Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»

300

 

 

акций  НПЗ  в  г.  Констанца  (Румыния),  мощности  которого  загружены  в 

настоящее  время  на  30%.  В  ближайшие  годы,  согласно  прорабатывающемуся 

транспортному  проекту  "ТРАСЕКА",  Казахстан  предполагает  осуществить  по-

ставки  нефти  в  Европу  по  трассе  Актау  -  Баку  -  порты  Черного  моря  - 

Констанца. 

Этот вариант экспорта углеводородов может стать отправным пунктом не 

только  в  тесном  и  эффективном  сотрудничестве  Казахстана  и  одного  из 

европейских  государств, являющегося как-бы перевалочной базой в снабжении 

энергоносителями стран Западной Европы. 

 

Литература 

1  Егоров  О.И.  Нефтегазовый  комплекс  Казахстана:  проблемы  развития  и 

эффективного функционирования. – Алматы, 2003 

2  Кубеева  А.Е.  Анализ  нефтегазового  комплекса  Республики  Казахстан  и 

его диверсификация. Вестник КарГУ. 2011г. 

3 Баймуратов У.Б. Государство и индустриальное развитие экономики. (из 

опыта РК // Вестник КазЭУ.-2005.-№5.-С.4-11. 

4  Ашикбаева  А.М.  Инновационные  инвестиции  предприятий  нефтяной 

отрасли  Республики  Казахстан.

  Российское  предпринимательство» 

№  5  (203) 

за 2012 год

, c. 178-182

 

 

 

МЕТОДИКА ОЦЕНКИ ЭФФЕКТИВНОСТИ НАЛОГОВЫХ ЛЬГОТ В 

РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН 

 

Аманбаева Ж.А. 

Казахский агротехнический университет им.С.Сейфуллина 

г.Астана, Республики Казахстан 

Email: 

amanbayevazhuldyz@gmail.com

 

Научный руководитель: к.э.н. Жугунисова Ж.В. 

 

 

В современных условиях происходят качественные изменения в процессах 

разработки  и реализации  фискальной политики.  Это  вызвано рядом  факторов. 

Во-первых,  тенденции  развития  и  углубления  интеграционных  процессов  в 

мировой экономике вызывают необходимость гармонизации налогообложения, 

платёжных  инструментов,  практики  осуществления  финансовой  деятельности. 

Во-вторых,  негативные  макроэкономические  тенденции  выявляют  уязвимость 

экономики  и  финансового  сектора  Республики  Казахстан,  что  требует 

пересмотра действующих методов управления бюджетной системой. В-третьих, 

развитие  дестабилизирующих  тенденций  в  экономической  сфере  требуют 

усиления 

социальной 

защищённости 

граждан,  что, 

соответственно, 

предусматривает решение сложной и противоречивой задачи: с одной стороны, 

необходимо  увеличить  расходы  бюджета  на  социальную  сферу,  с  другой 

стороны  –  создать  действенные  стимулы  для  развития  предпринимательства. 

301

 

 

Одним  из  стимулов  для  развития  предпринимательства  являются  –  налоговые 

льготы.[2] 

Налоговые  льготы  -  это  важнейший  элемент  любого  налога,  имеющий 

исключительный  характер,  направленный  на  смягчение  налогового  бремени 

для налогоплательщика.[5,38] 

Бизнес,  затративший  усилия  для  создания  предприятия  и  его  успешной 

работы,  заслуживает  своего  рода  «бонус»  от  государства  в  виде  налоговых 

льгот,  ведь,  в  конечном  счете,  льготы  косвенно  приводят  к  сокращению 

налоговых  обязательств.  При  этом  необходимо  разграничивать  законные 

льготы при исчислении налогов.[5,38] 

Учитывая, что налоговым законодательством предусмотрен обширный ряд 

льгот  для  отдельных  категории  налогоплательщиков,  а  также  по  отдельным 

видам  объектов  налогообложения,  вопрос  повышения  эффективности 

налогового  контроля  за  льготами  является  актуальным.  Однако  как  системно 

проводить  данный  контроль  до  сих  пор  не  исследован.  В  настоящее  время  в 

республике  не  один  государственный  орган  не  осуществляет  комплексную 

оценку  эффективности  налоговых  льгот.  Поэтому  целесообразно  разработать 

методику «оценки эффективности налоговых льгот». 

Исследование вопроса об обоснованности  и целесообразности разработки 

(определения)  методических  особенностей  алгоритма  мониторинга  и  оценке 

эффективности  различных  видов  налоговых  льгот,  показало,  что  если  и 

возможны  какие-либо  отличия,  то  они  вполне  могут  быть  отражены  в  рамках 

единого методического подхода. 

Это предопределяется следующими обстоятельствами: 

-  Характер  рассматриваемых  льгот  по  налогам  (сборам,  взносам)  один  и 

тот же - это так называемые стимулирующие льготы. Стимулирующие льготы 

предполагают  установление  целевых  показателей.  Следовательно,  расчет 

экономической  (целевой)  эффективности  возможен  в  едином  методическом 

формате. 

-  Все  рассматриваемые  налоги  (сборы,  взносы)  –  это  недополучение 

бюджетных  доходов.  В  данном  случае  не  имеет  значения,  идет  ли  речь  о 

республиканском, местном бюджете, или о консолидированном бюджете, или о 

бюджете  какого-либо  внебюджетного  фонда.  Недополучение  доходов  в  целях 

расчета  бюджетной  эффективности  должно  соизмеряться  с  возможными 

дополнительными  доходами.  Значит,  расчет  бюджетной  эффективности  льгот 

по  различных  налогам  (сборам,  взносам)  также  должен  быть  методически 

однороден. 

-  Размер  ставок  налогообложения  и  налоговой  базы,  отличия  по 

налогооблагаемой 

базе, 

особенности 

налогового 

контроля 

и 

администрирования  и  т.д.  –  все  это  важно  с  точки  зрения  анализа  причин 

эффективности или неэффективности той или иной льготы. Однако для расчета 

эффективности данный фактор не имеют значения. 

-  Оценка  социальной  эффективности  налоговых  льгот  методически  также 

будет  схожей  для  всех  видов  налогов  (сборов,  взносов).  Составление 

показателей  социального  развития  методически  однородно,  даже  если 

302

 

 

сравнивать  «обычные»  льготы  и  льготы,  специально  предназначенные  для 

решения социальных задач. 

Таким  образом,  методология  мониторинга  и  оценки  эффективности 

налоговых  льгот  по  отдельным  видам  налогов  и  сборов,  поступающих  в 

бюджеты  различных  уровней  бюджетной  системы  Республики  Казахстан 

должна быть единой. 

Зарубежный  опыт  практической  оценки  эффективности  налоговых  льгот 

подтверждает  не  только  возможность,  но  и  необходимость  методологически 

одинакового подхода к оценке эффективности всех видов налоговых льгот  

При разработке данной методологии, можно выделить 3 категории льгот: 

1)

 

Освобождение  от  уплаты  налогов  отдельных  лиц  или  категории 

плательщиков,  например,  от  уплаты  налога  на  имущество  освобождаются 

инвалиды I и II групп или ветераны войны; от уплаты налога на транспортные 

средства  освобождаются  карьерные  автосамосвалы  грузоподъемностью  свыше 

40  тонн;  также  налогоплательщик  вправе  выбрать  специальный  налоговый 

режим; [2,67] 

2)

 

Снижение  налоговой  ставки,  например,  налогооблагаемый  доход 

юридических  лиц,  зарегистрированных  и  осуществляющих  деятельность  на 

территории  специальной  экономической  зоны,  подлежит  обложению  налогом 

по  ставке  20  процентов,  юридические  лица,  для  которых  земли  является 

основным средством, производства, уплачивают налог по ставке 10 процентов 

от  доходов,  полученных  от  непосредственного  ее  использования,  ставка  в 

размере 10 процентов применяется в том случае, если юридическое лицо имеет 

доход, связанный с непосредственным использованием земли (растениеводство 

и животноводство) в размере более 50 процентов от всего объекта обложения. 

При этом юридические лица должны вести раздельный учет; [2,67] 

3)

 

Налоговый  кредит  (отсрочка  уплаты  налогов  без  начисления 

процента). [2,67] 

Выше  указанные  категории,  как  индикаторы  оценки,  могут  наглядно 

показать шкалу роста или снижения эффективности использования льгот, что в 

дальнейшем  может  способствовать  гибкости  и  подвижности  налогового 

регулирования,  которая  создаст  сферу  применения  в  общем  механизме 

государственного регулирования экономики. [1,c.50] 

Таким  образом,  на  сегодняшний  день  налоговые  льготы  становятся 

способом  формирования  долгосрочных  целей  на  основе  функционального 

моделирования развития экономики и одновременно средством их достижения, 

что позволяет сочетать механизмы регулирования и саморегулирования. 

Ключевым  моментом  реализации  данной  методики  в  системе 

стратегического 

регионального 

управления 

становится 

достижение 

согласованности  между  налогоплательщиком  и  государством  на  основе 

мотивации  и  общих  интересов.  А  это  в  свою  очередь  позволяет  повысить 

уровень  экономики  и  уровень  жизни населения.  Базу  регулирования и  оценки 

налоговых  льгот  можно  расширить  благодаря  использованию  опыта 

зарубежных стран, что позволит повысить самообеспеченность и саморазвитие  

страны 

303

 

 

Меры  правительства  в  сфере  регулирования  налоговыми  льготами  могут 

оказывать  огромное  влияние  на  экономический  рост,  поступления  доходов  и 

уровень бедности страны в целом, и регионов в частности.  

 

Литература 

1 Ермекбаева Б.Ж. Лесбеков Г.А. Основы налогообложения. Алматы. 2012.  

2 Нурумов А. Налоги Республики Казахстан и развитых стран 

3 Закон Республики Казахстан от 24 апреля 1995 года № 2235 «О налогах и 

других обязательных платежах в бюджет» 2015 г. 

4 А.С. Булатов «Экономика» Москва, 1998 г. 

5 Г. Карагусова «Налоги: сущность и практика использования» Алматы, 

«Каржы-Каражат» 

 

 

ДАҒДАРЫСҚА ҚАРСЫ БАСҚАРУ –ЭКОНОМИКАЛЫҚ 

ҚАУІПСІЗДІКТІ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУДІҢ НЕГІЗІ 

 

Амренова Ғ.Қ. 

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 

Астана қ., Қазақстан Республикасы 

E-mail: amrenova1969@mail.ru 

 

 

  Ешкім  ешқашан  дағдарыстан  қорғап  қалуға  кепілдік  бермейді. 

Дағдарыстық  жағдай  аяқ  астынан  болады.  Дағдарыс  кәсіпорындарды  қызмет 

саласына,  қызметкерлер  санына,  өнім  сапасына  және  басқа  жағдайларға 

қарамай-ақ  таңдайды.  Дағдарыстық  жағдай  көптеген  себептердің  әсерінен 

пайда  болады[12].  Олардың  ішінде,  табиғат  апаттарын,  экологиялық,  қаржы, 

азаматтық  немесе  құқықтық  дағдарыстарды  айтуға  болады.  Кәсіпорынның 

алдын  ала  дайындалған  дағдарысқа  қарсы  бағдарламасының  болуы,  оның 

болашаққа деген ұмтылысының айқын көрінісі. 

  Экономикалық  әдебиеттерде  дағдарысқа  қарсы  басқарудың  көптеген 

анықтамалары  бар.  Кейбір  авторлар  дағдарысқа  қарсы  басқаруды  «нақты  бір 

борышқордың  кәсіпорында  қолданатын  дағдарысқа  қарсы  нысандар  мен 

әдістердің  жиынтығы»  деп  түсінеді[12].  Дағдарысқа  қарсы  басқару 

микроэкономикалық категория болып табылады және кәсіпорынның жойылуы 

мен  қайта  жандануы  кезіндегі  өндірістік  қатынастарды    қамтиды.  Ресейлік 

экономист  Э.А.Уткин  дағдарысқа  қарсы  басқару  дегенде,  кәсіпорынның 

нарықтық  қызметінде  мүмкін  қиыншылықтардың  болмауына,  оның  өз  жеке  

қаржыларына  негізделген,  кеңейтілген,  ұдайы  өндіріске  және  тұрақтылыққа 

бағытталған  басқаруды  түсінеді.  Профессор  Э.М.Коротков  бойынша: 

«Дағдарысқа  қарсы  басқару  -  дағдарысты  алдын-ала  көре  білуге  көзделген 

басқару,  оның  белгілерін,  залалдарын  азайту  шаралары  талданып,  оны  ары 

қарай дамуға пайдалану»[12]. Дағдарыстың еркін және оңтайлы жақтарын атап 

өткісі  келетін  авторлар,  дағдарысқа  қарсы  басқаруды  керісінше,  «жақындап 

304

 

 

келе  жатқан  қиын  кезеңді  алдын-ала біліп,  даму  бағытын өзгертуге  мүмкіндік 

береді  деп  анықтайды».  Қазақстандық  экономист-ғалымдар  дағдарысқа  қарсы 

басқаруды  -  кәсіпорындағы  базистік,  өзгермелі  шамаларды  сақтап  қалуға 

бағытталған шараларды жоспарлау мен жүзеге асыру деп анықтайды. 

  Дағдарыс  кезеңінде  басқару  мен  сапа  мәселелері  өндірісті  сақтап  қалу 

үшін  шешуші  фактор  болып  табылады,  әлемдік  қаржылық  жағдайда  өнімнің 

немесе  қызметтің  бәсеке  қабілеттілігін  арттыруы  өте  маңызды[13].  Тәжірибе 

көрсетіп  отырғандай,  отандық  кәсіпорындардың  куйреуінің  басты  себебі 

кәсіпорынды  басқару  қағидалары  мен  әдістерінің  нарықтық  экономикаға  сай 

келмеуі.  Нарықтық  экономикада  дағдарысқа  қарсы  үрдістер  -  басқарылатын 

процестер,  сондықтан  елімізде  дағдарысты  қабылдау  концепциясын  анықтап, 

оған  қарсы  механизмді  қалыптастыру  аса  өзекті  мәселе  болып  отыр. 

Ғалымдардың зерттеуінше, дағдарысты қабылдаудың екі концепциясы бар[12]: 

1. 

Дағдарысқа  деген  қатынас  —  қолда  барды  сақтап  қалуға 

бағытталған. 

Мұнда дағдарыс кауіп және тосқауыл деп қабылданып, қатысушы 

тұлғалар немесе ұжым  үшін тәуелсіздігін жоғалтып алу қаупі болады. 

Осының нәтижесінде, жауапты тұлғалар дағдарысты теріс қабылдап, 

дағдарысқа дейінгі алдын алу шараларын жүзеге асырады. 

2. 

Дағдарысқа   деген   қатынас —  жаңашылдыққа   бағытталған.   Бұл 

жағдайда  дағдарыс  кәсіпорынның  эволюциялық  даму  үрдісіндегі 

жаңартуға  деген  қажеттілік  деп  қарастырады.   Мұнда дағдарыс, белгілі бір 

иррационалдық  немесе  дұрыс  емес  жасалған  мақсаттар,  ережелерден 

тазартудың әдісі болып табылады. Осының нәтижесінде, дағдарысты туғызған, 

бұрынғы  жағдайды  өзгертуге  әкелген  талаптар  ұтымды  шешіммен 

қарастырылады.  

  Дағдарысқа  қарсы  басқару  механизмі  ең  алдымен  кәсіпорында 

экономикалық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  етуге  бағытталуы  тиіс[2].  Дағдарысқа 

қарсы  басқару  механизмін  құраушы  негізгі  элементтері  ретінде  қаржы 

жағдайының  диагностикасы,  кәсіпорынның  бизнесін  бағалау,  маркетинг, 

ұйымдастырушы-өндірістік  менеджмент,  персоналды  басқару,  қаржылық 

менеджмент,  инвестициялық  саясат,  дағдарысқа  карсы  бизнес-жоспарлау, 

бизнес реинжиниринг үрдісін айта аламыз. 

  Кәсіпорындағы  экономикалық  қауіпсіздікті  қамтамасыз  ету  оның 

құрылған  мезетінен  басталады[9].  Дәл  осы  мезеттен  кәсіпкерлік  қызметті 

жүргізуші  фирманың  потенциалды  мүмкіндіктері  мен  қауіп-қатерлері 

анықталып,  зерттеледі  және  болашақта  фирманың  қызмет  ету  бағыты,  жеке 

мүддесі  мен  мақсаттары  нақтыланады.  Кәсіпорынның  экономикалық 

қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  механизмін  калыптастыру  мәселесі  тәжірибелік 

жағынан өте қиын және әдістемелік жағынан толықтыруды талап етеді. 

  Кәсіпорынның 

экономикалық 

қауіпсіздігін 

қамтамасыз 

ету 

- 

кәсіпорынның  күнделікті  өмірінде  қолданылып,  стратегиялық  сипат  алатын, 

менеджменттің  бар  мүмкін  болатын  әлеуетін  кешенді,  жүйелік  негізде 

қолданып, уақытша қиыншылықтарды жеңетін және нарықта өз орнын бекітіп, 

305

 

 

ары  қарай  дамытуға  арналған  дағдарысқа  қарсы  басқару  іс-шараларының 

жиынтығы. 

  Қазақстан 

Республикасының  егемендік  алған  кезеңінен  бастап, 

«экономикалық дағдарыс» термині елдің құқықтық - нормативті құжаттарынан 

берік орын алды[4]. Осындай  нормативті құжаттардың қатарына ҚР-ның "ҚР-

ның  Ұлттық  қауіпсіздігі  туралы»  Заңы,  ҚР-ның  экономикалық  қауіпсіздігінің 

Мемлекеттік  стратегиясы  жатады.  ҚР-ның  «ҚР-ның  Ұлттық  қауіпсіздігі 

туралы» Заңында экономикалық қауіпсіздік «ҚР-ның ұлттық экономикасының 

тұрақты  дамуына  және  экономикалық  тәуелсіздігіне  кері  әсер  ететін  үрдістер 

мен  факторлардан,  ішкі  және  сыртқы  жағдайлардан  қорғалған  жағдайы»  деп 

көрсетілген.  

  Ғалымдардың 

пікірінше, 

кәсіпорынның 

(фирманың, 

ұйымның) 

экономикалық  қауіпсіздігі  ғылыми  -  техникалық,  технологиялық,  өндірістік 

және  кадрлық  әлеуеттің  сыртқы  және  ішкі  экономикалық  қатерлерден 

қорғалған  жағдайы  және  оның  барлық  ресурстарын  тиімді  қолдану  арқылы 

ұдайы өндіріске қабілеттілігі[3]. Кәсіпорында экономикалық дағдарысқа қарсы 

басқару кәсіпорындағы барлық ресурстарды (өндірістік, технологиялық, еңбек, 

ғылыми-инновациялық,  қаржылық,  кәсіпкерлік)  ұтымды  пайдалана  отырып, 

дағдарыстардың  алдын-алу  және  ұдайы  даму  шаралары  жүйесінің  тиімді 

қызмет ету жағдайы. Басқа ғалымдардың пікірінше, экономикалық дағдарысқа 

қарсы  басқару  дегеніміз  -  жұмыс  істеп  тұрған  кәсіпорынға  мүмкін  болатын 

экономикалық  қатерлердің  қарсы  шаралар  жүйесіне  немесе  басқа  сөзбен 

айтқанда,  кәсіпорындағы  экономикалық  дағдарысқа  қарсы  басқару  жүйесіне 

тең болуы.   

  Өнеркәсіптік  кәсіпорындар  үшін  экономикалық  дағдарысқа  қарсы 

басқаруды бағалау өте маңызды. Себебі, қызметтегі белсенді әлеует дағдарысқа 

қарсы  дамуды  анықтайтын,  экономикалық  өсудің  кепілі  және  елдің 

экономикалық тәуелсіздігін, дағдарысқа қарсы басқару дағдарыстан  сақтайтын 

тұрақты  фактор  болып  табылады.  Оның  босаңсуы  кәсіпорынның,  мемлекеттің 

болжауға  мүмкін  болмайтын  зардаптарға  ұшырауына  әкелуі  мүмкін[2]. 

Кәсіпорынның  экономикалық  дағдарысқа  қарсы  басқару  ең  алдымен 

менеджерлердің  мүмкін  қатерлерді  көре  білу  және  алдын-алу,  пайда  бола 

бастаған  қиындықтарды  тез  шешіп,  оң  жолға  түсу  шараларын  жүзеге 

асыруымен байланысты. 

  Экономикалық дағдарысқа қарсы басқаруды камтамасыз етуді бағалауды 

аяқтай  отырып,  кәсіпорынның  табыстылығы  мен  рентабельділігін  талдау  жөн 

болады[3].  Кәсіпорынның  экономикалық  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету 

экономикалық  қатерлердің  алдын  алу  шараларын  өткізу  арқылы  жұргізіледі. 

Біздің  елімізде  кәсіпкерлер  үшін  нақты  экономикалық  еркіндікті  қажет  ететін 

нарық  аяғына  тұрды.  Мұндай  қадам  үшін  нарыққа  сай  еңбек  өнімділігін, 

тиімділікті,  тұтынушылар  мен  жабдықтаушылардың  алуан  түрлі  талаптарына 

икемделетін өндірісті  қамтамасыз  ететін  фирма  мәдениеті мен  басқару  жүйесі 

керек-ақ.  Дағдарысқа  қарсы  басқаруда,  фирманың  экономикалық  ең  тиімді 

басқару құралы ретінде, осындай әлеует бар.  

306

 

 

  Мемлекет  деңгейіндегі  кәсіпорынның  экономикалық  дағдарысқа  қарсы 

басқаруды  қамтамасыз  ету  тетіктеріне:  монополияға  қарсы  баға  саясаты, 

салықтық  реттеу,  өнім  және  қызмет  сапасын  мемлекеттік  реттеу,  импортты 

алмастырудың  және  отандық  кәсіпкерлікті  қолдаудың  мемлекеттік  саясаты, 

мемлекеттік  инвестициялық  саясат,  кәсіпорындарды  оңалту  және  санация 

жатса, кәсіпорын деңгейіндегі тетіктеріне: шығындарды басқару, өнім сапасын 

және  бәсекеқабілеттілікті  басқару,  өндірістік  әлеуетін  оңтайландыру,  еңбек 

ресурстары мотивациясы, контроллинг, кәсіпкерлік белсенділікті ынталандыру, 

маркетинг  және  логистика,  инвестицияларды  және  инновацияларды  басқару, 

бизнес реинжиниринг жатады.  

  Кәсіпорынның  экономикалық  дағдарысқа  қарсы  басқаруды  қамтамасыз 

ету  -  кәсіпорынның  күнделікті  өмірінде  қолданылып,  стратегиялық  сипат 

алатын, менеджменттің бар мүмкін болатын әлеуетін кешенді, жүйелік негізде 

қолданып, уақытша қиыншылықтырды жеңетін және нарықтағы өз орындарын 

бекітіп,  ары  қарай  дамытуға  арналған  дағдарысқа  қарсы  басқару  іс-

шараларының  жиынтығы  ретінде  көрсете  отырып,    дағдарысқа  қарсы  басқару 

кәсіпорынның  экономикалық  қауіпсіздігін  қамтамасыз  етудің  негізі  деген 

тұжырымға келдім[1]. 

  Экономикалық  қауіпсіздік  пен  дағдарысқа  қарсы  басқаруды  мемлекеттік 

реттеу  мүмкін  болатын  экономикалық  қатерлерді  талдау  арқылы  дағдарысқа 

қарсы      шараларды      жоспарлау  жолымен  қабылданған  шаралардың 

орындалуын  бақылап,  экономикалық  дағдарысқа  қарсы  басқару  жүйесінің 

тиімділігін  талдау  мәселелерін  анықтайды.  «Дағдарыстар  қайталанатын 

болады, ал біздің мақсат оны басқаруды үйрену. Әзірге бізде бұл орындалуда» - 

деп  елбасымыз  айтпақшы,  қазақстандық  дағдарысқа  қарсы  басқару 

менеджменті  басқа  елдерге  үлгі  болары  анық.  Дағдарысқа  қарсы  төтеп  беру  -  

экономикалық қауіпсіздігіміздің бірден-бір кепілі! 

 

Әдебиеттер 

1  Балдин  К.В.,  Белугина  В.В.,  Галдицкая  С.Н.,  Передеряев  И.И.  Банкротство 

предприятия. Анализ, учет, прогнозирование. - М.: Дашков и Ко, 2007.  

2  Жарковская  Е.П.,  Бродский  Б.Е.  Антикризисное  управление.  –  М.:  Омега-Л, 

2006.  

3  Зуб  А.Т.,  Панина  Е.М.  Антикризисное  управление  организацией.  –  М.: 

Инфра-М, 2007.  

4    Бирюкова  О.Ю.  Приемы  антикризисного  менеджмента.  –  М.:  Дашков  и  К, 

2011  

9  Родионова Н.В. "Антикризисный менеджмент". — М.: "ЮНИТИ", 2002. — с. 

223.  

10http://bigox.kz/dagdaryska-karsy-baskaru-kasiporynnyn-ekonomikalyk-

kauipsizdigin-kamtamasyz-etudin-negizi/ 

11  http://www.rusnauka.com/14_ENXXI_2013/Economics/6_137586.doc.htm 

 

 

307

 

 

МЕМЛЕКЕТТІК БАСҚАРУДЫҢ ЗАМАНАУИ ТӘСІЛДЕРІ МЕН 

ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ 

 

Амренова Ғ.Қ. 

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 

Астана қ., Қазақстан Республикасы 

E-mail: amrenova1969@mail.ru 

 

 

Еліміз  егемендік  алған  алғашқы  күннен  бастап  мемлекеттік  басқару  мен 

мемлекеттік  қызметтің  қазіргі  заманғы  тиімді  жүйесін  қалыптастыруға  баса 

назар аудартады. Осы орайда елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев Әбішұлы Үкімет 

алдына  міндет  етіп  қойған  әкімшілік  реформасы  республикамыздағы  бүгінге 

дейін  өзектілігімен  танылып  келе  жатқан  келелі  өзгерістердің  заңды  жалғасы 

болып  табылады.  Ол  ұзақ  мерзімді  «Қазақстан  2050»  стратегиясында 

көрсетілген кәсіби мемлекет құру негізінде іске асырылмақ.  Реформаға сәйкес, 

мемлекеттік  органдар  құрылымдарын  жетілдіру,  шенеуніктердің  жұмыс 

сапасына  баға  беру  негізінде  олардың  жалақыларын  ұлғайту,  мемлекеттік 

қызмет көрсетудің оң сапасына қол жеткізу, сыбайлас жемқорлықтың тынысын 

тарылту  және  басқа  да  маңызды  шаралар  Қазақстанның  әлемдік  бәсекеге 

барынша қабілетті 30 елінің қатарына кіруіндегі басты  өлшемдердің бірі болып 

қалмақ.  Елбасымыз  Н.Ә.Назарбаевтың  2014  жылы  жарияланған  «Қазақстан 

жолы  –  2050:  Бір  мақсат,  бір  мүдде,  бір  болашақ»  атты  Қазақстан  халқына  

жолдауында «Біздің міндет — Қазақстанда нарықтық экономика үшін оңтайлы 

болатын  мемлекеттік  қызмет  пен  басқару  құрылымының  осы  заманғы,  тиімді 

жүйесін жасау, басым мақсаттарды іске асыруға қабілетті үкімет құру, ұлттық 

мүдделердің  сақшысы  бола  алатын  мемлекет  қалыптастыру»  -  деп  айтып 

өткендей  саяси  сипаты  бойынша  да,  әлеуметтік  –  экономикалық  жағынан  да 

мемлекеттік басқарудың тиімділігін арттырудамыз[2]. 

  Мемлекеттің  біртұтастығы  мен  қоғамның  бірлігі  –  мемлекеттік  басқару 

тиімділігінің  нәтижесі,  олардың  қауіпсіздігін  қамтамасыз  ету  негізі  және 

халықтың әл-ауқатын арттыру болып саналады. Ал бұдан билік пен басқаруды  

ұйымдастырудың  жалпыжүйелік  нысанының  түпкі  маңызы  туындайды.  

Мемлекеттік  басқару  адамдардың  әлеуметтік  қызметін  және  соның  негізінде 

қалыптасатын  қоғамдық  қатынастарды  білдіреді.  Ол  әлеуметтік  ортада  жүзеге 

асатындықтан оған қоғамның әлеуметтік құрылымының тигізетін ықпалы зор.  

  Мемлекеттік  басқарудың  тиімділік  мәселесі  қазіргі  кездегі  ғылым  мен 

тәжірибенің  басты  назарындағы  мәселелердің  бірі  болып  табылады.Бұл 

мәселеге  шетел  және  ТМД  елдерінің  ғалымдары  да  өздерінің  ғылыми 

еңбектерін  арнағаны  белгілі.  Мемлекеттік  басқарудың  тиімділігінің 

категориясы  келесідей  түсініктер  арқылы  анықталады:  «қоғамдық  мақсаттар», 

«нәтижелер»,  «қоғамдық  қажеттіліктер  мен  мүдделер».  Олардың  әрқайсысы 

мемлекеттік басқарудың саяси астарымен бірге  өзіндік белгілерін анықтайды. 

«Қоғамды  мақсаттар»  -  түптеп  келгенде  –  бұл  саяси  мәнді  мақсаттар. 

«Нәтижелер»  -  (саясатта  көрініс  тапқан)  қоғамдық  қажеттіліктер  мен 

308

 

 

мүдделерді  қанағаттандырумен  байланысты  болатын  объектілер,  қызметтер, 

үрдістер.  «Мемлекеттік  ресурстар»  -  қоғамдық  мақсаттарға  сай  болу 

тұрғысынан  да,  құқықтың  негізделуі  жағынан  да  мемлекетпен  белгіленетін 

экономикалық, әлеуметтік, саяси, идеологиялық, ақпараттық капиталдары [3].  

Мемлекеттік  басқарудың  маңыздылығы  әр  кездің  экомоникалык, 

әлеуметтік мәселелерін қарастыруы негізінде жүзеге асырылады. Қазіргі таңда 

әлемдік  экономика  қаржы-экономикалық  дағдарыс  салдарынан  айыға  қойған 

жоқ.  Сол  себепті  мемлекеттік  басқарудың  тиімділігін  жетелдіру  барысында 

Н.Ә.Назарбаев 2015 жылы  Қазақстан халқына «Нұрлы жол - болашаққа бастар 

жол»  Жолдауында  «Кезінде  Ұлттық  қордың  не  үшін  құрылғанын 

қаперлеріңізге  салғым  келеді.  Оның  басты  міндеті  -  тұрақты  әлеуметтік-

экономикалық  дамуды  қамтамасыз  ету  және  экономиканы  сыртқы  қолайсыз 

жағдайлардан қорғау. Дәл қазір біздің осы қорымызды қажетке жарататын кез 

келді.  Қазақстан  өзге  елдердің  қателіктерін  қайталамай,  экономикалық  өсім 

үшін  ішкі  қорын  барынша  тиімді  пайдалануы  тиіс»-    деп  тиімді  басқарудың 

жаңа жолдарын қолға алған болатын[1]. 

  Мемлекеттік  басқарудың  тиімділігінің  түсінігін  анықтағаннан  кейін 

тиімділік  өлшемдерін  қарастырған  жөн.  Тиімділік    өлшемдері  басқарудың  

көрініс  табуының  белгілерін,  қырларын,  әр  түрлі  жақтарын  білдіреді.  Оларды 

талдау арқылы басқару деңгейі және сапасы, оның қоғамның қажеттіліктері мен 

мүдделеріне сәйкес келуі анықталады.  

Еліміз  өзінің  жаңа  даму  кезеңіне  қадам  басып  келеді.  «Қазақстан-2050» 

Стратегиясында Елбасы Н.Ә. Назарбаев белгілеп берген басымдықтарға сәйкес 

мемлекетті  басқару  жүйесін  одан  әрі  демократияландыру,  жекелеген  билік 

өкілеттіктерін жергілікті орындарға беру, жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту, 

ауылдық  деңгейдегі  әкімдерді  сайлау  сынды  көптеген  игі  мақсаттарды  жүзеге 

асыруға ерекше мән беріліп отыр. Осыған орай, елімізде мемлекеттік қызметтің 

дербес даму моделін әзірлеу жұмыстары қарқын алып, заңға да тиісті өзгерістер 

енгізілді [6].

жүктеу/скачать 7,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: