Сборник трудов международной научно-практической конференции «Современные экономические проблемы в области финансов, учета, управления и туризма»

186

 

 

Қазақстан  Халқына  Жолдауында,  Қазақстанның 2020  жылға  дейінгі  дамуында 

жаңа  межелер  көрсетілген.  Ал  туризм  ел  экономикасының  басымды 

бағыттарының бірі ретінде туризмді дамыту қажет.Туризм қазіргі таңда әлемдік 

экономикада  маңызды  салалардың  бірі  болып  отыр.  Дүниежүзілік  Туристік 

Ұйымның  мағлұматы  бойынша  туризм  әлемнің  Жалпы  Ұлттық  Өнімнің 

оныншы бөлігін, халықаралық инвестицияның 11 астам пайызын құрайды [1]. 

Қазіргі  кезде  әлемде  болып  жатқан    экономикалық  дағдарыс    мұнай 

бағасының  төмендеуі  Қазақстанның  валютасы  теңгенің  құнсыздануына  алып 

келді.  Бұның басты себебі   елімізде ЖІӨ шикізаттық саланың есебінен  түсім 

алып  келуінде,  яғни    тек  қана  мұнай,  газ  және  т.б.  бағалы  кен 

орындарындарында  өндірілген  шикізаттар  өңделмей  тікелей  экспорталуынан 

болып  отыр.  Сондықтанда    қазіргі  кезде  шикізаттық  емес  саланы-  қызмет 

көрсету саласын дамытудың өзектілігі артуда.  Осы жерде тек қана шетелдіктер 

үшін  ғана  емес,  өз  еліміздің  тұрғындарына  қызмет  көрсетіп  пайда  табуға 

болатын қызметтің түрі – экскурсиялық қызмет. 

 Қазақстан  Республикасының  2001  жылғы  13  маусымдағы  №211  

«Туристік  қызмет  туралы»  заңында  экскурсия  терминіне  келесідей  анықтама 

берілген:  «Экскурсия  –  жеке  тұлғаның  уақытша  болатын  елдегі  (жердегі) 

туристік  ресурстарды  танымдық  мақсатта  жиырма  төрт  сағаттан  аспайтын 

уақытқа барып, көруі» 

Экскурсиялық  туризм-  туристердің  белгілі  бір  жердегі    табиғи 

ерекшеліктермен танысуын қамтамасыз ететін жұмыстар болып табылады.  

Экскурсияның  жеке  қызмет  ретінде  қалыптасуына  келер  болсақ, 

экскурсиялық іс - халық арасында мәдени-ағарту жұмысының маңызды белгісі. 

Оның  тарихы  жалпы  100  жылдан  асқанымен  ең дамыған кезі  өткен  ғасырдың 

70-80  жылдары.  Алғашқы  экскурсияға  себепші  болған  өткен  ғасырлардың 

қоғамдық  өмірі:  ол  кезде  жиі  діни,  әулие  жерлерге  қажылық  жасаумен 

байланысты болды. «Экскурсия» сөзі латын тілінен пайда болған. Орыс тіліне 

XIXғ  енгізген.  Басында  бұл  сөз  «әскери  шапшаңдық»,  кейіннен  «серуенге 

шығу», «жорық» деп белгіленген. 

Экскурсиялық  істің  қалыптасуы,  дамуы  мен  өрлеуі  музейлердің 

тарихымен  тікелей  астасып  жатыр.  Бұл  бірінші  кезекте  біркатар  қалаларда 

музейлердің  ашылуынан  да  байқалады,  Қазақстан  аумағында  тұңғыш  рет 

музейдің  ашылуын  1831  жылы  Неплюев  әскери  училищесінде  Орынбор 

өлкесінің  музейі  ашылған  еді.  Сондықтан  экскурсияға  шығу  алғашында 

мектептерде  кең  қанат жайды.  Тарихи  орындарға  бару,  табиғат  аясына  шығу, 

коршаған ортаны тану секілді іс-шаралардың маңызы зор екендігін озық ойлы 

мұғалімдер  нақты  білгендіктен,  көпшілігі  оқудың  осындай  белсенді  түрін 

таңдап алып жатты. Оқушылар мен гимназистер музейлерге, тарихи орындарға 

және  сәулет  өнері  ескерткіштеріне  баруының  нәтижесінде  оқудан  тыс 

экскурсиялар  да  пайда  бола  бастады.  Нәтижесінде  әрбір  облыста  тарихи-

өлкетану  музейлері  ашылды.  Олардан  басқа  аудан  орталыктарында,  шағын 

қалаларда,  кейбір  университеттер  мен  ғылыми орталықтарда  (Ғылым 

Академиясы,  т.б.),  ірі  мектептерде  сан  алуан  тақырыптағы  музейлер  жұмыс 

істеп, келушілерді қабылдады [2]. 

187

 

 

Тәуелсіздік  алғаннан  кейін  елімздің  тарихы  мен  мәдениетінің 

жандануына,  мәдени-тарихи  мұраларымызды  зерттеп,  оның  халыққа,  келген 

қонақтарға  көрсету  таныстыру  ісі  алға  қойылды.    Туризм  саласындағы 

орналастыру,  тамақтандыру,  тасымал  қызметін  сынды  экскурсиялық  қызмет 

негізгі  болмаса  да,  ол  тек  туристерге  ғана  емес,  сонымен  қатар  жергілікті 

тұрғындарға,  өзінің  туған  жерінің  көрікті  жерлері  мен  ерекше  нысандарын 

таныстаратын,  сол  арқылы  табыс  алып  келетін  қызмет  түрі.Тәуелсіздік 

алғанымызға  жиырма  бес  жыл  болып  қалса  да,  Қазақстандағы  экскурсиялық 

істің,  одан  түсетін  табыс  көлемі  көңіл  көншітпейді.    Төмендегі  кестеден 

елімізге келетін және шығатын туристердің санын көретін болсақ. 

Кестеден  көріп  отырғанымыздай,  2010  жылы        Қазақстанға  келген 

резидент  еместер  саны  4 097 387-  нан    2014  жылға  қарай    6  332 731-  ге,  яғни 

36%  -ға  артқан.    Ал  2010-2014    жылдар  аралығында  елімізден  шыққан 

резиденттер саны 43%-ға өсіп отыр [3]. 

Бірақ  осы  келушілерді  барлығы  экскурсия  жасады  дей  алмаймыз. 

Экскурсиялық  қызметпен  жеке  туристік  фирмлар,  қонаұйдегі  қосымша 

қызметкерлер,  мұражай  және  әр  түрлі  мәдени-тарихи  мекемелер  мен 

объектілердің  қызметкерлері,  ойын-  сауық  орындарында  арнайы  персонал 

қызмет  көрсететіндіктен,  еліміз  бойын  жылына  қанша    экскурсия 

жасалатындығы туралы нақты ақпарат жоқ.  

 

Кесте  1.  ҚР  2010-2014    жылдар  аралығында  келген  және  елімізден 

шыққан туристер саны 

 

 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

Қазақстанға 

келген  

резидент 

еместер саны  

4 097 387 

5 685 132 

6 163 204 

6 841 085 

6 332 731 

Қазақстаннан 

шыққан  

резиденттер 

саны 

6 019 171 

8 020 400 

9 065 579 

10 143 710 

10 449 972 

  

Осыған  байланысты  саланы  дамыту,  мәдени  ортаны  қалыптастыру 

жөніндегі  басты  стратегиялық  бағыттарды  көрсететін  және  алға  қойылған 

мақсаттарға  қол  жеткізу  жөніндегі  ic-шаралар  кешенін  қамтитын  неғұрлым 

басымдық берілген міндеттерді шешуге бағытталған бірқатар өзара байланысты 

шараларды қабылдау аса өзекті мәселе болып табылады. 

Қазіргі кезде еліміздегі экскурсия саласындағы басты мәселелер: 

-

 

елімізге    демалу  үшін  келетін  туристердің  саны,  шығу  туризміне 

қарағанда аздығы; 

-

 

Қазақстанға,  еліміздегі  жеке  өңірлер  мен  қалалардағы  экскурсиялық 

объектілер туралы жарнаманың болмауы; 

188

 

 

-

 

экскурсияның  жүргізетін мамандардың кәсіби біліктілігінің жетіспеуі; 

-

 

елімізде  болып  жатқан  оқиғалар  мен  мәдени  шараларды  өткізуде 

туристік  кәсіпорындар,  мемлекеттік  мекемелер  арасындағы  байланыстың 

әлсіздігі. 

Осы мәселелерді шешу үшін қазіргі таңда  ҚР Инвестициялар және даму 

министрлігінің  туристік  индустрия    комитеті,  жергілікті  әкімшіліктің  туризм 

басқармалары, 

туризм 

мамандарын 

даярлайтын 

оқу 

орындарының 

оқытушылары,  туристік  фирмалар  мен    туристік  ұйымдар  тығыз  байланыс 

орната отырып, осы мәселердә шешу жолдарын қарастыру мақсатында бірнеше 

шаралар  ұйымдастырып  жатыр.  2017  жылы    Астана  қаласында  өтетін  Астана 

ЭКСПО  «Болашақтың  Энергиясы»  көрмесі    елімізге    3  млн-нан  астам  турист 

келеді  деп  күтіліп отыр.    Бұл  осы  экскурсиялық  қызметті дамытудың  керемет 

мүмкіндігі.  Сондықтан  қазірден  бастап,  арнайы  тек  қана    Астана  қаласында 

емес,  оған  алыс-шақын  аудандарға,  еліміздің  басқа  қалаларына  туристік 

экскурсиялар 

ұйымдастырып,қызықтырып, 

болашақта 

да 

туристерді 

тартатындай мүмкіндік жасаған жөн. Тек қана шет тілін меңгеріп қана қоймай, 

қонақтармен жұмыс жасау, оларды тарту, баурап алуға қарым-қабілеті жететін 

жастарды мен кәсіби мамандар даярлау қажет.  

Сонымен,  экскурсиялық  қызмет  маңызды  әлеуметтік  міндеттерді 

орындайды,  олардың  арасындағы  ең  бастысы:  отандық  экскурсиялық  кешен 

мен  табиғи-рекреациялық  ресурстарды  тиімді  қолдану  негізінде  халықтың 

дүниетанымын,  ой-өрісін  нығайту;  басқа  әлемнің  елдері  арасында  мәдени 

құндылықтар туралы білім және тәжірибемен алмасу; экскурсия, жалпы туризм 

саласын  дамыту  мен  халықты  жұмыспен  қамтамасыз  ету,  еңбек  ресурстарын 

қалпына келтіру.Экскурсиялық қызмет туризмдегі негізгі қызмет түрі болмаса 

да,  табыс  пен  пайда  алып  келудің,  жағымды  имидж  қалыптастырудың  бірден 

бір жолы.  

 

Әдебиеттер 

1  ҚР  Президенті  Н.Назарбаевтың  Қазақстан  халқына  «Нұрлы  жол  - 

болашаққа  бастар  жол»  Жолдауы  [Электрондық  ресурс].  -  Кіру  тәртібі: 

http://akorda.kz/ru/page/page_218338_poslanie-glavy-gosudarstva-narodu-

kazakhstana 

2 

Экскурсия 

[Электрондық 

ресурс]. 

- 

Кіру 

тәртібі: 

https://kk.wikipedia.org/wiki 

3  Қазақстан  Республикасының  Статистика  комитетінің  ресми  сайты 

[Электрондық ресурс]. - Кіру тәртібі: http://www.stat.gov.kz 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

189

 

 

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ТУРИСТІК САЛА ДАМУЫНДАҒЫ 

РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ РЕСУРСТАРДЫҢ РӨЛІ 

 

Акишева Е.К.   

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті 

 Астана қ., Қазақстан Республикасы 

e-mail: akisheva_erkesh@mail.ru  

 

Бүгінгі  таңда  туризм  экономиканың  ең  жоғары  кірісті  және  үдемелі 

дамитын салаларының бірі. Туризм еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуын 

жеделдетумен  қатар,  өлкеміздің  абырой-беделін  арттыруға,  жұртшылықтың 

білім-танымының  жоғарылауына,  ақпарат  таратудың  жаңа  түрлерін  енгізуге 

ықпал  етеді.  Туризмнің дамуының жоғары  қарқыны,  валютаның  зор  түсімдері 

экономиканың  әртүрлі  секторларына  белсенді  әсер  етеді,  бұл  туристік 

индустрияның  қалыптасуына  көмек  береді.  Туристік  индустрия  туризм 

жүйесінің  бір  жағын  құраса,  туризм  жүйесінің  екінші  жағы  –  туристік 

ресурстар.  Туристік  рекреациялық  ресурстар  дегеніміз  табиғи,  тарихи, 

әлеуметтік-мәдени  объектілер,  туристік  көрсету  объектілері,  сонымен  қатар, 

туристердің  рухани  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға,  олардың  физикалық 

және  рухани  күштерін  қайта  қалпына  келтіру  үшін  көмек  беруге  қабілеті  бар 

басқа да объектілер. 

Туристік-рекреациялық  ресурстар –  туристердің  рухани,  рекреациялық 

қажеттілігін  қанағаттандыратын,  күш-жігерін  қалпына  келтіріп,  сергітетін 

табиғи (теңіз, көл, өзен жағалауы) және антропогендік (тарихи-архитектуралық 

көрікті  жерлер)  нысандар.  Туристік-рекреациялық  ресурстар  қатарына: 

курортты немесе  емдік демалыс (минералды су,  тау  баурайы, орман іші,  теңіз 

жағалауы),  сауықтыру  (ландшафты  климат жағдайлары,  қолайлы  жыл 

мезгілдері, суға түсу маусымы), спорттық-альпинистік (тау тізбегі, қия жарлар, 

шатқалдар  немесе  шөлді-шөлейтті,  халық  сирек  орналасқан  жерлерге)  және 

экскурсия-туристік  (тарихи,  мәдени,  археологиялық  ескерткіштер,  табиғаттың 

көрікті орындары, этнографиялық нысандар, мұражайлар, бірегей таңқаларлық 

техникалық құрылыстар) нысандар жатады [3]. 

ДТҰ  –  ның  ұсыныстарын  ескере  отырып  жүргізілген  талдау  мен  қазіргі 

тәжірибенің  негізінде,  қазақстандық  турөнімнің  екі  базалық  құрамдас  бөлігін 

баса көрсетуге болады: Жібек жолы бойындағы мәдени туризм (зиярат ету және 

дәстүрлі)  және  онымен  тығыз  байланысты  экооқиғалы  туризм  (сафари, 

рафтинг,  орнитологиялық,  треккинг,  аңшылық,  балықшылық).  Бұл  ретте  эко-

оқиғалы  туризм  үшін  Жібек  жолы  бағытымен  өтетін  ресурстары  бар 

аймақтарды: Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола 

облыстарын атап өткен орынды. 

Көрсетілген  басымдықтарға  сәйкес  бірінші  кезекте  игерілетін  мынадай 

аудандар мен тірек орталықтары анықталды: 

1. Іле (Алматы, Түрген, Есік, Талғар, Қаскелең, Ұзынағаш, Қапшағай.); 

2. Солтүстік Тянь-Шань (Кеген, Нарынқол, Жалаңаш, Шонжы, Көлжат.); 

190

 

 

3.  Жаркент-Талдықорған  (Жаркент,  Көктал,  Басши,  Текелі,  Талдықорған, 

Жаркент-Арасан курорты); 

4. Балқаш (Балқаш көлі, Балқаш өңірі.); 

5.  Солтүстік  Жоңғар  (Достық,Алакөл  көлінің  маңы,  Лепсі,  Лепсі  өзенінің 

маңы, Жарбұлақ, Көктұма, Сарқант, Арасан-Қапал курорты); 

6. Жамбыл (Тараз, Мерке, Мойынқұм ауданы); 

7.  Түркістан  (Түркістан,  Тұрбат,  Отырар,  Шәуілдір,  Баба-ата,  Кентау, 

Шаян); 

8.  Сайрам-Шымкент  (Шымкент,  Сайрам,  Арыс,  Шардара,  Сарыағаш, 

Ленгер, Ванновка); 

9. Жоғары Бұқтырма (Қатон-Қарағай, Беріл, Рахманов бұлақтары курорты, 

Марқакөл көлінің маңы); 

10. Маңғыстау (Фетисово, Ақтау, Ералиев-Құрық). 

Л.Н. Багрова, Н.В. Багров, В.С. Преображенскийлердің (1977) анықтамасы 

бойынша,  «табиғи-рекреациялық  ресурстар  –  бұл  рекреациялық  іс-әрекеттер 

үшін  комфорттық  қасиеттерге  толы,  белгілі  бір  уақыттарда  демалыс  және 

сауықтыру  жұмыстарын  ұйымдастыруға  болатын  табиғи  және  табиғи-

техникалық геожүйелер, денелер мен табиғаттың құбылыстары». «Әлеуметтік-

экономикалық  рекреациялық  ресурстарға»  тарихи-мәдениет  объектілері  және 

құбылыстар  жатады.  Бұл  ресурстар  бір  жағынан  материалдық  және  рухани 

болып  жіктелсе,  екінші  жағынан  қозғалатын  және  қозғалмайтын  болып 

жіктеледі [2]. 

Табиғи  кешендер  туристік  рекреациялық  ресурстар  класына  мынадай  үлгі 

бойынша өте алады:  

1)  Табиғи  кешендер  жаратылыс  бойынша  өмір  сүре  береді,  бірақ  туристік 

сұраныс болмаса, ресурстық сипаттама ала алмайды;  

2) Туристік сұраныстың болуы табиғи кешендерді тексеріп бағалауды қажет 

етеді;  

3)  Қоғамдық  қажеттіліктің  арқасында  өте  бағалы  табиғи  кешендер 

ресурстарға айналады;  

4)  Туристтік сұраныстардың көбеюінің арқасында нашар табиғи кешендер 

де өңдеуден өткізіліп, туристік ресурстар класына енгізіле бастайды. 

Туристік 

рекреациялық 

ресурстардың 

маңызды 

сипаттамалары 

төмендегідей: 

1. ТРЖ –нің потенциалдық сыйымдылығын анықтайтын қордың мөлшері; 

2. Ресурстардың таралу ауданы 

3. Пайдалануға болатын кезең 

4.  Көптеген  ресурс  түрлерінің  территориялық  тұрғыдан  қозғалмай  жатуы, 

рекреациялық инфрақұрылым мен ағымдарды өзіне шоғырландырып тартуына 

себепші; 

5. Ақша 

капиталының  аз  жұмсалуы  және  пайдалануға  кететін 

шығындардың  тым  жоғары  болмауы  инфрақұрылымды  жылдам  құруға  және 

әлеуметтік-экономикалық 

нәтижелер 

алуға 

болатындығы, 

сондай-ақ 

ресурстардың кейбір түрлерін өзінше қолдануға болатындығы; 

191

 

 

6.  Табиғатты  тиімді  пайдалану  нормаларын  сақтай  отырып,  культивация 

және  сапасы  жоғары  жабдықтарды  пайдалану  арқылы  туристік-рекреациялық 

ресурстарды көптеп пайдалану мүмкіншілігі. 

Туристік-рекреациялық  ресурстар  территориялық  туризмді  ұйымдас-

тыруды, туристік аудандар мен орталықтарды құруға, оларды мамандандыруға 

және экономикалық жағына әсерін тигізеді. 

Туризмнің  зерттеулері  өткізілген  бірталай  елдерде,  оның  ішінде  Кеңес 

Одағында  рекреациялық  география  мен  туризм  географиясы  ұғымдарының 

түсіндірілуінде  осындай  екіталайлық  кездеседі.  Мысалы,  туризм  географиясы 

атауы кездесетін жұмыстарда (Е.А. Котляров, 1978; И.И. Пирожник, 1985) бұл 

ұғым шын мәнінде рекреациялық географияға жатады.  

Әлемдегі  туризм  зерттеулерінде  туристік  ресурстар  мен  туристік 

қозғалыстың  шоғырлануы  арасындағы тәуелділікке  ерекше  назар  аударылады. 

Осындай  тәуелділік  нәтижесінде  кеңістікте  біршама  өзгерістер  пайда  болады, 

ал осындай өзгерістер географиялық зерттеулерде орын табуы қажет. Туристік 

кеңістіктер  «бет-әлпеті»  мен  олардың  жіктелуін  зерттеуде  де  географияның 

рөлі жоғары.  

«Рекреациялық  іс-әрекет»  пен  «туристік  іс-әрекет»  анықтамалары  қос 

мағыналы.  Бір  жағынан,  бұл  анықтамалар  адам  мен  халық  топтарының  іс-

әрекеттерін түсіндіріп тұрса, олармен рекреациялық шаралар, шаралар циклдері 

ұғымдары  байланысты.  Ал  екіншіден,  бұл  ұғымдар  қоғамның  халықтың 

демалыс  қажеттіліктерін  қанағаттандыруға  арналған  іс-әрекеттерін  (бұл 

демалыс ұйымдастырушылардың іс-әрекеті деп аталады) қамтиды.  

Негізгі 

категория 

ретінде 

«іс-әрекет» 

категориясын 

қолдансақ, 

рекреациялық  (туристік)  іс-әрекет  іліміне  кеңістік  пен  уақыт  қос  ұғымдарын 

енгізуіміз  қажет.  Біріншіден,  қандай  да  іс-әрекет  болмасын,  кеңістік  пен 

уақытта іске асырылады, екіншіден, осындай іс-әрекетте уақыт пен кеңістіктің 

ерекше  түрлері  қалыптасады  –  әлеуметтік  уақыт  бөлігі  болып  табы-латын 

рекреациялық  уақыт  және  рекреациялық  кеңістік –  әлеуметтік  кеңістіктің  бір 

бөлігі.  Әрине,  уақыт  пен  кеңістікті  бөліп  көрсету  –  бұл  зерттеу  тәсілі,  шын 

мағынадағы  рекреациялық  (туристік)  іс-әрекет  біртұтас  «кеңістік-уақытта» 

өтеді.  Өкінішке  орай,  әзірше  рекреациялық  «кеңістік-уақыттың»  зерттеу 

стратегиясы  анық  емес.  Сондықтан  аталған  пәндердің  нысанасы  жөнінде 

айтсақ,  біз  тек  рекреациялық  кеңістік  немесе  ойкуменаның  рекреациялық 

шағын жүйесі туралы айтамыз. 

Рекреациялық  кеңістік  –  рекреациялық  іс-әрекетті  ұйымдастыруымен 

байланысатын  әлеуметтік  және  мәдени  кеңістіктің  бөлігі.  Және  де  әлеуметтік 

кеңістік  яғни  адамдар  іс-әрекетінің  кеңістігі  рекреациялық  кеңістік  ретінде 

қарастырылуы  мүмкін  (мысалы,  өндірістік  кәсіпорындарының  өзі  де  қысқа 

мерзімді  демалыс  немесе  туризм  орындары  болуы  мүмкін).  Алайда  рекреация 

кеңістіктің басты функцияларының бірі болатын, оны ұйымдастыратын кеңістік 

алқаптары болып бөлінуі мүмкін. Рекреациялық кеңістік жеке және әлеуметтік 

кеңістікті  кеңейтеді,  ел  аймақтары  мен  әлемнің  мәдени  құндылықтарын 

қамтиды, мәдени түйісудің ерекше кеңістігі болып табылады.  

192

 

 

Туристік  кеңістік  рекреациялық  кеңістікпен  ұласады,  себебі,  біріншіден, 

туризм  – рекреацияның бір бөлігі, екіншіден, туристік іс-әрекет рекреациялық 

іс-әрекет сияқты белгілі бір кеңістік пен уақытта іске асады. 

Осыдан мынадай қорытынды жасауға болады: рекреациялық география мен 

туризм географиясының зерттеу объектісіне ойкуменаның рекреациялық шағын 

жүйесі  жатады.  Ал  екеуінің  зерттеу  пәндері  «рекреация»  мен  «туризм» 

анықтамалары  тең  болмағандықтан  әр  түрлі  болып  келеді.  Рекреациялық 

географияның 

пәніне 

халықтың  рекреациялық 

әрекетінің 

аумақтық 

ұйымдастырылуы,  ал  туризм  географиясының  пәніне  туристік  әрекетінің 

аумақтық  ұйымдастырылуы  жатады.  Ал  осы  пәндердің  әрқайсысы  өз 

саласының  іс-әрекетінің  аумақтық  ұйымдастырылуын  ТРЖ  арқылы  зерттейді 

[1].  

 «Демалыс»  және  «экскурсия»  дегеніміз    рекреациялық  іс-әрекеттің  бір 

бөлігі болып, рекреациялық географияның зерттеу шеңберіне кіреді. Ал туризм 

географиясына тек адам іс-әрекетінің бір түрі ретіндегі туризм кіреді. Адамның 

қандай  да  болсын  іс-әрекеті  кеңістік  пен  уақытта  іске  асырылады,  бірақ 

туристік  іс-әрекет  ерекше  географиялық  сипатына  ие.  Тіпті  туристік  іс-әрекет 

кеңістік  пен  уақыттың  ерекше  түрлерін  –  туристік  кеңістік  пен  туристік 

уақытты қалыптастырады деп айтсақ қате болмас. 

Туризм  де  рекреацияның  бір  бөлігі  болса  да,  өзінің  бұқаралық  сипатына 

байланысты рекреациялық іс-әрекеттен бөлек ерекшеленеді. 

 

Әдебиеттер 

1  Герасимов  И.П.,    Преображенский  В.С.  Основы  теории  рекреационной 

географии. – М.: Рекреация, 2006. – 221с. 

2  Ердаулетов  С.Р.  Туризм  географиясы:  тарихы  теориясы  қолдану  әдісі 

практикасы – Алматы.: Атамура, 2009.- 336б.  

3  Мироненко  Н.С.,Твердохлебов  И.Т.  Рекреационная  география.  -  М.: 

Рекреация, 2006. – 207c.   

 

 

АНАЛИЗ    СОВРЕМЕННОГО  СОСТОЯНИЯ  ИНДУСТРИИ  

ГОСТЕПРИИМСТВА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН 

 

 

Рустемова С.М. 

Евразийский Национальный Университет им.Л.Н.Гумилева 

 г. Астана, Республика Казахстан 

e-mail: sabiruwa1986@mail.ru 

 

 

Индустрия  гостеприимства,  являющаяся  одной  из  крупнейших  отраслей 

мировой  экономики,  в  настоящее  время  бурно  развивается,  благодаря 

социальному,  политическому  и  экономическому  прогрессу  за  последние 

двадцать лет туризм стал доступен широким слоям населения.  

193

 

 

Одновременно с ростом общего числа туристов заметное развитие получила 

инфраструктура  туризма  и  основной  ее  компонент  -  гостиничный  сектор, 

стремящийся  получить  свою  долю  бизнеса.  В  современных  условиях 

гостиницы вынуждены стремиться к расширению своего бизнеса. В последнее 

время  в  связи  с  рецессией  в  развитых  странах  мира  резко  обострилась 

конкурентная борьба в индустрии гостеприимства [1]. 

Выживание  и  рост  деловой  активности  -  важнейшие  направления  в 

деятельности  гостиничного  сектора  Казахстана.  Многие  предприятия 

гостиничного  сектора    уже  осознали  этот  факт  и  принимают  необходимые 

меры,  чтобы  обеспечить  себе  стабильное  будущее  путем  удовлетворения 

меняющихся потребностей клиентов и стимулирования повторных обращений 

за  предоставлением  гостиничных  услуг.  Многие  преуспевающие  гостиничные 

компании на своем собственном опыте осознали, что не могут позволить себе 

игнорировать  развивающиеся  рынки,  не  использовать  новые  подходы  к 

менеджменту и не внедрять передовые технологии.  

Многие  казахстанские  предприятия  гостиничного  хозяйства  столкнулись 

сегодня  с  серьёзной  проблемой  -  отсутствием  эффективной  системы 

управления.  Как  показывает  опыт,  экономические  преобразования  последних 

лет  не  только  не  улучшили  сервис  в  гостиничном  хозяйстве  Казахстана,  но  в 

ряде случаев качество обслуживания в нем снизилось. Особенно это ощущают 

на  себе  иностранные  туристы.  Вместе  с  тем  в  последнее  время  появились  и 

высокоразрядные отели, которые нуждаются в менеджерах разных уровней. 

К основным тенденциям развития предприятий индустрии гостеприимства 

в Казахстане можно отнести следующие: 

-  углубление специализации гостиничного и ресторанного предложения; 

-  образование международных гостиничных и ресторанных цепей; 

-  развитие сети малых предприятий; 

-  внедрение  в  индустрию  гостеприимства  новых  управленческих  и 

инновационных технологий. 

Углубление  специализации  предприятий  гостеприимства  взаимосвязано  с 

такой  важной  тенденцией,  как  образование  международных  цепей,  которые 

играют  огромную  роль  в  разработке  и  продвижении  высоких  стандартов 

обслуживания. 

Задача повышения конкурентоспособности Казахстана может быть решена 

только  в  том  случае,  когда  повысится  конкурентоспособность  каждой  его 

отрасли,  области  хозяйственных  действий  и  каждого  национального 

предприятия или организации. 

Индустрия    гостеприимства,  как  основа  развития    туристской  отрасли,  на 

сегодняшний день представлена  различными местами размещений. По итогам 

2015  года  в  целом  динамика  в 

Казахстане  в  2015  году    составила  рост    с  992 

объектов размещения до 1526, что характеризуется как интенсивное развитие.  

На  начало  2015  года  в  РК  функционировало  1526  мест  размещения 

вместимостью  83103  койко-места,  что  на  2,5%  больше  2013  года.  Основная 

часть  койко-мест  сконцентрирована  в  ВКО-19,2  %,  Карагандинской  области  -

11,7%  в  г.  Алматы-14,7%  и  г.  Астаны-  9,7%.  Гостиницы  без  категории    в 

194

 

 

количестве 875 составляют 34,7% рынка, что не является хорошим показателем. 

Коэффициент  загрузки  составил  24,9%,  в  гостиницах    с  категорией  составил 

44%, а самый высокий  в категории 5*. 

Несмотря на то, что наблюдается устойчивая тенденция роста, в основном, 

места размещения расположены в городах и крупных населенных пунктах. Для 

создания  комфортных  условий  туристам,  не  только    иностранным,  но  и 

отечественным,  учитывая  большие  расстояния  между  населенными  пунктами, 

важно их расположение вдоль автомобильных дорог на определенных участках.   

Вместе  с  тем,  отсутствие  условий  размещения  непосредственно  в  местах 

локализации  туристских  объектов  или  в  узловых  точках  тур  маршрутов 

препятствует  развитию  въездного  и  внутреннего  массового  туризма.  В 

результате  во  внутреннем  туризме  преобладают  однодневные  маршруты  с 

протяженностью  400-500  км,  что  свидетельствует  о    значительных  затратах 

времени  на  дорогу.  Такие  поездки  утомительны,  оставляют  плохие 

воспоминания у большинства туристов. 

В  странах,  делающих  ставку  на  развитие  туризма,  обычно  принимаются 

меры  законодательного  характера,  стимулирующие  развитие  туристской 

инфраструктуры,  в  частности  гостиниц.  При  этом  государственные  органы  и 

финансовые  учреждения  исходят  из  того,  что  инвестиции  в  туризм  создают 

новые  рабочие  места,  приносят  определенный  доход.  Поэтому  в  большинстве 

стран  принимаются  законодательные  решения,  способствующие  привлечению 

иностранных  и  внутренних  инвестиций    и    займов,    например  путем   

установления  для     них  налоговых льгот . 

Как  видно  из  аналитических  данных  79,7%  от  общего  объема  туристских 

услуг приходится на объекты размещения.  

Количество 

обслуженных 

посетителей 

в 

объектах 

размещения 

представлено ниже в таблице 1. 

Еще  одной  из  требующих  решения  проблем  является  тот  факт,  что  в 

условиях  мирового  финансового  кризиса  отечественные  инвесторы  не  будут 

рисковать  и  далее  вкладывать  средства  в  строительство  туристских  объектов.   

Создание  механизма  преференций  и  долгосрочного  кредитования  туристских 

организаций для развития инфраструктуры туризма способствует росту объема 

инвестиций в развитие конкурентоспособной индустрии туризма.  

Анализ  показал,  что      в  Республике  Казахстан  в  основном  посетители 

объектов  размещения  –  резиденты  (82,8%).  Казахстанские  посетители 

предпочитают останавливаться в некатегорийных отелях (43%),  а иностранные 

предпочитают высококлассные и полносервисные отели [2].  

Существует  также некий ценовой дисбаланс, который сдерживает развитие 

гостиничного  сектора  и  влияет  на  заполняемость  гостиниц.        Как  было 

выявлено,  немаловажное  значение  имеет    также  и  качество  обслуживания  во 

всех категориях. 

За  период  2009-2015  гг.  количество  объектов  размещения  посетителей 

повысилось  и  на  2015  года  составило  1678  единиц  (таблица  2).  С  целью 

повышения  конкурентоспособности  гостиничное  предприятие  должно 

195

 

 

обеспечивать  соответствующее  качество  обслуживания,  что  подтверждается  

сертификатом соответствия.  

Лидером  среди  регионов  по  заполняемости  гостиниц  стала  Атырауская 

область  с  показателем  в  59,7%,  на  втором  месте  расположилась  соседняя 

Мангистауская  –  40,1%,  а  замкнул  первую  тройку,  как  ни  удивительно, 

Жамбылский  регион  –  34,9%.  На  западе  страны  загрузка  номерного  фонда 

всецело  зависит  от  деловой  активности,  а  также  степени  развития 

промышленности.  Аутсайдерами  стали  Восточно-Казахстанская  –  14,1%, 

Карагандинская и Павлодарская области – по 15,8%. В то же время показатели 

по всем регионам остаются на уровне ниже среднего. 

В связи с низкой загрузкой номерного фонда всплывает вопрос о жесткой 

ценовой  политике  гостиничных  комплексов.  Между  тем,  по  сведениям 

экспертов  «Veritas  Brown»  [3],  на  рынке  существует  ценовой  сговор  и 

большинство  гостиниц  превышают  свои  базовые  и  корпоративные  тарифы. 

Средняя  стоимость  номера  в  сутки  в  брендовой  гостинице  среднего  класса 

Holiday Inn примерно равна расценке в небрендовой пятизвездочной гостинице. 

Среднесуточный тариф в брендовых гостиницах Алматы составляет $255–520, 

а в Астане достигает $600–720, включая НДС и стоимость завтрака. 

Основными  барьерами,  препятствующими  развитию  гостиничного  рынка, 

являются  слабый  уровень  квалификации  кадров,  отсутствие  научной  базы 

туризма и низкое качество предоставляемых услуг. 

Таблица 1 

Количество  обслуженных  посетителей  в  объектах  размещения  по 

категориям с 2010 по 2015 годы 

 

Показатель 

Годы 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

2015 

Посетители, 

всего 

196907 

18001087 

2278612 

2548868 

2845832 

3026227 

нерезиденты 

548313 

523022 

513580 

594161 

584303 

519222 

резиденты 

1416594 

1258065 

1765032 

2004707 

2261529 

2507005 

5* 

227380 

231081 

205947 

245378 

305189 

349173 

4 

278852 

241944 

211296 

270882 

393752 

407685 

3 

470638 

434079 

400753 

443488 

415973 

422668 

2 

142562 

143213 

141544 

150479 

131494 

156705 

1 

45173 

32667 

35260 

37340 

55874 

65740 

Без 

категории 

800302 

718103 

1283812 

1058992 

1204394 

1283262 

Примечание: составлено  по данным КАГиР [2] 

  

С  некоторых пор  добавилась еще одна  проблема  –  на рынке появился  ряд 

организаций, которые претендуют на комиссионное вознаграждение в качестве 

правообладателя  различного  контента  –  от  музыки,  звучащей  в  лобби  и 

ресторане,  до  ретрансляции  телевизионных  каналов  в  гостиничных  номерах. 

Все перечисленные факторы работают против этого бизнеса в Казахстане. Тем 

196

 

 

не  менее  предприниматели  не  теряют  оптимизма  и  продолжают  открывать 

отельные комплексы. 

Нельзя  не  отметить  и  растущую  заинтересованность  международных 

сетевых  компаний  в  выходе  на  казахстанский  гостиничный  рынок.  Эксперты 

считают  это  одним  из  признаков  перспективности  сектора.  Наблюдается  рост 

конкуренции  среди  отелей  в  Астане.  Согласно  данным  Агентства  по 

статистике,  72%  посетителей  прибывают  в  город  с  деловыми  целями,  что 

является результатом повышения бизнес-активности.  

Намечается  открытие  88-этажного  Abu  Dhabi  Plaza  (2017  год)  с  общим 

пакетом  инвестиций  в  $1,1  млрд  и  первого  продукта  группы  Accort  – 

«демократичного» отеля IBIS с 280 номерами (IV квартал 2016 года). В итоге в 

течение  ближайших  трех-четырех  лет  ожидается  пополнение  столичного 

номерного фонда на 1200 номеров. Следует отметить, что немаловажную роль 

в развитии гостиничного сектора Астаны уже играет будущая выставка EXPO-

2017, которая ориентировочно привлечет более 4 млн. человек. 

По  данным  западных  аналитиков,  в  Казахстане  кризис  в  большей  степени 

оказал  влияние  на  гостиничный  рынок  Алматы,  где  показатели  загрузки 

номерного  фонда  снизились  практически  на  16%  (38,4%  в  2007  году  против 

29,1% в 2008-м и 22,3% в 2009-м). Однако затем ситуация стала выправляться: 

в 2014 году средняя заполняемость увеличилась до 26,3%, а в I квартале 2015 

года достигла 45,1%.  

 

Таблица 2 

Количество мест размещения в РК с 2009 по 2015 годы 

 

Регион 

2009 

2010 

2011 

2012 

2013 

2014 

2015 

РК 

992 

1 149 

1 235 

1 494 

1 494 

1 526 

1 678 

Акмолинская 

84 

97 

123 

225 

231 

165 

228 

Актюбинская 

36 

40 

41 

38 

41 

50 

48 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматинская 

111 

142 

136 

216 

143 

135 

172 

Атырауская 

41 

43 

53 

57 

57 

55 

45 

ЗКО 

151 

27 

36 

39 

42 

51 

43 

Жамбылская 

27 

44 

41 

42 

48 

54 

65 

Карагандинская 

104 

111 

120 

129 

139 

148 

165 

Костанайская 

39 

45 

47 

57 

58 

70 

80 

Кызылординская 

34 

32 

31 

48 

43 

49 

55 

Мангистауская 

23 

25 

28 

27 

31 

44 

53 

ЮКО 

22 

58 

63 

70 

78 

122 

102 

Павлодарская 

57 

54 

54 

55 

59 

58 

60 

СКО 

36 

24 

32 

37 

44 

49 

54 

ВКО 

52 

205 

216 

219 

245 

245 

277 

г.Астана 

96 

96 

107 

120 

134 

140 

141 

г.Алматы 

79 

106 

107 

115 

101 

91 

90 

Примечание: составлено  по данным КАГиР [2] 

 

197

 

 

Деятельность  гостиничных  комплексов  в  южной  столице  определяет 

сезонность:  лето  считается  мертвым  сезоном,  повышенная  активность 

приходится на осенний период. В IV квартале 2015 года наблюдались высокие 

уровни  загрузки  отелей  благодаря  ряду  крупных  выставок  и  конференций  – 

KIOGE,  Agro  World  Kazakhstan,  KazUpack,  Power  Kazakhstan,  World  Food 

Kazakhstan 

и  других.  Что  касается  среднесрочных  перспектив,  то 

предполагается  ввод  в  эксплуатацию  около  850  дополнительных  номеров, 

однако есть вероятность, что сдача объектов не уложится в срок. 

 Если  говорить  о  прогнозах  развития  гостиничного  рынка  Казахстана  в 

ближайшую  пару  лет,  то  с  учетом  достаточно  стабильного  экономического 

развития  положительная  динамика  будет  увеличиваться.  Отмечается  отток 

клиентов в более демократичный сегмент – то есть в трех- и четырехзвездочные 

отели.  В  первую  очередь  это  касается  делового  туризма,  поскольку  компании 

стали экономить средства и искать варианты размещения сотрудников за более 

приемлемую  цену.  С  другой  стороны,  наблюдается  тенденция  роста  цен  на 

гостиничные номера в пятизвездочных отелях: если в 2014–2015 годах они вели 

достаточно  гибкую  ценовую  политику,  то  уже  на  следующий  год  суточные 

тарифы увеличатся.  

жүктеу/скачать 7,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: