Семинар Ежелгі замандағы Қазақстан
жүктеу/скачать 127,63 Kb.
|
1 семинар Оразбеков
Оразбеков Нұрзат Саматұлы 23-ДСТК-31 семинар Ежелгі замандағы Қазақстан 1.1. . Қазақстан аумағындағы тас ғасырына (палеолит, мезолит, неолит) қатысты археологиялық ескерткіштердің ашылуы. Бөріқазған мен Шабақты. Орналасуы: Оңт. Қаз. , Жамбыл обл. Ерекшелігі: 5000-ға жуық тас құралдар табылды, бәрі де қашау мен үшкіртас-р. Шақпақата мен Арыстанды.Орналасуы: Маңғыстау түбегі мен Қаратауда.Ерекшелігі: ерте тас ғ. тұрақтарының ең көнелері, табылған құралдар Шығыс Африканың Олдувэй сайынан табылған ең көне құралдармен бір заманға жатады. Қазанғап, Тәңірқазған.Орналасуы: Оңт. Қаз. ОРТА ПАЛЕОЛИТ. Обалысай.Орналасуы: Жезқазған.Ерекшелігі: мустьерлік кезеңнің ең ежелгі тұрағы. Мұзбел.Орналасуы: Орт. Қаз. Қанай.Орналасуы: Шығ. Қаз. Ш. Уәлиханов атындағы көпқабатты тұрақ.Орналасуы: Арыстанды өз. бойында.Ерекшелігі: неғұрлым жақсы зерттелген тұрақ. КЕЙІНГІ ПАЛЕОЛИТ. Батпақ.Орналасуы: Орт. Қаз.Ерекшелігі: 300-ге жуық тас құрал табылған. Шульбинка.Орналасуы: Шығ. Қаз.Ерекшелігі: 5000 еңбек құралдар табылды. Семізбұғы.Орналасуы: Орт. Қаз.Ерекшелігі: түзу, кейде қайқы ас пышақ сияқты қырғыштар табылды. Бұқтырма, Шүлбі.Орналасуы: Шығ. Қаз. Ащысай.Орналасуы: Оңт. Қаз.Ерекшелігі: бизон, арқар, жабайы жылқы сияқты жануарлардың сүйектері және пышақ тәрізді тілгіштер табылды. Майбұлақ.Орналасуы: Жетісу. МЕЗОЛИТ Тұрақтар саны (жалпы Қаз. б/ша): 20-дан астам. Мичурин, Явленко.Орналасуы: Қызылжар қ., Есіл өзені бойы. Дүзбай.Орналасуы: Торғай ойпаны ауд. Ерейментау.Орналасуы: Ақмола. Қызылсу.Орналасуы: Маңғыстау. НЕОЛИТ. 150-ге жуық тұрақ, көне кен шығару, жерлеу орындары. Жезқазған өңірі.Ерекшелігі: жерлеу орындарының үстіне тас үйген, қабірдің қабырғасы тас плиталармен қоршалған, адамның басын батысқа қаратып, шалқасынан жатқызды. Усть-Нарым.Орналасуы: Шығ. Қаз.Ерекшелігі: құрал-саймандарға өте бай, өткір, ұсақ сынатастар көп табылды. Зеленая Балка, Қарағанды.Орналасуы: Орт. Қаз.Ерекшелігі: үй малының сүйектері табылды. Пеньки.Орналасуы: Солт. ҚазЕрекшелігі: тас шапқылар, жалпақ пышақтар, жаңқадан жасалған қырғыштар көптеп кездеседі. Сексеуіл.Орналасуы: Қызылорда обл.Ерекшелігі: табылған сүйектердің 80% қойлар мен сиырдікі. Қараүңгір.Орналасуы: Қаратау.Ерекшелігі: мекенінен табылған қыш ыдыстардың дөңгелек түптері қызыл бояумен боялған. 1.2. . Ежелгі адамның шаруашылығы мен тұрмысы. Уақыт өте алғашқы қауымдар тайпалық қауымға айналды. Бұл Хомо сапиенс дәуірінде болды. Рулық қауым аналық (матриархат) бойынша ұйымдастырылды. Қоғамдағы негізгі жұмысты әйелдер атқарды.Жоғарғы палеолитте өнер дамыды: үңгірлердің қабырғалары мен төбесінде жануарлар мен аңшылық көріністер бейнеленген. Әр қауымның өз территориясы болды. Барлық мүлік: жер, үй, қару ортақ болды. Жалпы жиналыста қоғамға қатысты мәселелер шешілді. Қоғамның ақсақалдары сайланды. Олар күрделі жалпы мәселелерді шешті. Олар аң аулайтын және малды қайда жаю керектігін анықтады. Күнделікті мәселелерді шешу үшін кейбір рулық қоғамдар бірігіп, басшыларды сайлады. Ерте (төменгі) палеолиттің бір жетістігі – көне адамдардың алуан түрлі тастан құрал-сайман жасағанда өте берік, өңдеуге оңай шақпақ тасты таңдауды үйренгені. Адамдар еңбек құралдарын жасаудың жаңа техникасын – соғу, престеу ретушін игерді.Кейінгі (жоғарғы) палеолитте адамдар жер шарының барлық климаттық белдеулеріне қоныстанды. Нәсілдер мен нәсілдік топтардың қалыптасуы басталды. Адамзат дамуының жаңа кезеңі басталды. Құрал-саймандарды жасау техникасы өзгерді: тегістеу, аралау, бұрғылау. Мезолит дәуірінде адамдар жануарларды қолға үйретіп, көкөніс өсіруді үйренді. Олар жерді қазатын таяқпен, кетменмен, астық үккішпен, орақпен, ерітіндімен өңдеді. Егіншілік пен мал шаруашылығы пайда болды. Жабайы иттер, қойлар, ешкілер, сиырлар, шошқалар, жылқылар қолға үйретілді.Мезолит дәуірінде ру қауымы күшейе түсті. Рулар бірте-бірте тайпаларға біріге бастады. Аңшылық, балық аулау және басқа да шаруашылық істері бірлескен күш-жігерді қажет етті. Әйелдер мен еркектер арасында еңбек бөлінісі басталды. Ерлер аңшылықпен айналысса, әйелдер терімшілікпен және егіншілікпен айналысқан. Кланның барлық мүшелерінің құқықтары тең болды. Қоғам жасына қарай үш топқа бөлінді: қарттар, ересектер, балалар. Қарттар салт-дәстүрдің, әдет-ғұрыптың сақшысы, дана тәлімгер болған. Балалардың ересектер қауымына өтуі арнайы ғұрыптар – бастамалар көмегімен жүзеге асырылды. Бізді қоршаған әлем туралы жаңа білімдер жинақталады, өмір сүруге көмектесетін дағдылар дамып, жетілдіріледі. Осылайша, адамдар қоректену аймағының ерекшеліктерін, жануарлардың әдеттерін, өсімдіктердің қасиеттерін және табиғи минералдарды білуі керек болды. Аң аулау кезінде алынған жарақаттарды шөптермен емдеудің алғашқы тәжірибесі, дислокация, абсцесс, жылан шағу және т.б. 2.1. Ерте палеолиттегі өнер мен діни түсініктердің қалыптасуы. Археологиялық дереккөздердің ішінде ежелгі адамдардың жерлеулері ерекше назар аударуға тұрарлық. Палеолит қорымдары әдетте жеке жиналған адамның бас сүйектері мен төменгі жақ сүйектерінен тұрады. Жерлеулердің сипатына қарап, ежелгі адамдар ақырет өміріне сенген деп болжауға болады. Бір қызығы, сол дәуірдегі көптеген бейіттерден «жерлеу мүлкі» деп аталатын заттар табылған. Оларға зергерлік бұйымдар (қабықшалар, кулондар, алқалар), құралдардың бөліктері31 және салт-дәстүрден, жерлеу асына немесе құрбандық шалудан қалған заттар32 жатады.Табылған заттар адамның қайтыс болғаннан кейін өз қызметімен айналыса беретіндігіне сенім білдіруі мүмкін. Бейітке қойылған заттар ғұрыптық сипатта болғаны анық. Екі маңызды палеолит мәдениетінің жерлеулері осыған байланысты. 2.2. Алғашқы өнер ескерткіштеріндегі антропо- және зооморфтық бейнелердің ежелгі қоғамдардың дүниетанымы мен мәдени идеяларын көрсететін өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың кейбіреулері: Антропоморфтық бейнелер: Антропоморфтық бейнелер – негізгі нысан ретінде гуманоидты фигуралар немесе адам дене мүшелері әрекет ететін бейнелер. Олар дерексіз немесе шынайы болуы мүмкін және олардың стилі қарабайыр эскиздерден егжей-тегжейлі және мәнерлі формаларға дейін болуы мүмкін. Көбінесе бұл бейнелер адамдардың, олардың әрекеттерінің, салт-дәстүрлерінің, мифологиялық жаратылыстардың немесе құдайлардың бейнелерін білдіреді. Алғашқы адамдар антропоморфтық бейнелерді өздерінің наным-сенімдерін, әлеуметтік иерархия турал идеяларын, салт-дәстүрлері мен рухани әлеммен байланыстарын жеткізу үшін пайдаланды. Зооморфтық кескіндер: зооморфтық кескіндер жануарларды немесе жануарлардың пішіндерін білдіреді. Олар шынайы немесе стильдендірілген, кейде тіпті фантастикалық болуы мүмкін. Көбінесе қарабайыр өнердің зооморфты бейнелері аңшылықпен, мал шаруашылығымен немесе мифологиялық тіршілік иелерімен байланысты. Олар сондай-ақ табиғат күштерінің символдық бейнелері ретінде қызмет етуі мүмкін, сонымен қатар тотемизммен немесе рухани жануарлармен байланысты болуы мүмкін. Жеңілдетілген пішіндер: Тарихқа дейінгі өнер көбінесе эмоциялар мен маңызды бөлшектерді ең аз сызықтар мен бөлшектермен білдіретін жеңілдетілген формалармен сипатталады. Бұл шектеулі техникалық мүмкіндіктер мен материалдардың қолжетімділігінен, сол кездегі көркемдік стиль мен символиканың ерекшеліктеріне байланысты болуы мүмкін. Символдық мағынасы: Алғашқы өнер ескерткіштеріндегі антропо- және зооморфтық бейнелер көбінесе терең символдық мағынаға ие. Олар әлеуметтік рөлдер туралы ақпаратты жеткізе алады. 2.3. Жартасқа сурет салу өнері – петроглифтер (Мыңшұңқыр, Өлеңті, Еңбек, Тесіктас, Шатыртас, Ақбидайық, Ақбауыр, Баянжүрек). Дәстүр бойынша барлық бейнелер петроглифтер деп аталады. тасқа ежелгі дәуірден (палеолит) орта ғасырларға дейін, үшінжақсы дамыған жүйе сенімді түрде барларды қоспағандабелгілері. Негізінен бұл жануарлардың бейнелері - бұғы,зубрлар, қабандар, жабайы жылқылар; олардың арасында жер бетінде жоқтар да бар.Ұзын шашты мамонттар мен қылыш тісті жолбарыстар бар. Тек анда-санда кездеседіадам фигуралары мен бастарының контурлары, дәлірек айтсақ, ғұрыптық маскалар. Тек кейінірек, Неолит дәуірінде олар қарабайыр тайпалардың өмірінен көріністерді бейнелей бастады - аңшылық,шайқастар, билер және кейбір түсініксіз рәсімдер. Мұндай композицияларшамамен б.з.б. 6-4 мыңжылдықтарға жатады. Және ең ертежануарлардың «портреттері» басым бейнелер жоғарғы палеолитке жатады,яғни олар қырық-жиырма мың жыл бұрын жаратылған. жүктеу/скачать 127,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|