Серия философия серия культурология

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                  
63 
 
ежегодной  Алматинской  конференции. – Алматы: 
КИСИ при Президенте РК, 2008. – 11 июня.  
2.  Лаумулин  М.Т.  Казахстан  в  современных 
международных  отношениях:  безопасность,  геополи-
тика. – Алматы, 2000. 
3.  Современные  глобальные  проблемы  мировой 
политики / Под  ред.  М.М.  Лебедевой. – М.:  Аспект 
Пресс, 2003. 
 
* * * 
В  данной  статье  анализируются  основные  аспекты 
политических  взаимоотношений  между  Республикой 
Казахстан и Китайской Народной Республикой.  
 
* * * 
In given article it is analyzed the basic aspects of 
political mutual relation between Republic Kazakhstan and 
the Chinese National Republic. 
 
 
 
 
Ш. М. Жандосова 
 
ГЕНДЕРНАЯ ПОЛИТИКА СОВРЕМЕННОГО КАЗАХСТАНСКОГО ОБЩЕСТВА 
 
Понятие  «гендер», «гендерные  отношения», 
«актуализация  гендера»  и  «гендер  и  развитие» 
стали  привычными  понятиями  в  активной 
женской  среде.  И  хотя  значение  и  роль  феми-
низма, а также все связанное с этим движением, 
по-прежнему  не  признается,  именно  феминизм 
заложил основу для будущих побед женщин над 
устоявшимися,  несправедливыми  к  женщинам 
традициями  и  стереотипами.  Благодаря  идеям 
феминизма,  и  особенно  его  интеграционным 
течениям, был совершен переход к партнерским 
гендерным  отношениям,  были  разработаны 
стратегия  и  тактика  внедрения  эгалитарных 
отношений в обществе. Однако, создание такой 
атмосферы,  в  которой  женщины  были  бы 
всесторонне  и  справедливо  представлены  и 
разделили  бы  на  равных  власть  с  мужчинами, 
остается  главной  целью,  за  осуществление 
которой борьба будет продолжаться [1].  
Анализируя  эти  три  этапа,  складывается 
парадоксальная ситуация с положением женщин 
в  Казахстане.  Например,  в  советское  время, 
женщина имела все привилегии для того, чтобы 
сочетать  профессиональную  и  семейную  роли. 
В  то  же  время  в  странах  Западной  Европы  и 
США  шла  усиленная  борьба  за  равноправие 
женщин.  
На мой взгляд, с обретением независимости 
Казахстаном,  мы  сохранили  лишь  только  лишь 
право женщин в области получения образования 
и  права  голоса  на  выборах  от  советского 
прошлого.  В  этой  связи  следует  отметить,  тот 
факт,  что  в  Западной  Европе  и  США 
существовало  движение  суфражисток – борьба 
за  избирательное  право,  в  то  время  как 
советская  власть  в 1917 г.  автоматически 
предоставило 
женщинам 
право 
голоса. 
Получается,  что  мы  одним  махом  потеряли  всё 
и теперь снова боремся за равноправие женщин, 
имевшим  немаловажное  значение  в  одном  из 
этапов 
развития 
Республики 
Казахстан. 
Особенно  поражает  логика  молодых  девушек. 
Например, высказывания типа: «Зачем женщине 
участвовать  в  политике,  ведь  она  потеряет  всю 
свою  женскую  природу?»  Исходя  из  сегодняш-
ней  политической  ситуации  и  массовых 
настроениях  в  обществе,  хотелось  бы  предло-
жить  способ  решения  гендерных  проблем 
Казахстана. Главной задачей нашего общества в 
современных  условиях  является  преодоление 
предрассудков  относительно  социальной  при-
надлежности  женщин.  Для  этого  необходимо 
начинать  воспитание  женщин  в  семье  как 
личности,  которая  имеет  равные  права  с 
мужчинами, а уже впоследствии решать вопрос 
на  политическом  уровне.  Как  писала  Бетти 
Фридан  «Эмансипация  начинается  в  душе 
женщины, а не у избирательного участка».  
Крушение  социалистической  системы,  а 
вместе с ней и патерналистской политики госу-
дарства  по  отношению  к  женщинам,  коренным 
образом  повлияла  на  изменение  социально-
экономического положения и статуса женщин 
В 
обществе  в  целом.  Вследствие  кардинальных 
изменений социально-экономических и полити-
ческих  условий  женщины  вынуждены  были 
осваивать  новые  роли  и  новые  статусные 
позиции  в  обществе.  В  то  время  как  многие 
отцы  семейства  из-за  закрытия  и  банкротства 
предприятий,  фабрик  и  заводов,  теряли  свое 
лидерство  в  семье  и  обществе,  женщины 
активно  осваивали  различные  виды  и  сферы 
экономической  деятельности.  Они  проявляли 
большую активность и настойчивость в поисках 
путей  и  средств  экономического  самообеспе-
чения в условиях реформирующегося общества, 
все  более  становились  основными  добытчи-
ками,  независимыми  и  самостоятельными. 
Многие международные эксперты отмечали, что 
в странах СНГ роль выживания на уровне семьи 
приняли  на  себя  женщины.  Они  брались  за 
любую  работу,  занимались  мелкой  торговлей  и 
челночным  бизнесом,  делали  все  возможное  и 
невозможное, чтобы обеспечить семью и детей, 

64
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
добиться  стабильности  и  достатка.  Когда  на 
место  государственного  патернализма  пришла 
политика 
либерального 
индивидуализма, 
женщинам  пришлось  решать  многие  проблемы 
и за себя, и за государство, и за мужчин, потому 
что ни государство, ни мужчины оказались не в 
состоянии должным образом решить возникшие 
проблемы.  
Активная  экономическая  роль  женщин 
привели  к  объективному  повышению  социаль-
ного статуса женщин в семье и обществе. Это, в 
свою  очередь,  привело  и  приводит  к  измене-
ниям гендерных ролей в семье, к формированию 
новых  гендерных  моделей  семьи  в  казахстан-
ском  обществе.  С  другой  стороны,  ликвидация 
существовавшей  системы  социальной  поддерж-
ки семьи, закрытие большинства детских садов, 
пионерских  лагерей,  медицинских  учреждений, 
ликвидация доступного медицинского обслужи-
вания, помощи многодетным матерям, социаль-
ных  гарантий  в  сфере  трудовых  отношений 
беременным  женщинам,  матерям  с  малолет-
ними детьми, резко ухудшило экономическое и 
социальное  положение  многодетных  женщин, 
матерей-одиночек,  женщин  без  профессиональ-
ного  образования  и  с  ослабленным  здоровьем. 
Единый, тщательно формируемый государством 
образ  верной  жены  и  уважаемой  матери 
семейства,  активной  труженицы  и  обществен-
ницы  подвергся  жесткому,  деструктивному 
воздействию  нарождавшихся  капиталистиче-
ских  отношений.  Единообразно  воспринимае-
мый статус женщины в обществе исчез.  
Современное  казахстанское  общество – это 
сложное  пространство,  на  которое  влияют 
традиции прошлого (полиэтнические гендерные 
традиции  досоветских  обществ,  особенности 
гендерных  традиций  советского  периода)  и 
настоящею  (влияние  запада  и  востока,  рост 
религиозности, 
социальная 
поляризация, 
возросшее  влияние  международных  организа-
ций  с  непременной  поддержкой  идей  гендер-
ного  равенства  и  т.д.).  В  этих  противоречивых 
условиях  формируется  новая  евразийская 
модель «гендерного режима» («порядка») казах-
станского общества.  
В  условиях  глобализации  и  интеграции 
Казахстана  в  мировое  сообщество  необходимо 
кардинальное  изменение  всего  уклада  жизни 
общества,  перестройка  экономики,  способов 
производства,  знаний  и  навыков  социальной 
деятельности  в  соответствии  с  требованиями 
новых  технологий  и  формирующихся  в  мире 
новых 
социально-экономических 
условий. 
Главным  критерием  развития  человека  должны 
стать  не  признак  пола,  расы  или  этноса,  а 
профессионализм,  компетентность,  ответствен-
ность и инициативность. Как отмечает директор 
Института  экономических  исследований  и 
Международной  экономики  Есентегулов  А.Е.: 
«Глобализация  мировой  экономики  и  рост 
научно-технического  прогресса  создают  в 21 
веке  новую  экономику,  основанную  на  инфор-
мационных  технологиях,  научных  знаниях  и 
инновационном  потенциале.  Производственная 
модель  роста  будет  активно  вытесняться 
моделью  роста,  основанной  на  человеческом 
развитии. В этой связи главными приоритетами 
национального 
развития 
и 
национальной 
экономики  должны  стать  образование,  знание, 
наука,  человеческое  развитие.  Небольшая  стра-
на «с узким» внутренним рынком как Казахстан 
может  достичь  высокого  уровня  экономиче-
ского  развития  в  глобализирующемся  и 
интегрирующемся  мире  только  за  счет 
опережающего  человеческого  развития,  высо-
кого  уровня  интеллектуального  и  иннова-
ционного  потенциала  и  эффективной  его 
материализации».  
Реализация  этой  стратегической  задачи 
перехода  к  новой  модели  социально-экономи-
ческого  и  технологического  развития  невоз-
можна  без  активного  и  всестороннего  участия 
женщин  в  экономической  и  политической 
деятельности.  Женщины  не  только  составляют 
большинство 
трудоспособного 
населения 
страны,  имеют  более  высокий  уровень 
образования, но и обладают в большей степени 
такими 
необходимыми 
качествами 
для 
деятельности  в  сфере  информационных  техно-
логий  как  внимательность,  аккуратность, 
ответственность, исполнительность, коммуника-
бельность,  большей  психологической  и  физио-
логической  устойчивостью,  чем  мужчины. 
Именно  подобные  качества  личности  более 
соответствуют  информационным  технологиям, 
в то время как индустриально-промышленные и 
добывающие  технологии  больше  требовали 
физической  силы,  выносливости,  решитель-
ности,  концентрированности  на  какой-то  одной 
деятельности  или  операции.  Поэтому  в  эпоху 
индустриально-промышленного  развития  чело-
веческого  сообщества  основной  производст-
венной  силой  были  мужчины.  В  век  элект-
роники – большей ее частью будут женщины.  
Повышения  доли  участия  женских  рабочих 
рук  в  производственном  процессе,  ее  все 
большей  востребованности  и  значимости  в 
эпоху информационных технологий, не менее, а 
то  и  более  значимыми  становятся  традиционно 
женские  сферы  трудовой  деятельности – 
образование,  здравоохранение,  культура.  От  их 
таланта,  профессионализма,  компетентности  и 
старания 
будет 
во 
многом 
зависеть 
формирование  необходимых  качеств  субъектов 
экономической  и  социальной  деятельности  для 
перехода общества в новое состояние. Именно в 
руках  женщин  как  никогда  ранее,  будущее 

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                  
65 
 
страны.  И  оттого,  насколько  полно  будут 
использованы в нашей обществе возможности и 
способности женского субъектного потенциала, 
будет  во  многом  определяться  место  и  роль 
казахстанского  государства  в  мировой  эконо-
мике  и  международной  политике.  Осознание 
этой  значимости  использования  и  развития 
способностей  и  возможностей  женщин  для 
преобразования 
казахстанского 
общества, 
явилось  бы  важным  шагом  на  пути  социально-
экономического  и  технологического  реформи-
рования к постиндустриальному состоянию.  
Возрастание  роли  и  значение  женщин  в 
экономике  и  политике  является  одной  из 
закономерностей  современного  исторического 
развития. Те страны, которые наиболее исполь-
зовали  женский  потенциал  развития  (Швеция, 
Соединенные  Штаты  Америки,  Австралия, 
Финляндия,  Канада,  Бельгия,  Дания  и  т.п.), 
являются  наиболее  высокоразвитыми,  устойчи-
выми  и  стабильными  в  своем  развитии.  На 
постсоветском  пространстве  Казахстан  имеет 
наиболее  высокую  возможность  использования 
женского  потенциала  развития.  Использовать 
эту  возможность  в  полной  мере – задача 
современной политики [2].  
 
 
____________ 
 
1.  Хасанова Г. Женщины и политика // Равенство 
возможностей. -  №4, 2003.- С. 5.  
2.  Сарсембаева  Р.Б.  Рыночная  трансформация 
Казахстанского  общества.  Опыт  гендерного  анализа . 
– Алматы: LEM, 2004. - С. 235-239. 
 
 
* * * 
Аталған  мақалада  қазіргі  заманғы  қазақстандық 
қоғамдағы гендерлік саясат мəселесі зерттелген. 
 
 
* * * 
The article is devoted to theoretical approaches in 
research of gender problems of a modern society. 
 
 
 
 
 
Д.А. Сиқымбаева 
 
ҚАЗІРГІ ТАҢДАҒЫ ДІНГЕ ҚАТЫСТЫ МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫҢ 
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ 
 
Дін  жəне  саясат  адамзат  қоғамы  пайда 
болғалы  бері  қоғамдық  бақылау  жүйесінде 
тығыз  байланыста  болып  келді.  Өткен  ғасыр-
ларда  барлық  қоғамдардың  басқару  жүйесінде 
діннің  ролі  басым  болса,  қазіргі  таңда  əлемнің 
көптеген  мемлекеттерінде  дін  мемлекеттік 
басқару жүйесінен шеттетілген. Себебі, адамзат 
тарихында
 
дін жəне саясаттың бірігуі қоғамдағы 
түрлі  қақтығыстар  мен  шиеленістерге  алып 
келген қайғылы оқиғаларға себеп болды. Қазіргі 
таңда  демократиялық  зайырлы,  азаматтық 
қоғамдарда  адам  жəне  оның  негізгі  құқықтары 
басты құндылық болып есептелінеді. Діни сенім 
жəне  ар-ождан  бостандығы
 
адамдардың  негізі 
құқықтарына жатады. Аталған құндылықтардың 
өздері батыс еуропа мəдениетіндегі шіркеу жəне 
мемлекет арасындағы ғасырлар бойы жүргізіліп 
келген  күрестің  нəтижесі.  Ұлы  Француз 
революциясынан  кейін  шіркеудің
 
мемлекеттен 
бөлінгендігі  жөнінде  жарияланып,  екі  саланың 
бір  біріне  араласпау  принциптері  жарияланады. 
Кейіннен бірқатар батыс еуропа мемлекеттері де 
осы  принциптерді  қабылдап,  шіркеуді  мемле-
кеттік биліктен шеттетеді. Дегенмен де зайырлы 
мемлекеттерде  дін  билік  жүйесінен  шеттетіл-
генімен  де,  қоғамдық  өмірде  өзінің  специфика-
лық қызметтеріннен шеттетілген жоқ.  
Адамдардың  ар-ождан  жəне  сенім  бостан-
дығын  жоғары  бағалайтын  батыстағы  көптеген 
мемелекеттердің  өзінде  белгілі  бір  шіркеудің 
немесе діннің мемлекеттік немесе ресми шіркеу 
деген  статустары  бар.  Алайда,
 
мемлекет  ресми 
түрде  мойындаған  діні  не  шіркеуі  бар  еуропа 
мемлекеттеріне  бұл  жағдай  зайырлы  демокра-
тиялық  сипатқа  еш  кедергі  келтірмейді.  Мəсе-
лен,  Англиядағы  англикандық  шіркеу,  Дания-
дағы  лютерандық  шіркеу,  Грециядағы  право-
славие  шіркеулерінің  қоғамдағы  тарихи-мəдени 
маңызына  басты  назар  аударылып,  оларға 
мемлекеттік  дін  деген  статус  берілгенімен  де
 
өзге  конфессия  немесе  дін  өкілдерінің  құқық-
тарына шек келтірілмейді. 
 
Еуроконституцияда  Еуропалық  Одақтың 
ұлттық  заңнама  шеңберінде  мойындалған 
шіркеу,  діни  ұйымдар  мен  қауымдастықтарды 
мойындайтындығы  жөнінде  айтылған.  Яғни, 
бұл  жағдай  Еуропалық  Одақта  мемлекеттік-
дінаралық  қатынастардың  ортақ  моделінің  жоқ 
екендігін  білдіреді.  Еуропалық  Одақ  мүшелері 
өз 
елдеріндегі 
конфессиялармен 
қарым-
қатынастарды өзі анықтайды.  
 
Посткеңестік  мемлекеттердегі  жағдайға 
келер  болсақ,  жаңадан  тəуелсіздіктерін  алған 
мемлекеттер  діннің  мемлекеттен  бөлінгендігін, 

66
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
сонымен  қатар  сенім  жəне  ар-ождан  бостан-
дығын  жариялады.  Ғасырға  жуық  қоғамдық 
сананың  негізін  құрап  келген  кеңестік  идеоло-
гияның  құлдырауы  жаңа  рухани  ізденістерге 
жол  ашады.  Батыстық  қоғамда  қалыптасқан 
құндылықтармен  қатар  діндер  нарығы  да 
бұрынғы одақтас мемлекеттерге кедергісіз еніп, 
кеңінен  таралуы  қазіргі  таңда  көптеген  қолай-
сыз жағдайларға себеп болды. Сол мəселелердің 
бірі  батыстан  келген  түрлі  жаңа  діни  ағымдар 
мен  ұйымдардың  дəстүрлі  мəдениет  пен 
діндермен бəсекелеске түсуі. Мемлекеттегі дінге 
қатысты заңдар мен халықаралық құқық қорғау 
актілеріне  сүйене  отырып,  жаңа  діни  ағымдар 
өздеріне  дəстүрлі  діндермен  қатар  статусқа  ие 
болуға ұмтылады.  
 
Дін  мəдениеттің  маңызды,  құрамдас  бөлігі 
болғандықтан қоғамдағы түрлі діндердің бəсеке-
лестігі
 
дəстүрлі  мəдениетке  кері  əсерін  тигізуі 
мүмкін.  Қазіргі  таңда  батыс  қоғамдарында 
шығыс  діндерінің  кеңінен  таралуы  мəдениеттің 
сақталуына  тиетін  қауіп  деп  қабылданады.  Сол 
себептен  де  Еуропаның  дəстүрлі  қоғамдарын-
дағы  діни  символдардың  көбеюі  қоғамда 
көптеген қайшылықтар туындатуда.
 
 
 
Қазіргі  таңда  Қазақстан  қоғамындағы  дін 
мен  саясаттың  ара-қатынасы  бірқатар  тарихи 
жəне  саяси  шарттарға  байланысты  құрылып 
отыр.
 
Қазақстан  территориясында  əлемдік, 
ұлттық  діндер  таралып,  қазақ  халқының  қоғам-
дық  өмірінде  іздерін  қалдырды.  Ислам  діні 
Қазақстанға алғаш алтыншы ғасырда келгенімен 
де, мемлекеттік дін болып Қарахан мемлекетінің 
тұсында  жарияланады.  Батыс  еуропа  мемлекет-
терімен  салыстырғанда  ислам  діні  бірқатар 
ғалымдардың  пікірінше  қазақ  қоғамына  терең 
бойлаған  жоқ.  Қоғамдық  жəне  мемлекеттік 
басқару  үрдісінде  исламға  дейінгі  қалыптасқан 
дала заңдары мен дəстүрлер доминантты болып 
келді.  Ислам  өзге  діндермен  салыстырғанда 
қоғамдық  өмірдің  барлық  салаларына  жан 
жақты  араласады,  ал  қазақ  мəдениетінде 
аталмыш  құбылыс  аса  байқала  бермейді. 
Дегенмен  де  ислам  діні  жергілікті  мəдениетке 
бейімделіп,  белгілі  шамада  ықпал  етіп,  қазақ 
мəдениетімен  сіңісіп  кетеді.  Қазақ  хандықтары 
Ресей  империясының  құрамына  кірген  соң 
Қазақстандағы  діни  ахуалды
 
Ресейдегі  діни 
саясат анықтап отырды.  
 
Кеңес  Одағының  жетпіс  жыл  бойы
 
рухани 
саладағы  жүргізген  саясатының  нəтижесі  əлі 
күнге  дейін  ықпалын  тигізуде.  Қайта  құру 
кезеңінде  ғылыми  атейзм  теріске  шығарылып, 
барлық  посткеңестік  мемлекеттерде  дінге  деген 
қызығушылық  артып,  қоғамдық  санада  барлық 
діни культтерге деген жағымды көзқарас қалып-
тасқан еді. Діни миссионерлік іс-əрекет рухани-
лықтың  қайта  жандануымен,  гуманитарлық  іс-
əрекеттермен  байланыстырылды.  Тəуелсіздік 
алғаннан  кейінгі  жиырма  жыл  ішінде  мемлекет 
жəне  дінаралық  қарым-қатынастар  арасында 
ұлттық  сана  сезімнің  өсуі  мен  діндер  туралы 
білімнің дамуына байланысты көптеген өзгеріс-
тер  жүрді.  Қазіргі  таңда  бұрынғы  кеңес 
мемлекеттерінде  ұлттық  идентификация  діни 
идентификациямен  тығыз  байланысты,  дін 
ұлттық  рухани  мəдениеттің  жаңғыртушы  күші 
деп  есептелінеді.  Сол  себептен  де  шетелдік 
миссионерлік іс-əрекеттер, түрлі батыстық жəне 
шығыстық  жаңа  діни  ағымдар  көпшілік 
тұрғысынан  кері  көзқарасқа  ие  жəне  жиі
 
қатаң 
сынға  алынуда.  Бұқаралық  ақпарат  құралдары 
мен  ғылыми  ортада  жаңа  діни  ағымдар  мен 
елдегі ежелден келе жатқан діндерді «дəстүрлі» 
жəне «дəстүрлі емес» деп ажырату қалыптасқан. 
Анықтай кететін жайт бұлай шартты түрде бөлу 
тек Қазақстан қоғамына ғана тəн емес, сонымен 
қатар  Ресей,  Беларусия,  Украина  тəрізді 
мемлекеттерге  ТМД  елдерге  тəн.  Аталған 
мемлекеттерде дін жаңа  мемлекеттің, қоғамның 
рухани  жаңғыртушы  күші,  ұлттық  мəдениетті 
сақтаушы  маңызды  фактор  деп  есептелінеді. 
Шетелдерде  тең  дəрежеде  қоғамдық  институт 
болып  қызмет  етуге  дағдыланған  жаңа  діни 
ағымдар  өздеріне  берілген  статусқа  қарсы 
болып, БАҚ арқылы наразылықтарын білдіруде.  
 
Қазақстан  Республикасының  Конституция-
сы  мен  «Діни  сенім  бостандығы  жəне  діни 
ұйымдар  жөнінде»  Заңы  өзге  посткеңестік 
мемлекеттердегі  тəрізді
 
мемлекеттің
 
діннен 
бөлінгендігі  жөнінде  жəне  мемелекеттің  діни 
ұйымдардың  іс-əрекеттеріне  араласпайтын-
дығын бекіткен. 
 
Алайда  соңғы  жиырма  жыл  ішінде  болған 
қоғамдық-саяси,  мəдени  өзгерістер  байланысты 
Ресейде,  Қазақстанда,  Беларусияда  жоғарыда 
аталған  Заңдарға  өзгерістер  енгізуге  ұсыныстар 
айтылуда.  Атап  айтар  болсақ,  жаңа  діни  ұйым-
дардың,  миссионерлік  іс-əрекеттерін  шектеу, 
діни  ұйымдарға
 
мемлекеттік  тіркеу  шарттарын 
күшейту  жəне  қоғамға  тарихи-мəдени  маңызы 
бар  жəне  дəстүрлі  болып  келетін  діндердің 
статусын  ресми  түрде  анықтап,  жан-жақты 
көмек  көрсету.  Көрші  Ресей  Федерациясы  мен 
Беларусия мелекетінде «Діни сенім бостандығы 
жəне  діни  ұйымдар  жөнінде»  Заңдарға  өзге-
рістер  енгізілмесе  де  мемлекеттік  биліктің 
қоғамға  дəстүрлі  болып  келетін  православие 
шіркеуіне  қоғамдық  өмірдің  көптеген  салала-
рында  қолдау  көрсетілуде.  Танымал  қоғамдық 
жəне саяси қайраткерлер, ғалымдар православие 
мəдениетін  жан-жақты  дəріптеп,  өз  ықылас-
тарын  білдіріп,  қоғамдық  санаға  кеңінен 
насихаттауда.  Білім  беру  саласында  «Дінтану» 
немесе  «Діндер  тарихы»  емес,
 
«православие 
мəдениетінің  негіздері»  атты  пəн  көптеген 
мемлекеттік  мектептерде,  өзге  дін  өкілдерінің 
наразылығына қарамастан жүргізіліп келеді.  

Вестник КазНУ. Серия философия. Серия культурология. Серия политология. № 1 (36). 2011                                                  
67 
 
 
Көп  конфессиялы  жəне  көп  ұлтты  мемле-
кеттерде  азаматтардың  түрлі  массалық  діндар-
лығы  көп  жағдайда  потенциалды  түрде  конф-
ликтогенді  фактор  болып  келеді.  Мемлекеттік 
негізі мен азаматтық қоғамы əуел баста конфес-
сиялы  жəне  көп  ұлтты  эмигранттар  мəдениеті
 
негізінде  қалыптасқан  АҚШ  жəне  Канада 
елдерін əрине ерекше жағдай. Ал дəстүрлі түрде 
бір  ғана  мəдениет  негізінде  қалыптасқан  батыс 
еуропа  мемлекеттерінде  қазіргі  таңда  кеңінен 
жəне  жылдам  бой  көтеріп  келе  жатқан  шығыс 
діндері  көптеген  күрделі  мəселелерді  туында-
туда.  Мəселен  ислам,  сикхизм  діндері  үшін 
қоғамдық  өмірді  діни  жəне  зайырлы  деп  бөліп 
қарастыру  түсінігі  жоқ.  Сол  себептен  де 
олардың  діни  принциптері  зайырлы  қоғамдық 
өмірде  де  өзгеріссіз
 
дүниетанымдық  принцип-
тер  болып  табылады.  Бұл  өз  кезегінде  саяси 
санаға  ықпалын  тигізіп,  мемлекеттік  билік  пен 
діни  ұйымдар  арасында  қайшылықтар  туында-
туы  мүмкін.  Діннің  адам  дүниетанымына 
ықпалы  тарихи  тұрғыда  азайғанымен  де, 
дегенмен  əлі  де  маңыздылығын  жойған  жоқ.
 
Қазіргі  зайырлы  қоғам  шарттарында  «дін  жəне 
мемлекет»  арасындағы  қарым-қатынастар  мəсе-
лелерін  талдайтын  нақты  теориялық  модель 
жоқ. Сол себептен де қазіргі таңдағы саяси жүйе 
дін  тарапынан  легитимацияны  қажет  етеді  ме 
деген  мəселе  туындайды.  Батыс  елдерінде 
мемлекет  пен шіркеудің бөлінгендігі,  мемлекет-
тің  діни  ұйымдардың  іс-əрекеттеріне  араласпау 
принципі  жарияланғанымен  де  діни  ұйымдар 
қоғамдық  өмірдің  саяси  үрдістеріне  белсене 
қатысады.  Қазіргі  таңда  əлемде  елуге  жуық 
христиандық-демократиялық  партиялар  қызмет 
етеді. Əсіресе Германияда, Италияда, Бельгияда, 
Нидерланды  жəне  бірқатар  Латын  Америка 
елдерінде  олардың  ықпалы  басым.  Христиан-
дық-демократиялық  партиялардың  бірқатары 
ұзақ  уақыт  бойы билік  басында  болса, олардың 
өкілдері парламенттерде қызмет етеді.
 
Көптеген 
исламдық  партиялар  мен  саяси  қозғалыстар  да 
Шығыс  (Индонезия,  Пəкістан,  Бангладеш, 
Туркия, Ливан мемлекеттерінде саяси үрдістерге 
белсене араласады.  
 Америка Құрама Штаттарына келер болсақ, 
жалпы  батыс  қоғамдарының  тарихында  өз 
Конституцияларында  шіркеу  мен  мемлекеттің 
бөліну прициптерін алғаш жариялаған мемлекет 
бола  отырса  да,  америкалықтар  əлемдегі  ең 
діндар  халықтар  қатарына  жатады.  Конститу-
циядағы  дінге  қатысты  ұстаным,  дінге  қарсы 
емес,  қайта  діннің  ролін  жəне  іс-əрекетін 
сəйкесінше  өзінің  саласында  күшейту  болып 
табылады.  
Токвиль  пікірінше,  американдық  қоғамды 
оның демократиялық жүйесін құрап тұрған діни 
негізін  қарастырмастан  бұрын  түсіну  қиын. 
АҚШ  негізін  салушы  қайраткерлер  мықты  діни 
сектор  құруды  жəне  оның  болашақта  саяси 
жүйеге қажетті болатындығын да ойлаған деген 
ой пікірлер де кездеседі.  
Көптеген  американдықтар  үшін  шіркеу 
демократиялық 
өмірге 
белсене 
қатысуда 
маңызды  роль  атқарады.  АҚШ-та
 
дін  басқа 
елдердегі  мемлекеттің  қолдауындағы  діндерге 
қарағанда  əлдеқайда  белсенді  қоғамдық  инсти-
тут  жəне  белсенді  фактор  болып  табылады. 
Қазіргі  таңда  америкалықтар  өткен  кезеңдерге 
қарағанда  діни  жамағаттардың  өкілдерінің  кан-
дидаттарына  дауыс  беруге  дайын  екендіктерін 
көрсетті. Америка қоғамындағы
 
белгілі бір дінге 
өзге діндерге қарағанда қолдау көрсетудің орын 
алмауы,  мəдениеті  мен  менталитетіне  ықпал 
еткен  дəстүрлі  бір  дінінің  болмауымен  де 
түсіндіруге  болады.  Ең  жоғарғы  діни  ұйым 
католик  шіркеуінің  үлесіне  жалпы  американ-
дықтардың 25% пайызының
 
ғана тиеді. 
Еуропа  елдеріне  келсек  басым  көпшілігі 
протестанттықтар  болып  келетін  қоғамда 
əлемдегі ең тұрақты парламенттер қызмет еткен. 
Протестанттар саяси өмірге белсене араласушы-
лар,  себебі  бірқатар  батыс  ғалымдарының 
пікірлерінше
 
олардың  діни  ұйымдары  «өзде-
рінің басшылары мен комитеттері, шиеленістері 
мен келісімдері бар кішігірім саяси жүйе болып 
келеді».  
 Ресей 
Федерациясына 
келер 
болсақ, 
мемлекеттің зайырлы принципінің жарияланған-
дығына  қарамастан  көптеген  саясаткерлер, 
қоғам  қайраткерлерімен  қатар,  ғалымдар  саяси 
өмірде правослаие дініне жиі жүгініп жəне орыс 
православие шіркеуіне ерекше қолдау көрсетеді. 
Мемлекеттің  жəне  орыс  халқының  қайта  жан-
данып, əлемдік алып держава боларында право-
славиелік  сенімнен  үлкен  үміт  күтіледі.  Соны-
мен  қатар  Ресей  Үкіметі  өзге  діндерге  қысым 
көрсетпейтінін  жəне  өзге  де  дін  өкілдерінің 
құқықтарының шектелмейтіндігін айтады.
 
 
Дін  мен  саясат  ара  қатынасы  əр  тарихи 
кезеңде  жаңаша  қарастыруды  қажет  етеді,  діни 
жүйе  консервативті  деп  есептелгенімен  де 
батыста  қоғамдық  саяси  үрдістер  мен  өзгеріс-
тердің  діни  жүйеге  ықпал  еткендігін  байқауға 
болады.  Мəселен  өткен  ғасырларда  шіркеу 
билігін  жердегі  мемлекет  билігінен  жоғары 
қоятын  жəне  аталмыш  мəселе  бойынша  еш 
ымыраға  келмейтін  Католик  шіркеуі  өткенде 
болған  «саяси  клерикализмді»  жоюға  бағыт-
талған  келесі  ұстанымдарды  қолдайтын  мо-
дельді ұсынып отыр:  
1)  мемлекеттің  демократиялық  формасын 
жəне плюрализмді қолдау; 
2)  негізгі  əлеуметтік-экономикалық,  саяси 
мəселелерді  шешу  өзге  де  мүмкін  жолдарды 
мойындау; 
3) шіркеуді қандай да болмасын саяси жүйед-
ен жəне əлеуметтік қоғамдық жүйеден бөлу; 

68
                            
ҚазҰУ хабаршысы. Философия сериясы. Мəдениеттану сериясы. Саясаттану сериясы. № 1 (36). 2011
 
 
4)  шіркеудің  мемлекеттік  қолдаудан  жəне 
мемлекеттік билікті қолданудан бас тарту.  
Осылайша,  діни  жүйе  өзінің  саясатқа  жəне 
мемлекетке  деген  қатынасын  өзгерткенін 
байқауға  болады.  Аталған  өзгерістерді  есепке 
ала  отыра  мемлекет  өзінің  саясатын  жүргізуде 
дін  тарапынан  легитимизацияны  қажет  етпейді, 
қажет  еткен  жағдайда  да  өте  əлсіз  дəрежеде. 
Тіпті,  мемлекеттік  діні  бар  елдердің  өзінде 
аталған  діндерді  саяси  жүйелерді  легитимиза-
циялаудағы  орны  маңызсыз.  Ұлттық  мүдделер, 
конституциялық 
принциптердің 
келісімі, 
қоғамның  тұрақтылығы  мен  гүлденуі  қазіргі 
таңдағы  мемлекеттің  легитимді,  заңды  негізі 
болуы тиіс.  
 
Қазіргі  замандағы  қоғам  дамуының  бағыт-
тары  мен  ерекшеліктерін  ескермей,  өзінің 
легитимділігін  дін  арқылы  негіздеуге  ұмтылған 
мемлекеттер стратегиялық мақсаттарға емес,
 
тек 
қысқа  мерзімді  нəтижелерге  келуі  мүмкін. 
Егерде  шіркеу  немесе  дін  қоғамның  саяси  өмі-
рінде  ықпал  етуге  ұмтылса  онда  қазіргі 
демократиялық қоғам құндылықтарын өздерінің 
құндылық  жүйелеріне  қосуы  тиіс.  Қорыта 
айтсақ,  əлемдік  қауымдастық  алдында  əр 
мемлекеттің 
жауапкершілігі 
артқан 
кезде 
мемлекеттің  діни  саясаты  халықаралық  адам 
құқықтарының  принциптерін  сақтай  отырып, 
ішкі  қоғамдық  саяси  өмірде  діннің  қоғамдық 
санада алатын орнын да ескеру маңызды.  
 
 
 
______________ 
 
1. 
 Радугин А.А. «Политология».Москва,1999. 
2. 
 Радугина  А.А. «Введение  в  религиоведение». 
Москва, 1999. 
3. 
Попов Л.А. «Религия и мораль: взаимодействие 
в  современных  условиях».//Общественные  науки  и 
современность 1999, N3. 
4. 
А. Себенцов. Развитие религиозной ситуации в 
современной России. 79-82 б. Власть 2009. № 7.  

жүктеу/скачать 2,63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: