Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»
жүктеу/скачать 7,15 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН ЧЕРЕЗ ПРИЗМУ ПРОСТРАНСТВЕННОЙ МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА Подсухина О.В.
- ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ МЕЙРАМХАНА БИЗНЕСІНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫҢ ӘСЕРІ Алимбеков Д.А., Жолманова Н.Ж.
Литература 1 Мырзалиев Б.С., Ыдырыс С.С., Мейрбеков А.Т., Турысбекова Г.К. Кластеры как новая форма конкурентных отношений в современной экономике. Монография. – Алматы: Нұрлы Бейне, 2013. – 272 c. 2 Послание Президента Республики Казахстан Н.А. Назарбаева народу Казахстана «Казахстан на пути ускоренной экономической, социальной и политической модернизации», февраль 2005г.
177
РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН ЧЕРЕЗ ПРИЗМУ ПРОСТРАНСТВЕННОЙ МОДЕЛИ РАЗВИТИЯ ТУРИЗМА Подсухина О.В. Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева, Республика Казахстан, г.Астана e-mail: podsuhina.olga@mail.ru
Казахстан не только может, но и должна стать высокодоходной отраслью народного хозяйства. Современная практика показывает, что для этого не достаточно иметь ряд туристских ресурсов. К развитию туристской индустрии необходимо осуществлять комплексный подход. И в первую очередь - это составление и разработка эффективных программ и концепций развития туризма в стране, а также предложение инвесторам, в том числе и зарубежным, привлекательных проектов. Все подобные программные документы базируются на фундаментальных знаниях, многовекторных маркетинговых исследованиях, а также на передовом мировом опыте в этой области экономики. Базовые модели, заложившие теоретический фундамент современных исследований территориальной организации туризма, появились во второй половине двадцатого века. При всем многообразии существующие туристские модели объединены в четыре класса: модели туристских путешествий, модели отбытий – прибытий, структурные модели и модели развития туризма. Пространственные модели развития туризма, отличающиеся большим многообразием, составляют особую группу динамических моделей. Они не только дают представление о структурах территориальных систем туризма, но и раскрывают движущие силы и этапы их эволюции, а также характер функционирования [1]. Наиболее интересной с практической точки зрения в классе пространственных моделей развития туризма является модель жизненного цикла туристской дестинации Р.В. Батлера с последующими ее модификациями [2]. Опираясь на концепцию жизненного цикла продукта американского экономиста Р.Вернона, он выделил шесть последовательных стадий эволюции туристской дестинации: разведка, вовлечение, развитие, укрепление, стагнация, упадок или обновление. Главным показателем перехода от одной стадии к другой служит изменение количества туристских прибытий и, кроме того, учитывается состояние природной среды и туристской инфраструктуры, а также отношение местного населения к приезжим. Для того, чтобы определить место или стадию жизненного цикла, на которой в данный момент находится Республика Казахстан в целом или отдельные туристские дестинации страны, в частности, необходимо оценить ряд основных показателей развития туристкой отрасли. Можно начать с изучения динамики туристских потоков. Согласно данным Пограничной службы КНБ РК количество посетителей, въехавших в Казахстан
178
возрос на 35% с 4,1 млн.чел. в 2010 году до 6,3 млн.чел. в 2014 году, а выехавших из страны с 6 млн.чел. в 2010 году до 10,4 млн.чел. в 2014 году (таблица 1). Таблица 1. Количество выезжающих/въезжающих посетителей
2010
2011 2012
2013 2014
Количество нерезидентов, въехавших в РК
4 097 387 5 685 132
6 163 204 6 841 085
6 332 731 Количество резидентов, выехавших из РК
6 019 171
8 020 400 9 065 579
10 143 710 10 449 972
Рост количества въезжающих туристов в РК значительно отстает от подобных показателей мировых лидеров в сфере туризма. Если рассмотреть этот же показатель за 2014 год у наших ближайших соседей, то мы увидим, что по данным ЮНВТО он в два раза больше, чем в Киргизии (нашим конкурентом по некоторым видам туризма в регионе), где это показатель равен почти трем млн. туристов и почти в семь раз меньше, чем у Российской Федерации (около 30 млн. туристов) [3]. Основными генерирующими странами, формирующими туристские потоки для Казахстана, являются: Республика Узбекистан – 33%, Российская Федерация - 27,7%, Кыргызская Республика – 20,6%. Из стран дальнего зарубежья это: Китай – 3,6%, Турция – 1,6%, Германия – 1,2, США и Великобритания – 0,4% [4]. Из данной статистики видно, что основная часть посетивших нашу страну (около 80%) – это резиденты наших ближайших соседей. Из них велика часть тех, кто приехал в страну в поисках работы, и рассматривать их как полноценных туристов не стоит. Основные цели посещения иностранных туристов указаны в таблице 2. Если
рассмотреть психографическую характеристику основного контингента туристов, на которую оказывают влияние такие характеристики туристов как: склонность к переменам, готовность к приключениям и риску, степень консерватизма, требования к комфорту в путешествии и интеллектуальный уровень туристских запросов, то американский психолог С.С. Плог выделил два крайних типа личностей – психоцентрики и аллоцентрики [5]. Конечно же характеристика внутренних и международных туристов в Казахстане различна. Причем она меняется не только в зависимости от формы туризма, вида туризма, но и от стадии жизненного цикла туристского центра, который является объектом посещения на текущий момент. Например, можно предположить, что иностранные туристы, приехавшие в Казахстан из дальнего
179
зарубежья с такими целями, как лечебно-оздоровительный туризм, культурно- познавательный и экологический туризм, в большинстве своем – аллоцентрики. Им свойственен высокий уровень активности, возможность общения с местным населением. Они хотят иметь гибкий график туристской программы и туристского маршрута, они стремятся открыть новые туристские районы и не требуют высококатегорийных средств размещения. То есть с точки зрения иностранного туриста на международном рынке туристские центры Республики Казахстан находятся на стадии разведки. Она характеризуется небольшим числом прибытий, плохой транспортной доступностью места назначения для иностранцев, отсутствием должной инфраструктуры. Дестинацию посещают единичные туристы, привлеченные нетронутой природой и самобытной культурой.
Таблица 2. Распределение туристов-нерезидентов по целям поездок 2010
2011 2012
2013 2014
ВСЕГО в том числе: 594 161 584 303
519 222 586 038
679 018 Отпуск и отдых 28 687 16 489
38 522 52 373
109 085 Посещение друзей и родственников 21 203
17 619 19 891
15 465 - Деловые и профессиональные цели
540 562 544 390
457 683 512 089
564 579 Лечебные оздоровительные процедуры 30 168
145 827
- Религия и паломничество 20
128 1 171 - Посещение магазинов 3 429
4 842 2 498
755 - Прочие цели 230 667
482 4 358
5 354
И, наоборот, если рассмотреть внутренние поездки казахстанцев по отечественным хорошо известным курортам и туристским центрам, то их посещают в большинстве своем психоцентрики. Их привлекают уже известные им туристские центры, небольшие расстояния, которые можно преодолеть на автомобиле, они избегают инокультурного влияния, не склонны к риску. Если далее рассмотреть такой показатель как отношение местного населения к приезжим, то многим отечественным туристским центрам именно по этому показателю свойственна стадия вовлечения. Она наступает благодаря инициативе местных жителей, которые активно включаются в обслуживание туристов и организуют их прием. Туристы вызывают интерес у местного населения, охотно вступающего с ними в тесный контакт. Местное население таких курортных зон как Боровое, Баянаул, оз.Балхаш, туристских центров в Алматинской и Мангистауской обл. активно предлагают собственное жилье для размещения туристов,
180
транспортировку туристов берут на себя, оказывают услуги гидов, проводников и экскурсоводов, продают товары народного промысла, сувенирную продукцию. Число прибытий начинает расти, подталкивая местные власти к созданию туристской инфраструктуры. Последние несколько лет Казахстан активно пытается перейти на следующую стадию – стадию развития. К 2030 году планируется вхождение Казахстана в топ-30 стран мира по рейтингу конкурентоспособности туризма и путешествий. Разработана «Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года» на основании кластерного подхода. Создание туристского кластера фактически определяет позиционирование территории и влияет на формирование положительного имиджа региона, что в целом создаст высоко интегрированные туристские предложения и конкурентоспособные туристские продукты. В Казахстане возможно создание пяти туристских кластеров: Астана, Алматы, Восточный Казахстан, Южный Казахстан и Западный Казахстан [6]. Но анализ основных показателей, свойственных этому этапу развития туристской дестинации, говорит о том, что мы все еще находимся на стадии вовлечения. Даже в пиковые сезоны количество приехавших туристов не превосходит число постоянных жителей. Международным инвесторам предлагается большое количество очень перспективных и привлекательных инвестиционных проектов. В силу сложившейся на текущий момент экономической ситуации в стране, с девальвацией национальной валюты, считается выгодным вложение инвестиций в казахстанский рынок. По данным Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан в стране принято немало мер по изменению ситуации. Сформирована система стимулирования инвестиций; создана новая институциональная структура; снижаются административные барьеры. Данные меры по совершенствованию законодательства в сфере туризма, государственная поддержка сферы туризма посредством программ Фонда «Даму», реализация Национальных якорных туристских проектов позволит достичь поставленных целей [7]. Рассмотренные в статье модели имеют прикладное значение. Их можно применять в маркетинге туристских дестинаций, при принятии стратегических решений, они служат надежной базой для планирования туристского освоения и развития территорий. Знание этапов эволюции туристского центра позволяет управлять жизненным циклом дестинации и удлинять его.
1 Александрова А.Ю. География туризма: учебник.- М.: КНОРУС, 2009. - 592с.
2 Темный Ю.В., Темная Л.Р. Экономика туризма: учебник. - М.: Советский спорт, 2003. 3 «Edition UNWTO 2015: www.unwto.org/pub 4 Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан: www.stat.gov.kz
181
5 Щербакова С.А. Геоэкономика международного туризма. - Смоленск: Универсум, 2004 6 «Концепция развития туристской отрасли Республики Казахстан до 2020 года» от 19 мая 2014 года № 508 7 Сайт Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан: www.mid.gov.kz
ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАҒДАРЫСТЫҢ ӘСЕРІ Алимбеков Д.А., Жолманова Н.Ж. Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Астана қ., Қазақстан Республикасы e-mail: nazik.zholmanova@mail.ru
реформалар, даму» атты кезекті Қазақстан халқына жолдауында: Заманның беталысын өздеріңіз көріп отырсыздар. Аса күрделі, қиын кезеңге аяқ бастық. Жаңа қатерлері мен тың мүмкіндіктері қатар өрбіген жаһандық ахуал біздің көз алдымызда өзгеруде. Алпауыт елдердің текетіресі мен өзара санкциялар алмасу дүниені тұйыққа қарай бастауда. Біздің басты экспорттық өнімдеріміздің дүниежүзілік нарықтағы бағасы еселеп құлдырады. Бүгінгі ахуал – біздің жетістіктерімізді сынға салып, елдігімізді шыңдай түсетін уақыт тезі. Жауапты сәтте бірлігімізді сақтап, еліміздің игілігі үшін аянбай тер төгуіміз керек.Сәт сайын құбылған аласапыран заманға сай амал болуы керек. Ең жақсы жоспар – уақыт талабына бейімделе алатын жоспар. Біз де заманның беталысына қарай межелерімізді белгілеп, жоспарларымызды жөндеп отырамыз. Біздің мақсатымыз – елі бақытты, жері гүлденген қасиетті Отанымыз Қазақстанды «Мәңгілік Ел» ету! Әлемдегі ең дамыған 30 мемлекеттің қатарына қосылып, бай да қуатты елдермен иық түйістіру. Біз бұл мақсатымызға міндетті түрде жетеміз» - деп бүгінгі жаңа қатерлері мен тың мүмкіндіктері қатар өрбіген жаңа жаһандық нақты ахуалда дамудың басты бағыттарын айқындау жолы көрсетті. Осы дағдарыстың әсерінен бізге шикізатық емес саланы дамытудың маңызы арта түсуде. Туризм – табыс көзі мен кез-келген мемлекет экономикасының бір бөлігі. Дамыған мемлекеттерде ЖІӨ-нің 10 пайызы туристік кластердің үлесіне тиеді, Ал бізде тек -1 пайызға де жетпейді Сол үшін туризмнің өсу нүктелерін зерттеу керек.»- деп атап көрсетті. Егербір турист өз қаржысының 20-25%-ын тамақтану жұмсайтынын ескерсек, Қазақстанда қоғамдық тамақтандыру орындарының қызметін дамыту арқылы, туристердің қажеттілігін қанағатандыру арқылы еліміздің экономикасын да дамытуға болады [1]. 182
Еліміздің экономикасы тұрақты, халықтың әл-ауқаты орташа деңгейде дегенімен, доллар бағамының жоғарылап, ұлттық теңгеміздің құнсызданып, дағдарыс халықтың күнделікті тұрмысына өзгерістер енгізіп отыр. Күнделікті ас мәзірі тұрғындардың қалтасына қарай құрылатындықтан, мейрамхана мен дәмхана табалдырығын аттаушылардың саны да азаюда. Ал дағдарыс уақытындағы олардың жағдайы қандай және отандық мейрамхана нарығы қаншалықты өзгеріске түседігін қарастырайық. ҚР Республикасы Статистика агенттігінің мәліметіне сәйкес, 2014 жылы Қазақстанда қоғамдық тамақтану орындарының саны 23 мыңға жеткен. Ал бұл салада тамақ өнімдері мен сусындарды ұсыну бойынша қызмет көрсету көлемі 269320,5 млн теңгеге дейін жеткен [2]. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 15%- ға артқан. Шын мәнінде, мейрамхана ашу тәуекелділікті қажет етеді. Статистика бойынша, жыл сайын ашылатын бес мейрамхананың кемінде үшеуі 3 жылға жетпей, әр түрлі факторлардың әсерінен жабылып қалады екен. «Мейрамхана» атына лайықты мейрамханалар желісі қазіргі таңда көп емес, жергілікті менталитет талаптарына сәйкес біздің нарықта банкет залдары, түрлі кофеханалар бар. Мұндай атауға сай болу үшін кәсіпкерлер өздері естіп- біліп көрмеген түрлі стандарттармен, түрлі параметрлермен танысуы керек. Көпшілігі мейрамхана ашудан ұтылмаймыз деп ойлағанмен, осындай деңгейге келгенде сапалы ойыншылардың саны нарықта өте аз деуге болады, дегенмен осы мейрамханалардың саны мен сапасы жыл сайын артып отыр. Қазақстандық қоғамдық тамақтану саласындағы мейрамханалар сегментінің көлемі 4,5%-ды құрайды. Ал бар мен кафелердің үлесі — 50%. Аталған сегментегі айналымның үлесі жыл сайын 800-900 млн долларды құрайды. Кәсіпорындардың иелері салған қаржысын 3-4 жылда қайтарып ала алады. Егер жобаның түсімі жоғары деңгейде және жергілікті нарықта бәсекеге қабілетті болған жағдайда шығынды 6-9 айда өтей алады. Нарықтағы мейрамханалардың бағасы қолданыстағы бизнес бағасына қарай анықталады. Сонымен, мейрамхана түсімі нарықтағы бағаға, мемлекет экономикасы мен шикізат өндірісіне тәуелді болады. Мұндай жағдайда дәмханалардағы азық- түлік отандық өндірушілерден — 40%-ды, егер өнімдер шетелден әкелінсе кіріс 5-15%-ды құрайды.
саны мен орындар саны жылдан-жылға өсіп отырған. Қазіргі әлемдік дағдарыс барлық нарыққа әсер етуде. 2015 жылдың тамыз айының соңынан бері шикізат бағасы - теңге еркін айналымға жіберілгеннен кейін 30%-дан 70%-ға дейін өзгерді. Бастапқыда жалға беру бағасы индексацияға байланысты болғанымен олардың да бағасы да 70%-ға көтерілді. Қазіргі кезде кәсіпкерлер үшін жағдай оңай емес болып отыр. Бірі бұған көнсе, екіншілері келесі жылдың қаңтар айындағы есеп нәтижесіне сеніп, келесілері жағдай реттелуін күтуде. Бірақ осы саладағы тәжірибені негізге алатын болсақ, 2016 жылы көптеген мейрамханалар, әсіресе орындарды жалдап отырған мейрамханалар желісінің 50%-ы жабылып қалуы мүмкін. Жалға алу бағасы төмендейді, бірақ біраз күтуге тура келеді.
183
Ас мәзіріне келер болсақ, мамандар тағамдар үшін отандық тауарлар сатылып алынып жатыр, алайда тауар жеткізушілер бағаны жоғарылатып отыр. Қазіргі девальвация жағдайында мейрамханалар ондай сұранысты орындай алмайды. Қазақстандық мейрамханалар нарығында ішкі және сыртқы дизайндар көбінесе шығыс үлгісіне ұқсатып жасалады. Еуропалық тағамдары сәнге айналғанымен көпшілігі шығыс тағамдарын ұнатады.Жылдың соңына қарай еліміздегі мейрамханалардың 40% жұмысын тоқтатуы болмаса банкрот деп жариялануы мүмкіндігі жоғары. Рестораторлар импорттың қымбаттауы мен келушілер санының күрт азайуынан кірісі азайып, деваоьвация бизнесті тығырыққа тірелгендігін айтады. Онымен қоса, мейрамхана ғимаратын доллармен жалға алған кәсіпкерлер төлемді жаңа бағаммен беруге мәжбүр екен. Елордада элиталы, көздің жауын алатын мейрамханалар жетерлік, тек, қазір олардың көпшілігі қаңырап тұр. Девальвация нәтижесінде адамдар ақшасын санап, үнемдеуге көшті. Мейрамханалардың орта чегі 30 пайызға дейін қысқарды. 2015 жылы клиенттер сәл азайса, 2016 жылдан бастап тіпті күніне бірен-саран адам келеді. Бірақ келушілер үнемшілдігінен емес, мейрамханаларда тамақ бағасының өте жоғары болып кеткеніндігі тұтынушылар санын азайтып отыр. Ал кәсіпкерлер өз кезегінде бағаны өсірмесе, шығынданатындығын алға тартады. Мейрамхана иелері тағамның бағасын орта есеппен 10-15%-ға қымбаттатқан. Себебі мәзірдегі астың жартысынан астамы импорттық азық- түлікпен дайындалады, импорттық тауарладың бағасы 70 %-ға дейін өсті, Соған қарамастан шеттен келетін тауарды отандық өніммен алмастырып жатыр, бірақ Жерорта теңізінің балығы мен Балтық асшаянын Қазақстанның қай жерінен табыла қоймайтындығы айқын [3].
Сурет 1.
Қазақстан Республикасы бойынша қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының желісі Ескерту - [2] мәлімет негізінде авторлармен құрастырылған 17 211 19 853
19 343 20 208
23 241 765 939
1 053 034 999 923
1 047 085 1 196 199 0 200 000
400 000 600 000
800 000 1 000 000 1 200 000 1 400 000 2010 2011
2012 2013
2014 бірлік
отыратын орын саны 184
Мейрамхана бизнесін дағдарыс бірден келмейді, біртіндеп әсер етеді. Мейрамханаларға бару әдет болып қалыптасып қалғандықтан, қаржылық мәселелердің туындауына қарамастан, адамдар мейрамханаға баруын бірден тоқтатып қоймады. Дағдарыстың алғашқы белгілері бірінші қымбат мейрамханаларға әсер етті, себебі ақша мәселесі келушілердің бірінші орында болғандықтан, олар арзанырақ жерлерден тамақтана бастады. Тіпті бай клиенттердің өзі, қымбат мейрамханаға барудан бірден бас тартпаған, бірақ сол жердегі шығындарын біраз қысқартып, елде жоқ тағамдарға деген тәбетін төмендетуге тырысқан. Дағдарыстың толқыны орта және бюджеттік баға диапозонындағы мейрамханаларға кешірек жетті. Дегенмен мейрамхана бизнесіндегі дағдарыстың басында, оларға қымбат мейрамханалардан келген келушілермен орын толтырылған. Дағдарыс ұзақ мерзімге созылған жағдайда, адамдар біртіндеп кез келген мейрамханаға бардан бас тартатыны анық. Арзан тағам түрлерін ұсынатын фаст-фуд орындарына дағдарыс тәуекелі төмен болады, себебі, ол ардайым сұраныста болады. Көп орындарда жұмыс орындары қысқарып, тұтынушылық себеттің қымбаттауы жүрек жалғап алатын мұндай орындарға келушілер саны артады. Мейрамхана бизнесіндегі мәселелердің бірі – өнімге деген бағаның жоғарылауы. Жабдықтаушылар дағдарыс кезіндегі шығындарының орнын толтыру мақсатында өзінің өнімдерін жоғары бағамен сатуға мәжбүр болады, соны әсерінен мейрамханаларда бағасын көтереді, ол өз кезегінде келушілердің санын азайтады. Мейрамхана бизнесіне дағдарыс тек қана кері әсерін тигізеді деп айта алмаймыз. Әлсізі және танымал емес мейрамханалар өздерінің клиенттері мен персоналын бірден жоғалтып, нарықта өзінше бір тазалау процесі жүреді. Соның нәтижесінде нарықтың басқа ойыншылары аудитоияны жаулап алу және бағалы кадрларға ие болады, өзінің бизнесін сақтап қалу үшін дағдарыстан шығудың жолдарын қарастыра бастайды. Дағдарыс кезінде мейрамхана бизнесіне келіп жатқан шығындар мен күрделі мәселелер туралы айтып өттік. Енді осы мейрамханалар өз клиенттері мен білікті кадрларын сақтап қалып, ары қарай табысты жұмыс атқаруы үшін қандай жолдарды қарастыру керек соған назар аударайық.
Маркетингті қарастыру. Егер мейрамхан иесі қаласа кез келген орынды төмен бағалық категориядағы орынға ауыстыруға болады. Ол ең біріншіден бағасы жоғары элиталы мейрамханаларға қатысты. Олар өздерінің бір қатар тағамдарын ауыстырып, орташа категорияға ауыса алады. Бұл өте күрделі процесс, тұрақты клиенттер бұл жолды түсінбеуі мүмкін, бірақ басқа жол жоқ болса, амалсыз осы жолға сүйенуге тура келеді.
немесе жақын лауазымдарды біріктіруге, керексіздерін алып тастауға, даяшылардың санын қысқартуға болады.
қымбат тағамдарды арзан тағамдарға ауыстыру керек. Осылайша нарықтан 185
жойылып кету қаупі бар өнімдер қосылатын тағамдарды алып тастау керек. Ол үшін жабдықтаушылармен келісіп, жағдайды біліп алу керек.
қана – ет, картоп сынды негізгі түрлермен қатар, сонымен қатар, көк шөп, күнбағыс майы қосымша шығындарды да ескеру керек.
жұмысты жалғастырудың ешқандай мәні жоқ, оны жапқан дұрысырақ болады. Себебі мейрамхананы табыстың төмендеуінен жапқан, банкрот болып жапқаннан әлдеқайда жақсы. Ауыр кезеңде демала тұрып, дағдарыс өтіп кеткен соң мейрамхана есігін қайта ашуыңызға ешкім де кедергі бола алмайтындығы да ескеру керек. Дегенмен бұлай уақытша «отыру» үшін қосымша қаражат керек.
Сонымен, Қазақстаннның мейрамхана нарығы теңгенің құнсыздану мен доллар бағамының жоғарылауы әсерінен шикізат өнімдерінің қымбаттап, тұтынушылардың төлемқабілетілігінің төмендеуі есебінен орта есеппен 40% табысынан қағылып отыр. Дағдарыс кез келген бизнесті өз тұжырымдамалары мен стратегияларын қайта қарастыруға мәжбүрлейді. Қымбат тағамдарлы арзанырақ тағамдармен ауыстыру, штаттағы кадрлардың санын қысқарту, сырттан келген тағамдарды отандық өнімдермен алмастыру, мәзірді қайта қарастыру, тұтынушыларды тарту мақсатында әр түрлі науқандар ұйымдастыру және т.б. жолдар қарастырылады. Нәтижесінде нарықта өршіп тұрған бәселестік күрес күрделене түсіп, тек мықты және оңтайлы шешім таба білген мейрамханалардың табыс тауып, әрі қарай жұмыс жасауына септігін тигізеді.
жүктеу/скачать 7,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|