Сборник статей международной учебно-методической конференции

499 

 

The aim of the multilingual education program at Karaganda Economic University is the 

realization of multilingual education aimed at training highly qualified, competitive specialists with 

language competence on the basis of the parallel acquisition of the Kazakh, Russian and English, mobile 

in the international educational space and labour market, capable for intercultural communication. 

Multilingual education primarily determined by the choice of individual learning paths for 

students of the "International relations" specialty. For example, at the beginning of their study, first-year 

students are differentiated according to their degree of knowledge of the English language, formed 

subgroups in a foreign language (English, German) and the level of preparedness by the Russian and 

foreign languages chair. 

It should be noted that students of the "international relations" specialty come with knowledge of 

the foreign languages not less than intermediate level as a rule. Every year the number of students who 

study German language as the main foreign language reduces. 

Then on the 2nd course from the 3rd term, during the preparation of the catalog of elective 

disciplines, the chair, taking into account the individual needs of students is offered a choice of learning a 

second foreign language (Chinese or Arabic for 5 academic periods - from 3 to 7 terms. The language 

selection applies accordingly to the choice of specialization of the "international relations" students, 

because following education depend on chosen language of specialization. For example, the chair offers 

following disciplines - "History and culture of the country of specialization" and "Foreign policy and 

diplomacy of the country of specialization" as elective courses on the 4th and 5th terms. There is the 

individualization of learning trajectories in the directions - "China" and "Middle East" depending on the 

selected language. 

In accordance with the requirements of the credit system of education principles of educational 

process should be: selection system of the disciplines component of choice, the choice of teachers, choice 

of specializations and as a result, the direct participation of the learner in the formation of individual 

learning plan. All of these principles in our University are being implemented, as evidenced by the 

creation of special academic services: the Institute of Tutors, advisors, the Registrar's office. 

So, the students of the "International relations" specialty, as well as students from other 

specialties have the opportunity to form their individual learning paths through the choice of elective 

courses and selection of teachers. In addition, the individualization of learning is that students have the 

opportunity to take compulsory or elective courses component in the English language. 

For example, these disciplines are read simultaneously in 3 languages: Kazakh, Russian and 

English. In the 2015-2016 academic year, students were offered the following courses in English: “basics 

of law”, “Foreign policy of the Republic of Kazakhstan”, “International Trade and World Goods 

Markets”, “Diplomacy of the Republic of Kazakhstan”, “International Terrorism”, “International 

Organizations”, “Multilateral Diplomacy”, “International Economics”, “Management”, “International 

Public law”. In addition, each year about 20-30% of students of "World economy" and "International 

relations" specialties write the diploma thesis in English. 

The implementation of the principle of multilingual education of teachers of the Chair comes at 

the expense of the following events (during the 2015-2016 academic year): 

1. International conference "Problems of regional and national security in conditions of 

globalization" 

2. Round table with the involvement of employers "Religious extremism in the context of 

ensuring national and regional security" 

3. Round table "Revival of the Great silk Road - a new rise for Eurasia", dedicated to the 50th 

anniversary of the Karaganda Economic University of Kazpotrebsoyuz 

4. The open practice session in IR-31k and WE-31k groups on the subject "Foreign policy of 

Kazakhstan" with the invitation of the Head of Department of religious Affairs of Karaganda region 

Tlebaev S. K., and Gimadieva K. on the topic "Relation of Kazakhstan with the Central Asian republics 

and the Caucasus".  

5. Joint session on subject “International terrorism” in IR-41k, IR-42, IR-43 and WE-31 groups in 

three languages – Kazakh, Russian and English. 

6. The session of diplomatic club "Passionaries" with research Institute of New economy and 

System analysis for students on the theme "Organization and management of scientific research". 

7. The field trip to "HISTORICAL and CULTURAL CENTER of the FIRST PRESIDENT" 

within the discipline "Multilateral diplomacy", "Foreign policy of the Republic of Kazakhstan in of IR-

32, IR-33 groups  and students from Dushanbe (Tajikistan) and Belgorod (Russia) who came under the 

program of academic mobility. 

500 

 

8. Joint session on subject on subject “Foreign policy of the Republic of Kazakhstan” in IR-32, 

IR-33 and WE-31 groups in two languages –Russian and English. 

After analyzing the relevant scientific literature, legislative acts in the field of language and 

education, it is possible to select and formulate the following contradictions and problems: 

the society needs a multilingual person and disadvantage is lack of a system of multilingual 

education as a process of its preparation in terms of teaching; 

awareness of the need to develop a system of multilingual education and the insufficiency of its 

legal and scientific and methodological support. 

For the further successful development of multilingual education, in our opinion, it is necessary 

to: 

to develop innovative methods of multilingual education based on the study of USA, the 

Netherlands, Singapore, Malaysia experiences; 

to create a legislative basis at the national level, scientific and methodical center for development 

of multilingual education to analyze linguistic situation, development of conceptual foundation of 

multilingualism, providing scientific and methodical assistance for improvement of education in three 

languages; 

to develop a model of realization of multilingual education through distance learning; 

to develop a system of professional development of teachers, the system of teachers training and 

retraining who teaches basic and specialized disciplines in foreign languages; 

to develop a program for the publication of educational and methodological literature in 

accordance with characteristics of multilingual education; 

to define the basic universities for the development of a multilingualism with respect to the 

direction of training. 

Despite any challenges and problems, the process of multilingual education - is an important part 

of modern education. The formation of "multilingualism" - a complicated and lengthy process, and is very 

important from the position of the current political and economic realities today. 

Reasonable, competent and correct implementation of multilingualism will enable graduates to be 

adapted in any environment. Thus, for the preparation of a competitive specialist, communicable person 

who has understanding and a sense of respect of other cultures, ability to live in peace and harmony, 

multilingual and multicultural education is necessary. 

 

 

 

ƏЛЕМ ТІЛДЕРІНІҢ АРАСЫНДА ҚЫТАЙ ТІЛІНЕ 

СҰРАНЫСТЫҢ АРТУЫ 

 

 Бəделхан М., аға оқытушы  

 Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университеті 

 

        

Қазіргі  кезде  əлем  жаһандану  заманына  бет  бұрған  сəтте,  Қытай  экономикасын,  оның 

мəдениетін,  тілін  оқып  үйрену,  білуге  деген  қызығушылықтың  күрт  өскендігін  байқаймыз. 

Қытайдың  халықаралық  деңгейде  сондай  танымал  болуының  өзіндік  себептері  де  баршылық: 

оның  қарқынды  дамып  келе  жатқан  экономикасы,  Бейжинде  өткен  жаздық  олимпиада, 

дүниежүзілік сауда қоғамдастығына (ДСҚ) енуі, Шанхайдағы дүниежүзілік көрме. 

Қытай  тілі  қазіргі  кезде  халықаралық  экономика,  сауда-саттық,  білім,  технологиялық 

тұрғыда күн өткен сайын көптеген мемлекеттердің саяси өмірі мен қоғамдық қатынас тұрғысында 

айтарлықтай  беделге  ие  болып  отыр.  Қытай  үкіметі  Қазақстанмен  дипломатиялық  қарым-

қатынасын ойдағыдай іске асыруда. Қазір Қытай – Қазақстанның маңызды стратегиялық əріптесі 

болып  табылады.  Қазақстан  мен  ҚХР  арасындағы  дипломатиялық  қарым-қатынас 1992 жылдан 

бастап  орын  алып,  түрлі  бағытта  халықаралық  дəрежеде,  саяси,  сауда-экономикалық,  мəдени, 

əскери байланыстар, туризм, білім-ғылым дами бастады. 

2014  жылдың  Мамыр  айында  Қазақстанның  сыртқы  істер  министрі  Е. Қазыхановтың 

айтуы  бойынша,  екі  ел  арасындағы  тауар  айналымы 25 миллиард  АҚШ  долларын  құрап, 2016 

жылға қарай 40 миллиард долларға жеткізуді көздеп отырғанын мəлімдеді. Бүкіл Қазақстан емес, 

бір  Алматы  қаласының  өзінде  жүзге  тарта  қытай  кафесі  мен  мейрамханасы, 270 бірлескен 

касіпорын,  екі  банк, 48 жанармай  құю  бекеті,  бір  мəдениет  орталығы,  Қазақ  ұлттық 

501 

 

университетінің  жанындағы  «Қытай  тілі  орталығы»,  Конфуций  институты,  Си  Синхай,  Бианху 

көшелері, Ялян жəне Сауран сауда нүктелері, оннан астам қытай медицина орталығы т.б. бар.  

Осылайша,  Қазақстан  мен  Қытай  арасында  қарым-қатынас  одан  сайын  стратегиялық 

бағытта дами түспек. Əрине бул көп нəрсені аңғартса керек. Қазақстан мен Қытай экономикалық 

байланысының дамуынан бөлек, Қазақстанда қытай тілін үйренуге деген қызығушылықтың артып 

отырғандығын байқаймыз: «Қазақстан мен Қытай арасындағы қарым-қатынастар қазақ жастарына 

жаңа мүмкіндіктер ашуда. Жастар жұмыс тəжірбиесін үйреніп, жұмысқа орналасу үшін де қытай 

тілін  оқып  жатыр.  Өйткені,  жұмыс  мəселесі  Қытаймен  тығыз  байланысты.  Қазақстанда  Қытай 

кəсіпорындары күн санап көбейіп келеді. Жұмысшыларды шектеу де өте қиынға соғып тұр.  Қазақ 

қытай компаниясында істейтінін мақтан етеді. Бұл – қытай тілін үйренуге негізгі қозғаушы күшке 

айналды». «Көп  адамдар  Қытай  мəдениеті  мен  тарихына  деген  қызығушылығының  арқасында 

қытай тілін жақсы көріп кетіп жатыр. Шығыс халқы болғандықтан қазақтар Қытай мəдениеті мен 

Жібек  жолы  өркениетіне  жақындығын  сезеді.  Қазақстанда  төртінші  жыл  қатарынан  Қытай  жаңа 

жылын қарсы алу мерекесі өтіп келеді».  

Қытай тілінің Қазақстанда белең алуын жалпы негізін мына себептерден көруге болады: 

 Миграциялық жағдай – жылына қазақ-қытай шегарасынан шамамен 50 - 60 мың қытай 

Қазақстан территориясына өтеді екен. Соның 50% пайызы ғана кейін қайта қайтқан болса, қалғаны 

республикада  қалып  кояды  екен.  Қазақстан  Республикасында  қазір  нақты  қанша  қытай  азаматы 

жүргенін  растайтын  мəлімет  жоқ  немесе  ашық  айтылмайды.  Себебі  заңды  тіркеуге  тұрғандары 

жəне тұрмағандары да бар; 

 Əлеуметтік  жағдай – қытай  азаматттарының  көп  жағдайда  қазақ  азаматшаларына 

үйленіп,  өсіп-өніп,  тілін  мəдениетін,  дəстүрін  өз  мақсатын  жүзеге  асыруы,  Қазақстан 

азаматтығын алып, осы елде өсіп өркендеуі, балаларына қытайлық тəрбие беруі; 

 Материалдық  жағдай – адамдар  түрлі  мақсатта  тілді  оқиды,  жақсы  білім  алу  үшін, 

жақсы  жұмысқа  орналасу  үшін,  көп  тіл  білу  үшін,  сауда-саттық  мақсатта,  туризмдік, 

медициналық, жеке қызығушылық; 

 Ақпараттық жағдай – тілдік ортаны көбейтіп, яғни қытай тілін, мəдениетін қарқынды 

түрде  насихаттауы. «Синхуа»  агенттігінің  ресми  мəліметтеріне  мəн  берсек,  Қазақстанда  өмір 

сүріп  жатқан 300 мыңнан  аса  қытай  азаматтарына  арнап  Қазақстанда  қытай  жəне  орыс 

тілдерінде «Хасакэсытань  хуацяо  бао» деген  газет  шығарылуда.  Сайтттар  мен  көшедегі  кейбір 

жарнамаларда  қытайша  жазуларды  байқауға  болады,  дүкендердегі  кейбір  тауар  сыртындағы 

ақпараттар қажетті тілдерге аударылмаймай сол тілде қалып қоюы. 

Мамандардың  айтуынша,  Қазақстанда  тұңғыш  рет 1989 жылы  Қазақ  ұлттық 

университетінде қытай тілі кафедрасы ашылса, қазіргі кезде қытай тілі факультеті Қазақстанның 

көптеген оқу орындарында бар. Елде 2007 жылы əлемдік Конфуций институттар желісінің бөлімі 

ашылды. Қазір  оның  төрт  қалада (Алматы, Астана, Ақтөбе, Қарағанды)  кеңсесі бар. Қытай  тілін 

үйрететін  курстардан  бөлек,  тұтастай  институт,  колледждер  де  бар.  Бірақ  олардың  саны  туралы 

нақты дерек жоқ. 

Сондай оқу орындарының бірі – Алматыда 2007 жылы ашылған Халықаралық қазақ-қытай 

тіл академиясы. Мұнда дизайн, туризм, аударма ісі сияқты - бар жиыны алты мамандықтан бөлек, 

шəкірттерге қытай тілі де үйретіледі. Академияның президенті Талғат Мамырұлы: «оқу орны көп 

жағдайда  Қытайда,  жалпы  шетелде  білім  алғысы  келетін  жастардың  оқуға  түсуінде  баспалдақ 

болып  отыр» деп  санайды. Оның  айтуынша, 2008 жылы  академияда 100-ге тарта  студент оқыса, 

қазір олардың саны 300-ге жеткен. 

Жастар  арасында  қытай  тілін  үйренушілер  көп.  Оның  ішінде  тек  тілді  үйрену  үшін  ғана 

емес, Қазақстанға керек мамандықтарды, əртүрлі техникалық ғылым салалары бойынша үйренуге, 

бакалавриат  бағдарламасына  түсуге,  магистратураға  түсуге  қызығушылық  танытып  жатқандар 

көп.  Бұл  кəсіби-техникалық  білім  берудегі  отандық  оқу  орны  болып  саналады.  Мысалы 

академияны тігінші мамандығы бойынша бітірген маман қытай тілін де үйреніп, екі ел арасындағы 

осы  саланы  дамытуға  үлес  қоса  алады.  Қытайда  тігін  өндірісі  өте-мөте  дамыған.  Қазір 

халықаралық  деңгейде  əлемдегі  ірі  киім  өндірісі  компанияларының  негізгі  өндірістік  базасы 

Қытайда  екені  белгілі.  Біріншіден,  бұл  Қытайдың  сыртқы  саясатына  байланысты,  екіншіден 

Қытайдағы арзан еңбек күшіне байланысты. Сондықтан бұл мамандар оларда жеткен жетістіктің 

белгілі  бір  тəжірибелерін  біздің  еліміздің  осы  саласын  дамытуға  болашақта  қызмет  атқаратын 

болады.  Мамандар  қоғамда  қытай  тіліне  деген  сұраныстың  арту  себебін  екі  ел  арасында  жан-

жақты  байланыстардың  қарқынды  түрде  дамуынан  көреді.  Олардың  айтуынша,  Қазақстан  мен 

Қытай арасында қарым-қатынас енді одан сайын күшеймесе, əлсіремейді. 

502 

 

Қазақстандағы  саяси  шешімдер  институты  жақында  жариялаған  зерттеу  бойынша 

сауалнамаға  жауап  берген  қазақстандықтардың 56,3 пайызы  Қытаймен  қандай  да  бір  байланыс 

түрін  қолдайтын  болып  шықты.  Респонденттердің 27,7 пайызы  қазақ-қытай  байланысын 

жандандыруға қарсы. Ал 16 пайызы бұл сұраққа жауап беруге қиналған. 

 

Бүгінгі  таңда  Қазақстаннан  барған 8 мың  студент  Қытайда  білім  алып  жатыр. 17 

млн халқы бар елге бұл аз адам емес. Оның үстіне қытай тілін үйрету Қазақстанда жаппай сəнге 

айналып  келеді. 2006-2012  жылдар  аралығында  Қазақстанда 4 Конфуций  институты  ашылыпты. 

Қытай  тілі  жоғарғы  оқу  орындарында,  бастауыш  жəне  орта  мектептерде   пəн  ретінде  өтіп,  оның 

оқытылуы  жыл  өткен  сайын  ұлғайып  келеді.  Соңғы  жылдар  бедерінде  Қытай  экономикасының 

өсуі əрі еліміздің халықаралық беделінің жоғарлауы жəне Қытайдың керемет мəдениеті мен күшті 

тарихы Қазақстандағы қытай тілінің аса танымал болуына əсер етіп отыр. 

 

Қазақстан  мен  Қытай  арасындағы  қарым-қатынастар  қазақ  жастарына  жаңа 

мүмкіндіктер ашуда. Жастар жұмыс тəжірбиесін үйреніп, жұмысқа орналасу үшін де қытай тілін 

оқып  жатыр.  Өйткені,  жұмыс  мəселесі  Қытаймен  тығыз  байланысты. Қазақстанда  Қытай 

кəсіпорындары күн санап көбейіп келеді. Жұмысшыларды шектеу де өте қиынға соғып тұр.  Қазақ 

қытай компаниясында істейтінін мақтан етеді. Бұл - қытай тілін үйренуге негізгі қозғаушы күшке 

айналды. 

 

Қазақстанда Қытайдың тауарлары ғана емес, сонымен бірге соңғы уақытта бұл елге 

барып жоғары білім алу да танымал боп барады. «Неге?» деген сұраққа көпшілік арасында «арзан 

да, сапалы білім» деп жауап беру əдетке айналған. Қытайда оқып жатқан жастардың өздері қытай 

тілінің  болашағы  зор  деп  сенеді.  Əйткенмен  ондағы  студенттердің  тыныс-тіршілігімен  таныс 

азаматтар «Қытайдың білім алып жатқан студенттеріне шəкірт алдындағы жауапкершілікпен емес, 

клиент  ретінде  қарайтынын,  ол  да  барған  сайын  Қазақстандағы  оқу  орындары  сияқты  «диплом 

зауытына» айналып бара жатқанын» айтады. 

 

Қытайда  оқығысы  келген  қазақ  студенттері  əдетте  əуелі  тіл  курсын  оқиды. 

Өкінішке  қарай,  қазақ  жастары  ең  мықты,  сапалы  Қытай  университеттеріне  түсе  алмайды. 

Өйткені,  көбі  тілді  бір-ақ  жыл  оқиды,  ал  бұл  жеткіліксіз.  Бұған  қоса,  өздерінің  күш-қауқары 

жетпейді.  Қытайда  өте  танымал  он  шақты  мықты  университет  бар.  Олар  Пекин,  Шанхай  жəне 

Нанкин  қаласында.  Қазіргі  кезде  Қытайда 10 мыңнан  астам  қазақстандық  студент  біліп  алып 

жатыр. 

 

Жалпы,  Қазақстан  мен  Қытай  мемлекеттерінде  өзара  дипломатиялық  қатынас 

орнағаннан  кейін  екі  ел  арасындағы  ынтымақтастық  байланыс  сан-сала  бойынша  даму  үстінде. 

Осыған  орай  Қазақстанда  қытай  тіліне  деген  қызығушылық  та  күн  санап  артып  келеді.  Екі  ел 

қарым-қатынасының осылайша қарқынды дамуына ілесіп, Қазақстанның еңбек нарығында қытай 

тілі мамандарына деген сұраныс та артып отыр.  

 

Қытай  тілінің  Қазақстан  жастарының  оқып-үйреніп  жатқанын  қолдамайтындар  да 

бар.  Олардың  айтуы  бойынша,  Қазақстанда  негізінен  үштілділік  идеясы  басымдыққа  ие.  Қытай 

тілі сол сияқты түрік тілінің қоғамдағы қажеттілігі өзекті емес. Сондай бір пікірді ұстанған азамат 

Арқайын  БИЗАРҰЛЫ,  интернет  парақшасына  жазған  пікірінде,: «Нихау ... қазақтар ... айналған 

қазақтар!  Қытай  тілі  соншалықты  танымал  емес.  Бізге  екі  тіл  ғана  керек.  Алдымен  Қазақ  тілі, 

сосын  халықаралық  қатынас  үшін  ағылшын тілі. Мен 4 тіл білемін, алайда  ол  мақтанатын  нəрсе 

емес,  амалсыздан  үйрендім,  жаман  жері,  мамандығымды  меңгеретін  уақыттың  бір  бөлігін  тіл 

үйренуге  жұмсадым.  Үш  тұғырлы  тіл –  балалардың  басын  қатырады,  бізге  тек  қана  тіл  безеген 

аудармашылар емес, білікті мамандар керек, көп тіл үйренуге жұмсаған уақытты көп білім алуға 

жұмсаған  мемлекетіміз  үшін  анағұрлым  тиімді.  Елімізде  жасап,  жұмыс  істеу  үшін  ана  тілімізді 

білу  міндет,  ал  заманға  сай  білімді  жалғыз  ғана  ағылшын  тілімен  толықтай  алуға  болады. 

Мектептен,  немесе  бала  кезінен  қытай  тілін  үйренбеген  адам,  есейе  келе  ол  тілді  меңгеруі  өте 

қыйынға соғады, біздің жастар қытай тіліне уақыт ысырап етуінің керегі жоқ, ағылшын тілін білсе 

кез келген шетелмен жұмыс жасауға толық мүмкіндігі бар деп ойлаймын...» (фейсбук 2014). 

Шығыстағы көршілеріміз жайлы осындай жақсы-жаман пікірлер аз айтылып жүрген жоқ. 

Дегенмен, еліміз бен жұртымызға атқарылып жатқан шаралардың пайдасы тиіп жатса игі еді. Тіл 

білу – сол елдің жанын түсіну деген сөз. Сол себепті, бұдан ұтпасақ, ешқашан ұтылмаймыз. Көп 

тілді  білу,  оқыту  жас  ұрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашып,  əлемдік  ғылым 

құпияларына үңіліп, өз қабілетін танытуына мүмкіншілік береді деп сенейік.  

        

 

 

503 

 

Қолданылған əдебиеттер: 

 

1.  Құрманғазы 

Жұмағұл. 

Қытай 

саясатының 

астары// 

Əділет 

газеті 

10.01.2014//http://adiletgazeti.kz/index.php/sayasat/75-ytaj-sayasatyny-astary 

2.  Қытай  тілінің  білгірлері.  Егемен  Қазақстан  жалпыұлттық  республикалық  газеті 9-б, 

№70(28294), 11 сəуір, 2014 жыл 

 

 

 

ОСОБЕННОСТИ ПОЛИЯЗЫЧНОГО СТИЛЯ Г.К. БЕЛЬГЕРА 

 

Корабаева А.А., к.ф.н., доцент кафедры иностранных и русского языков, 

Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза 

 

 

Литературно-художественное  творчество  Г.К.  Бельгера  своеобразно  и  неповторимо  само 

по  себе.  Оно  не  имеет  аналогов  в  литературе  Казахстана,  потому  что  в  его  произведениях 

отразилась  целая  эпоха  народной  жизни.  Периодом  зарождения  и  становления  творческой 

концепции  писателя  следует  считать 60-70-е  годы  ХХ  столетия.  Г.К.  Бельгер  оказался  на 

скрещении  культур  и  традиций,  что  отразилось  на  его  мировоззрении,  способствовало 

расширению  знаний  о  мире,  а  «триязычие»  писателя  позволило  ему  создавать  произведения,  в 

которых  ценностно-акцентные  системы  трёх  языков  (трёх  миров)  взаимодействуют  и 

взаимопросвечивают  друг  друга.  Творчество  Г.К.  Бельгера  развивается  в  русле  мирового 

литературного  процесса,  художественно  переплавляя  традиции  казахской,  немецкой  и  русской 

литератур.  Проза  Г.К.  Бельгера  отличается  интертекстуальностью.  Художественная  ткань  его 

произведений  пронизана  цитатами,  образами,  мотивами,  всевозможными  аллюзиями,  основу 

которых  составляют  классические  произведения  мировой  литературы  и  культуры. 

Художественную  прозу  Г.К.  Бельгера  отличает  умелое  использование  казахского  и  немецкого 

литературно-фольклорного  материала  в  полном  соответствии  с  основной  тематикой  его 

произведений,  что  придает  таким  образом,  особую  прелесть  и  оригинальность  языку  рассказов, 

повестей и романов Г.К. Бельгера [1].    

В  процессе  творческого  пути  писатель  вырабатывает  свой  индивидуальный  стиль.  Стиль 

Г.К. Бельгера – полиязычен и национален. Его произведения рождаются на национальной почве и 

приобретают  черты,  отражающие  национальный  характер  народа,  насыщаясь  образами, 

созданными  на  основе  народной  поэтической  культуры.  Г.К.  Бельгер  большой  знаток  казахских 

фольклорных  традиций – переосмысливает  богатые  традиционные  художественные  приемы  и 

методы.  Повествовательный  стиль  писателя  полон  народных  изречений,  метафор,  сравнений. 

Автор  насыщает  их  личностным,  авторско-индивидуальным  видением  национально-культурных 

взаимоотношений. Язык его произведений богат и красочен, понятен и доступен читателю. 

В рассказе «Am Meerbusen Tustschi-Bas»,  написанного Г.К. Бельгером  на немецком языке, 

в достаточном количестве встречаются сугубо  казахские  слова-реалии. В конце текста автор дает 

сноской пояснения каждому слову [2].   

1. Karagym (kas) – Teurer. 

2. Shaulyk (kas) – eine Kopfbedeckung für ältere Kasachenfrauen. 

3. Kebisse (kas) – selbstgenähte weiche Schuhe. 

4. Küj! (kas) -  Melodie, Musikstück; 

5. Küjschi – die Melodie oder Musikstück ausführende Person. 

6. Sorpa  (kas)  – Fleischbrühe. 

7. Barekelde!,  Ua de!» (kas) -  Ausruf des Beifalls, der Begeisterung. 

8. Shassa, Karagym, shassa! (kas) -  lang sollst du leben, Teurer! 

Немецкие  слова,  выражения,  целые  предложения  на  немецком  языке – составная  часть 

публицистики и прозы Г.К. Бельгера. Уникален по своей колоритности диалог дядюшки Франца с 

обитателями барака из произведений «Трудармейцы». Спрашивают  дядюшку Франца по русски, 

он не просто  отвечает на вопросы, а цитирует немецкие  пословицы, да  так удачно и остроумно, 

что поднимает настроение у всех [3].      

– Заткнулся бы, Vetter Франц. И так тошно … 

– Конечно... Schlafende Hunde soll man nicht wecken.  

504 

 

  (Спящего пса не надо будить). 

 

– Эй старик! Где моя шапка? Не спалил случайно? 

– Wer keinen Kopf hat, braucht keinen Hut,- парировал дядюшка Франц.  

 ( У кого нет головы, тому и шляпа не нужна). 

 

– Вот осел! Он еще и издевается. 

– Ein Esel nennt den anderen Langohr. 

 (Осел другого называет длинноухим). 

 

 Для суверенного Казахстана является нормой наличие русско-казахского билингвизма. Но 

больший  интерес  вызывает  полилингвальная  личность,  каковой  является  Герольд  Карлович 

Бельгер,  немец  по  происхождению,  создавший  произведения  на  русском  и  казахском  языках. 

      Отличительной  особенностью  Г.  К.  Бельгера  является  не  только  великолепное  знание 

казахского языка, но и знание казахской культуры, особенностей казахского народа. Эти знания, 

несомненно,  наложили  отпечаток  на  его  мироощущение,  миропонимание,  которое  своеобразно 

репрезентируется  в  его  многогранном  творчестве.  Духом  казахов  пронизан  рассказ 

«Абильмажин», повествующий о духовном родстве и единстве людей разных национальностей, о 

нравственных  устоях  казахского  аула.  Г.К.  Бельгер  использует  много  оборотов,  выражений, 

представляющих  характерные  черты  казахского  народа,  особенности  быта  казахов.  

Одним  из  часто  употребляемых  приемов – использование  сравнительных  оборотов.  В  них 

включаются слова, называющие привычные для казахов предметы быта, наименования продуктов, 

растений 

и 

т.д. 

       Например: «И кумыс пошел нынче не тот. Жидкий, водянистый, словно шалап: ни запаха, ни 

хмельной 

бодрости». 

        В  рассказе  приводится  казахская  речь: «Кел,  кел, айналайын…» -  обращается  старуха  к 

мальчику.  Только  родной  язык  может  раскрыть  смысл  этого  слова.  Богатое,  звучное,  красивое 

казахское  слово  «Айналайын».  Сколько  в  нем  оттенков,  от  умиленной  ласки  до  легкого  укора  и 

даже  до  язвительной  насмешки!  Бесконечная  гамма  чувств!  Переводят  обычно: «милый  (ая)», 

«дорогой (ая)», «хороший (ая)» и т.д. 

Приведем  еще  примеры  из  романа  Г.К.  Бельгера    «Дом  скитальца» [4].  Встречается 

ответные  реплики  на  вопросы,  подчеркивающие  незнание  мальчиком  Жарасом  русского  языка: 

Расспрашивать  бедного Жараса  больше  не  хотелось. “Такой же  сирота, как и я... А сироте  везде 

плохо”. 

 – Пойдем ко мне. Будешь жить со мной. Согласен? 

– Ия, ия... – блеснул зрачками Жарас. – Ошен согласын. 

– Ну, и хорошо!  Договорились? Жаксыма? 

– Жаксы, першыл... Будем жить, как эки жарты – бир бутун... 

– Как это? 

– Э-э... как два половина – аден селай. 

– Две половинки – одно целое? 

– Ия, ия... дурыс, першыл. 

– О, да ты умница, Жарас! Правильно рассуждаешь. 

– Ия, ия... мой брабильно... 

С  этой  ночи  спецпереселенец,  фельдшер-акушер  Давид  Эрлих  и  аульный  пастушонок-

сирота  Жарас  стали  жить  вместе  в  маленькой  комнате  при  медпункте.  И  оба  были  довольны. 

Жарас обрел кров и опекуна-защитника, а фельдшер – верного и расторопного помощника. «Две 

половинки – одно целое» [4].  

        Обратим  внимание  еще  на  одну  особенность  казахского  языка:  это  обилие  и 

выразительность  так  называемых «қоссөз» —  парных  слов.  Без  них  не  обходится  ни  устная,  ни 

письменная речь. И придают они речи особенный национальный колорит: украшают, обобщают, 

дополняют, 

оттеняют 

основной 

смысл. 

        Переводить  их  адекватно  на  русский  язык  далеко  не  всегда  удается.  При  этом  второй, 

дополнительный,  элемент  таких  слов  часто  не  имеет  конкретного  значения  (или  утерял  его),  но 

придает 

основному 

смыслу 

обобщающий, 

расширяющий 

смысл: 

 

дос-жаран — примерно: друзья-товарищи;  

505 

 

бала-шаға — детки-домочадцы;  

ілік-шілік — примерно: дела-делишки.  

 

       В  любом  рассказе,  в  любой  статье,  в  самой  заурядной  обыденной  речи  редко  кто  обходится 

без  қоссөз.  Они  характеризуют  природу  казахского  языка.  Использует  их  и  Герольд  Бельгер  в 

своих  рассказах.  Исключением  не  стал  и  рассказ  «Абильмажин».  Здесь  встречаются  следующие 

слова – дуплеты:  

шай – май, кампит – мампит.  

      Иногда Г.К. Бельгер использует казахские лексемы с русскими аффиксами: что у тебя 

там в торбе? казахское имя существительное употреблено с русским предлогом в и окончанием -

 е, не свойственных казахскому языку. 

Вступив на литературное поприще, как переводчик произведений              Г. Мусрепова, А. 

Нурпеисова,  Б.  Майлина,  Х.  Есенжанова  и  других  мастеров,  а  также  являясь  автором 

литературных  портретов  казахских,  русских  и  немецких  писателей,  он  впоследствии  увлекается 

теорией  и  практикой  перевода.  Это  нашло  отражение  в  книгах: «Лики  слова», «След  слова», 

«Казахское слово», «Этюды о переводах И. Джансугурова» и т. д. Духовные контакты казахов и 

немцев  писатель  выявляет,  начиная  с XVIII века,  приводит  удивительные  факты  и  продолжает 

своё  исследование  на  современном  материале,  прослеживая  казахскую  тематику  в  немецкой 

литературе  и  анализируя  образы  персонажей - немцев  в  современной  казахской  литературе  в 

следующих  произведениях: «Мотивы  трёх  струн», «Родство», «Брат  среди  братьев», «Гёте  и 

Абай», «Тихие  беседы  на  шумных  перекрёстках»  и  других.   В  целом,  творчество  писателя 

обусловлено  евразийским  мировосприятием,  образом  его  художественного  мышления. 

Своеобразие  эстетического  феномена  Г.К.  Бельгера  определяется  взаимодействием  в  его 

творческом  сознании  (публицистическом  и  художественном)  западного  и  восточного  начал. 

Определяющее  влияние  на  художественный  строй  произведения  писателя  оказал  тройственный 

(трилингвизм)  тип  его  авторского  мировосприятия.  В  его  произведениях,  независимо  на  каком 

языке  они  написаны,  всё  время  присутствует  триединый  стиль. «Три  струны  души»  писателя, 

ситуация  «трёхъязычия»,  несомненно,  обогащает  все  национальные  культуры  (казахскую, 

немецкую, русскую). Безусловно, евразийский менталитет          Г.К. Бельгера позволяет соединить 

восточные  (азиатские)  и  западные  (европейские)  культурные  потоки  и  создать  уникальный 

казахстанский вариант поликультурности, носителем которой он и является [5].   Пишет он, что у 

каждого  народа  своя  ментальность – своеобразный  склад  ума,  свое  мироощущение, 

миропонимание. Казаху, например, не свойственны точность, четкость в европейском понимании. 

Г.К.  Бельгер  не  скрывает  того,  что  казахская  культура  для  него  родная.  Вся  его  жизнь,  как 

читателя,  литератора,  человека,  пронизана,  просветлена  в  немалой  степени  М.  Ауэзовым. «Из 

ничего - ничего  не  бывает.  Не  бывает  и  ничего  случайного.  Во  всем  присутствует  своя  строгая 

закономерность.  И  тайна  гения  объясняется  не  только  востребованностью  обстоятельств  и 

всевластного времени, не только воспитанием и средой, но и сплетением генов, взрывом родовой 

или  многородовой  энергией  в  одной  конкретной  личности» [6]. Это  слова  самого  Герольда 

Бельгера,  рассуждающего  о  трех  исполинах  казахского,  немецкого  и  русского  народов – Абае, 

Гете и Пушкине. Человек широкой культуры, он понимает, что не надо бояться русского языка – 

языка А. Пушкина, И. Бунина, Л. Толстого, «…без этого ни один современный человек, если он 

причисляет себя к культурным, просто не полноценен». «Русским надо всегда помнить, что за их 

спиной стоит могучая нетленная русская культура. И с ней не пропадёшь. Ну а я всегда чувствую, 

что за моей спиной стоят Гегель, Гёте, Шиллер, с ними я тоже не пропаду. Если я знаю казахский 

язык – это моё богатство» [6].    

Писатель рос в казахском ауле на берегу Есиля, окончил казахскую школу, литературный 

факультет  (русско-казахское  отделение)  Казахского  педагогического  института  им.  Абая  и 

аспирантуру  КазПИ.  Преподавал  русский  язык  и  литературу  в  казахской  средней  школе  села 

Байкадам. Сформировался как писатель на стыке трёх культур: казахской, немецкой и русской. Он 

свободно  чувствует  себя  в  любой  из  этих  трех  культур.  Как  переводчик  он  служит  золотым 

мостом  между  тремя  литературами.  Благодаря  ему,  произведения  самых  крупных  казахских 

писателей  обрели  звучание  на  русском  и  немецком  языках.  Мне  кажется,  Герольд  Бельгер,  сын 

немецкого  народа,  знающий  в  совершенстве  немецкий,  русский  и  казахский,  является  примером 

того, каким должен быть будущий казахстанец.  

506 

 

Триединство  языковой  картины  мира  Г.К.  Бельгера,  являющееся  интеллектуальной 

основой  его  достижений  в  сфере  теории  и  практики  художественного  перевода,  является 

замечательным проявлением поликультурной сущности казахстанского общества. 

 

жүктеу/скачать 8,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: