  ал атпақияр,  итмҧрын  қоңыраусары  жабайы  тҥрде  ӛседі.  Асқабақтар 

тҧқымдасының  ҧзын  шырмалғыш  сабақтарының  ҧшында  дара  не  айыр  мҧртшалары  болады. 

Тҧтас  не  салаланған  дара жапырақтары сабаққа  кезектесе  орналасады.  Гҥлдері  сарғылт,  кейде 

жасыл тҥсті, гҥлшоғырын қҧрайды немесе жапырақ қолтығына жекелене орналасады. Асқабақтар 

тҧқымдасы  –  дара  жемісті,  бір  және  қос  ҥйлі,  айқас  тозаңданушы  ӛсімдіктер.  Жемісі  – тҥйнек 

немесе 

қауашақ

, олардың салмағы кейде 100 кг-ға жетеді.Асқабақтың тҥсі сарғылт болғанымен, 

жасыл, ақ, сары, қызыл және сҧр тҥсті асқабақтар да бар. Асқабақтың орташа салмағы 4-8 кг, ал 

ең  жоғарғы  салмағы  –  800  кг.  Асқабақтар  Антарктидадан  басқа  кез  келген  жерде  ӛсе 

береді.Тҧқымдары етті, жалпақ тҧқымжарнақтарынан тҧрады. Асқабақтар тҧқымдасы бағалы бау-

бақшалық,  тағамдық,  сондай-ақ  мал  азықтық,  дәрілік,  сәндік  ӛсімдіктер  болып  бӛлінеді.  Кейбір 

тҥрлерінің  тҧқымдарынан  тағамдық  және  техникалық  май  алынады,  ал  кейбір  тҥрлерінен 

арнайы ыдыстар (ожау  т.б.) жасалынады [1]. 

Асқабақ  ӛсімдігі  тҥрлерінің  басым  кӛпшілігі  ӛрмелеп,  сиректеу  ҧзын  сабақтары  арқылы  жерге 

тӛселіп ӛсетін біржылдық ӛсімдіктер. Кӛп жағдайда пальмалардың арасында ӛседі, сабақтарының 

сыртында  қатты  тҥктері  болады.  Бҧл  тҧқымдастың  ӛкілдеріне  биколлатериальды  ӛткізгіш 

шоқтары  тән.  Жапырактары  ҥлкен,  қосалқы  жапырақшалары  болмайды,  жапырақ  тақталары 

жҥрек 

тәрізді, 

саусаққалақшалы 

(пальчатолопастной) 

немесе 

саусақсалалы 

(пальчаторассеченный)  тілімделген болып келеді  де,  сабаққа  кезектесіп  орналасады.  Қарапайым 

немесе  бҧтақталған  (тармақталған)  мҧртшалары,  тҥрі  ӛзгерген  жапырақтың  қолтығынан  кететін 

бҧтақ болып табылады. Гҥлдері актиноморфты, аталықтары біріккен жағдайда зигоморфты болып 

келеді. Гҥлдің бӛліктері 4-шеңбер тҥзіп орналасады, 5 мҥшелі (гинецейден басқасы) әдетте дара 

жынысты.  Жалғьіздан  немесе  жапырақтың  қолтығында  аз  гҥлден  тҥратын  гҥлшоғырын  тҥзіп 

орналасады. Гҥл серігі қосарланған, тҥп жағынан трубкаға біріккен болып келеді. Тостағаншасы 5 

тісті. Кҥлтежапырақшасы 5-жақтаулы, қоңырау немесе доңғалақ (колесовидный) тәрізді, сиректеу 

кҥлтежапырақшалары бос орналасады, олардың тҥсі сары немесе ақ болып келеді. Аталық гҥлдің 

5  аталығы  болады,  олар  кӛптеген  тҥрлерінде  ҥш  ағайынды  андроцей  тҥзеді  (4-аталығы  екеу-

екеуден  қосарланып  бірігеді  де,  біреуі  бос  қалады).  Кейде  андроцейі  бірағайынды  болады 

(асқабақ  туысы).  Тозаң  кабы  екі  ҧялы,  8  —  әріпі  тәрізді  иілген  болып  келеді.  Гинецейі 

ценокарпты, ҥш жемісжапырақшадан тҧрады. Асқабақ Қазақстанның барлық ӛңірлерінде 13 тҥрі, 

әсіресе Оңтҥстік аудандарында кӛптеп ӛсіріледі [2]. 

428 

       Австрия  патшасы  1773  жылы  асқабақтың  шипалық  қасиетіне  әбден  тәнті  болғандықтан, 

мынандай  жарлық  шығарған:  «Асқабақ  денсаулыққа  таңғажайып  әсер  етеді,  ол  ӛте  пайдалы 

болғандықтан,  тағам  ретінде  пайдалануға  тым  бағалы,  сондықтан  тек  дәрі  кҥйінде  ғана 

пайдаланылсын» [3]. 

       Асқабақтың  емдік  қасиеттері  Авиценаның  жазбаларында  да,  Мухаммед  Хусеин  Шеразидің 

еңбектерінде де кездеседі. Бҧл жазбаларда тіпті, асқабақ дәнінің майы қҧлақ пен тамақ ауруына 

ем  ретінде  пайдаланылатыны,  ыстығы  жоғары  адамдарға  асқабақ  шәрбатының  (сиропының) 

шипалы әсер ететіндігі айтылады [4]. 

Орыс  зерттеушілері  1926  жылы  жасалған  экспедициясының  нәтижесінде  жабайы  асқабақтар 

Африканың  Солтҥстігіндегі  ішсе,  несепті  жҥргізеді,  бҥйрек  пен  жҥректің  ісініп  ауырғанын 

қайтарады.  Асқабақ  майы  бауыр  аурулары  және  простатиттің  алдын  алу  ҥшін  тамаша  қҧрал 

болып  табылады.  Асқабақ  майы  кӛптеген  басқа  астық  майларынан   аса  бай  минералды 

қҧрамымен  ерекшеленеді  (50  макро-  және  микроэлементтен  асады),  оның  ішінде  жетекші 

орынды мырышмекендерден  табылған  екен.  Асқабақтың  отаны  –  Солтҥстік  және  Оңтҥстік 

Америка.  Жер  шарының  екі  бӛлігінде  тропикалық  және  субтропикалық  аймақтарында  кең 

таралған.  Қоңыржай  облыстарға  да  таралған.Ол  –  экологиялық  таза  ӛнім.  Асқабақты  сҥтке 

қайнатып  ас  орнына  жиі  ішсе  -  бауыр,  кӛкбауыр,  қант  диабеті  ауруларына  ӛте  жақсы  ем.  Ал 

асқабақ сабағын суға қайнатып, магний, кальций, фосфор, темір және селен алады [5]. 

Асқабақ  ӛсімдігінің  ерекшеліктерін  ескеріп,  жеке  дамуын,  онтогенездегі  ерекшеліктерін 

анықтау ӛзекті болып табылады. 

     Осыған  орай,  зерттеу  жҧмысының  мақсаты:    асқабақ  ӛсімдігін  тҧқымынан  ӛсіріп, 

онтогенезде морфологиялық және анатомиялық ерекшелігін анықтау болып табылады. 

Асқабақ ӛсімдігін зерттеу мақсатына жету ҥшін алдымызға қойылған міндеттер: 

1.

 

Лабораторияда асқабақ ӛсімдігін ӛсіру; 

2.

 

Онтогенезін бақылау нәтижесінде морфологиялық қҧрылысын зерттеу; 

3.

 

Асқабақ ӛсімдігі тамыры мен  жапырағының анатомиялық қҧрылысы ерекшелігін анықау; 

Зерттеу объектісі және әдістері: 

 

    Желтоқсанның  10  жҧлдызынан  бастап  асқабақ  тҧқымы  қҧнарлы  қара  топыраққа  егілді. 

Петри  табақшаларын  алып,  оның  ішіне  фильтр  қағазын  тӛсеп,  асқабақтың  ірі  және  ҧсақ  100 

тҧқымы 3 рет қайталанымда егілді. Кҥнделікті бақылауымда болды.

К

ҥнделікті пипеткамен су 

тамызып отырдым.Оның 1 апта аралығында тамыры мен қауашағы жетілді. Кҥнделікті ӛлшеу 

нәтижесінде  тамырының  ҧзындығы  1,5-2  см-ге  жетті.  Ӛскіннің  анатомиялық  қҧрылысын 

анықтау  ҥшін7-ші  тәуліктен  бастап  фиксация  жасалынды.  Асқабақ  ӛсімдігінің  анатомиялық 

қҧрылысын  зерттеу  ҥшін  фиксация  1:1:1  қатынасында  су;  спирт;  глицерин  ара  қатынасында 

жасалынды.  Анатомиялық  қҧрылысы  жалпы  қабылданған  әдіс  бойынша  зерттелді. 

Фотосуреттер  және  морфометрикалық  кӛрсеткіштер  МСХ100  trinocular  MICROS  (Австрия) 

видео  микроскопы арқылы жасалынды. 

 

Зерттеу нәтижесі 

 

Асқабақтың  сабағының  ҧзындығы  2-10  метр,  жҧмыр,  тҥкті,  бҧтақты,  жайыла  ӛседі. 

Жапырағы  ірі,  ҧзынша  қалемшелі,  бҥйрек  тәріздес,  гҥлі  қос  жынысты,  ірі,  сарғыш  тҥсті, 

тарамдалған  мҧртшалары  жанындағы  ӛсімдіктерге  шырмалып  ӛседі,  жеміс    ірі,  пішіні 

дӛңгелек, сопақша, тҥсі әртҥрлі, шырыны жҧмсақ, дәмді.  

Зертханалық жағдайда асқабақ ӛсімдігінің тҧқымдарының әртҥрлі кӛлемдері зерттелді. 1-ші 

тҧқымы ҧзындығы 2,5 ± 0,4 см , ені 1,17±0,95 см, кіші тҧқым ҧзындығы 1,5±0,2, ені-0,6±0,1.  5-

ші  тәулікте  1,5-2  см  ҧрықтық  тамыр  ӛсіп  шықты.  Бірінші  және  7-ші  тәуліктегі  кӛрінісі  1 

суретте кӛрсетілген. 10-шы тәулікте жанама бҥйірлік тамырлары ӛсе бастады. 1- суретте Петри 

табақшада  ӛсірілген  асқабақ  тҧқымдарының  ӛну  қарқындылығы  кӛрсетілгін.  2-суреттен 

фиксация жасау барысы кӛрсетілген. 3-ші суреттен асқабақ ӛсімдігінің морфологиялық зерттеу 

нәтижесі байқалған. 

429 

Анатомиялық  қҧрылысын зерттеу барысында  тамырда ксилема  сәулелері  тетраархты, яғни 

тӛрт сәулелі екендігі байқалды. Морфометрикалық ерекшеліктері 1,2-кестелерде келтірілген. 

 

Сурет 1-Петри табақшасында асқабақ тҧқымының ӛнуі 

 

Сурет 2 – Фиксация кӛрінісі 

Зерттеу нәтижесінде асқабақ ӛсімдігінің жапырақ ҧзындығы - 18 см-ге, ал ені 9 см-ге  жетті. 

 

Сурет 3- асқабақтың морфологиялық қҧрылысы 

 

 

430 

 

 

Кесте  1- Асқабақ ӛсімдігі жапырағының морфометрикалық кӛрсеткіштері 

 

Тҧқым 

жарнақты 

жапырақтың 

қалыңдығы 

2290,68 мкм 

Эпидермистің қалыңдығы 

30,81 мкм 

жүктеу/скачать 15,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: